Nội dung

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ HƢƠNG Téi c-íp tµi s¶n theo Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 (trªn c¬ së thùc tiÔn t¹i ®Þa bµn huyÖn Tõ Liªm, thµnh phè Hµ Néi) Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014 Công trình đƣợc hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN KHẮC HẢI Phản biện 1:....................................................................... Phản biện 2:....................................................................... Luận văn đƣợc bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2014 Có thể tìm hiểu luận văn tại Trung tâm tƣ liệu Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tƣ liệu - Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI CƢỚP TÀI SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ........................................ 8 1.1. Khái niệm và đặc điểm tội cƣớp tài sản ....................................... 8 1.1.1. Khái niệm ............................................................................................ 8 1.1.2. Đặc điểm tội cướp tài sản................................................................. 13 1.2. Lịch sử hình thành và phát triển tội cƣớp tài sản trong pháp luật hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay................... 17 1.2.1. Tội cướp tài sản trong pháp luật hình sự giai đoạn 1945 – 1985...... 17 1.2.2. Tội cướp tài sản trong pháp luật hình sự giai đoạn 1985 - 1999.. 21 1.3. Tội cướp tài sản trong Luật hình sự một số nước trên thế giới.. 25 1.3.1. Tội cướp tài sản trong luật hình sự Liên bang Nga ....................... 25 1.3.2. Tội cướp tài sản trong luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa năm 1997 ................................................................................... 26 1.3.3. Tội cướp tài sản trong luật hình sự Nhật Bản ................................ 27 Chương 2: TỘI CƢỚP TÀI SẢN THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ ........................... 29 2.1. Quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về tội cƣớp tài sản . 29 2.1.1. Dấu hiệu pháp lý của tội cướp tài sản ............................................. 29 1 2.1.2. Trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội cướp tài sản ........... 38 2.1.3. Phân biệt tội cướp tài sản với một số tội phạm khác..................... 46 2.2. Thực tiễn xét xử tội cƣớp tài sản trên địa bàn huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội (từ năm 2008 đến năm 2013) ........... 50 2.2.1. Tình hình xét xử tội cướp tài sản trên toàn Thành phố Hà Nội ... 50 2.2.2. Tình hình xét xử tội cướp tài sản trên địa bàn huyện Từ Liêm .... 59 2.2.3. Một số vướng mắc tồn tại trong thực tiễn xét xử tội cướp tài sản .. 63 2.3. Nguyên nhân những tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn xét xử ... 73 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ XÉT XỬ TỘI CƢỚP TÀI SẢN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ..... 81 3.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội cƣớp tài sản ................................................................................ 81 3.2. Nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội cƣớp tài sản trong thực tiễn xét xử ..................................................................... 88 3.2.1. Nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ công chức thuộc các cơ quan tư pháp ............. 88 3.2.2. Tăng cường công tác hướng dẫn áp dụng pháp luật, trong đó có nâng cao năng lực nhận thức và vận dụng quy định của pháp luật hình sự về tội cướp tài sản............................................... 90 3.3. Giải pháp khác ................................................................................ 92 3.3.1. Củng cố và hoàn thiện các Cơ quan tư pháp trong việc điều tra, xử lý đối với tội phạm nói chung và tội cướp tài sản nói riêng. ....... 92 3.3.2. Tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trên một số lĩnh vực về an ninh trật tự ............................................................................... 97 KẾT LUẬN ................................................................................................... 