Nội dung

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ LÊ THÙY TRANG NGHIÊN CỨU VỀ CÔNG BỐ THÔNG TIN LỢI NHUẬN TRÊN MỖI CỔ PHIẾU TRONG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN Mã số: 60.34.03.01 Đà Nẵng - 2018 Công trình được hoàn thành tại TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐHĐN Ngƣời hƣớng dẫn KH: TS. Nguyễn Hữu Cƣờng Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Công Phương Phản biện 2: TS. Trần Thị Bích La Luận văn được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Kế toán họp tại Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng vào ngày 18 tháng 8 năm 2018 Có thể tìm hiểu luận văn tại: - Trung tâm Thông tin - Học liệu, Đại học Đà Nẵng - Thư viện trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong các thông tin được công bố trên báo cáo tài chính (BCTC) thì một trong những thông tin quan trọng nhất là lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu (EPS). EPS được sử dụng để đánh giá kết quả thực hiện của một công ty trong một khoảng thời gian nhất định và để so sánh hiệu suất của công ty với các công ty khác. Ngoài ra, EPS còn được dùng để tính toán tỷ suất lợi nhuận (PE), là chỉ tiêu được sử dụng rộng rãi như một tiêu chuẩn so sánh cho các quyết định đầu tư. Đa số các nghiên cứu về EPS trước đây chỉ đo lường ảnh hưởng của nhân tố EPS đến giá các cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán như các nghiên cứu của Al-Qenae và cộng sự (2002), AlTamimi và Hussein (2007), Trương Đông Lộc (2014). Các nghiên cứu trên không đo lường mức độ CBTT về EPS. Cho đến nay, các nghiên cứu về mức độ CBTT về EPS còn rất ít, chẳng hạn như nghiên cứu của Holgate và Kirby (1994) thực hiện tại Anh và Harrison và Morton (2010) thực hiện ở Úc. Điểm chung của các nghiên cứu này là ghi nhận được mức độ CBTT về EPS trên BCTC là rất thấp. Ở nước ta, nghiên cứu của Nguyễn Hữu Cường (2015), đánh giá mức độ tuân thủ đối với yêu cầu CBTT trong BCTC giữa niên độ của các CTNY trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Ông đã chỉ ra được rằng CBTT về EPS còn thấp, đặc biệt là EPS pha loãng là một trong số các chỉ tiêu mà các CTNY thường ít công bố nhất hoặc công bố không đầy đủ. Thực tiễn CBTT như vậy có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều nhân tố khác nhau, tuy nhiên Nguyễn Hữu Cường (2015) không nghiên cứu vấn đề này và cũng chưa đi sâu khảo sát chi tiết mức độ CBTT về EPS. 2 Cho đến thời điểm hiện tại, nghiên cứu đánh giá mức độ CBTT về EPS bởi các CTNY ở Việt Nam chưa được chú trọng. Trong khi đó việc CBTT về chỉ tiêu này có ý nghĩa quan trọng. Vì lẽ đó, tác giả chọn đề tài: “Nghiên cứu về CBTT về EPS trong BCTC của các CTNY ở Việt Nam” để thực hiện luận văn này với mong muốn đóng góp phần nào vào lĩnh vực nghiên cứu về CBTT trên BCTC trên cơ sở cung cấp bằng chứng định lượng về mức độ CBTT về EPS và các nhân tố ảnh hưởng. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Xác định mức độ tuân thủ CBTT về EPS (gồm cả EPS cơ bản và EPS pha loãng) trên BCTC năm và BCTC giữa niên độ của các CTNY trên thị trường chứng khoán Việt Nam. - Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT về EPS trên BCTC năm và BCTC giữa niên độ. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là mức độ CBTT về EPS trên BCTC năm và BCTC giữa niên độ bởi các CTNY trên thị trường chứng khoán Việt Nam và các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT này. - Phạm vi nghiên cứu của luận văn giới hạn trong phạm vi là các BCTC năm 2016 và BCTC bán niên năm 2016, BCTC quý 2 năm 2016 trên Sở giao dịch chứng khoán (SGDCK) Hà Nội và SGDCK thành phố Hồ Chí Minh. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Xác định mức độ CBTT bắt buộc và CBTT tùy ý bằng cách vận dụng phương pháp phân tích nội dung trên cơ sở xây dựng chỉ số CBTT dựa trên các chỉ mục thông tin. Chỉ mục được thiết lập căn cứ vào những quy định về CBTT có liên quan. Luận văn đo lường mức 3 độ CBTT bắt buộc và CBTT tùy ý trên BCTC năm, BCTC bán niên và BCTC quý 2 của các CTNY được khảo sát. - Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT về EPS trên BCTC năm, BCTC bán niên, và BCTC quý 2 của các CTNY thông qua việc kiểm định mô hình hồi quy. Trong đó, các biến độc lập được thu thập và tính toán dựa trên BCTC của các CTNY, biến phụ thuộc là mức độ CBTT về EPS. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS. 5. Bố cục đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và tổng quan nghiên cứu về công bố thông tin lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu Chương 2: Thiết kế nghiên cứu Chương 3: Kết quả nghiên cứu Chương 4: Hàm ý chính sách và kết luận 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ CÔNG BỐ THÔNG TIN LỢI NHUẬN TRÊN MỖI CỐ PHIẾU 1.1. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG BỐ THÔNG TIN VỀ LỢI NHUẬN TRÊN MỖI CỔ PHIẾU 1.1.1. Khái niệm về lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu Lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu là phần lợi nhuận mà công ty phân bổ cho mỗi cổ phiếu phổ thông đang được lưu hành trên thị trường. Tại Việt Nam, theo VAS 30 quy định EPS có hai loại gồm: EPS cơ bản và EPS pha loãng. 4 1.1.2. Khái niệm về công bố thông tin Theo sổ tay CBTT dành cho CTNY của Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (2013), CBTT được hiểu là phương thức để thực hiện quy trình minh bạch của DN nhằm bảo đảm các cổ đông và công chúng có thể tiếp cận thông tin. 1.1.3. Vai trò của công bố thông tin Việc CBTT đầy đủ và kịp thời sẽ làm gia tăng tính minh bạch và ảnh hưởng rất lớn đến hành vi của các nhà đầu tư, mức độ CBTT càng tốt càng làm giảm tình trạng thông tin bất đối xứng giữa các nhà đầu tư và công ty, làm tăng giá trị và thanh khoản của cổ phiếu trên thị trường (Johansen và Plenborg, 2013). Ngược lại, việc CBTT không tốt có thể làm gia tăng chi phí vốn, dẫn đến việc phân bổ các nguồn vốn không hiệu quả (Albitar, 2015). 1.1.4. Phân loại công bố thông tin  Phân loại theo yêu cầu công bố thông tin - Thông tin bắt buộc: Thông tin phải công bố bắt buộc là các thông tin mà các văn bản pháp luật có liên quan quy định các CTNY phải công bố theo quy định. - Thông tin tự nguyện: là các thông tin mà các CTNY tự nguyện công bố để nhà đầu tư hiểu rõ hơn về tình hình hoạt động của công ty mà các công ty này không bắt buộc phải công bố theo quy định. - Thông tin tùy ý: CBTT tùy ý là một trường hợp đặc biệt của CBTT bắt buộc. CBTT tùy ý phát sinh khi những thông tin bắt buộc phải công bố theo quy định của pháp luật nhưng chưa được các văn bản pháp luật quy định chi tiết về chừng mực của thông tin được công bố nên DN có thể tùy ý điều chỉnh mức độ CBTT nhiều hay ít.  