Nội dung

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐOÀN VIỆT DŨNG ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2005 Chuyên ngành : Luật dân sự Mã số : 60 38 30 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2011 1 Công trình được hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Bùi Đăng Hiếu Phản biện 1: Phản biện 2: Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2011. Có thể tìm hiểu luận văn tại Trung tâm tư liệu - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tư liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội 3 MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.2. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. 1.3.5. 1.4. 1.5. 1.5.1. 1.5.2. 1.6. 1.6.1. 1.6.2. 1.7. 1.7.1. 1.7.1.1. 1.7.1.2. 1.7.1.3. 1.7.1.4. 1.7.1.5. 1.7.1.6. 1.7.2. 1.8. 1.8.1. 1.8.1.1. 1.8.1.2. 1.8.1.3. 1.8.2. 1.8.2.1. 1.8.2.2. Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG DÂN SỰ Khái quát về hợp đồng dân sự và thực hiện hợp đồng dân sự Khái niệm hợp đồng dân sự Thực hiện hợp đồng dân sự Chấm dứt hợp đồng dân sự Khái niệm đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Đặc điểm của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Hợp đồng dân sự được chấm dứt do ý chí của một bên chủ thể Bên thể hiện ý chí chấm dứt hợp đồng phải có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Hợp đồng dân sự bị chấm dứt có thời hạn thực hiện nhất định Mục đích, nguyện vọng ban đầu của một hoặc các bên khi giao kết thường chưa đáp ứng được trọn vẹn khi hợp đồng chấm dứt Nhằm bảo vệ quyền lợi cho bên có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Phân loại đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự So sánh đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự với hủy bỏ hợp đồng dân sự Giống nhau Khác nhau So sánh đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự với đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng lao động Giống nhau Khác nhau Nguyên nhân dẫn đến đơn phương chấm dứt thực hiện hợp động dân sự Đơn phương chấm dức thực hiện hợp đồng dân sự do có sự vi phạm của bên đối tác Thực hiện nghĩa vụ không đúng thời hạn do các bên thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật Vi phạm về địa điểm thực hiện hợp đồng Vi phạm do không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ phải làm một công việc hoặc không được làm một công việc Vi phạm về giá, phương thức thanh toán Vi phạm đạo đức xã hội, an ninh trật tự khi thực hiện hợp đồng Vi phạm sự thiện chí, hợp tác, trung thực khi thực hiện hợp đồng Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự khi không có sự vi phạm của bên đối tác Hậu quả pháp lý của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Với đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự khi có sự vi phạm của bên đối tác Các bên không phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ của hợp đồng Các bên thanh toán cho nhau phần nghĩa vụ đã được thực hiện Bên vi phạm hợp đồng hay bên bị yêu cầu chấm dứt hợp đồng phải bồi thường thiệt hại cho bên bị vi phạm hay bên đưa ra yêu cầu chấm dứt hợp đồng Hậu quả pháp lý của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng khi không có sự vi phạm của bên đối tác Các bên thanh toán cho nhau phần nghĩa vụ đã được thực hiện Bên đưa ra yêu cầu chấm dứt hợp đồng có thể phải bồi thường thiệt hại cho bên bị yêu cầu chấm dứt hợp đồng trước thời hạn Chương 2: THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2005 VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT 1 7 7 7 7 9 10 15 15 15 16 16 17 18 20 21 22 23 23 25 26 26 27 27 28 29 29 29 29 31 31 31 32 32 33 33 35 36 THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG DÂN SỰ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.3.1. 2.1.3.2. 2.1.4. 2.1.5. 2.1.6. 