Nội dung

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ LOAN NG¦êI GIóP SøC TRONG §åNG PH¹M THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM (Trªn c¬ së nghiªn cøu thùc tiÔn ®Þa bµn Thµnh phè Hµ Néi) Chuyên ngành: Luật hình sự Mã số: 60 38 40 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014 Công trình được hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS. TSKH. LÊ VĂN CẢM Phản biện 1: ........................................................................ Phản biện 2: ........................................................................ Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2014 Có thể tìm hiểu luận văn tại Trung tâm tư liệu Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục bảng MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGƯỜI GIÚP SỨC TRONG ĐỒNG PHẠM THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ...... 9 1.1. Khái niệm đồng phạm và các hình thức đồng phạm................... 9 1.1.1. Khái niệm đồng phạm ....................................................................... 9 1.1.2. Các hình thức đồng phạm ............................................................... 12 1.2. Khái niệm người giúp sức trong đồng phạm và ý nghĩa của việc xác định đúng vai trò người giúp sức trong đồng phạm ... 18 1.2.1. Khái niệm người giúp sức trong đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam ......................................................................................... 18 1.2.2. Ý nghĩa của việc xác định đúng vai trò của người giúp sức trong đồng phạm ............................................................................. 20 1.2.3. Phân biệt người giúp sức với những đồng phạm khác ................... 22 1.3. Người giúp sức theo quy định trong Bộ luật hình sự một số nước trên thế giới .......................................................................... 27 Chương 2: NGƯỜI GIÚP SỨC THEO CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN ĐỒNG PHẠM CÓ LIÊN QUAN ĐẾN NGƯỜI GIÚP SỨC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI..... 29 2.1. Người giúp sức theo các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 ............................................................................... 29 2.1.1. Các dấu hiệu pháp lý hình sự .......................................................... 29 2.1.2. Trách nhiệm hình sự đối với người giúp sức trong đồng phạm ..... 47 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định về người giúp sức trong đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................... 55 2.2.1. Một số đặc điểm về tình hình chính trị - quốc phòng, kinh tế xã hội, văn hóa... của địa bàn thành phố Hà Nội ............................ 55 1 2.2.2. Tình hình xét xử người giúp sức trong đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội và những tồn tại, hạn chế .................................. 56 2.2.3. Nguyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế trong thực tiễn xét xử người giúp sức trong đồng phạm ......................................... 59 Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 VỀ NGƯỜI GIÚP SỨC TRONG ĐỒNG PHẠM ..................... 62 3.1. Sự cần thiết, ý nghĩa và cơ sở của việc hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về người giúp sức trong đồng phạm .................................................................... 62 3.1.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về người giúp sức trong đồng phạm ........ 62 3.1.2. Ý nghĩa của việc hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về người giúp sức trong đồng phạm ............. 63 3.1.3. Cơ sở của việc hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về người giúp sức trong đồng phạm ............. 63 3.2. Nội dung hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự việt Nam năm 1999 về người giúp sức trong đồng phạm................. 64 3.2.1. Nhận xét chung ............................................................................... 64 3.2.2. Nội dung sửa đổi, bổ sung .............................................................. 66 3.3. Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về người giúp sức trong đồng phạm ........................................................................... 