Nội dung

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRỊNH QUỐC TOẢN CÁC HÌNH PHẠT BỔ SUNG TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Hµ néi - 2010 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRỊNH QUỐC TOẢN CÁC HÌNH PHẠT BỔ SUNG TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật hình sự Mã số : 62 38 40 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa Hµ néi - 2010 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tội phạm và hình phạt là những chế định quan trọng nhất trong luật hình sự (LHS), có quan hệ gắn bó hữu cơ với nhau. Khi nói đến LHS, dù đề cập đến nội dung cụ thể nào thì tập trung lại cũng nhằm đi đến vấn đề tội phạm và hình phạt. Hình phạt nói chung và các hình phạt bổ sung (HPBS) nói riêng vừa là nội dung, vừa là phương tiện của chính sách hình sự (CSHS) của nhà nước, bảo đảm cho LHS có thể thực hiện được nhiệm vụ: Bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ quyền bình đẳng giữa đồng bào các dân tộc, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, chống mọi hành vi phạm tội; đồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm [64, Điều 1]. Nghiên cứu lịch sử lập pháp hình sự của Việt Nam từ năm 1945 đến nay cho thấy hệ thống hình phạt (HTHP), trong đó có các HPBS được quy định phong phú và đa dạng, có sự kế thừa và bổ sung hoàn thiện qua từng thời kỳ. HTHP trong Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 là kết quả của nhiều lần sửa đổi và bổ sung trên cơ sở tổng kết thực tiễn áp dụng và thi hành các hình phạt chính (HPC) cũng như HPBS của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, HPBS tuy không có ý nghĩa quyết định như HPC, nhưng trong giới hạn tác động của nó đã phát huy được vai trò tích cực là một bộ phận cấu thành không thể thiếu trong hệ thống các biện pháp tác động của nhà nước và xã hội đến tội phạm. Vai trò nổi bật của HPBS thể hiện ở chính tác dụng phòng ngừa tội phạm, hỗ trợ, củng cố và tăng cường kết quả của HPC áp dụng đối với người phạm tội. Bên cạnh đó, HPBS còn có tác dụng trừng trị, cải tạo, giáo dục người bị kết án. Có thể nói, quy định các HPBS bên cạnh các HPC trong HTHP góp phần làm đa dạng hóa các biện pháp xử lý hình sự trong hoạt động đấu tranh phòng và chống tội phạm, giúp cho việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự (TNHS) và hình phạt đối với hành vi phạm tội ở mức cao nhất, đồng thời đảm bảo tính thống nhất, công bằng trong thực tiễn xét xử của tòa án các cấp. Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển toàn diện của đất nước trên các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội và qua thực tiễn áp dụng, nhiều quy định về hình phạt trong đó có HPBS của BLHS năm 1999, mặc dù Bộ luật này đã được sửa đổi, bổ sung theo Luật số 37/2009/QH12 ngày 19/6/2009, đã trở nên bất cập, hạn chế như: 1) HTHP, trong đó có HPBS còn chưa thực sự phong phú, đa dạng; các quy định về HPBS còn chưa đảm bảo tính toàn diện, thống nhất, đồng bộ về các mặt trong nội tại các HPBS và giữa các HPBS với các HPC cũng như với các chế định khác trong pháp luật hình sự (PLHS); 2) Chưa có quy định rõ ràng, đồng bộ việc áp dụng các chế định miễn, giảm HPBS, tổng hợp HPBS trong trường hợp khác loại; 3) Không quy định hoặc quy định không đầy đủ, rõ ràng nội dung, phạm vi, điều kiện áp dụng đối với mỗi loại HPBS; 4) HPBS chưa được phân hóa cao đối với từng điều khoản về tội phạm cụ thể trong Phần các tội phạm của BLHS; 5) Có không ít trường hợp, khi quy định HPBS đối với từng tội phạm cụ thể trong Phần các tội phạm của BLHS không đảm bảo sự tương xứng giữa tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và mức độ nghiêm khắc của chế tài, cũng như sự tương xứng và hợp lý giữa HPBS và HPC cho mỗi tội phạm và giữa các tội phạm với nhau; 6) Trong một số quy định về HPBS ở Phần các tội phạm cụ thể còn có tình trạng mâu thuẫn, không thống nhất với các quy định tương ứng trong Phần chung của BLHS cũng như giữa BLHS và Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS); 7) Tỷ trọng của các HPBS được quy định trong Phần các tội phạm của BLHS vẫn còn thấp, chưa tương xứng với vị trí, vai trò của loại hình phạt này, đặc biệt là hình phạt tiền… Tất cả những hạn chế nêu trên đã gây ra những vướng mắc, khó khăn, không thống nhất trong nhận thức cũng như trong hoạt động xét xử của tòa án các cấp. Trong công tác xét xử các vụ án hình sự, hình phạt, trong đó có HPBS được các tòa án áp dụng đối với người phạm tội đã thể hiện được CSHS của Nhà nước ta là trừng trị