2.2. Thực trạng quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Về cơ sở của quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Về số lượng quy định đề cập đến đơn phương chấm dứt thực hiện hợp dồng dân sự Quy định về các trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự do có vi phạm của bên đối tác Quy định về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng khi không có sự vi phạm của bên đối tác Quy định về thông báo trong đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Quy định về hậu quả pháp lý của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Quy định về trình tự đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Thực tiễn áp dụng Bộ luật Dân sự năm 2005 về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ VỀ ĐƠN PHƯƠNG 3.1. 3.1.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định của Bộ luật Dân sự về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Về cơ sở của quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự và số lượng hợp đồng dân sự có quy định cụ thể về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Về nguyên nhân dẫn đến đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng trước khi hết thời hạn thực hiện Về vấn đề thông báo trong đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Về vấn đề hậu quả pháp lý của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Về trình tự đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Phương hướng hoàn thiện các quy định của Bộ luật Dân sự về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng 36 37 38 40 40 53 66 70 73 74 85 CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.2. KẾT LUẬN 5 85 87 88 95 95 96 97 97 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 7 105 108 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Nền kinh tế - xã hội càng phát triển thì các quan hệ dân sự, trong đó có quan hệ hợp đồng dân sự (HĐDS) cũng càng phát triển. Các chủ thể như cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân… giao kết HĐDS nhằm đáp ứng những nhu cầu thiết yếu của mình như: ăn, mặc, ở, đi lại, kinh doanh, giải trí… HĐDS là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự (NVDS). Trong quan hệ hợp đồng, nguyên tắc bình đẳng thỏa thuận là nguyên tắc cơ bản, sự tự do ý chí luôn được đề cao. Khi giao kết HĐDS, các bên giao kết đều có nguyện vọng thực hiện xong hợp đồng. Thông thường, HĐDS chấm dứt theo ý chí của các bên giao kết. Hợp đồng thông thường chấm dứt khi các bên đã thực hiện xong công việc, xong nghĩa vụ hợp đồng trong thời hạn đã thỏa thuận tại hợp đồng, khi các bên đều đã đạt được mong muốn, mục đích của mình, các nghĩa vụ đã được thực hiện toàn bộ, các quyền tương ứng đã được đáp ứng. Các bên kết thúc hợp đồng trong "vui vẻ" khi các bên đều đáp ứng được mục đích của nhau. HĐDS cũng có thể chấm dứt "giữa chừng" theo thỏa thuận của các bên khi nghĩa vụ trong hợp đồng chưa hoàn thành hay thời hạn của hợp đồng chưa hết. Tuy nhiên, còn có những HĐDS kết thúc do ý chí của một bên. Trong nền kinh tế thị trường, đối tượng của hợp đồng, thời hạn, chủ thể, quyền và nghĩa vụ, cách thức thực hiện hợp đồng, sự kiện khách quan tác động tới hợp đồng rất đa dạng và phức tạp nên việc thực hiện hợp đồng không phải lúc nào cũng dễ dàng, suôn sẻ. Do đó, khi hợp đồng đang thực hiện, xảy ra việc một bên trong hợp đồng muốn (và cần) chấm dứt hợp đồng ngay để bảo vệ quyền lợi cho mình khi họ có quyền thì dù bên kia vẫn muốn tiếp tục thực hiện hợp dồng cũng không duy trì hợp đồng được, đó là đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng (ĐPCDHĐ). ĐPCDHĐ là cần thiết vì trong hợp đồng được giao kết, các bên đã xác lập quyền và nghĩa vụ với nhau, nghĩa vụ của bên này tương ứng với quyền của bên kia. Để đảm bảo quyền lợi của bên có quyền thì cần đề cao trách nhiệm của bên có nghĩa vụ. Khi hợp đồng đã