70 3.3.1. Về mặt lập pháp .............................................................................. 70 3.3.2. Tăng cường giải thích pháp luật, hướng dẫn áp dụng pháp luật .... 71 3.3.3. Nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, ý thức pháp luật và trách nhiệm nghề nghiệp của đội ngũ thẩm phán Tòa án các cấp ................................................................................. 72 3.3.4. Tăng cường kiểm sát việc áp dụng pháp luật hình sự liên quan đến những loại người đồng phạm của Viện kiểm sát nhân dân ..... 73 KẾT LUẬN ............................................................................................... 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................ 76 2 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Tội phạm có tổ chức ngày càng phát triển và trở lên nguy hiểm, mang yếu tố quốc tế, có tổ chức, xuyên quốc gia và sử dụng công nghệ cao. Thủ đoạn hoạt động tinh vi, phương thức hoạt động xảo quyệt, manh động, liều lĩnh. Tội phạm hình sự có tổ chức, băng nhóm “xã hội đen” gây án nghiêm trọng, băng nhóm tội phạm ma túy có vũ trang ở khu vực biên giới, tội phạm tham nhũng và tội phạm kinh tế trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, đầu tư, quản lý, sử dụng đất đai và thương mại, tội phạm và vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường vẫn hết sức nhức nhối. Xu hướng tội phạm cấu kết với nhau hình thành các tập đoàn tội phạm lớn hoạt động đa lĩnh vực, liên tỉnh, xuyên quốc gia, nếu không được đấu tranh ngăn chặn, có thể trở thành hiện thực. Tội phạm do suy thoái đạo đức xã hội, đạo đức gia đình có xu hướng gia tăng, trực tiếp đe dọa phá vỡ nền tảng đạo đức, văn hóa của xã hội. Trong đề tài này, tác giả đi sâu nghiên cứu"người giúp sức trong đồng phạm".Tác giả phân tích, khái quát lịch sự hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay và thực tiễn xét xử các vụ án có đồng phạm ở thành phố Hà Nội trong giai đoạn (2009 - 2013) để trên cơ sở đó, tìm giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự và giải pháp về mặt thực tiễn nhằm góp phần phòng, chống các tội phạm có đồng phạm, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội. Đây cũng là lý do để học viên quyết định lựa chọn đề tài: "Người giúp sức trong đồng phạm theo luật hình sự Việt Nam (Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)" làm đề tài luận văn của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Dưới góc độ khoa học pháp lý, trong thời gian qua việc nghiên cứu về đồng phạm đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu lý luận, luật gia hình sự và cán bộ thực tiễn. Đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố dưới các góc độ và mức độ khác nhau như: * Dưới góc độ luận án tiễn sĩ, luận văn thạc sĩ luật học, có các công trình sau: “Đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam” của tác giả Trần 3 Quang Tiệp, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2000; “Các hình thức đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam”của tác giả Nguyễn Thị Liên, Luận văn thạc sỹ luật học năm 2009 của Khoa Luật Trường Đại học Quốc gia Hà Nội; “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về những loại người đồng phạm trong luật hình sự Việt Nam” của tác giả Mai Lan Ngọc, luận văn thạc sỹ luật học năm 2012, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. * Dưới góc độ đề tài khoa học, bài viết trên báo, tạp chí, có nhiều công trình, bài viết như: “Về chế định đồng phạm” của GS.TSKH Lê Văn Cảm, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 2 năm 1998; “Trần Quốc Dũng phạm tội gỉ? Bàn về giai đoạn phạm tội và vấn đề cộng phạm” của tác giả Nguyễn Ngọc Hòa, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 2 năm 1980; “Đồng phạm và một số vấn đề về thực tiễn xét xử” của tác giả Đoàn Văn Hường, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 4 năm 2003; “Vấn đề đồng phạm” của tác giả Đặng Văn Doãn, Nhà xuất bản Pháp lý Hà Nội năm 1986; “Đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam” của TS Trần Quang Tiệp, Tạp chí nhà xuất bản Tư pháp năm 2007; “Chế định đồng phạm trong pháp luật hình sự ở một số nước trên thế giới”của tác giả Trần Quang