Nội dung

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 22 - Thaùng 8/2014 VẤN ĐỀ CẤU TRÚC LẠI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM TRƯƠNG VĂN KHÁNH(*) TÓM TẮT Quá trình tái cấu trúc hệ thống ngân hàng không chỉ là sắp xếp lại các ngân hàng thương mại nhỏ, yếu kém mà là một quá trình kết hợp các giải pháp lâu dài như nhằm đạt các mục tiêu quan trọng như nắm được chính xác lượng cung tiền trong lưu thông, làm cho hệ thống ngân hàng phát triển lành mạnh và bền vững. Việc tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) thành công sẽ giúp tăng cường hiệu quả cho cơ chế phân bổ nguồn lực trở nên tốt hơn (ví dụ như tín dụng), nhờ đó giúp giải quyết nhược điểm cố hữu của nền kinh tế là đầu tư quá lớn, tín dụng quá nhiều nhưng hiệu quả thấp và cũng là việc kiểm tra và xác định đúng "sức khỏe" của từng ngân hàng và hệ thống ngân hàng thương mại ở nước ta hiện nay. Từ khóa: tái cấu trúc, hệ thống ngân hàng, kinh tế, giải pháp. ABSTRACT Not only the process of restructure of banking system is a structural adjustment of the weak commercial banks of small size, but also a long term coordination with the important solutions such as to hold an accurative amount of supplying mone flow process, making the banking system development healthy and sustainable. The success of commercial banking system restructuring will make the mechanism of financial resource distribution better and more effective (credit organizations for instance). Thanks to this, thr chronic weakness of the economy – so big invesment, so big credit, but very low in the outcome – will be eliminated. It is also the way to examine and diagnoses the economic life of different banks, as well all banking system in Vietnam at present. Keywords: banking system restructuring, economy, solution. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ(*) Việc mở cửa thị trường ngân hàng, tài chính là xu thế tất yếu trong bối cảnh hội nhập quốc tế, nhất là kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO đã mang lại rất nhiều cơ hội cũng như thách thức cho hệ thống NHTM Việt Nam. Các NHTM Việt Nam phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt hơn từ các ngân hàng nước ngoài đến từ các khu vực tài chính phát triển như Mỹ, Châu Âu, Singapore, Nhật Bản,... và chịu tác động (*) của những biến động trên thị trường tài chính quốc tế nhiều hơn. Cuộc khủng hoảng tài chính và suy giảm kinh tế toàn cầu kéo dài từ năm 2008 và đến nay vẫn còn để lại hậu quả nặng nề ở nhiều nước, đặc biệt là ở Mỹ mà nguyên nhân chính là sự yếu kém của hệ thống NHTM. Điều đó buộc các quốc gia phải quan tâm, đánh giá lại toàn bộ hoạt động của các NHTM. Việc tái cấu trúc hệ thống NHTM đã trở nên phổ biến và cấp thiết ở mỗi quốc gia để đảm bảo cho các NHTM thích nghi được với nhu cầu phát triển mới trong bối cảnh nền TS, Trường Đại học Sài Gòn 35 kinh tế thế giới đầy biến động. Ở Việt Nam, khi mà thị trường chứng khoán chưa phát triển, gánh nặng về vốn còn dồn lên vai các NHTM thì việc giữ cho hệ thống NHTM ổn định và lành mạnh càng cần phải đặc biệt quan tâm. Đến nay, có thể nói nền kinh tế cũng như hệ thống NHTM Việt Nam đã cơ bản vượt qua cơn khủng hoảng tài chính. Tuy nhiên, những hệ lụy của nó đã bộc lộ nhiều vấn đề bất ổn trong lĩnh vực ngân hàng, đó là: thanh khoản khó khăn, nợ xấu có dấu hiệu tăng cao, năng lực quản trị điều hành hạn chế, sản phẩm dịch vụ nghèo nàn, lợi nhuận chủ yếu