giao kết, đang trong quá trình thực hiện mà vì lý do nào đó như: bên đối tác vi phạm hợp đồng hoặc vì lý do khách quan (không ai có lỗi), thậm chí cả trường hợp một bên thấy "không có lợi" thì một bên có quyền ĐPCDHĐ ấy, bởi vì nếu tiếp tục thực hiện hợp đồng sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi của chính họ hoặc người khác, cộng đồng. Quyền ĐPCDHĐ phải dựa trên cơ sở sự thỏa thuận của chính cá chủ thể hợp đồng ấy hoặc pháp luật có quy định. Quyền này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng cho chủ thể của HĐDS và ngày càng được chú ý, quan tâm. Chính vì vậy, pháp luật về HĐDS ở nước ta đã từng bước ghi nhận, hoàn thiện quy định về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự (ĐPCDHĐDS). ĐPCDHĐDS được quy định tại Điều 426 Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2005, ngoài ra còn được quy định rải rác trong một số HĐDS chuyên biệt trong BLDS hay lẻ tẻ trong một số văn bản pháp luật khác. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có một văn bản quy phạm pháp luật nào quy định một cách rõ ràng, đầy đủ các về điều kiện, nguyên nhân, hậu quả, trình tự thủ tục ĐPCDHĐDS; chưa xây dựng nên những nguyên tắc cho vấn đề này. Thực trạng pháp luật về ĐPCDHĐDS còn nhiều bất cập, khiến cho việc áp dụng, thực hiện ĐPCDHĐDS rất khó khăn, phức tạp, đặc biệt với trường hợp các bên không thỏa thuận về ĐPCDHĐDS. Từ thực trạng này, rất cần thiết phải có cơ sở pháp lý đầy đủ hơn về ĐPCDHĐDS với những quy định cụ thể về nguyên tắc, điều kiện, hậu quả, trình tự thủ tục về vấn đề này nhằm giúp các bên của hợp đồng cũng như cơ quan có thẩm quyền giải quyết sự việc có liên quan. Vì ý nghĩa đó, tác giả lựa chọn đề tài luận văn tốt nghiệp của mình là "Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005". 2. Thực trạng nghiên cứu đề tài Trước khi tác giả nghiên cứu đề tài này, đã có một số công trình nghiên cứu và bài viết đề cập đến vấn đề ĐPCDHĐDS như: - "Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng theo pháp luật dân sự Việt Nam", Luận văn thạc sĩ luật học, của Nguyễn Ngọc Oanh, 2010. Luận văn đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về ĐPCDHĐDS, phân tích sâu về ĐPCDHĐDS có sự vi phạm của bên đối tác và ĐPCDHĐDS không có sự vi phạm của bên đối tác theo quy định của BLDS năm 2005. Tuy nhiên, luận văn chưa tập trung đi sâu phân tích và đánh giá thực trạng quy định của BLDS hiện hành về ĐPCDHĐDS theo các góc độ khác nhau. - "Bình luận khoa học một số vấn đề cơ bản của Bộ luật Dân sự năm 2005", Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, công trình của Viện Nghiên cứu khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, trong đó có đề cập đến ĐPCDHĐDS với việc phân tích, bình luận khái quát Điều 426 BLDS và những quy định về ĐPCDHĐDS thông dụng trong BLDS năm 2005. Tuy nhiên, nhiều vấn đề lý luận và việc đánh giá thực trạng quy định về vấn đề này còn rất hạn chế. ... 3. Đối tượng nghiên cứu 9 Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận cơ bản về ĐPCDHĐDS; thực trạng quy định của BLDS năm 2005 về ĐPCDHĐ và phương hướng hoàn thiện pháp luật về ĐPCDHĐDS. 4. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của đề tài bao gồm: - Các vấn đề lý luận cơ bản về ĐPCDHĐDS như: khái niệm, đặc điểm, phân loại, trình tự, hậu quả của ĐPCDHĐDS; so sánh ĐPCDHĐDS với hủy bỏ HĐDS, so sánh ĐPCDHĐDS với ĐPCDHĐ khác. - Phân tích thực trạng các quy định của BLDS năm 2005 về ĐPCDHĐDS có so sánh với các văn bản pháp luật nước ta và nước ngoài có liên quan - Đề xuất và kiến nghị hoàn thiện các quy định của BLDS về ĐPCDHĐ. 