Tiệp; Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 11 năm 1997; “Về các giai đoạn thực hiện hành vi đồng phạm” Của tác giả Lê Thị Sơn, Tạp chí Luật học, số 3 năm 1998; Phạm tội có giúp sức trong luật hình sự Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Trung Thành, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 9 năm 1999; “Phân biệt đồng phạm với che dấu tội phạm và không tố giác tội phạm” của tác giả Dương Văn Tiến, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 1 năm 1985; “Các hình thức đồng phạm và trách nhiệm hình sự của những người đồng phạm” của tác giả Dương Văn Tiến, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 1 năm 1986; “Phân biệt phạm tội có giúp sức, giúp sức phạm tội và tội phạm có giúp sức” của tác giả Đỗ Ngọc Quang, Tạp chí Luật học, số 3 năm 1997; „Bình luận khoa học BLHS năm 1999 (Phần chung) của tác giả Đinh Văn Quế, Nhà xuất bản Thành phố hồ Chí Minh, năm 2004; Như vậy, các công trình nghiên cứu nói trên đã đề cập đến vấn đề về Người giúp sức trong đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, 4 về phương diện nghiên cứu lý luận chuyên sâu và thực tiễn xét xử trên một địa bàn cụ thể thì vẫn chưa được quan tâm một cách đúng mức Vì lý do đó, đề tài "Người giúp sức trong đồng phạm theo Luật hình sự Việt Nam (Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)" nhằm nghiên cứu các dấu hiệu pháp lý hình sự và hình phạt, lý giải nguyên nhân phạm tội, những đặc điểm nhân thân người phạm tội. Ở phạm vi luận văn này, tác giả nghiên cứu dựa trên thực tiễn tòa án nhân dân thành phố Hà Nội xét xử vụ án có người giúp sức trong đồng phạm, giai đoạn 05 năm (2009 - 2013) để từ đó đưa ra các biện pháp hoàn thiện quy định của BLHS, đồng thời nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội. 3. Mục đích và đối tượng nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống về những vấn đề pháp lý cơ bản của người giúp sức trong đồng phạm như: Khái niệm; các dấu hiệu pháp lý; trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội; phân biệt người giúp sức với các hình thức đồng phạm khác. Trên cơ sở đó, luận chỉ ra một số vướng mắc, tồn tại trong xác định vai trò người giúp sức tham gia đồng phạm, cũng như xác định trách nhiệm hình sự của họ để đề xuất một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của BLHS Việt Nam về xử lý đối tượng này. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của đề tài: "Người giúp sức trong đồng phạm theo Luật hình sự Việt Nam (Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)". Đối tượng nghiên cứu của luận văn được các định gồm 02 vấn đề chính: - Các vấn đề lý luận về người giúp sức trong chế định đồng phạm theo quy định của Luật hình sự Việt Nam. - Các vấn đề về thực tiễn áp dụng các quy định đối với người giúp sức trong vụ án có đồng phạm theo quy định của Luật hình sự Việt Nam (trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2009 đến năm 2013). 5 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước ta về đấu tranh phòng, chống tội phạm. Quá trình nghiên cứu trong đề tài còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, tổng hợp và thống kê xã hội học; phương pháp so sánh, đối chiếu; phân tích thuần túy quy phạm pháp luật; nghiên cứu, điều tra án điển hình... để phân tích và luận chứng các vấn đề khoa học cần nghiên cứu trong luận văn này. Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, học viên đã tiếp thu có chọn lọc kết quả của các công trình đã công bố; các đánh giá, tổng kết của các cơ quan chuyên môn và các chuyên gia về những vấn đề có liên quan đến các vấn đề nghiên cứu trong luận văn. 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài Dưới góc độ lý luận, kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện lý luận về chế định đồng phạm trong khoa học Luật hình sự Việt Nam. Cụ thể, đã làm rõ các vấn đề chung về người giúp sức trong đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam, phân tích khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các quy định pháp luật hình sự nước ta về người giúp sức trong đồng phạm từ năm 1945 đến nay, phân biệt hình thức đồng phạm này với một số hình thức đồng phạm khác mà hiện nay thường có sự nhầm lẫn trong thực tiễn; làm sáng tỏ chế định đồng phạm quy