Nội dung

T¹p chÝ Hãa häc, T. 41, sè 2, Tr. 46 - 50, 2003 x¸c ®Þnh vÕt mét sè kim lo¹i cu, mn, zn, hg, cd, as, u vµ th trong c¸c nguån n íc tù nhiªn b»ng kü thuËt ph©n tÝch h¹t nh©n §Õn Tßa so¹n 29-7-2002 nguyÔn v¨n søc1, nguyÔn v¨n hïng2 1 Trung t©m Kü thuËt h¹t nh©n Tp. Hå ChÝ Minh 2 ViÖn Nghiªn cøu H¹t nh©n §1 L¹t Summary Neutron activation analysis (NAA) has been applied to determine Cu, Zn, Mn, Cd, As, U and Th in the water resources of Buon Ma Thuot, Tay Nguyen province. The trace elements in the water samples were pre-concentrated before irradiation. For elements such as Cu, Mn, Cd and Hg, the pre-concentation process was carried out by scavenging the chalate complex with dithizone on the active carbon at pH 8. Arsenic (As) was pre-concentrated with Fe(OH)3. U and Th were pre-concentrated by precipitation with Ca in the form of NH4CaPO4. After irradiation, the elements of Cu, Mn, Zn, Cd and Hg were determined by directly counting without the radiochemical separation. In the case of As, U and Th, the radiochemical chemical separation after irradiation was applied. Arsenic was separated as As metal. U and Th (through 299Np and 233 Pa, respectively) were separated by co-precipiation with MnO2 following with LaF3 for U, and with BaSO4 for Th. The accuracy of the method was checked by analyzing the known amounts of the elements as spiked samples. This method could be used for control by toxic elements in the water resources. I - Më ®Çu Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, víi sù t¨ng d©n sè, më réng c¸c ®« thÞ, ph¸t triÓn c¸c ng"nh c«ng nghiÖp vËt liÖu v" khai kho¸ng, nguån n*íc tù nhiªn ®, bÞ « nhiÔm c¸c kim lo¹i cã ®éc tè cao nh* Hg, As, Mn, Cu, Cd, U, Th,.... Trªn thùc tÕ, chÊt th¶i kim lo¹i nhiÒu khi ®*îc th¶i trùc tiÕp tõ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp ra nguån n*íc m" kh«ng qua giai ®o¹n xö lý hoÆc th©m nhËp ra nguån n*íc tõ c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn nh* bÞ xãi mßn, phong hãa tõ c¸c vïng khai th¸c quÆng. C¸c ion kim lo¹i cã thêi gian l*u gi÷ trong n*íc t*¬ng ®èi l©u do tån t¹i d*íi c¸c phøc hßa tan víi c¸c phèi tö v« c¬ v" h÷u c¬. §Æc biÖt mét sè ion kim lo¹i trong nh÷ng ®iÒu 46 kiÖn cña m«i tr*êng nh* pH, nhiÖt ®é, thÕ oxi hãa khö v" d*íi t¸c dông cña enzym cã thÓ t¹o th"nh nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ rÊt ®éc nh* metyl thñy ng©n, hoÆc l"m thay ®æi tr¹ng th¸i hãa trÞ trë th"nh ion kim lo¹i cã ®éc tÝnh