từ hoạt động tín dụng, rủi ro cao ảnh hưởng đến an toàn hệ thống, … Bên cạnh đó, vấn đề sở hữu chéo; hệ thống mạng lưới các NHTM phát triển với tốc độ quá nhanh, số lượng nhiều, chất lượng hoạt động chưa cao, không ít NHTM hoạt động vì lợi ích cục bộ, chạy đua lãi suất gây ảnh hưởng lớn đến hệ thống ngân hàng và thị trường tiền tệ. Do đó, nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời sẽ có nguy cơ xảy ra rủi ro gây mất an toàn hệ thống. Để ổn định và phát triển nền kinh tế hiệu quả, bền vững, Hội nghị trung ương 3, khóa 11 (tháng 10 năm 2011) đã nhấn mạnh sự cần thiết tái cấu trúc nền kinh tế, trong đó tái cấu trúc hệ thống NHTM và các tổ chức tài chính là một trong ba lĩnh vực chủ đạo, quan trọng nhất. Đây là chủ trương lớn thể hiện quyết tâm của Đảng nhằm cải tổ nền kinh tế cùng với đẩy lùi tác động, ảnh hưởng tiêu cực của khủng hoảng kinh tế thế giới. Tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại là thực hiện các biện pháp nhằm khắc phục các khiếm khuyết của hệ thống ngân hàng thương mại nhằm mục đích duy trì sự phát triển ổn định (bền vững, an toàn) và hiệu quả chức năng trung gian tài chính của hệ thống ngân hàng thương mại trong nền kinh tế, đặc biệt là chức năng thanh toán và trung gian tín dụng, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động của các NHTM. Tái cấu trúc (restructuring) được hiểu là quá trình tổ chức lại (re-organize) hệ thống nhằm tạo ra “trạng thái” tốt hơn để thực hiện những mục tiêu đề ra. Một chương trình tái cấu trúc toàn diện sẽ diễn ra trên hầu hết các lĩnh vực như cơ cấu tổ chức, nguồn nhân lực, cơ chế quản lý, điều hành; các hoạt động và các quá trình; các nguồn lực khác. Tái cấu trúc hệ thống ngân hàng tại Việt Nam được xác định là cơ cấu lại quản trị, điều hành và cấu trúc lại tình hình tài chính của các ngân hàng1. Do trình độ quản lý yếu kém của các NHTM nói riêng cũng như các chính sách điều hành của Chính phủ và những tác động của kinh tế thế giới thời gian qua đã ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế nước ta. Hệ thống ngân hàng Việt Nam đang đứng trước tình trạng bất ổn, xoay quanh vấn đề nợ xấu, tình trạng mất thanh khoản, và sự tồn tại của những ngân hàng yếu kém, vì vậy cần phải tái cấu trúc nhằm thanh lọc hệ thống ngân hàng thương mại, vực dậy nền kinh tế Việt Nam2. Tái cấu trúc hệ thống ngân hàng hiện nay được diễn ra theo 2 hướng: cải tổ những ngân hàng thương mại còn yếu kém và sáp nhập, hợp nhất các NHTM, các TCTD nhỏ để có các NHTM và TCTD với quy mô lớn, hoạt động lành mạnh, bảo đảm tính thanh khoản và an toàn hệ thống. Từ giữa năm 2011 cho đến nay, đã có nhiều ngân hàng hợp nhất theo hướng vừa nêu. Tuy nhiên, việc tái cấu trúc cũng gặp khá nhiều bất cập và lộ rõ những yếu kém trong khâu quản lý của Nhà nước. Để có liều thuốc đặc trị cho hệ thống ngân hàng 36 nhằm hướng đến mục tiêu ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, nhằm giải quyết các yêu cầu về một ngân hàng thương mại “khỏe mạnh”, đáp ứng đầy đủ các điều kiện để thúc đẩy nền kinh tế phát triển. thương mại hiện nay, theo quan điểm của tác giả không phải là chỉ sáp nhập các ngân hàng nhỏ, yếu kém là xong mà phải tìm ra những lỗ hổng hiện nay của hệ thống ngân hàng để từ đó có những liều thuốc đặc trị thích hợp. 2. LỖ HỔNG CỦA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI HIỆN NAY - Chưa thực thi chặt chẽ Luật các tổ chức tín dụng: Một trong những nguyên nhân các