Nội dung

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT NGUYỄN VĂN PHÚC ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ VÀ LUẬT THƯƠNG MẠI GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8 38 01 07 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC QUẢNG TRỊ, NĂM 2020 Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Luật, Đại học Huế Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đoàn Đức Lương Phản biện 1: ........................................:.......................... Phản biện 2: ................................................................... Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ họp tại: Trường Đại học Luật Vào lúc...........giờ...........ngày...........tháng ........ năm........... Trường Đại học Luật, Đại học Huế MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ............................................................1 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................3 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................3 6. Những đóng góp mới của đề tài .....................................................4 7. Bố cục của luận văn ........................................................................4 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ VÀ LUẬT THƯƠNG MẠI GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG........................................................................................5 1.1. Khái quát áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại trong hợp đồng .............................................................................................5 1.1.1. Khái niệm áp dụng pháp luật................................................... 5 1.1.2. Khái niệm áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp hợp đồng 6 1.1.3. Khái niệm áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng ................................................................ 7 1.2. Nội dung cơ bản áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại để giải quyết tranh chấp hợp đồng .....................................................7 1.2.1. Chủ thể áp dụng ....................................................................... 7 1.2.1.1. Chủ thể áp dụng là trọng tài thương mại .............................. 7 1.2.1.2. Chủ thể áp dụng là Tòa án .................................................... 8 1.2.2. Những vấn đề chung về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng .................................... 8 1.2.3. Những vấn đề cụ thể về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng .................................... 9 1.3. Pháp luật quốc tế về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng - những kinh nghiệm cho Việt Nam ...... 9 1.3.1. Pháp luật quốc tế về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng .................................................. 9 1.3.2. Kinh nghiệm cho Việt Nam trong vấn đề chọn luật áp dụng trong quan hệ hợp đồng ................................................................... 10 Tiểu kết Chương 1 ............................................................................10 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ VÀ LUẬT THƯƠNG MẠI GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG ......................................... 11 2.1. Thực trạng pháp luật áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng ................................................. 11 2.1.1. Chủ thể áp dụng dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng ........................................................11 2.1.1.1. Chủ thể là trọng tài thương mại ..........................................11 2.1.1.2. Chủ thể áp dụng là Tòa án ..................................................11 2.1.2. Nội dung áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng ...............................................................11 2.1.2.1. Quy định chung về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng .................................................12 2.1.2.2. Quy định cụ thể về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng .................................................12 2.2. Thực tiễn áp dụng Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại để giải quyết tranh chấp hợp đồng ............................................................... 13 2.2.1. Thực tiễn và những vướng mắc trong áp dụng luật chung và luật chuyên ngành.............................................................................13 2.2.2. Thực tiễn và những vướng mắc trong áp dụng quy định cụ thể của Bộ luật dân sự và Luật thương mại ...........................................14 Tiểu kết Chương 2 ............................................................................ 