m¹nh h¬n nh* As trë th"nh As(III) [1, 2]. §Ó kiÓm so¸t v" ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm cña kim lo¹i trong c¸c nguån n*íc, mét sè c¸c kü thuËt ph©n tÝch ®, ®*îc sö dông nh* c¸c ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch hÊp thô nguyªn tö, ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch quang phæ so m"u [3, 4], .... Kü thuËt ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron l" mét trong nh÷ng ph*¬ng ph¸p cã ®é nh¹y v" ®é tin cËy cao trong ph©n tÝch vÕt c¸c nguyªn tè. u ®iÓm cña c¸c nguyªn tè l" cã thÓ ph©n tÝch ®*îc nhiÒu nguyªn tè trong cïng mét mÉu, ph©n tÝch nhanh ®èi víi nh÷ng nguyªn tè cã ®ång vÞ thêi gian sèng ng¾n hoÆc trung b×nh, l*îng mÉu ph©n tÝch nhá, ®Æc biÖt tiÕt kiÖm ®*îc thêi gian cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch [5, 6]. Kü thuËt ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron th*êng ®*îc sö dông hai ph*¬ng ph¸p kh¸c nhau: ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t dông cô v" ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t cã xö lý mÉu. Trong ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t dông cô, c¸c nguyªn tè trong mÉu ph©n tÝch cã thÓ x¸c ®Þnh trùc tiÕp sau khi chiÕu x¹. Ng*îc l¹i, trong ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t cã xö lý mÉu, c¸c nguyªn tè ®*îc t¸ch ra tõ mÉu kÝch ho¹t b»ng c¸c kü thuËt hãa häc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh t¸ch hãa häc cã thÓ l" t¸ch nhãm hoÆc t¸ch tõng nguyªn tè riªng biÖt víi môc ®Ých l" lo¹i trõ nh÷ng ¶nh h*ëng m" ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t dông cô kh«ng thÓ kh¾c phôc ®*îc. Trong b"i b¸o n"y, chóng t«i tr×nh b"y ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron v" nh÷ng kÕt qu¶ thu ®*îc vÒ th"nh phÇn mét sè kim lo¹i, uran v" thori, nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin ban ®Çu ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm trong mét sè nguån n*íc kh¸c nhau ë T©y Nguyªn. I - PhÇn thùc nghiÖm 1. Thu thËp v chuÈn bÞ mÉu n íc Thu thËp v" chuÈn bÞ mÉu n*íc l" b*íc quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch. C¸c mÉu thu thËp bao gåm mÉu n*íc ë bÒ mÆt v" mÉu n*íc lÊy ë ®é s©u thÝch hîp. MÉu n*íc ®*îc t¸ch ra th"nh c¸c ph©n ®o¹n kh¸c nhau: ph©n ®o¹n tan (gåm c¸c h¹t cã kÝch th*íc nhá h¬n 10-3 µm), ph©n ®o¹n gåm c¸c h¹t cã kÝch th*íc 10-3 - 10-1 µm v" ph©n ®o¹n gåm c¸c h¹t cã kÝch th*íc tõ 0,1 - 50 µm. Nång ®é cña c¸c h¹t trong n*íc thay ®æi rÊt réng ®èi víi n*íc s¹ch th× nång ®é cña c¸c h¹t n»m trong kho¶ng 10 100 µg/l. C¸c mÉu n*íc thu ®*îc cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh c¸c tham sè nh* pH, nhiÖt ®é, ®é muèi, silicat v" photphat,.... C¸c mÉu n*íc ®*îc ®ùng trong lä polyetylen cã dung tÝch tõ 1 ®Õn 2 lÝt ®, ng©m trong dung dÞch HNO3 2N trong 48 giê. §Ó tr¸nh sù hÊp thô vÕt nguyªn tè bëi th"nh b×nh, c¸c mÉu n*íc ®*îc oxi hãa b»ng axit HNO3 cho ®Õn pH = 4 - 4,5 v" cÊt gi÷ ë nhiÖt ®é thÊp. Thêi gian l*u gi÷ mÉu còng ph¶i ®*îc tÝnh ®Õn, trong tr*êng hîp ph©n tÝch c¸c nguyªn tè Cu, Zn, Cd, Mn, Hg, As, U v" Th th× c¸c mÉu n*íc cã thÓ l*u gi÷ ®Ó ph©n tÝch trong vßng 1 th¸ng [7]. 2. L m gi u vÕt c¸c nguyªn tè trong mÉu n íc Trong ®a sè tr*êng hîp, khi ph©n tÝch vÕt c¸c nguyªn tè trong mÉu n*íc cÇn thiÕt ph¶i ®*îc l"m gi"u v" tïy thuéc v"o nguyªn tè cÇn ph©n tÝch chóng t«i ®, sö dông c¸c ph*¬ng ph¸p l"m gi"u sau ®©y: a) L1m gi1u b»ng phK¬ng ph¸p hÊp thô phøc chelat víi dithizon trªn than ho¹t tÝnh ®èi víi c¸c kim lo¹i Hg, Cd, Cu, Zn v1 Mn PhÇn lín ion kim lo¹i cã kh¶ n¨ng t¹o phøc chelat víi dithizon trong c¸c kho¶ng pH kh¸c nhau v" dÔ d"ng bÞ hÊp thô trªn than ho¹t tÝnh [8]. ë b¶ng 1 chóng t«i ®*a ra kho¶ng pH thÝch hîp ®Ó l"m gi"u mét sè nguyªn tè trong mÉu n*íc b»ng c¸ch hÊp thô trªn than ho¹t tÝnh phøc chelat cña ion kim lo¹i víi dithizon. B¶ng 1: Kho¶ng pH v" c¸c t¸c nh©n ¶nh h*ëng ®Õn kh¶ n¨ng t¹o phøc chelat cña ion kim lo¹i víi dithizon Ion kim Kho¶ng pH t¹o T¸c nh©n ¶nh h*ëng lo¹i phøc chelat Cd2+ 1,5 - 10 CN-, xitrat, tactrat Cu2+ 1 - 10 Xitrat, tactrat, CN- Mn2+ 8 - 10 CN- Hg22+ 1 - 10 CN-, Cl- Zn2+ 1 - 10 CN-, Cl- LÊy 100 ml mÉu n*íc (mÉu ®, ®*îc läc ®Ó lo¹i bá c¸c h¹t cã kÝch th*íc cì 0,1 - 50 µm), ®iÒu chØnh pH cña dung dÞch mÉu tíi 8 - 8,5 b»ng NH4OH. Cho 2 ml dung dÞch dithizon 0,01% trong metanol v" 20 mg bét than ho¹t tÝnh v"o dung dÞch mÉu, l¾c ®Òu kho¶ng 15 phót. Läc líp than ho¹t tÝnh qua phÔu milipore trªn giÊy läc cã kÝch th*íc lç 0,1 µm. SÊy kh« giÊy läc v" ®ãng gãi trong tói polyetylen ®Ó 47 chiÕu x¹. MÉu chuÈn bao gåm c¸c nguyªn tè quan t©m (10 µg cho mçi nguyªn tè) còng ®*îc chuÈn bÞ mét c¸ch t*¬ng tù. b) L1m gi1u As trong mÉu nKíc b»ng phK¬ng ph¸p kÕt tña víi hi®roxit s¾t §ång kÕt tña ion As trong mÉu n*íc víi hi®roxit s¾t ®, ®*îc nghiªn cøu [9]. Trong tù nhiªn As tån t¹i d*íi hai tr¹ng th¸i hãa trÞ As(V) v" As(III). Khi ®ång kÕt tña víi hi®roxit s¾t(III) th× chØ cã As(V) l" kÕt tña ®Þnh l*îng, do