5. Phương pháp nghiên cứu Tác giả đã sử dụng các phương pháp như diễn giải, phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, bình luận, suy diễn logic, trích dẫn… để nghiên cứu đề tài. 6. Mục đích và nhiệm vụ của việc nghiên cứu đề tài Mục đích nghiên cứu đề tài là làm rõ những vấn đề lý luận về ĐPCDHĐDS, thực trạng quy định hiện hành của BLDS năm 2005 về ĐPCDHĐDS và thực tiễn áp dụng, từ đó đưa ra phương hướng hoàn thiện pháp luật về ĐPCDHĐDS. Với mục đích nghiên cứu như vậy, nhiệm vụ nghiên cứu được xác định trên những khía cạnh sau: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về ĐPCDHĐ như khái niệm, đặc điểm, phân loại, hậu quả của ĐPCDHĐDS; so sánh ĐPCDHĐDS với hủy bỏ HĐDS, so sánh ĐPCDHĐDS với ĐPCD hợp đồng khác. - Phân tích, đánh giá thực trạng quy định của BLDS năm 2005 về ĐPCDHĐ. - Đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật của các bên chủ thể HĐDS và Tòa án nhân dân (TAND) để giải quyết vấn đề ĐPCDHĐDS. - Đưa ra phương hướng nhằm hoàn thiện các quy định của BLDS về ĐPCDHĐ. 7. Những điểm mới của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu có tính hệ thống những vấn đề liên quan đến ĐPCDHĐDS. Trong luận văn có những điểm mới sau đây: - So sánh ĐPCDHĐDS với ĐPCDHĐ khác; - Tập trung phân tích, đánh giá thực trạng quy định của BLDS năm 2005 về ĐPCDHĐ, so sánh với quy định của pháp luật dân sự nước ta trước đó và quy định của pháp luật một số nước về vấn đề này; - Đề xuất một số ý kiến nhằm hoàn thiện các quy định của BLDS về ĐPCDHĐ. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự. Chương 2: Thực trạng quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và thực tiễn áp dụng pháp luật về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự ở nước ta hiện nay. Chương 3: Phương hướng hoàn thiện các quy định của Bộ luật Dân sự về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG DÂN SỰ 1.1. Khái quát về hợp đồng dân sự và thực hiện hợp đồng dân sự 1.1.1. Khái niệm hợp đồng dân sự Điều 388 BLDS năm 2005 quy định: "Hợp đồng dân sự là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự" Với việc ban hành BLDS năm 2005, từ ngày 01/01/2006, các quy định về HĐDS trong BLDS năm 2005 sẽ điều chỉnh chung cho các quan hệ về hợp đồng giữa các pháp nhân, cá nhân với nhau. Như vậy, từ thời điểm này không còn sự phân biệt giữa hai loại hợp đồng kinh tế - dân sự theo căn cứ về chủ thể ký kết hợp đồng, mục đích giao kết hay các vấn đề có liên quan khác. 11 1.1.2. Thực hiện hợp đồng dân sự Thực hiện HĐDS là việc các bên tiến hành các hành vi mà mỗi bên tham gia hợp đồng phải thực hiện nhằm đáp ứng những quyền dân sự tương ứng của bên kia, nhằm thực hiện những nghĩa vụ phát sinh trong hợp đồng. Những thỏa thuận trong hợp đồng có hiệu lực sẽ có giá trị ràng buộc các bên, tức là hợp đồng có tính chất là "luật" giữa các bên. Các bên phải thực hiện nghĩa vụ đã thỏa thuận theo đúng hợp đồng. 1.1.3. Chấm dứt hợp đồng dân sự HĐDS chấm dứt trong các trường hợp quy định tại Điều 424 BLDS năm 2005. 1.2. Khái niệm đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Theo Từ điển Bách khoa toàn thư thì "đơn phương" là "sự thể hiện ý chí của riêng một bên, không có sự thỏa thuận hoặc sự tham gia của bên kia; phân biệt với đa phương hoặc song phương". Căn cứ vào định nghĩa về từ "đơn phương" tại Từ điển trên, ĐPCDHĐDS trước hết là việc chấm dứt HĐDS theo ý chí của "riêng một bên". Việc chấm dứt HĐDS do một bên mong muốn, yêu cầu diễn ra "nửa chừng" khi HĐDS đã giao kết, đang trong quá trình thực hiện, chưa thực hiện xong nghĩa vụ hợp đồng và chưa hết thời hạn hợp đồng. Ý chí chấm dứt hợp đồng "nửa chừng" của một bên nào đó phải "đúng", tức là bên đó có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng. Một trong hai cơ sở của quyền này là sự thỏa thuận từ trước (khi giao kết) xuất phát từ sự tự do ý chí của các bên tham gia hợp đồng. Ngoài sự thỏa thuận, quyền ĐPCDHĐ còn có được trên cơ sở quy định của pháp luật. Quyền ĐPCDHĐDS xuất phát từ quyền lợi hợp pháp của một trong các bên (cụ thể là bên có quyền này) không được đảm bảo. Qua sự phân tích như trên, tác giả đưa ra khái niệm ĐPCDHĐDS như sau: ĐPCDHĐDS là sự thể hiện ý chí chấm dứt HĐDS của một bên chủ thể trên cơ sở sự thỏa thuận hoặc quy định của pháp luật do quyền và lợi ích hợp pháp của họ không được thực hiện hoặc không được đảm bảo thực hiện. 1.3. Đặc điểm của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự 1.3.1. Hợp đồng dân sự được chấm dứt do ý chí của một bên chủ thể 1.3.2. Bên thể hiện ý chí chấm dứt hợp đồng phải có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự 1.3.3. Hợp đồng dân sự bị chấm dứt có thời hạn thực hiện nhất định 1.3.4. Mục đích, nguyện vọng ban đầu của một hoặc các bên khi giao kết thường chưa đáp ứng được trọn vẹn khi hợp đồng chấm dứt 1.3.5. Nhằm bảo vệ quyền lợi cho bên có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự 1.4. Phân loại đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Thứ nhất: Căn cứ vào thời điểm ĐPCDHĐDS thì ĐPCDHĐDS được chia thành ĐPCDHĐ sau khi hết thời hạn thực hiện hợp đồng và ĐPCDHĐ trước khi hết thời hạn thực hiện hợp đồng. Thứ hai: Căn cứ vào cơ sở của quyền ĐPCDHĐDS thì ĐPCDHĐDS được chia thành ĐPCDHĐDS theo thỏa thuận của các bên và ĐPCDHĐDS theo quy định của pháp luật. Thứ ba: Căn cứ vào sự vi phạm của bên đối tác thì ĐPCDHĐDS được phân thành ĐPCDHĐDS có sự vi phạm của bên đối tác và ĐPCDHĐDS khi không có sự vi phạm của bên đối tác. 1.5. So sánh đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự với hủy bỏ hợp đồng dân sự 1.5.1. Giống nhau Có 6 điểm giống nhau. 1.5.2. Khác nhau Có 3 điểm khác nhau. 1.6. So sánh đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự với đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng lao động 1.6.1. Giống nhau Có 7 điểm giống nhau. 1.6.2. Khác nhau Có 7 điểm khác nhau. 1.7. Nguyên nhân dẫn đến đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Căn cứ vào quy định của BLDS năm 2005 và phương diện lý luận, tác giả nêu ra những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến ĐPCDHĐDS như sau: 1.7.1. Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự do có sự vi phạm của bên đối tác 1.7.1.1 Thực hiện nghĩa vụ không đúng thời hạn do các bên thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật. 13 1.7.1.2. Vi phạm về địa điểm thực hiện hợp đồng 1.7.1.3. Vi phạm do không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ phải làm một công việc hoặc không được làm một công việc 1.7.1.4. Vi phạm về giá, phương thức thanh toán 1.7.1.5. Vi phạm đạo đức xã hội, an ninh trật tự khi thực hiện hợp đồng 1.7.1.6. Vi phạm sự thiện chí, hợp tác, trung thực khi thực hiện hợp đồng 1.7.2. Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự khi không có sự vi phạm của bên đối tác + Do yếu tố chủ quan: có dự báo về lợi ích không đạt được trong tương lai cho dù bên đối tác không có sự vi phạm hợp đồng, thiệt hại sẽ xảy ra nếu tiếp tục thực hiện hợp đồng, pháp luật quy định bên bị thiệt hại được phép ĐPCDHĐ. + Do các yếu tố khách quan, không phụ thuộc vào ý chí của các bên trong hợp đồng như: khi có các sự kiện bất khả kháng hay có khó khăn trở ngại khách quan xuất hiện làm ảnh hưởng đến quyền lợi của chủ thể hợp đồng nếu tiếp tục thực hiện hợp đồng. 1.8. Hậu quả pháp lý của đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự 1.8.1. Với đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự khi có sự vi phạm của bên đối tác 1.8.1.1. Các bên không phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ của hợp đồng 1.8.1.2. Các bên thanh toán cho nhau phần nghĩa vụ đã được thực hiện 1.8.1.3. Bên vi phạm hợp đồng hay bên bị yêu cầu chấm dứt hợp đồng phải bồi thường thiệt hại cho bên bị vi phạm hay bên đưa ra yêu cầu chấm dứt hợp đồng 1.8.2. Với đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự khi không có sự vi phạm của bên đối tác 1.8.2.1. Các bên