ngân hàng thương mại tự gây ra những vấn đề rủi ro về thanh khoản là chưa thực thi tốt Luật các TCTD như sử dụng một lượng lớn vốn huy động ngắn hạn để cho vay trung và dài hạn, trong thời gian bất động sản và chứng khoán tăng trưởng “nóng” thì các NHTM tìm cách lách luật để rót vốn vào thị trường này,… - Chính phủ can thiệp quá sâu vào ngân hàng nhà nước (NHNN) trong việc cung tiền cho nền kinh tế, NHNN cũng can thiệp quá sâu vào hoạt động kinh doanh của NHTM, như chỉ đạo các NHTM cấp tín dụng ưu đãi, cho vay tín chấp đối với một số dự án,… - Chưa có hệ thống thông tin cấp quốc gia để NHNN nắm được chính xác lượng cung tiền ra lưu thông để có điều chỉnh vĩ mô kịp thời. - Trong thời gian vừa qua đã cho ra đời quá nhiều ngân hàng thương mại: Theo số liệu của ngân hàng nhà nước tính đến 2014 ở Việt Nam có 4 NHTM nhà nước, 1 ngân hàng chính sách, 1 ngân hàng phát triển, 37 NHTM cổ phần, 4 ngân hàng liên doanh, 28 chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 43 văn phòng đại diện. Điều này đã làm cho hệ thống ngân hàng thương mại phát triển nhanh về lượng, trong khi đó chất chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của nền kinh tế. 3. MỤC TIÊU Theo World Bank, việc tái cấu trúc 3.1. Các mục tiêu ngắn hạn và trung hạn: - Thứ nhất, duy trì sự ổn định của hệ thống ngân hàng thương mại, đảm bảo khả năng thanh khoản, chi trả và hoạt động của các trung gian tài chính không bị đình trệ. Đây là mục tiêu cơ bản nhất của việc tái cấu trúc nhằm đảm bảo tính ổn định trong hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại và của cả nền kinh tế. - Thứ hai, khôi phục lại niềm itn của công chúng đối với hệ thống ngân hàng thương mại. Khi hệ thống đươc cơ cấu lại, tính thanh khoản của cả hệ thống ổn định, mức đọ tín nhiệm của ngân hàng được nâng cao sẽ tạo lòng tin cho các thành phần kinh tế đối với hệ thống ngân hàng thương mại. - Thứ ba, tối thiểu hóa chi phí tái cấu trúc đối với ngân hàng trung ương (NHTW), bảo hiểm tiền gửi hay Chính phủ. Song song với những mục tiêu củng cố sức mạnh cho hệ thống ngân hàng thương mại thì việc tái cơ cấu cũng nhằm mục đích giảm thiểu tới mức nhỏ nhất các chi phí liên quan đến NHTW, bảo hiểm tiền gửi hay Chính phủ, để mang lại hiệu quả cao nhất cho quá trình tái cấu trúc. 3.2. Các mục tiêu dài hạn: - Thứ nhất, tạo ra một khuôn khổ quản lý nhà nước mới, quản trị phù hợp hơn với các chuẩn mực quốc tế, theo đó cần khuyến khích các nguồn vốn mới của khu vưc tư nhân tham gia vào hoạt động ngân hàng thương mại. - Thứ hai, tăng cường cơ sở hạ tầng tổng thể của hệ thống tài chính, góp phần thúc đẩy 37 - Thứ ba, xây dựng tính cạnh tranh và khả năng chống chịu của hệ thống ngân hàng thương mại, đảm bảo hệ thống ngân hàng đủ tiềm lực để có thể đạt các chuẩn mực quốc tế; tăng cường sức mạnh nội tại của ngân hàng, chống lại các mầm móng bất ổn và khủng hoảng. Chúng ta phải nhớ rằng mục tiêu của tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại là làm cho hệ thống ngân hàng thương mại vững mạnh, phát triển bền vững, thể hiện vai trò quan trọng trong việc cung ứng vốn cho nền kinh tế phát triển, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô; đặc biệt là giải quyết vấn đề cung tiền bằng cầu tiền trong nền kinh tế. Do vậy, việc tái cấu trúc lại hệ thống ngân hàng thương mại phải luôn tuân thủ các mục tiêu trên. 4. PHƯƠNG PHÁP - Thống kê lại toàn bộ lượng cung tiền thực tế trên thị trường, số tiền nợ xấu hiện nay tại các NHTM: Thống kê đầy đủ lượng cung tiền trên thị trường để Chính phủ có chính sách tiền tệ phù hợp nhằm đạt mục tiêu: Cung tiền bằng cầu tiền trên thị trường. Thống kê số tiền nợ xấu tại các NHTM để thiết lập một cơ cấu để phục hồi tối đa các khoản nợ xấu. Phần nợ xấu sau khi đã được phân loại thì chuyển giao xử lý cho (i) một bộ phận độc lập trong ngân hàng, chuyên trách về việc phục hồi tài sản; hoặc (ii) một cơ quan chuyên trách của Chính phủ như công ty quản lý tài sản (ACM) chuyên tiếp nhận, quản lý và thanh lý tài sản xấu. - Có biện pháp chế tài để thực thi nghiêm chỉnh Luật các tổ chức tín dụng (TCTD), dứt khoát chế tài đủ mạnh đối với các NHTM sử dụng vốn huy động ngắn hạn để cấp tín dụng trung và dài hạn vượt quá qui định,… - Tổ chức hệ thống thông tin tài chính (CIC) cấp Quốc gia về lượng cung tiền ra lưu thông của các NHTM để NHNN có thông tin chính xác để ra các quyết định về chính sách tiền tệ chính xác. - Thiết lập một khuôn khổ pháp lý cho can thiệp của Chính phủ nhằm đảm bảo rằng hệ thống bảo hiểm tiền gửi có đủ vốn để xử lý khủng hoảng và có thể được sử dụng một cách nhanh chóng và hiệu quả, và Chính phủ có được một quy trình toàn diện về theo dõi và đánh giá liên tục tình trạng nợ xấu và mất thanh khoản trong hệ thống ngân hàng thương mại, tránh được tình trạng bị động. - Chỉ đạo các NHTM áp dụng hệ thống các tiêu chí đánh giá nợ xấu thống nhất theo tiêu chuẩn, cũng như hoàn thiện chính sách pháp luật về việc lập dự phòng nợ xấu, bên cạnh việc xử lý nghiêm các NHTM báo cáo không đầy đủ, không đúng về số liệu nợ xấu tại ngân hàng mình. - Tổ chức hội thảo cấp Quốc gia và thế giới để có giải pháp hữu hiệu về vấn đề những lỗ hổng của hệ thống ngân hàng hiện nay; mạnh dạn nhận ra những khuyếm khuyết trong việc điều hành của Chính phủ để các chuyên gia đề xuất những giải pháp hữu hiệu. 5. KẾT LUẬN Nền kinh tế Việt Nam đang còn rất nhiều bất ổn như thâm hụt ngân sách kéo dài, nợ công tăng cao, nhập siêu, cơ cấu phát triển kinh tế chưa phù hợp,… nguyên nhân là do sự quản lý nhà nước về kinh tế còn yếu kém của các cơ quan quản lý nhà nước. Quá trình tái cấu trúc hệ thống ngân hàng không chỉ là sắp xếp lại các ngân hàng thương mại nhỏ, yếu kém mà là một quá trình kết hợp các giải pháp lâu dài như nhằm đạt các mục tiêu quan trọng như nắm được chính xác lượng cung tiền trong lưu thông, làm cho hệ thống ngân hàng phát 38 triển lành mạnh và bền vững. Tóm lại, việc tái cấu trúc hệ thống NHTM thành công sẽ giúp tăng cường hiệu quả cho cơ chế phân bổ nguồn lực trở nên tốt hơn (ví dụ như tín dụng), nhờ đó giúp giải quyết nhược điểm cố hữu của nền kinh tế là đầu tư quá lớn, tín dụng quá nhiều nhưng hiệu quả thấp và cũng là việc kiểm tra và xác định đúng "sức khỏe" của từng ngân hàng và hệ thống ngân hàng thương mại ở nước ta hiện nay. Chú thích: 1 Bùi Thị Hồng Thu (2011), Tái cấu trúc ngân hàng, http://pgbankresearch.wordpress.com 2 TS. Phan Minh Ngọc (2011), Ngân hàng Việt Nam đã lún sâu vào khó khăn, http://vef.vn TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bùi Thị Hồng Thu (2011), Tái cấu trúc ngân hàng, http://pgbankresearch.wordpress.com. 2. Dương Thị Bình Minh, Sử Đình Thành (2010), Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ, NXB Thống kê; 3. Phan Minh Ngọc (2011), Ngân hàng Việt Nam đã lún sâu vào khó khăn, http://vef.vn; * Ngày nhận bài: 05/4/2014. Biên tập xong: 30/7/2014. Duyệt đăng: 05/8/2014 39