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 103 2 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự phát triển của kinh tế - xã hội, quá trình đô thị hoá - hiện đại hoá hiện nay, phải thừa nhận rằng nền kinh tế thị trường đã mang lại những lợi ích to lớn về mọi mặt như kinh tế, đời sống, xã hội cho nhân dân… Bên cạnh những mặt tích cực thì vẫn luôn có những mặt trái của nó. Hiện nay tình hình an ninh, trật tự trên địa bàn Thành phố Hà Nội nói chung và huyện Từ Liêm nói riêng đáng báo động, diễn biến của các loại tội phạm rất phức tạp, thủ đoạn tinh vi, có tính chất chuyên nghiệp, tổ chức băng đảng, ổ nhóm, đặc biệt nhóm tội xâm phạm về sở hữu mà nổi cộm là cướp tài sản, cướp giật tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản,… xảy ra liên tiếp và không ngừng gia tăng. Chỉ riêng địa bàn huyện Từ Liêm trong 10 tháng đầu năm 2013, Cơ quan điều tra Công an huyện Từ Liêm đã khởi tố 242 vụ /312 bị can tội xâm phạm về sở hữu trong đó cướp tài sản 24 vụ /33 bị can. Một số vụ đối tượng sử dụng hung khí nguy hiểm đe doạ nạn nhân để chiếm đoạt tài sản, gây thiệt hại cho nhiều người, nhiều vụ không thu hồi được tài sản trả chủ sở hữu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình, an ninh, trật tự xã hội, gây tâm lý bất ổn trong nhân dân. Xét về lịch sử luật hình sự Việt Nam, tội cướp tài sản là một trong các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt được quy định và xét xử theo Luật hình sự khá sớm và hiện nay được quy định tại Điều 133 BLHS năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Tuy nhiên trong lý luận và thực tiễn có những nhận thức khác nhau về các dấu hiệu của tội phạm này dẫn đến việc áp dụng pháp luật trong thực tiễn chưa chính xác và kém hiệu quả. Để đảm bảo truy cứu trách nhiệm hình sự đúng người, đúng tội thì việc nghiên cứu, phân tích các dấu hiệu pháp lý cơ bản về tội cướp tài sản là cần thiết để áp dụng quy phạm này vào thực tiễn xét xử đạt hiệu quả cao đồng thời qua hoạt động xét xử phát hiện những điểm còn vướng mắc, những mặt tồn tại, hạn chế từ đó có những giải pháp để hoàn thiện, nâng cao chất lượng xét xử là rất cần thiết. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Tội cướp tài sản theo Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 (trên cơ sở thực tiễn tại địa bàn huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội)” làm luận văn thạc sĩ luật 3 học để nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề trên. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Là một trong những tội phạm khá phổ biến và được quy định từ rất sớm trong pháp luật hình sự trên thế giới nói chung và ở nước ta nói riêng. Hiện nay đã có những công trình nghiên cứu về tội cướp tài sản ở những cấp độ khác nhau như: khóa luận tốt nghiệp, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ, đề tài khoa học và ở những khía cạnh khác nhau như: tội phạm học, khoa học luật hình sự, lý luận và thực tiễn,...Cụ thể: Nhóm thứ nhất, đó là giáo trình, sách giáo khoa, sách chuyên khảo, bình luận khoa học như: Giáo trình luật hình sự Việt Nam – Chương XX: Các tội xâm phạm sở hữu, Trường đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân (2001) do GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên; Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội (2001) do GS.TSKH Lê Văn Cảm chủ biên (tái bản năm 2003, 2007); Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm) do GS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội (2001); Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999 (Phần các tội phạm), Nxb Công an nhân dân (2007) của Tập thể tác giả PGS.TS. Phùng Thế Vắc; TS. Trần Văn Luyện; LS. Thạc sỹ. Phạm Thanh Bình; TS. Nguyễn Đức Mai; Thạc sỹ Nguyễn Sỹ Đại; Thạc sỹ Nguyễn Mai Bộ; Bình luận khoa học BLHS phần các tội xâm phạm sở hữu, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh (2006) của Th.s Đinh Văn Quế - Chánh án Tòa Hình sự, TANDTC; Sách chuyên khảo sau đại học Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (phần chung), Nxb Đại học quốc gia Hà Nội (2005) của GS. TSKH Lê Văn Cảm; Định tội danh (Lý luận, lời giải mẫu và 500 bài