định của Bộ luật hình sự năm 1999; phân tích thông qua nghiên cứu thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2009 đến năm 2013 và trên toàn quốc để so sánh, qua đó chỉ ra những mâu thuẫn, bất cập của các quy định hiện hành; chỉ ra các sai sót trong quá trình áp dụng các quy định đó cũng như đưa ra nguyên nhân để tìm giải pháp khắc phục, nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về người giúp sức trong chế định đồng phạm ở khía cạnh lập pháp và việc áp dụng trong thực tiễn. Về thực tiễn, luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận, có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, nghiên cứu, học tập. Những đề xuất, kiến nghị của luận văn sẽ cung cấp những luận cứ khoa học phục vụ cho công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng Bộ luật hình sự (BLHS) Việt Nam liên quan đến việc xác định người giúp sức trong đồng phạm, 6 qua đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống các tội phạm có sự tham gia của người giúp sức hiện nay và sắp tới. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn bao gồm 3 chương như sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về người giúp sức trong đồng phạm theo Luật hình sự Việt Nam. Chương 2: Người giúp sức theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 và thực tiễn xét xử các vụ án đồng phạm có liên quan đến người giúp sức trên địa bàn Thành phố Hà Nội (giai đoạn từ năm 1995 đến năm 2013). Chương 3: Hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về các vụ án đồng phạm có liên quan đến người giúp sức. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGƯỜI GIÚP SỨC TRONG ĐỒNG PHẠM THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm đồng phạm và các hình thức đồng phạm 1.1.1. Khái niệm đồng phạm Luật hình sự các nước trên thế giới đều có quy định về đồng phạm. Bộ luật sự của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 1979 tại Điều 22 quy định: “Hai hay nhiều người cố ý cùng thực hiện một tội phạm là đồng phạm”. Theo Điều 33 Bộ luật hình sự của Liên Bang Nga cũng có quy định: “Hai hay nhiều người cùng cố ý thực hiện một tội cố ý là đồng phạm”. Pháp luật hình sự của các nước trên thế giới có những quy định rất đa dạng về đồng phạm. Nhưng điều mà chúng ta quan tâm hơn cả đó chính là những quy định trong pháp luật hình sự Việt Nam về trường hợp nhiều người cùng tham gia vụ đồng phạm. 7 1.1.2. Các hình thức đồng phạm  Đồng phạm không có thông mưu trước Hình thức này được hiểu như sau: “Đồng phạm không có thông mưu trước là hình thức đồng phạm trong đó không có sự thoả thuận bàn bạc với nhau trước giữa những người đồng phạm hoặc là có sự thoả thuận nhưng không đáng kể".  Đồng phạm có thông mưu trước “Đồng phạm có thông mưu trước là hình thức đồng phạm trong đó những người đồng phạm đã có sự thoả thuận bàn bạc trước với nhau về tội phạm cùng thực hiện”.  Phân loại theo dấu hiệu khách quan Dựa vào những đặc điểm về mặt khách quan có thể chia đồng phạm thành hai loại là đồng phạm giản đơn và đồng phạm phức tạp.  Đồng phạm giản đơn “Đồng phạm giản đơn là hình thức đồng phạm trong đó những người cùng tham gia vào vụ phạm tội đều có vai trò là người thực hành”. Đây là trường hợp trong đó những người đồng phạm đều tham gia thực hiện hành vi phạm tội được mô tả trong CTTP, tức là mỗi người bằng chính hành vi của mình đều trực tiếp thực hiện hoặc góp phần thực hiện tội phạm. Ở hình thức đồng phạm này sự cố ý cùng cấu kết của những người phạm tội không đáng kể và chỉ hạn chế ở chỗ mỗi người đồng phạm chỉ biết về hoạt động phạm tội của một hoặc nhiều người khác tại thời điểm bắt đầu thực hiện tội phạm hay trong quá trình thực hiện tội phạm.  Đồng phạm phức tạp “Đồng phạm phức tạp là hình thức đồng phạm trong đó có một hoặc một số người tham gia giữ vai trò là người thực hành, còn những người khác giữ vai trò xúi giục, tổ chức hay giúp sức”. Trong đồng phạm phức tạp giữa những người đồng phạm có sự bàn bạc trước về kế hoạch phạm tội và giữa những người đồng phạm cũng có sự phân công vai trò, điều này tạo nên mối liên hệ tương đối chặt chẽ ở họ. Ở hình thức đồng phạm này không chỉ có người thực hành thực hiện hành vi được mô tả trong CTTP mà còn có hành vi của người tổ chức, người xúi giục hay người giúp sức. 8