Phân loại thông tin theo tính chất định kỳ hoặc bất thường 5 - Thông tin định kỳ: Các thông tin công bố định kỳ thường là được công bố trên BCTC năm và BCTC giữa niên độ. - Thông tin bất thường: Bao gồm CBTT bất thường theo quy định như tài khoản của công ty tại ngân hàng bị phong tỏa hoặc được phép hoạt động trở lại bình thường sau khi bị phong tỏa và CBTT khác phải công bố theo yêu cầu cầu của các SGDCK hay các co quan quản lý.  Phân loại thông tin theo mức độ xử lý - Thông tin ban đầu: Là những BCTC do DN công bố trên thị trường. - Thông tin đã được xử lý: Là những thông tin được thống kê lại từ những thông tin ban đầu nhằm nhiều mục đích sử dụng khác nhau. 1.1.5. Quy định về công bố thông tin về lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu Hiện nay, việc CBTT về EPS trên BCTC tuân thủ theo quy định tại VAS 30 “Lãi trên cổ phiếu” và VAS 27 “Báo cáo tài chính giữa niên độ” (Bộ Tài chính, 2005). Ngoài các chuẩn mực kế toán trên, Chế độ kế toán cũng có yêu cầu về công bố EPS và hướng dẫn cách tính EPS cơ bản cũng như EPS pha loãng (Bộ Tài chính, 2014). Các CTNY trên thị trường chứng khoán Việt Nam đều phải tuân thủ quy định về CBTT theo Thông tư 155/2015/TT-BTC về hướng dẫn CBTT trên thị trường chứng khoán (Bộ Tài chính, 2015). 1.1.6. Đo lƣờng mức độ công bố thông tin Đo lường bằng thang đo không trọng số: Trên cơ sở hệ thống các chỉ mục thông tin đã được xây dựng, từng mục thông tin tương ứng trong BCTC được nghiên cứu sẽ được gán giá trị bằng một (1) nếu thông tin đó được công bố, hoặc được gán giá trị bằng không (0) nếu thông tin đó không công bố. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu còn có 6 thể quyết định không gán giá trị cho một mục tin được đánh giá nếu chắc chắn rằng đối với BCTC được khảo sát đó thì mục tin này chắc chắn là không liên quan (not applicable). Đo lường bằng thang đo có trọng số: Khác với phương pháp đo lường không trọng số, các mục tin trong phương pháp đo lường bằng thang đo có trọng số được đánh giá có tính hữu ích khác nhau đối với người sử dụng và do vậy được gán bởi các trọng số khác nhau khi đánh giá mức độ CBTT. Chẳng hạn, nghiên cứu của (Urquiza và cộng sự, 2009) việc xác định mức độ CBTT được đánh giá theo nguyên tắc sau: mục tin công bố được gán giá trị bằng không (0) nếu không được công bố, bằng 0,5 nếu công bố là định tính hoặc bằng một (1) nếu công bố là định lượng. Tuy nhiên, phương pháp này bị đánh giá là không chính xác vì việc đánh giá tầm quan trọng của khoản mục phụ thuộc vào nhận xét chủ quan của người nghiên cứu. 1.2. CÁC LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG BỐ THÔNG TIN VỀ LỢI NHUẬN TRÊN MỖI CỔ PHIẾU 1.2.1. Lý thuyết thông tin hữu ích Lý thuyết này hình thành trên cơ sở nghiên cứu của Staubus vào năm 1960 (Staubus, 2013). Lý thuyết này nhấn mạnh nhiệm vụ cơ bản của BCTC là cung cấp thông tin hữu ích và thích hợp cho các đối tượng sử dụng trong việc ra quyết định kinh tế. Giả thuyết cho việc chấp nhận cách tiếp cận ra quyết định trên cơ sở thông tin hữu ích của kế toán là về mặt lý thuyết, các BCTC được lập để phục vụ tốt hơn cho nhu cầu của người dùng. Lý thuyết thông tin hữu ích cũng đề cập đến khái niệm cân bằng lợi ích – chi phí, là một khía cạnh quan trọng cần quan tâm khi thiết lập các chuẩn mực. 1.2.2. Lý thuyết tín hiệu 7 Lý thuyết tín hiệu được phát triển bởi Michael Spence năm 1973, trong bối cảnh của thị trường lao động. Ông phân tích bất đối xứng thông tin thông qua phân tích sự lựa chọn bất lợi trên thị trường lao động của các chủ DN, do người lao động có lợi thế thông tin hơn về bản thân người lao động và năng suất lao động tiềm năng (xem Nguyễn Hữu Cường, 2017). 