vËy cÇn thiÕt ph¶i ®*a c¸c tr¹ng th¸i hãa trÞ thÊp cña As lªn As(V). Ph*¬ng ph¸p tèt nhÊt l" axit hãa mÉu n*íc víi axit HNO3 v" tr*íc khi kÕt tña cÇn ph¶i duy tr× nhiÖt ®é cña dung dÞch mÉu ë 70 - 60oC kho¶ng 30 phót. LÊy 50 mg Fe3+ (d*íi d¹ng FeCl3) cho v"o dung dÞch mÉu, kÕt tña hi®roxit s¾t víi dung dÞch NH4OH (1 : 1). §un nãng mÉu ®Õn 80 90oC. Läc röa kÕt tña trªn giÊy läc. SÊy kh« v" ®ãng gãi giÊy läc chøa mÉu trong tói polyetylen ®Ó chiÕu x¹. MÉu chuÈn As (tõ 1 10 µg) ®*îc chuÈn bÞ tõ muèi NaAsO4, dung dÞch ban ®Çu cã nång ®é 1 mg/ml. c) L1m gi1u uran v1 thori trong mÉu nKíc cho phK¬ng ph¸p kÝch ho¹t n¬tron U v" Th l" nh÷ng nguyªn tè phãng x¹ v" nhiÔm bÈn trong c¸c nguån n*íc chñ yÕu do c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn nh* sù phong hãa, xãi mßn. Sù t*¬ng t¸c cña m«i tr*êng n*íc víi c¸c lo¹i ®¸ v" ®Êt do c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa hãa kh¸c nh©u. Nãi chung h"m l*îng U v" Th trong n*íc tù nhiªn rÊt thÊp (cì tõ ppb-ppt) do vËy cÇn thiÕt ph¶i l"m gi"u c¸c nguyªn tè n"y tr*íc khi ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron. Quy tr×nh l"m gi"u uran v" thori nh* sau: LÊy kho¶ng 300 - 500 ml mÉu n*íc, cho v"o 20 mg Ca2+ pha tõ muèi CaCl2 v" 20 mg muèi K2HPO4, kÕt tña NH4CaPO4 b»ng c¸ch cho thªm NH4OH (1 : 1) cho ®Õn khi kÕt tña NH4CaPO4. Läc röa kÕt tña b»ng dung dÞch NH4OH 1N v" n*íc cÊt. SÊy kh« kÕt tña, ®ãng gãi ®Ó chiÕu x¹. 3. ChiÕu, t¸ch hãa v ghi ®o phãng x¹ a) ChiÕu x¹ Tïy theo c¸c ®ång vÞ phãng x¹ cña nguyªn tè cÇn ph©n tÝch cã thêi gian b¸n r, kh¸c nhau 48 m" lùa chän thêi gian thÝch hîp ®Ó chiÕu x¹. C¸c sè liÖu h¹t nh©n cña c¸c nguyªn tè v" nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp trong qu¸ tr×nh chiÕu x¹ ®*îc tr×nh b"y ë b¶ng 2. TÊt c¶ c¸c mÉu ®*îc chiÕu x¹ trong lß ph¶n øng h¹t nh©n §" L¹t. C¸c vÞ trÝ chiÕu mÉu trong lß ph¶n øng ®*îc sö dông cho chiÕu ng¾n ®èi víi nh÷ng ®ång vÞ phãng x¹ cã thêi gian b¸n r, ng¾n ë kªnh 13-2, kªnh 7-1 cã th«ng l*îng n¬tron t*¬ng øng b»ng 2.1012 n/(cm2.s) ®*îc trang bÞ hÖ thèng chuyÓn mÉu tù ®éng b»ng hÖ khÝ nÐn. C¸c ®ång vÞ cã thêi gian sèng d"i ®*îc chiÕu ë vÞ trÝ m©m quay cã th«ng l*îng n¬tron b»ng 4,27.1012 n/(cm2.s). b) T¸ch hãa phãng x¹ 76As, 299N(U) v1 233 Pa(Th) tõ mÉu kÝch ho¹t T¸ch 75As: Hßa tan mÉu hi®roxit s¾t ®, kÝch ho¹t trong axit HCl (1 : 1) + 20 mg As d*íi d¹ng muèi hßa tan NaAsO4. §iÒu chØnh nång ®é HCl cña dung dÞch kho¶ng 0,5 - 1 N, cho v"o dung dÞch mÉu kho¶ng 5 - 10 