kết hợp với khoan hồng, nghiêm trị kết hợp với giáo dục, cải tạo, thuyết phục, đáp ứng được yêu cầu của dư luận xã hội và yêu cầu phục vụ nhiệm vụ chính trị ở địa phương cũng như trong toàn quốc. Mặc dù vậy, tổng kết thực tiễn xét xử cho thấy việc áp dụng HPBS của các tòa án các cấp cũng còn bộc lộ những bất cập, tồn tại nhất định làm giảm hiệu quả của HPBS trong áp dụng và thi hành, chẳng hạn như: 1) Các toà án còn ít quan tâm áp dụng HPBS nên cường độ áp dụng HPBS còn thấp; 2) HPBS chỉ được áp dụng chủ yếu với một số nhóm tội phạm nhất định; 3) Có những quy định cụ thể được nêu trong BLHS hoặc đã được các cơ quan tư pháp ở trung ương hướng dẫn cụ thể nhưng vẫn nhận thức và áp dụng chưa đúng, chưa thống nhất, vi phạm các quy định của luật về nội dung, điều kiện, phạm vi áp dụng HPBS, như: có nhiều trường hợp người phạm tội bị xử phạt về tội phạm mà điều luật về tội phạm cụ thể có quy định loại HPBS dưới dạng bắt buộc áp dụng, nhưng tòa án lại không áp dụng; có trường hợp người phạm tội bị xử phạt về tội phạm mà điều luật về tội phạm cụ thể không có quy định loại HPBS nhất định, thì tòa án lại áp dụng; nhiều trường hợp, trong bản án tòa án không nêu rõ điều luật áp dụng hoặc áp dụng không đúng điều luật khi quyết định HPBS đối với người phạm tội... 4) Việc quyết định hình phạt của một số tòa án còn có sự chênh lệch lớn, thường là quá nặng hoặc quá nhẹ đối với những trường hợp phạm tội có nhiều tình tiết tương tự nhau, v.v... Nguyên nhân của thực trạng trên không chỉ xuất phát từ phía luật thực định mà còn từ các nguyên nhân khác, trong đó có nguyên nhân từ việc giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật chưa đồng bộ và đầy đủ; trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức pháp luật, ý thức pháp luật và trách nhiệm nghề nghiệp của một bộ phận những người làm công tác xét xử còn non kém, v.v... Trước tình hình trên và nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện công cuộc cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08 ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới; Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 25/04/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020; Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, việc tiếp tục nghiên cứu các quy định của PLHS Việt Nam hiện hành về HPBS và thực tiễn áp dụng để làm sáng tỏ về mặt khoa học và đưa ra những kiến nghị, giải pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả của việc áp dụng những quy định đó không chỉ có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý quan trọng mà còn là lý do luận chứng cho sự cần thiết để chúng tôi lựa chọn đề tài "Các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam" làm luận án tiến sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Do hình phạt có vị trí, vai trò quan trọng trong LHS, nên ở trong và ngoài nước đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở những mức độ khác nhau, những khía cạnh, phương diện khác nhau về hình phạt và HTHP. Ở Việt Nam, mặc dù khoa học LHS là một trong những ngành khoa học pháp lý phát triển nhất so với các ngành khoa học pháp lý khác, nhưng các nhà nghiên cứu LHS, các nhà thực tiễn cũng chỉ tập trung nghiên cứu hình phạt vào những năm gần đây. Những công trình nghiên cứu tiêu biểu về hình phạt ở nước ta có thể được chia thành các nhóm sau: Một là, nhóm các công trình nghiên cứu dưới dạng các sách chuyên khảo và tham khảo, như: Mô hình lý luận về Bộ luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994 của Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật; Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994 của Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật; Nguyên tắc công bằng trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 1994 của TS. Võ Khánh Vinh; Những vấn đề lý luận của việc đổi mới pháp luật hình sự trong giai đoạn hiện nay, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 1994 của Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật; Hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995 của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp; Trách nhiệm hình sự và hình phạt Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001 do PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên; Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung)- Sách chuyên khảo Sau đại học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005 của PGS.TSKH. Lê Văn Cảm. Qua nghiên cứu, khảo sát nội dung các cuốn sách trên chúng