Nội dung

Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định thời hiệu theo pháp luật hình sự Việt Nam Nguyễn Thị Thanh Hoa Khoa Luật Luận văn ThS ngành: Luật Hình sự; Mã số: 60 38 40 Người hướng dẫn: PGS.TS. Lê Văn Cảm Năm bảo vệ: 2010 Abstract: Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về chế định thời hiệu trong luật hình sự Việt Nam. Nghiên cứu và phân tích chế định thời hiệu trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng khi truy cứu trách nhiệm hình sự và thời hiệu thi hành bản án kết tội trong luật hình sự Việt Nam. Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy phạm của chế định thời hiệu ở khía cạnh luật pháp trong Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999, để giúp việc áp dụng chúng trong thực tiễn ngày một hoàn thiện hơn. Keywords: Pháp luật; Luật hình sự; Chế định thời hiệu; Việt Nam Content Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi VÒ mÆt lý luËn: HiÖn nay, trong khoa häc ph¸p lý h×nh sù ViÖt Nam cã kh«ng nhiÒu bµi viÕt ®Ò cËp, ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n còng nh- thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu ®-îc quy ®Þnh t¹i bèn ®iÒu luËt lµ §iÒu 23, §iÒu 24, §iÒu 55 vµ §iÒu 56 cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, ®Ó råi rót ra nh÷ng mÆt cÇn ph¶i ph¸t huy, còng nh- nh÷ng mÆt cÇn ph¶i kh¾c phôc. VÒ mÆt lËp ph¸p: Trong lÇn ph¸p ®iÓn ho¸ lÇn thø hai luËt h×nh sù ViÖt Nam, lÇn ®Çu tiªn, nhµ lµm luËt n-íc ta ®· chÝnh thøc ghi nhËn chÕ ®Þnh thêi hiÖu b»ng viÖc quy ®Þnh bèn ®iÒu luËt (§iÒu 23, §iÒu 24, §iÒu 55 vµ §iÒu 56) nªu lªn néi dung cña hai yÕu tè cÊu thµnh chÕ ®Þnh thêi hiÖu: ®ã lµ thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù. V× vËy, viÖc lµm s¸ng tá ®Ó ¸p dông mét c¸ch chÝnh x¸c c¸c quy ph¹m nµy lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch, thªm vµo ®ã sÏ gãp phÇn hoµn chØnh thªm c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh thêi hiÖu. VÒ mÆt thùc tiÔn: ViÖc ¸p dông ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶ c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vµo thùc tiÔn sÏ mang l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt th©n cho Nhµ n-íc, cho mçi c«ng d©n vµ cho toµn x· héi. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Nghiªn cøu chÕ ®Þnh thêi hiÖu ë c¸c møc ®é kh¸c nhau ®· ®-îc mét sè nhµ khoa häc, luËt gia quan t©m, nghiªn cøu vµ ®-îc ®Ò cËp trong c¸c c«ng tr×nh, trong c¸c t¹p chÝ, trong mét sè s¸ch chuyªn kh¶o vµ gi¸o tr×nh. Trong c¸c c«ng tr×nh, t¹p chÝ, s¸ch chuyªn kh¶o vµ gi¸o tr×nh nµy b-íc ®Çu ph©n tÝch vµ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò xung quanh chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh, ®ång thêi ®-a ra m« h×nh lý luËn cña kiÕn gi¶i lËp ph¸p vÒ c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh nµy trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ®èi t-îng, ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu luËn v¨n 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých cña luËn v¨n lµ lµm s¸ng tá mét c¸ch t-¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ mÆt lý luËn nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ viÖc ¸p dông chÕ ®Þnh nµy trong thùc tiÔn, tõ ®ã x¸c ®Þnh nh÷ng bÊt cËp ®Ó ®Ò xuÊt kiÕn gi¶i lËp ph¸p b»ng viÖc ®-a ra m« h×nh lý luËn cña c¸c quy ph¹m vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù n-íc ta, còng nh- ®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông chÕ ®Þnh nµy trong thùc tiÔn. 3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu Tõ môc ®Ých nghiªn cøu nªu trªn, t¸c gi¶ luËn v¨n ®Æt cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu chñ yÕu sau: VÒ mÆt lý luËn: Trªn c¬ së nghiªn cøu l-îc kh¶o vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, ph©n tÝch kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu, nh÷ng tr-êng hîp hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh ®Ó lµm s¸ng tá b¶n chÊt ph¸p lý vµ néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo luËt h×nh sù Viªt Nam. VÒ mÆt thùc tiÔn: Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ viÖc ¸p dông c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong th-c tiÔn ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù n-íc ta, ®ång thêi ph©n tÝch nh÷ng tån t¹i trong c¸c quy ®Þnh cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu vµ thùc tiÔn ¸p dông chóng nh»m ®Ò xuÊt vµ luËn chøng sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn vµ ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ph¹m vÒ chÕ ®inh nµy trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. 