tập), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội (2011) của GS.TSKH Lê Văn Cảm, TS. Trịnh Quốc Toản; Sách chuyên khảo Vi phạm pháp luật trong thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự, Nxb Tư Pháp (2006) của tác giả Lê Thị Kim Chung,…. Hầu hết những tài liệu khoa học trên có phạm vi nghiên cứu rộng, bao quát nhiều vấn đề về tội phạm nói chung trong khoa học luật hình sự Việt 4 Nam mà chưa có một công trình nghiên cứu riêng về tội cướp tài sản. Nhóm thứ hai, đó là luận án, luận văn, bài viết và đề tài khoa học như: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Ngọc Chí (2000); Đấu tranh phòng chống tội Cướp tài sản trên địa bàn Hà Nội, Luận án tiến sĩ của Đỗ Kim Tuyến (2001); Đấu tranh phòng chống các tội cướp tài sản ở nước ta hiện nay, Luận án cao học của Tào Thị Hoàng Yến (1997) và một số luận văn thạc sỹ của tác giả Trần Đình Hải về Dấu hiệu định khung của tội cướp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999, năm 2012; Trần Thị Phường về Định tội danh đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu tại tỉnh Bình Định giai đoạn 2006 – 2010, năm 2011; Võ Minh Tiến về Đấu tranh phòng chống tội Cướp tài sản trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, năm 2006; Hồ Phước Linh về Phòng ngừa tội Cướp tài sản trên địa bàn tỉnh Nghệ An, năm 2011; Đặng Quang Dũng Các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trong luật hình sự Việt Nam năm 2010,... Bên cạnh đó có một số bài viết trên các báo, tạp chí như: Một số trường hợp sử dụng vũ khí, phương tiện nguy hiểm trong tội cướp tài sản, Đặng Văn Phượng - Tạp chí Tòa án nhân số 17/2008, tr 37 – 40; Tội cướp tài sản, Mai Bộ - Tạp chí Tạp chí Tòa án nhân số 3/2007, tr 8 – 13; Tội cướp tài sản trong luật hình sự Việt Nam, Phạm Văn Báu – Tạp chí Luật học số 10/2010, tr 3 – 9; Về hậu quả chết người ở tội cướp tài sản trong Bộ luật hình sự hiện hành, Phạm Văn Beo - Tạp chí Tạp chí Tòa án nhân số 14/2013, tr 13 – 14, 24;…. Nhìn chung những luận án, luận văn và các bài viết trên đã đề cập đến một khía cạnh nào đó của tội cướp tài sản như vấn đề trách nhiệm hình sự, định tội danh, dấu hiệu định khung, đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này nhưng chưa có một công trình nào nghiên cứu cụ thể về các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội cướp tài sản cũng như thực tiễn xét xử tội cướp tài sản trên địa bàn huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội trong giai đoạn 2008 – 2013. Vì vậy tác giả chọn đề tài “Tội cướp tài sản theo Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 (trên cơ sở thực tiễn tại địa bàn huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội)”để nghiên cứu chuyên sâu về một loại tội phạm cụ thể 5 cũng như áp dụng chế định này vào trong thực tiễn xét xử trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Những vướng mắc, tồn tại trong việc áp dụng pháp luật, từ đó đưa ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả áp dụng. 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng, phạm vi và thời gian nghiên cứu của Luận văn 3.1. Mục đích: Luận văn có mục đích làm sáng tỏ một số vấn đề về mặt lý luận cũng như các dấu hiệu pháp lý của tội cướp tài sản, từ đó đưa ra cái nhìn tổng quát về các quy định của pháp luật hình sự đối với tội Cướp tài sản, cũng như việc áp dụng các quy định pháp luật trong thực tiễn. Luận văn đi sâu vào nghiên cứu khái niệm, đặc điểm pháp lý hình sự của tội phạm này, làm sáng tỏ những ưu điểm, những tồn tại khi áp dụng vào trong thực tiễn xét xử và đưa ra giải pháp góp phần hoàn thiện một Điều luật cụ thể, đồng thời nâng cao hiệu quả công tác áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng, góp phần vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm trên địa bàn huyện Từ Liêm nói riêng và Hà Nội nói chung. 