1.2.3. Lý thuyết đại diện Lý thuyết đại diện được phát triển bởi Jensen và Meckling năm 1976 (Nguyễn Hữu Cường, 2017), lý thuyết này nghiên cứu mối quan hệ giữa bên ủy quyền và bên được ủy quyền. Theo lý thuyết này thì chi phí đại diện và bất đối xứng thông tin phát sinh do sự tách rời giữa quyền sở hữu (nhà đầu tư) và quyền kiểm soát (nhà quản lý). Chi phí đại diện phát sinh khi ban giám đốc thực hiện những hoạt động nhằm mục đích mang lại lợi ích riêng cho họ thay vì những hoạt động có lợi cho các cổ đông, thông qua việc điều chỉnh mức độ CBTT dẫn đến các quyết định của nhà đầu tư có thể bị ảnh hưởng. 1.2.4. Lý thuyết kinh tế thông tin Lý thuyết kinh tế thông tin đã được áp dụng từ những năm 1970 để đánh giá mức độ mà thị trường tài chính cũng như các tổ chức khác xử lý và truyền đạt thông tin. Lý thuyết này được hình thành trên cơ sở của các nghiên cứu về sự lựa chọn bất lợi trên thị trường sản phẩm do bên bán có thông tin nhiều hơn người mua, nghiên cứu về bất đối xứng thông tin thông qua phân tích sự lựa chọn bất lợi trên thị trường lao động của các chủ DN (Spence, 2002). Nghiên cứu bất đối xứng thông tin trên thị trường bảo hiểm, do người mua bảo hiểm có lợi thế thông tin hơn về những rủi ro tiềm ẩn của chính họ so với các DN bán bảo hiểm (xem Rothschild và Stiglitz, 1976). 1.2.5. Lý thuyết các bên liên quan 8 Lý thuyết các bên liên quan được hình thành trong nghiên cứu của Freeman (1984), đây là lý thuyết về quản trị tổ chức và đạo đức kinh doanh. Nó đề cập tới đạo đức và các giá trị trong quản trị tổ chức. Trong lý thuyết này, khái niệm "các bên liên quan" là bất kỳ cá nhân hay nhóm người bị ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp bởi những hành động của tổ chức. Lý thuyết các bên liên quan cho rằng, ngoài các cổ đông còn có các đối tượng khác có liên quan đến quá trình hoạt động DN bao gồm cơ quan chính phủ, các nhóm chính trị, các hiệp hội thương mại, công đoàn, cộng đồng, các công ty liên quan, khách hàng tiềm năng, và công chúng. Từ quan điểm đạo đức, tổ chức có nghĩa vụ phải đối xử công bằng giữa các bên liên quan. Trong trường hợp, các bên liên quan xung đột lợi ích, DN phải có nghĩa vụ đạt được sự cân bằng tối ưu giữa chúng. Từ quan điểm quản trị, vai trò quan trọng của quản lý là để đánh giá tầm quan trọng, của việc đáp ứng nhu cầu các bên liên quan để đạt được mục tiêu chiến lược của DN. Do kỳ vọng và mối quan hệ quyền lực của các bên liên quan thì luôn thay đổi theo thời gian, nên tổ chức phải liên tục điều chỉnh các chiến lược điều hành và CBTT để đáp ứng nhu cầu của các bên liên quan. Lý thuyết này được sử dụng để nghiên cứu, đánh giá nhóm nhân tố áp lực từ phía các bên liên quan ảnh hưởng tới CBTT (Hoàng Thị Bích Ngọc, 2017). 1.3. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU CÔNG BỐ THÔNG TIN VỀ LỢI NHUẬN TRÊN MỖI CỔ PHIẾU 1.3.1. Các nghiên cứu về ảnh hƣởng của nhân tố mức độ trì hoãn công bố báo cáo tài chính