3.3. §èi t-îng nghiªn cøu LuËn v¨n nµy tËp trung nghiªn cøu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu nãi chung (mµ bao gåm hai chÕ ®Þnh nhá thuéc nã lµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi) Tuy nhiªn, do ®©y lµ mét chÕ ®Þnh khã vµ phøc t¹p, thªm vµo ®ã thêi gian nghiªn cøu cã h¹n còng nh- n¨ng lùc nghiªn cøu, kü n¨ng ph©n tÝch vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña t¸c gi¶ cßn h¹n chÕ, nªn trong luËn v¨n nµy, t¸c gi¶ chØ cã thÓ lµm s¸ng tá nh÷ng khÝa c¹nh mµ theo quan ®iÓm t¸c gi¶ lµ quan träng vµ chñ yÕu h¬n c¶. 3.4. Ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu LuËn v¨n nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam d-íi gãc ®é cña luËt h×nh sù, ®ång thêi, luËn v¨n còng ®Ò cËp ®Õn mét sè quy ph¹m cña luËt tè tông h×nh sù nh»m hç trî cho viÖc gi¶i quyÕt nhiÖm vô vµ ®èi t-îng nghiªn cøu. VÒ thêi gian, luËn v¨n nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong giai ®o¹n tõ n¨m 1999 - 2008. 4. C¬ së lý luËn vµ c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Cë së lý luËn cña luËn v¨n lµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c ‟ Lªnin, t- t-ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta vÒ ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m, vÒ tÝnh nh©n ®¹o cña ph¸p luËt. §ång thêi, c¬ së lý luËn cña luËn v¨n còng dùa trªn thµnh tùu cña c¸c chuyªn ngµnh khoa häc ph¸p lý vµ triÕt häc, nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch chuyªn kh¶o vµ c¸c bµi viÕt ®¨ng trªn t¹p chÝ cña mét sè nhµ khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ n-íc ngoµi. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, luËn v¨n nµy dùa trªn viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Ngoµi ra, luËn v¨n cßn sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ nh-: ph-¬ng ph¸p lÞch sö, ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, ph-¬ng ph¸p so s¸nh, ph-¬ng ph¸p tæng hîp, ph-¬ng ph¸p thèng kª, v.v…trong sù nh×n nhËn tæng thÓ vµ kh¸ch quan, kh«ng phiÕm diÖn mét chiÒu. 5. Nh÷ng ®ãng gãp vÒ mÆt khoa häc cña luËn v¨n §©y lµ c«ng tr×nh chuyªn kh¶o ®Çu tiªn trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vµ ®ång bé nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu ë cÊp ®é mét luËn v¨n. 6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n VÒ mÆt lý luËn: §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o ®ång bé ®Çu tiªn ®Ò cËp mét c¸ch cã hÖ thèng vµ toµn diÖn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. VÒ mÆt thùc tiÔn: LuËn v¨n gãp phÇn vµo viÖc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng tr-êng hîp ¸p dông chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong thùc tiÔn ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, còng nh- ®-a ra c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu ë khÝa c¹nh lËp ph¸p, ®Ó gióp viÖc ¸p dông chóng trong thùc tiÔn ngµy mét hoµn thiÖn h¬n. 7. Bè côc cña luËn v¨n Theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶, luËn v¨n lµ hîp lý vµ l«gic khi ®-îc s¾p xÕp theo tr×nh tù sau ®©y: Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, luËn v¨n sÏ bao gåm ba ch-¬ng, ®ã lµ: Ch-¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. Ch-¬ng II: Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. Ch-¬ng III: Hoµn thiÖn chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999. Ch-¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 1.1. L-îc kh¶o vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam Ngay trong thêi kú Ph¸p thuéc, c¸c nhµ lµm luËt Trung Kú ®· sím ghi nhËn nguyªn t¾c kh«ng truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ kh«ng thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh: “thÓ lÖ ®Æt ra