g NaHPO2. §un nhÑ trªn bÕp cho ®Õn khi kÕt tña As kim lo¹i. §Ó nguéi dung dÞch, läc röa kÕt tña As kim lo¹i v" sÊy kh« kÕt tña ®Ó ®o ho¹t ®é phãng x¹ cña 76As. T¸ch 299Np(U) v" 233Pa(Th): Cho mÉu kÝch ho¹t cña kÕt tña NH4CaPO4 v"o chÐn platin v" nung trªn ®Ìn khÝ. Sau khi mÉu nung xong, ®Ó nguéi cèc platin, hßa tan mÉu b»ng 5 ml HNO3 (1 : 1). ChuyÓn dung dÞch v"o cèc thñy tinh chøa 20 mg dung dÞch Mn2+. KÕt tña MnO2 víi KBrO3. §un s«i hçn hîp kho¶ng 15 phót. Läc röa kÕt tña MnO2. Hßa tan MnO2 b»ng v"i ml H2O2, ®un nhÑ trªn bÕp ®Ó ®uæi hÕt H2O2. Hßa tan cÆn víi 10 ml HNO3 1 N. Cho mét Ýt tinh thÓ K2Cr2O7 ®Ó oxi hãa Np lªn Np (VI). Cho 20 mg Mn v"o dung dÞch mÉu, kÕt tña MnO2 mét lÇn n÷a, lóc n"y chØ cã 233Pa l" ®ång kÕt tña víi MnO2, cßn Np gi÷ l¹i trong dung dÞch. Läc röa kÕt tña MnO2. Cho 20 mg La v"o dung dÞch läc ®Ó kÕt tña LaF3 víi HF. Läc röa kÕt tña ®Ó ®o ho¹t ®é phãng x¹ cña 299Np. KÕt tña MnO2 chøa 233 Pa ®*îc hßa tan b»ng dung dÞch H2O2 v" HNO3 1 N. C« c¹n dung dÞch trªn bÕp, lÊy ra ®Ó nguéi v" hßa tan cÆn b»ng n*íc cÊt. Cho v"o dung dÞch 20 mg Ba2+, kÕt tña BaSO4 víi axit H2SO4 (2 N). Läc röa kÕt tña BaSO4 chøa 233 Pa(Th). tr×nh MCA cña IAEA. PhÇn mÒm Ganaas cña IAEA ®*îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n diÖn tÝch phæ cña c¸c ®ång vÞ phãng x¹ cña nguyªn tè quan t©m. C¸c ®iÒu kiÖn ghi ®o phãng x¹ cho tõng h¹t nh©n phãng x¹ cña c¸c nguyªn tè cÇn ph©n tÝch ®*îc tr×nh b"y ë b¶ng 2. c) Ghi ®o ho¹t ®é phãng x¹ TÊt c¶ c¸c mÉu kÝch ho¹t cho c¸c nguyªn tè nh* Hg, Cu, Mn, Cd v" Zn, c¸c mÉu t¸ch hãa phãng x¹ cho As, Np (U), Pa (Th) ®*îc ®o trªn detect¬ Ge siªu tinh khiÕt (h,ng Canberra, USA) ghÐp víi m¸y tÝnh ®*îc c"i ®Æt ch*¬ng B¶ng 2: Sè liÖu h¹t nh©n v" c¸c ®iÒu kiÖn ph©n tÝch kÝch ho¹t cho c¸c nguyªn tè Cu, Mn, Zn, Cd, Hg, As, U v" Th trong mÉu n*íc Nguyªn H¹t nh©n phãng x¹ tè Cu Mn Zn Cd Hg As Np Pa 64 Cu 56 Mn 65 Zn 115 Cd 203 Hg 76 As 299 Np 233 Pa 1/2 12,9 giê 2,6 giê 246 ng"y 53 giê 120 ng"y 26,8 giê 2,36 giê 27,0 giê N¨ng l*îng Thêi gian ph¸t tia chiÕu x¹ gamma, keV 511 1 giê 847 20 phót 1115 10 giê 344 10 giê 279 20 giê 559 1 giê 228; 278 20 giê 312 20 giê III - kÕt qu¶ v% th¶o luËn C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch Cu, Zn, Cd, Mn, Hg, As, U v" Th trong mét sè nguån n*íc ë Bu«n Ma Thuét, T©y Nguyªn ®*îc tr×nh b"y ë b¶ng 3. H"m l*îng cña tÊt c¶ c¸c nguyªn tè ®Òu ë møc cho phÐp (theo tiªu chuÈn OMS, 1971 Thêi gian ghi ®o ho¹t ®é phãng x¹, gi©y 24 giê 1.000 