thanh toán cho nhau phần nghĩa vụ đã được thực hiện. 1.8.2.2. Bên đưa ra yêu cầu chấm dứt hợp đồng có thể phải BTTH cho bên bị yêu cầu chấm dứt hợp đồng trước thời hạn. Chương 2 THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2005 VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG DÂN SỰ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY 2.1. Thực trạng quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng Trước đổi mới (1986) luật Dân sự nước ta chưa đề cập sâu về ĐPCDHĐDS. Pháp lệnh HĐDS năm 1991 và BLDS năm 1995 đã từng bước ghi nhận, khẳng định, bảo vệ quyền ĐPCDHĐDS. BLDS năm 2005 ra đời thay thế cho BLDS năm 1995 thể hiện sâu sắc hơn tính tự nguyện, bình đẳng, tự do trong quá trình giao kết, thực hiện, chấm dứt HĐDS; quyền và lợi ích của các bên chủ thể hợp đồng được điều chỉnh hợp lý, bảo vệ rõ nét hơn so với BLDS năm 1995. BLDS năm 2005 có bổ sung những quy định mới về ĐPCDHĐDS, có kế thừa nhiều quy định tại BLDS trước đồng thời có bổ sung cho hợp lý hơn. Tuy nhiên, những quy định về ĐPCDHĐDS trong BLDS năm 2005 vẫn bộc lộ nhiều thiếu sót, bất cập trong việc hiểu và áp dụng để giải quyết các vụ việc về vấn đề này. Sau đây luận văn đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của BLDS năm 2005 về ĐPCDHĐDS có đối chiếu, so sánh với những quy định về vấn đề này tại Pháp lệnh HĐDS năm 1991, BLDS năm 1995, một số văn bản quy phạm pháp luật hiện hành khác và một số quy định của pháp luật nước ngoài. 2.1.1. Về cơ sở của quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Khoản 1 Điều 426 BLDS năm 2005 quy định quyền này có được "…nếu các bên có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định". Quy định đó ngắn gọn và hợp lý nhưng vẫn phát sinh bất cập: nếu các bên không thỏa thuận nêu rõ các điều kiện để một bên có quyền ĐPCDHĐ thì pháp luật phải có quy định cụ thể nếu không khi ở vào những điều kiện "cần đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng" nhưng bên chủ thể nào đó không có quyền vì không có thỏa thuận và pháp luật cũng không quy định. 2.1.2. Về số lượng quy định đề cập đến đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự Trong BLDS năm 2005 có 26 điều đề cập đến thuật ngữ "đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng". Số lượng quy định đó thể hiện sự bổ sung so với BLDS năm 1995 (BLDS năm 1995 có 24 điều nhắc đến quyền này, BLDS năm 2005 bổ sung 1 điều về ĐPCDHĐ với hợp đồng thuê tài sản và 1 điều với ĐPCDHĐ ủy quyền). và sự quan tâm điều chỉnh 15 ĐPCDHĐDS. Tuy nhiên, nhiều HĐDS thông dụng và những HĐDS không thông dụng chưa có quy định cụ thể về ĐPCDHĐ. 2.1.3. Quy định về các trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự 2.1.3.1. đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng dân sự do có vi phạm của bên đối tác BLDS năm 2005 có quy định về ĐPCDHĐ xuất phát từ tất cả các nguyên nhân mà luận văn đã nêu tại mục 1.7 cụ thể như sau: - Về vi phạm về thời hạn hợp đồng * Khoản 2, Điều 489 về trả tiền thuê tài sản quy định: "…2. Trong trường hợp các bên thỏa thuận việc trả tiền thuê theo kỳ hạn thì bên cho thuê có quyền ĐPCDHĐ, nếu bên thuê không trả tiền trong ba kỳ liên tiếp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác". Quy định này chưa làm rõ kỳ hạn trả tiền thuê là bao lâu, như vậy các bên của hợp đồng thuê tài sản phải thỏa thuận rõ để áp dụng. Bất cập khác của quy định này là nếu bên thuê cứ sau hai kỳ liên tiếp mới trả tiền thuê một lần, mà kỳ hạn hai bên thỏa thuận là sáu tháng hoặc một năm thì bên thuê vẫn không vi phạm thời hạn trong khi bên cho thuê không đảm bảo được quyền lợi của mình (tiền mất giá, lâu được thanh toán) mà lại không được phép ĐPCDHĐ. * Điểm a, khoản 1, Điều 498 về ĐPCDHĐ thuê nhà ở quy định: "Bên cho thuê nhà có quyền ĐPCDHĐ thuê nhà khi bên thuê không trả tiền thuê nhà liên tiếp trong