3.2. Nhiệm vụ: Thứ nhất: Nghiên cứu làm rõ khái niệm, đặc điểm của tội cướp tài sản trong pháp luật hình sự thực định Việt Nam. Thứ hai: Khái quát chung về lịch sử hình thành và phát triển tội cướp tài sản trong pháp luật hình sự Việt Nam. Khái niệm tội cướp tài sản trong Bộ luật hình sự một số nước trên Thế giới. Thứ ba: Qua thực trạng pháp luật hình sự hiện hành quy định về tội cướp tài sản, từ đó phân tích các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội cướp tài sản và thực tiễn xét xử tội phạm này trên địa bàn huyện Từ Liêm,thành phố Hà Nội. Thứ tư: Những hạn chế, tồn tại trong việc áp dụng Điều luật vào thực tiễn để giải quyết loại án này trong những năm gần đây và đề xuất một số giải pháp để nâng cao hiệu quả xét xử. 3.3. Đối tượng nghiên cứu: Trên cơ sở mục đích và nhiệm vụ của đề tài, chúng tôi xác định đối tượng nghiên cứu liên quan đến tội cướp tài sản dưới 6 góc độ luật hình sự và tội phạm học như: khái niệm, dấu hiệu pháp lý hình sự, thực trạng pháp luật hiện hành, thực tiễn xét xử tội cướp tài sản và những vướng mắc, tồn tại từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xét xử tội cướp tài sản trên địa bàn huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội. 3.4. Phạm vi và thời gian nghiên cứu của luận văn Phạm vi: Luận văn nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Tội cướp tài sản được quy định tại Điều 133, Chương XIV “Các tội xâm phạm sở hữu” trong BLHS năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Thời gian nghiên cứu: Luận văn sử dụng số liệu xét xử sơ thẩm về tội cướp tài sản trên địa bàn huyện Từ Liêm và toàn thành phố Hà Nội trong khoảng thời gian từ năm 2008 đến năm 2013. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu trên nền tảng cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác Lê Nin đó là chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng và tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như những chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng, Nhà nước về chính sách hình sự, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử dụng phương pháp của tội phạm học như: phương pháp thống kê hình sự, so sánh, phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu kết hợp với các tri thức khoa học của các ngành khoa học tương ứng để nghiên cứu luận văn nhằm đạt được mục đích đặt ra. 5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của Luận văn Luận văn nghiên cứu tương đối cụ thể và có hệ thống một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam cũng như thực trạng áp dụng điều luật vào trong thực tiễn xét xử trên địa bàn huyện Từ Liêm cũng như toàn thành phố Hà Nội. Về mặt lý luận, luận văn đã giải quyết một số vấn đề như: khái niệm, các dấu hiệu pháp lý đặc trưng, trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội cướp tài sản, lịch sử hình thành và phát triển các quy phạm pháp luật về tội cướp tài sản trong luật hình sự Việt Nam cũng như khái niệm, đặc điểm về tội cướp trong luật hình sự một số nước trên thế giới. 7 Về mặt thực tiễn, luận văn đã phân tích tình hình xét xử tội cướp tài sản trên địa bàn huyện Từ Liêm nói riêng và thành phố Hà Nội nói chung giai đoạn 2008 – 2013. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về lý luận và thực tiễn trong đó giải quyết một số vấn đề chuyên sâu về một tội phạm cụ thể và đang có biểu hiện gia tăng trong giai đoạn hiện và đặc biệt áp dụng vào trong thực tiễn còn nhiều khó khăn, vướng mắc. 7. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có cấu trúc gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề chung về tội cướp tài sản trong luật hình sự Việt Nam. Chương 2: Tội cướp tài sản theo Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 và thực tiễn xét xử. Chương 3: Các giải pháp nâng cao hiệu quả xét xử tội cướp tài sản trong giai đoạn hiện nay. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI CƢỚP TÀI SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và đặc điểm tội cƣớp tài sản 1.1.1. Khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm xâm phạm sở hữu, xâm phạm sở hữu có tính chiếm đoạt Xâm phạm sở hữu có thể là chiếm đoạt tài sản hoặc hủy hoại làm mất đi giá trị của tài sản đối với chủ sở hữu. Từ những phân tích trên, tác giả đưa ra khái niệm: “Xâm phạm sở hữu là hành vi chiếm đoạt tài sản hoặc hủy hoại làm mất đi giá trị hoặc làm giảm giá trị của tài sản đối với chủ sở hữu hợp pháp được pháp luật ghi nhận và bảo vệ”. Còn “các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do 8