12 giê 1.000 15 ng"y 2.000 48 giê 2.000 15 ng"y 4.000 48 giê 1.000 48 giê 4.000 20 ng"y 4.000 Thêi gian ®Ó nguéi C¸c ¶nh h*ëng 24 Na, 65Zn 56 Fe(n,p) 239 U Th 233 [10]) trõ Hg trong ®a sè tr*êng hîp ®Òu cao h¬n møc b×nh th*êng, ®Æc biÖt ë mÉu lÊy tõ n*íc suèi Hßa ThuËn, gi¸ trÞ chung cña Hg cao h¬n møc cho phÐp tõ 1,5 ®Õn 2 lÇn. H"m l*îng c¸c kim lo¹i ë c¸c mÉu n*íc suèi ®Òu cao h¬n trong c¸c mÉu thu thËp ë hå E A Cao v" n*íc giÕng ë vïng trung t©m Hßa Kh¸nh. B¶ng 3: KÕt qu¶ ph©n tÝch mét sè kim lo¹i nÆng, As, U v" Th trong c¸c nguån n*íc ë Bu«n Ma Thuét, T©y Nguyªn Tªn mÉu N*íc suèi Hßa ThuËn N*íc hå E A Cao N*íc suèi E A Tam N*íc giÕng ë trung t©m Hßa Kh¸nh MÉu n*íc (100 ml) + l*îng vÕt nguyªn tè (Cu, Mn, Zn = 50 µg; Cd, Hg, As = 10 µg; U, Th = 5 µg Cu, µg/l 24,5 30,3 58,0 Mn, µg/l 37,7 29,0 32,0 Cd, µg/l 2,5 0,7 5,9 Nguyªn tè Hg, Zn, µg/l µg/l 2,3 38,9 1,6 45,1 1,5 29,0 39,6 68,4 1,1 0,3 59,9 0,3 0,04 0,18 53,5 54,6 10,4 11,9 55,9 11,0 5,01 5,42 §é tin cËy cña ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron ®*îc kiÓm tra b»ng c¸ch x¸c ®Þnh As, µg/l 0,7 0,2 3,8 U, µg/l 0,05 0,02 0,06 Th, µg/l 0,30 0,12 0,32 c¸c mÉu n*íc ®, cho thªm mét l*îng kim lo¹i. §é chÝnh x¸c cña ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch 49 ho¹t n¬tron ®èi víi cÊp h"m l*îng rÊt thÊp (cì tõ ppm ®Õn ppb) phô thuéc nhiÒu v"o sai sè thèng kª, chñ yÕu l" thèng kª sè ®Õm cña c¸c ®Ønh n¨ng l*îng gamma ®*îc ph¸t ra tõ h¹t nh©n phãng x¹ cña nguyªn tè, do vËy qu¸ tr×nh t¸ch v" l"m gi"u mét c¸ch chän läc c¸c nguyªn tè sÏ cã kh¶ n¨ng c¶i thiÖn ¶nh h*ëng cña sai sè thèng kª. Trong tr*êng hîp ph©n tÝch As, Th v" U, qu¸ tr×nh t¸ch hãa phãng x¹ h¹t nh©n 76 As; 233Pa v" 299Np t*¬ng ®èi s¹ch vÒ ®é s¹ch hãa phãng x¹ trõ As (trong ®iÒu kiÖn kÕt tña As d*íi d¹ng kim lo¹i, mét nguyªn tè kh¸c còng ®ång kÕt tña víi As nh* Sb, Cu v" kim lo¹i quý kh¸c). Nh*ng v× ho¹t ®é phãng x¹ cña h¹t nh©n n"y rÊt thÊp, do vËy ®Ó gi¶m sai sè thèng kª cÇn ph¶i t¨ng thêi gian chiÕu x¹ v" thêi gian ®o phãng x¹ cña mÉu. §èi víi c¸c nguyªn tè Cu, Cd v" Mn cã ®ång vÞ phãng x¹ sèng ng¾n v" trung b×nh v" ®*îc l"m gi"u trong cïng mét ph*¬ng ph¸p cho nªn cÇn thiÕt ph¶i lùa chän thêi gian chiÕu x¹, thêi gian ®Ó nguéi thÝch hîp. Sai sè thèng kª cña c¸c nguyªn tè n"y n»m trong kho¶ng 5 - 9%. Riªng Hg, cã ®ång vÞ phãng x¹ 203Hg, thêi gian b¸n hñy ( 1/2) b»ng 120 ng"y, nªn cã thÓ gi¶m sai sè thèng kª b»ng c¸ch kÐo d"i thêi gian ®Ó nguéi víi môc ®Ých l"m gi¶m ph«ng