15 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ VÀ LUẬT THƯƠNG MẠI GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG ........................................................ 16 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng ........ 16 3.1.1. Hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng BLDS và LTM trong HĐ theo pháp luật Việt Nam phải phù hợp với chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước ......................................16 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng phải đảm bảo được tính thống nhất và đồng bộ trong hệ thống pháp luật. .................. 16 3.1.3. Đảm bảo sự thống nhất trong thực thi pháp luật của cơ quan có thẩm quyền trong giải quyết tranh chấp hợp đồng ..................... 17 3.2. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại trong giải quyết các tranh chấp hợp đồng...................................................................................17 3.2.1. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật ....................................... 17 3.2.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại ..... 18 Tiểu kết Chương 3 ............................................................................19 KẾT LUẬN .....................................................................................20 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................22 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLDS BLTTDS LTM HĐ VBQPP : Bộ Luật dân sự : Bộ Luật tố tụng dân sự : Luật Thương mại : Hợp đồng : Văn bản quy phạm pháp luật MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở Việt Nam, quan hệ hợp đồng thương mại nói chung được điều chỉnh bởi nhiều văn bản quy phạm pháp luật. Các văn bản quy phạm khác nhau đó tạo nên cơ sở pháp lý đầy đủ cho hoạt động thương mại nói chung được thực hiện trên cơ sở quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các bên tham gia mà nhà nước cho phép. Với tính chất là một đạo luật quan trọng, BLDS năm 2015 đã xác định một cách nhất quán tư tưởng chỉ đạo của các nguyên tắc cơ bản được quy định tại Điều 3 và khẳng định: “Bộ luật này là luật chung điều chỉnh các quan hệ dân sự”. Với nguyên tắc này, BLDS sẽ điều chỉnh toàn bộ các quan hệ tài sản giữa các chủ thể trong xã hội mang tính chất hàng hóa – tiền tệ và các quan hệ nhân thân phi vật chất, trong đó các chủ thể tham gia bình đẳng về mặt pháp lý, tự chịu trách nhiệm về tài sản. Hay nói cách khác, BLDS sẽ điều chỉnh tất cả những vấn đề thuộc “pháp luật dân sự”, tức là những ứng xử, quan hệ được điều chỉnh bởi luật khác nhưng thuộc trong lĩnh vực “pháp luật dân sự”. BLDS năm 2005 không quy định cụ thể xử lý mối quan hệ giữa BLDS và các luật chuyên ngành. Do đó, trong thực tế, đã phát sinh vướng mắc về việc ADPL khi các quy định của BLDS 2005 khác với quy định của các luật chuyên ngành. Đối với các quan hệ có cùng bản chất pháp lý, luật chuyên ngành có thể khác với BLDS do đặc thù của quan hệ chuyên ngành nhưng không được trái với các nguyên tắc chung của luật dân sự. Một số quy định của BLDS như quy định về tư cách pháp nhân, về sở hữu chung hợp nhất, sở hữu chung theo phần, những quy định mang tính xác định một khái niệm pháp lý… có ý nghĩa, giá trị pháp lý chung cho toàn bộ hệ thống pháp luật. Không thể có pháp nhân riêng cho luật dân sự, riêng cho luật thương mại, luật hợp tác xã, mặc dù các loại hình công ty và hợp tác xã có quy chế riêng về việc thành lập, hoạt động, giải thể. Do đó tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu luận văn: “Áp dụng Bộ luật dân sự và Luật thương mại giải quyết các tranh chấp hợp đồng”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay đã có rất nhiều nhà nghiên cứu cũng như các tác giả khác nhau thực hiện các công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề 1 liên quan đến áp dụng BLDS và LTM trong HĐ thương mại. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu có thể kể đến như: Dương Quỳnh Hoa (2017), Áp dụng pháp luật trong BLDS năm 2015, Tạp chí nghiên cứu lập pháp điện tử. Phạm Thị Hồng Đào (2017), “Áp dụng pháp luật dân sự – dưới góc nhìn thực tiễn”. Đoàn Đức Lương, Dương Quỳnh Hoa (2019), Bình luận khoa học chế định HĐ trong BLDS năm 2015, Trường Đại học Luật, Đại học Huế và Viện Nhà nước và Pháp luật. Trần Văn Biên (2018), Hoàn thiện các quy định của LTM năm 2015 để đảm bảo sự thống nhất với Bộ luật Dân sự 2015. Tạp chí Nhà nước và Pháp luật. Nguyễn Đức Kiên (2018), Hoàn thiện quy định của pháp luật về HĐ thương mại ở Việt Nam. Tạp chí nghiên cứu lập pháp oneline số tháng 9/2018. Luận văn kế thừa một số kết quả nghiên cứu sau: (i) Một số vấn đề lý luận như khái niệm áp dụng pháp luật, nguyên tắc áp dụng pháp luật; (ii) Một số nội dung quy định của pháp luật Việt Nam về áp dụng luật chung và các luật chuyên ngành; (iii) Một số thực tiễn thực hiện pháp luật về áp dụng pháp luật về HĐ. Đồng thời, luận văn tiếp tục nghiên cứu, làm rõ các quy định của pháp luật về mối quan hệ giữa BLDS với luật khác, thời điểm áp dụng BLDS, lựa chọn luật để giải quyết tranh chấp,... từ đó chỉ ra các hạn chế, góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong việc lực chọn áp dụng pháp luật trong HĐ dân sự và thương mại. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nhằm đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả trong áp dụng BLDS hay LTM để giải quyết tranh chấp hợp đồng trên cơ sở hệ thống về lý luận pháp luật, đánh giá các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hoàn thành mục đích nghiên cứu, tác giả đề ra một số nhiệm vụ sau: 2 - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận mới về áp dụng pháp luật, áp dụng luật chung và các luật cụ thể (chuyên ngành); - Phân tích và đánh giá nội dung quy định của BLDS và LTM bao gồm những nội dung điều chỉnh về HĐ, nguyên tắc áp dụng pháp luật; - Đánh giá thực tiễn về áp dụng BLDS và LTM trong HĐ . 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu đề tài Thứ nhất, nghiên cứu một số vấn đề lý luận cơ bản về chọn luật áp dụng trong HĐ thương mại; Thứ hai, nghiên cứu các văn bản pháp luật như BLDS năm 2015, LTM năm 2005 để chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa Luật chung và Luật cụ thể về HĐ, làm rõ các nguyên tắc áp dụng pháp luật; Thứ ba, nghiên cứu thực tiễn áp dụng trong quan hệ HĐ thông qua tình hình thực tiễn tìm hiệu được. 4.2. Phạm vi nghiên cứu đề tài Về không gian nghiên cứu: Áp dụng BLDS năm 2015 và LTM năm 2005 trong các HĐ thương mại ở Việt Nam. Không nghiên cứu trường hợp một bên chủ thể không phải thương nhân nhưng nhưng chọn LTM áp dụng. Về địa bàn nghiên cứu: Nghiên cứu các quy định pháp luật về áp dụng BLDS năm 2015 và LTM năm 2005 trên phạm vi cả nước. Về thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu các quy định pháp luật về chọn BLDS và LTM áp dụng trong HĐ theo pháp luật Việt Nam từ năm 2017 đến năm 2020. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài nghiên cứu dựa trên quan điê,r của Chủ nghĩa mác Lê Nin, chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử đặt các sự vật hiện tượng trong mối liên hệ nhất định, do đó những vấn đề tranh chấp hợp đồng cũng cần xem xét áp dụng pháp luật trong mối quan hệ đó; dựa trên quan điểm xây dựng hệ thống pháp luật “tư” để cho các chủ thể thực hiện quyền tự định đoạt và áp dụng giải quyết tranh chấp. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phương pháp phân tích văn bản và phân tích quy phạm được sử dụng xuyên suốt trong cả nội 3 dung đề tài. Thông qua phân tích để chỉ ra những ưu điểm và những hạn chế quy định của pháp luật, từ đó làm cơ sở rút ra những nhận định; - Phương pháp so sánh được sử dụng để so sánh các quy định pháp luật về áp dụng BLDS năm 2015 và LTM năm 2005, so sánh chỉ ra những quy định của BLDS và LTM điều chỉnh về HĐ; - Phương pháp diễn giải, phương pháp quy nạp được sử dụng để thể hiện diễn giải quan điểm của mình hoặc nhận định các vấn đề trong các quy định và thực tiễn áp dụng BLDS và LTM trong các HĐ. - Phương pháp nghiên cứu điển hình: Thông qua việc nghiên cứu tình hình chọn luật áp dụng trong các HĐ để đưa ra những nhận định phù hợp về tổng quan tình hình vấn đề chọn BLDS và LTM khi giao kết HĐ thương mại, làm nền tảng vững chắc, khoa học cho các đề xuất hoàn thiện pháp luật cũng như các định hướng nâng cao hiệu quả thực thi hoạt động này trên thực tế. 6. Những đóng góp mới của đề tài - Lý luận: Luận văn làm rõ một số khái niệm áp dụng pháp luật và áp dụng BLDS và LTM trong giải quyết tranh chấp hợp đồng, khung pháp luật, đưa ra các nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng BLDS và LTM để hoàn thiện các quy định hiện hành và hướng dẫn thi hành cụ thể hơn. - Thực tiễn: Luận văn chỉ ra những ưu điểm của BLDS 2015 về nguyên tác áp dụng luật chung và luật chuyên ngành, những vướng mắc trong áp dụng luật chung và luật chuyên ngành có giá trị tham khảo cho Tòa án, trọng tài khi giải quyết tranh chấp hợp đồng. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, bố cục đề tài khóa luận bao gồm: Chương 1. Một số những vấn đề lý luận về áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại để giải quyết tranh chấp hợp đồng. Chương 2. Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại giải quyết tranh chấp hợp đồng. Chương 3. Định hướng và các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng Bộ luật dân sự và Luật Thương mại để giải quyết tranh chấp hợp đồng. 4