ba tháng trở lên mà không có lý do chính đáng". Quy định này chỉ đúng với việc các bên thỏa thuận về thời hạn trả tiền thuê nhà theo tháng một, cứ trong thời hạn một tháng thì bên thuê phải trả tiền thuê cho bên kia. Đánh giá và vận dụng hai quy định trên: Có thể vận dụng với thời hạn thực hiện nghĩa vụ của bên vay tài sản trong hợp đồng vay tài sản quy định tại mục 4 chương XVIII BLDS năm 2005. Pháp luật dân sự Việt Nam không có quy định nào đề cập tới vấn đề không trả lãi của bên vay tài sản khi đã hết thời hạn phải trả và cũng không cho phép bên cho vay được quyền ĐPCDHĐ, đó là một bất cập. * Khoản 1, Điều 555 về chậm giao, chậm nhận sản phẩm gia công quy định: "Trong trường hợp bên nhận gia công chậm giao sản phẩm thì bên đặt gia công có thể gia hạn; nếu hết thời hạn đó mà bên nhận gia công vẫn chưa hoàn thành công việc thì bên đặt gia công có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại". Nhưng nếu bên đặt gia công không gia hạn thì hết thời hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên nhận gia công vẫn chưa giao sản phẩm thì bên đặt gia công có được ĐPCDHĐ? Vấn đề này chưa được quy định rõ. * Điều 709 về hợp đồng thuê quyền sử dụng đất quy định: "Khi bên thuê chậm trả tiền thuê quyền sử dụng đất theo thỏa thuận thì bên cho thuê có thể gia hạn; nếu hết thời hạn đó mà bên thuê không thực hiện nghĩa vụ thì bên cho thuê có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng,…". Quy định này "giúp đỡ" cho bên thuê được kéo dài thời hạn thuê (bên này có thể do hoàn cảnh khó khăn chưa trả được tiền thuê đúng thời hạn), ưu đãi các chủ đầu tư thuê đất… nhưng thời gian gia hạn chưa được quy định cụ thể. - Về đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng do vi phạm địa điểm thực hiện hợp đồng So với vi phạm thời hạn hợp đồng dẫn đến ĐPCDHĐ thì vi phạm địa điểm thực hiện hợp đồng dẫn đến ĐPCDHĐ có ít quy định trong BLDS hơn: * Khoản 2, Điều 521 về quyền của bên thuê dịch vụ: "2. Trong trường hợp bên cung ứng dịch vụ vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ thì bên thuê dịch vụ có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại". * Khoản 2, Điều 534 quy định về ĐPCDHĐ vận chuyển hành khách: "2. Hành khách có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng trong trường hợp bên vận chuyển vi phạm nghĩa vụ quy định tại các khoản 1, 3 và 4 Điều 529 của Bộ luật này". Khoản 1 và khoản 4 Điều 529 quy định về nghĩa vụ của bên vận chuyển hành khách: "1. Chuyên chở hành khách từ địa điểm xuất phát đến đúng địa điểm, đến đúng giờ, văn minh, lịch sự và bằng phương tiện đã thỏa thuận một cách an toàn, theo lộ trình; bảo đảm đủ chỗ cho khách và không chuyên chở vượt quá trọng tải; … 4. Chuyên chở hành lý và trả lại cho hành khách hoặc người có quyền nhận hành lý tại địa điểm thỏa thuận theo đúng thời gian, lộ trình". * Điều 550 quy định quyền của bên đặt gia công: "Bên đặt gia công có các quyền sau đây: … 2. Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại khi bên nhận gia công vi phạm nghiêm trọng hợp đồng;…". Nghĩa vụ thực hiện đúng địa điểm hợp đồng của bên nhận gia công quy định tại khoản 3, Điều 551: "…3. Giao sản phẩm cho bên đặt gia công đúng số lượng, chất lượng, phương thức, thời hạn và địa điểm đã thỏa thuận". Đánh giá ba quy định trên: Những quy định này phù hợp với thực tiễn nhằm bảo vệ quyền lợi cho chủ thể hợp đồng. Tuy nhiên, cần quy định rõ "vi phạm nghiêm trọng" là vi phạm như thế nào. Với một số loại HĐDS khác không có quy định 17 về ĐPCDHĐ do vi phạm địa điểm thực hiện hợp đồng như: hợp đồng mua bán tài sản, hợp đồng vay tài sản, hợp đồng vận chuyển tài sản, hợp đồng gửi giữ tài sản mà địa điểm thực hiện là không thể thiếu và vấn đề vi phạm địa điểm thực hiện có thể gây thiệt hại cho bên chủ thể nhất định. - Về ĐPCDHĐ do không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ phải làm một công việc hoặc không được làm một công việc BLDS năm 2005 chỉ quy định ĐPCDHĐ khi có vi phạm loại này ở một số HĐDS cụ thể sau: * Điều 485 BLDS năm 2005 về Nghĩa vụ bảo đảm giá trị sử dụng của tài sản thuê: "… 2. Trong trường hợp tài sản thuê bị giảm sút giá trị sử dụng mà không do lỗi của bên thuê thì bên thuê có quyền yêu cầu bên cho thuê: c) Đổi tài sản khác hoặc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại, nếu tài sản thuê không thể sửa chữa được mà do đó mục đích thuê không đạt được hoặc tài sản thuê có khuyết tật mà bên thuê không biết". Khi tài sản bị hư hỏng, khuyết tật, giảm sút giá trị sử dụng mà không thể khắc phục được như tình trạng ban đầu, mục đích thuê không đạt được thì bên thuê có quyền ĐPCDHĐ. Quy định trên là hợp lý nhưng những khuyết tật của tài sản mà "bên thuê không biết" cần có xác nhận trong hợp đồng hay giấy xác nhận tình trạng tài sản. * Điều 486 về Nghĩa vụ bảo đảm quyền sử dụng tài sản cho bên thuê quy định: "1. Bên cho thuê phải bảo đảm quyền sử dụng tài sản ổn định cho bên thuê. 2. Trong trường hợp có tranh chấp về quyền sở hữu đối với tài sản thuê mà bên thuê không được sử dụng tài sản ổn định thì bên thuê có quyền ĐPCDHĐ và yêu cầu bồi thường thiệt hại". * Điều 498 về ĐPCDHĐ thuê nhà ở quy định: "1. Bên cho thuê nhà có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng thuê nhà khi bên thuê có một trong các hành vi sau đây:… b) Sử dụng nhà không đúng mục đích thuê; c) Cố ý làm nhà hư hỏng nghiêm trọng; d) Sửa chữa, đổi hoặc cho người khác thuê lại toàn bộ hoặc một phần nhà đang thuê mà không có sự đồng ý bằng văn bản của bên cho thuê; đ) Làm mất trật tự công cộng nhiều lần và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt bình thường của những người xung quanh; e) Làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến vệ sinh môi trường. 2. Bên thuê nhà có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng thuê nhà khi bên cho thuê có một trong các hành vi sau đây: a) Không sửa chữa nhà khi chất lượng nhà giảm sút nghiêm trọng; …c) Quyền sử dụng nhà ở bị hạn chế do lợi ích của người thứ ba". Để tránh tình trạng bên thuê chỉ được sử dụng nhà hạn chế do lợi ích của người thứ ba, khi giao kết hợp đồng, bên cho thuê nhà cần thông báo về quyền và lợi ích của người thứ ba liên quan đến nhà cho thuê, nếu bên thuê chấp thuận việc này thì khi bị ảnh hưởng bởi lợi ích của người thứ ba họ vẫn không có quyền ĐPCDHĐ. Nếu bên cho thuê không thông báo trước thì nếu xảy ra tình trạng ấy, bên thuê có quyền ĐPCDHĐ. Như vậy điểm c khoản 2 Điều 498 chưa đầy đủ. * Điều 507 về Khai thác tài sản thuê khoán quy định: "… Khi bên thuê khoán khai thác công dụng tài sản thuê khoán không đúng mục đích thì bên cho thuê khoán có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại". * Khoản 2 Điều 488 về nghĩa vụ sử dụng tài sản thuê theo đúng công dụng, mục đích cũng quy định: "…2. Trong trường hợp bên thuê sử dụng tài sản không đúng mục đích, không đúng công dụng thì bên cho thuê có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng …". Các quy định trên là hợp lý nhưng cần vận dụng các quy định trên với Hợp đồng vay tài sản: BLDS năm 2005 chưa có quy định cụ thể về ĐPCDHĐ với hợp đồng vay tài sản nhưng xét về bản chất thì hợp đồng thuê tài sản và hợp đồng vay tài sản đều có đối tượng của hợp đồng là tài sản, nếu sử dụng sai mục đích so với thỏa thuận của các bên đều ảnh hưởng đến quyền lợi của một bên (cho thuê, cho vay) và đều cần có quy định về ĐPCDHĐ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ. * Khoản 1, Điều 534 về ĐPCDHĐ vận chuyển hành khách quy định: "1. Bên vận chuyển có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng trong các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 530 của Bộ luật này". Điểm a, khoản 2, 19