cÊm kh«ng ®­îc truy cøu hay thi hµnh mét téi danh ®· kh«ng xö ®o¸n sau mét thêi gian ®· ®Þnh trong luËt [11], vµ ®©y ®-îc coi lµ tiÒn th©n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn nay. Sau khi ®Êt n-íc ta dµnh ®-îc ®éc lËp, tù do, xuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô cña giai ®o¹n c¸ch m¹ng míi ‟ giai ®o¹n c¶ n-íc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Nhµ n-íc ta ®· x©y dùng vµ ban hµnh Bé luËt h×nh sù n¨m 1985. Sau ®ã, ®· ®-îc söa ®æi, bæ sung vµo c¸c n¨m 1989, n¨m 1991, n¨m 1992, n¨m 1997 ‟ gäi t¾t lµ Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 ®· ®-îc söa ®æi, bæ sung. Trong Bé luËt nµy, nhµ lµm luËt n-íc ta ®· chÝnh thøc ghi nhËn chÕ ®Þnh thêi hiÖu t¹i c¸c ®iÒu luËt 45, 46, 47. Do vËy, so víi Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn nay cña chóng ta ®· ®-îc x©y dùng theo h-íng hîp lý h¬n, hoµn chØnh h¬n 1.2. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt ph¸p lý vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam TËp thÓ t¸c gi¶ Bé m«n T- ph¸p h×nh sù cña Khoa luËt trùc thuéc §¹i häc quèc gia Hµ Néi do TSKH. Lª C¶m chñ tr× ®· ®-a ra ®Þnh nghÜa khoa häc cho chÕ ®Þnh nµy mµ theo quan ®iÓm cña chóng t«i lµ hoµn toµn hîp lý, nh- sau: “Thêi hiÖu trong luËt h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh ph¶n ¸nh nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù vµ ®-îc thÓ hiÖn b»ng viÖc quy ®Þnh trong ph¸p luËt h×nh sù mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh mµ khi hÕt thêi h¹n ®ã, th× ng-êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ng-êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt ®· ®-îc tuyªn” [11] Tõ ®Þnh nghÜa khoa häc nµy, chóng ta cã thÓ rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu: Thø nhÊt, ®©y lµ mét chÕ ®Þnh ph¶n ¸nh nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù. Thø hai, thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù chÝnh lµ mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Trong kho¶ng thêi gian ®ã, c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ®-îc Nhµ n-íc trao cho quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi. Thø ba, chØ mét trong c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña Nhµ n-íc c¨n cø vµo c¸c giai ®o¹n tè tông h×nh sù cô thÓ ®-îc quyÒn thi hµnh viÖc kh«ng truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù hoÆc viÖc kh«ng thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt 1.3. B¶n chÊt ph¸p lý cña hai ph¹m trï “hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù” vµ “hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi” Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 khi hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× ng-êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù n÷a, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc ng-êi ph¹m téi ®-îc miÔn viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. NhvËy, b¶n chÊt ph¸p lý cña viÖc hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù chÝnh lµ ng-êi ph¹m téi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Cßn theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 55 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 khi hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi th× ng-êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®· tuyªn, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc ng-êi bÞ kÕt ¸n ®-îc miÔn chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt ®· ®-îc tuyªn, suy cho cïng chÝnh lµ hä kh«ng ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t, hay nãi c¸ch kh¸c hä ®-îc miÔn chÊp hµnh h×nh ph¹t. Trong chÕ ®Þnh thêi hiÖu: c¸c kho¶ng thêi gian mµ c¸c nhµ lµm luËt ®Þnh ra trong thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi kh«ng ph¶i lµ ng¾n, nã ®-îc ph©n chia mét c¸ch khoa häc vµ phï hîp. Trong kho¶ng thêi gian ®ã ®Æt ra cho c¶ phÝa Nhµ n-íc vµ phÝa ng-êi ph¹m téi, ng-êi bÞ kÕt ¸n nh÷ng tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô nhÊt ®Þnh. Khi hÕt thêi h¹n nµy, nÕu c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ch-a hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh, mµ ng-êi