cña c¸c h¹t nh©n phãng x¹ kh¸c. L"m gi"u vÕt c¸c nguyªn tè Cu, Hg, Cd v" Mn b»ng ph*¬ng ph¸p hÊp thô phøc chelat víi dithizon trªn than ho¹t tÝnh; ®ång kÕt tña As víi Fe(OH)3 v" ®ång kÕt tña U, Th víi NH4CaPO4 rÊt ®Þnh l*îng. HiÖu suÊt l"m gi"u ®*îc x¸c ®Þnh b»ng ph*¬ng ph¸p vÕt phãng x¹. Trong tÊt c¶ c¸c tr*êng hîp, hiÖu suÊt l"m gi"u ®¹t ®*îc lín h¬n 98%. III - kÕt luËn Víi nh÷ng kÕt qu¶ thu ®*îc vÒ kü thuËt ph©n tÝch còng nh* vÒ th"nh phÇn vÕt c¸c kim lo¹i nÆng, uran v" thori trong c¸c nguån n*íc ë Bu«n Ma Thuét cã thÓ cho thÊy r»ng ph*¬ng ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron cã thÓ sö dông ®Ó nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ v" dù b¸o sù « nhiÔm nguån n*íc cña kim lo¹i lo¹i nÆng víi ®é nh¹y v" ®é chÝnh x¸c cao m" c¸c ph*¬ng ph¸p kh¸c 50 kh«ng thÓ thay thÕ ®*îc. C¸c quy tr×nh t¸ch v" l"m gi"u nguyªn tè vÕt trong mÉu n*íc tr*íc v" sau khi kÝch ho¹t kh«ng phøc t¹p, hiÖu suÊt t¸ch hãa häc cao v" cã thÓ ¸p dông cho c¸c ®èi t*îng kh¸c nhau nh* mÉu m«i tr*êng, sinh häc. Hy väng r»ng ph*¬ng ph¸p ph¸p ph©n tÝch kÝch ho¹t n¬tron cã thÓ ¸p dông réng r,i ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm c¸c kim lo¹i nÆng trong c¸c nguån n*íc ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cña ViÖt Nam. C«ng tr×nh n1y ®Kîc thùc hiÖn víi sù gióp ®ì vÒ kinh phÝ cña Ban ChK¬ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n, Bé Khoa häc, C«ng nghÖ v1 M«i trKêng. T%i liÖu tham kh¶o 1. J. E. Kopp et al. Trace metal in water of United State. Dept. of Interior, F.W.P.CA., Division of pollu. survei-llance cincinatti Ohio (1967). 2. J. Parizek. Proceedings of a Symposium BLED, from 10th to 14th, April 1972, IAEASM-157/82, P. 117 - 194 (1972). 3. G. H. Morrison. Trace Analy., Physical Method, Wiley-Intersci., NewYork (1965). 4. J. D. Winefordner. Spectrochem. methods of analy. Wiley-Intersci., NewYork (1971). 5. J. D. Luten. Neutron activation analy. of trace elements in rainwater, Report ECN20, Sep. (1997). 6. A. P. Grimanis. Proceedings Inter. symposium on neutron activation technique in the life Scis., Vienna (1978). 7. H. A. Das et al. Environ. radioanal. Elservier, Amsterdam-Oxford-NewYork (1983). 8. Nguyen Van Suc, et al. J. Radioanal. Nucl. Chem., Letters, 213, No. 1, P. 65 - 70 (1996). 9. A. B. Kapiakin et al. Analy. method of natural water, Sci., P. 188 - 195 (1997). 10. §"o Ngäc Phong. ¤ nhiÔm m«i tr*êng, NXB Khoa häc v" Kü thuËt, H" Néi, Tr. 55 - 59 (1979).