ph¹m téi vµ ng-êi bÞ kÕt ¸n ®· thùc hiÖn ®óng tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña m×nh th× ®ã lµ dÊu hiÖu c¶nh b¸o ®èi víi c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn vÒ nguy c¬ lµm viÖc thiÕu hiÖu qu¶, nh-ng ®ång thêi còng thÓ hiÖn ng-êi ph¹m téi vµ ng-êi bÞ kÕt ¸n ®· tá ra “¨n n¨n, hèi c¶i” v× hä kh«ng hÒ ph¹m téi míi hay cè t×nh trèn tr¸nh khi c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn kh«ng cã lÖnh truy n· ®èi víi hä, v× thÕ môc ®Ých chñ yÕu cña luËt h×nh sù ®-îc c¸c nhµ lµm luËt cho r»ng ®· ®¹t ®-îc. Tãm l¹i, c¨n cø mµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®-a ra ®èi víi chÕ ®Þnh nh©n ®¹o nµy chÝnh lµ sù nhËn ®Þnh r»ng: hiÖu qu¶ cña viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi còng nh- hiÖu qu¶ cña viÖc buéc ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t ®èi víi ng-êi bÞ kÕt ¸n ®· kh«ng cßn n÷a, bëi môc ®Ých chñ yÕu cña luËt h×nh sù lóc nµy, theo nhËn ®Þnh cña c¸c nhµ lµm luËt, ®· ®¹t ®-îc. Ch-¬ng 2 Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.1.Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.1.1. Kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù 2.1.1.1. Kh¸i niÖm thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Trong lÇn ph¸p ®iÓn ho¸ lÇn thø hai luËt h×nh sù ViÖt Nam võa qua, nhµ lµm luËt n-íc ta, lÇn ®Çu tiªn, ®· ®-a ra kh¸i niÖm thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh- sau: “Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ thêi h¹n do Bé luËt nµy quy ®Þnh mµ khi hÕt thêi h¹n ®ã th× ng-êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù” (kho¶n 1 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999). 2.1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Thø nhÊt, c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn chØ ®-îc quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi trong mét kho¶ng thêi h¹n x¸c ®Þnh ®-îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. Tuú theo tõng lo¹i téi kh¸c nhau mµ kho¶ng thêi h¹n Êy quy ®Þnh t-¬ng øng kh¸c nhau. ViÖc x¸c ®Þnh téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, téi ph¹m rÊt nghiªm träng, téi ph¹m nghiªm träng hay téi ph¹m Ýt nghiªm träng nãi chung chØ c¨n cø vµo møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, còng cã mét sè tr-êng hîp ngay sau khi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, ch-a cã c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh téi ®ã lµ téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, rÊt nghiªm träng, nghiªm träng hay téi ph¹m Ýt nghiªm träng. Qua thùc tiÔn xÐt xö, chóng ta cßn thÊy nh÷ng tr-êng hîp rÊt phøc t¹p khi x¸c ®Þnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi. Thø hai, quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ Nhµ n-íc trao cho c¸c c¬ quan tph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn kh«ng tån t¹i khi ®· qua mét thêi h¹n x¸c ®Þnh do ph¸p luËt h×nh sù quy ®Þnh. NghÜa lµ bÊt kú ng-êi nµo mÆc dï ®· cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 nh-ng sÏ kh«ng bÞ c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ hµnh vi ph¹m téi ®ã cña m×nh. §ång thêi viÖc hÕt thêi h¹n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù chÝnh lµ mét c¨n cø ph¸p lý chung cã tÝnh chÊt b¾t buéc cho viÖc ng-êi ph¹m téi sÏ kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù tõ phÝa c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn vÒ hµnh vi ph¹m téi cña m×nh. Thø ba, ngoµi c¨n cø ph¸p lý chung cã tÝnh chÊt b¾t buéc, ng-êi ph¹m téi cßn ph¶i tho¶ m·n ba ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ mµ luËt ®Þnh lµ: ®iÒu kiÖn thø nhÊt: c¸c kho¶ng thêi gian cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ph¶i t-¬ng øng víi c¸c lo¹i téi ph¹m; ®iÒu kiÖn thø hai: trong kho¶ng thêi gian ®Êy, ng-êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ®-îc ph¹m téi míi mµ Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ trªn 1 n¨m tï; ®iÒu kiÖn thø ba: trong kho¶ng thêi gian ®Êy, ng-êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ®-îc cè t×nh trèn tr¸nh vµ ®ång thêi kh«ng cã lÖnh truy n· tõ phÝa c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña Nhµ n-íc. 2.1.2. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ chÊm døt cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Theo kho¶n 3 §iÒu 23 cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999: “Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®­îc tÝnh tõ ngµy téi ph¹m ®­îc thùc hiÖn”, vµ kÕt thóc lµ sau mét kho¶ng thêi gian t-¬ng øng quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. HiÖn nay, vÒ mÆt lËp ph¸p kh«ng ph©n biÖt râ c¸c lo¹i téi mÆc dï cã ghi nhËn chóng trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999; vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn xÐt xö chóng ®-îc chia ra thµnh hai lo¹i lµ: ®¬n téi ph¹m (téi ®¬n nhÊt) vµ ®a téi ph¹m. Chóng ta cÇn xem xÐt thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña tõng tr-êng hîp nµy ®Ó ®-a ra nh÷ng nhËn xÐt thÊu ®¸o vµ chÝnh x¸c. 2.1.3 Mçi liªn quan gi÷a ph¹m vi cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh vµ ph¹m vi cña qu¸ tr×nh truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Thø nhÊt, vÒ thêi ®iÓm b¾t ®Çu: NÕu kho¶ng c¸ch “ hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm nµy (thêi ®iÓm b¾t ®Çu thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trõ ®i thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña qu¸ tr×nh truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù) ngµy cµng gi¶m ®i vµ tiÕn dÇn tíi b»ng “kh«ng” th× chøng tá r»ng: c«ng t¸c truy t×m téi ph¹m vµ ng-êi cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m cña c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ngµy cµng ®¹t kÕt qu¶ tiÕn bé. Cßn nÕu nh­ kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm nµy cã nguy c¬ ngµy cµng t¨ng lªn th× ®ã lµ dÊu hiÖu c¶nh b¸o sù thiÕu tr¸ch nhiÖm trong khi thùc hiÖn c«ng viÖc cña c¸c c¬ qua t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña nhµ n-íc.  Thø hai, vÒ thêi ®iÓm kÕt thóc: NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm kÕt thóc nµy (thêi ®iÓm kÕt thóc thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trõ ®i thêi ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù) lµ sè ©m, ®iÒu ®ã kh«ng chØ chøng minh r»ng c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ®· kh«ng kÞp thêi thùc hiÖn ®-îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh, mµ cßn c¶nh b¸o cho chóng ta biÕt luËt h×nh sù vÉn ch-a ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ cña m×nh trong cuéc ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m; NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm kÕt thóc nµy lµ b»ng kh«ng hoÆc lµ sè d-¬ng, th× ®ã lµ dÊu hiÖu tèt cÇn ph¸t huy v× nã thÓ hiÖn tinh thÇn tr¸ch nhiÖm lµm viÖc hÕt m×nh cña c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn, thÓ hiÖn ®-îc hiÖu qu¶ cña luËt h×nh sù vµ biÓu ®¹t ®-îc sù lªn ¸n, sù phñ ®Þnh cña Nhµ n-íc vµ toµn x· héi ®èi víi ng-êi ®· thùc hiÖn téi ph¹m. Thêi hiÖu vµ tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ hai ph¹m trï cã liªn quan ®Õn nhau: khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi, chóng ta ph¶i ®Æt nã trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh, ®ã lµ thêi hiÖu. Tr-êng hîp ®Æt ra lµ nÕu mét trong c¸c (hoÆc tÊt c¶ c¸c) c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, t¹o c¨n cø ®Ó ng-êi thùc hiÖn téi ph¹m tho¸t téi. VËy th× tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn nh- thÕ nµo? Chóng t«i cho r»ng lo¹i téi ph¹m nµy nªn ®-îc nhµ lµm luËt n-íc ta quy ®Þnh t¹i mét ®iÒu luËt riªng biÖt, cô thÓ, nh»m kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña chÕ ®Þnh nµy trong Bé luËt h×nh sù cña ViÖt Nam. HÖn nay ch-a cã sù thèng kª râ rµng vµ ®Çy ®ñ cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®èi víi nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. 2.1.4. VÊn ®Ò tÝnh l¹i thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù C¸c nhµ lµm luËt ®· ghi nhËn cô thÓ vÊn ®Ò nµy trong hai tr-êng hîp t¹i kho¶n 3 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, ®ã lµ: Tr-êng hîp thø nhÊt ‟ NÕu trong bèn lo¹i thêi h¹n (t-¬ng øng víi bèn lo¹i téi ph¹m) ®-îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu luËt nµy, ng-êi