tôi thấy, nhìn chung các tác giả đã có sự nghiên cứu, phân tích tương đối sâu sắc về các vấn đề lý luận chung trong khoa học LHS, trong đó có CSHS, TNHS và hình phạt. Tuy nhiên, về hình phạt, các công trình này chủ yếu nghiên cứu HPC, còn đối với HPBS lại đề cập rất hạn chế. Nhưng đáng chú ý, trong số các công trình nghiên cứu trên có sách chuyên khảo: "Hình phạt trong luật hình sự Việt Nam" của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp đã công bố năm 1995. Cho đến nay, cuốn sách này là một công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu và tương đối đầy đủ về hình phạt nói chung. Nó đã đăng tải các kết quả nghiên cứu về hình phạt trong LHS Việt Nam thuộc đề tài nghiên cứu khoa học số 91-98-050/ĐT năm 19991 do Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp thực hiện. Sách đã tổng hợp các kết quả nghiên cứu những vấn đề chung về hình phạt, như: khái niệm, mục đích, hiệu quả của hình phạt. Trong sách này, các bài viết về các hình phạt cụ thể trong HTHP của BLHS năm 1985 của các nhà nghiên cứu, các nhà thực tiễn tham gia nghiên cứu đề tài cũng được công bố, trong đó, có bài viết của TS. Uông Chu Lưu về "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn nâng cao hiệu quả hình phạt bổ sung". Trong bài viết này, bên cạnh việc phân tích một số khía cạnh lý luận về HPBS như khái niệm, vai trò, ý nghĩa của HPBS và sơ lược lịch sử phát triển của chế định HPBS trong PLHS nước ta, tác giả cũng đã trình bày nội dung cơ bản của từng loại HPBS theo quy định trong BLHS năm 1985. Trong khi phân tích từng loại HPBS tác giả đã sử dụng số liệu thực tiễn xét xử năm 1990 của Tòa án Hà Nội và Tòa phúc thẩm TANDTC liên quan đến việc áp dụng từng loại HPBS để phân tích, chứng minh cho nhận định của mình. Có thể nói, sách "Hình phạt trong luật hình sự Việt Nam" là một công trình nghiên cứu có đóng góp quan trọng dưới góc độ lý luận về hình phạt. Tuy vậy, những kết quả nghiên cứu thể hiện trong đó lại chủ yếu nghiêng về HPC, còn đối với HPBS, lại chỉ có ý nghĩa hạn chế, nhất là trong bối cảnh các tác giả lấy đối tượng nghiên cứu là chế định hình phạt trong BLHS năm 1985 và thực tiễn áp dụng nó vào những năm đầu của thập niên chín mươi của thế kỷ XX. Hai là, nhóm các công trình nghiên cứu dưới dạng các sách giáo trình được sử dụng giảng dạy tại các cơ sở đào tạo luật ở nước ta, như: Giáo trình luật hình sự (Phần chung), Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2001 do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên; Giáo trình luật hình sự (Phần chung), Nxb ĐHQGHN, Hà Nội, 2005 do PGS. TSKH Lê Văn Cảm chủ biên; Giáo trình luật hình sự Việt Nam, Tập 1, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2007 do GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên... Trong các giáo trình này, phần viết về lý luận hình phạt chiếm một vị trí nhất định, để trình bày những vấn đề chung về hình phạt, như khái niệm, đặc điểm, mục đích của hình phạt, những quy định của BLHS năm 1999 về HTHP và các hình phạt cụ thể, trong đó có HPBS... Nó là sự tổng kết những thành tựu nghiên cứu khoa học về hình phạt được thừa nhận chung trong khoa học LHS Việt Nam mà luận án này cần tham khảo khi nghiên cứu HPBS. Ba là, nhóm các công trình nghiên cứu dưới dạng các luận án tiến sĩ, thạc sĩ luật học nghiên cứu về hình phạt như: Nguyễn Văn Vĩnh, Hệ thống hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, 1996; Vũ Lai Bằng, Hình phạt tiền trong luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, 1997; Đặng Đức Thạo, Hệ thống hình phạt trong luật hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, 1998; Nguyễn Sơn, Các hình phạt chính trong luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, 2003; Phạm Văn Beo, Hình phạt tử hình trong luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, Viện Nhà nước và Pháp luật, 2007. Trong các luận văn, luận án nêu trên, tùy vào từng đối tượng và mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu được đặt ra, mỗi tác giả cũng chỉ tập trung nghiên cứu về từng lĩnh vực liên quan đến hình phạt, có tác giả nghiên cứu rộng về HTHP trong BLHS năm 1985 hoặc một nhóm hình phạt như các HPC trong luật hình sự Việt Nam hoặc chỉ nghiên cứu một loại hình phạt cụ thể như hình phạt tiền hoặc hình phạt tử hình. Trong số các luận văn, luận án trên, mặc dù HPBS cũng được các tác giả đề cập đến, nhưng rất hạn chế, không sâu sắc. Bốn là, nhóm các công trình nghiên cứu dưới dạng các bài báo khoa học đăng tải trên các tạp chí khoa học chuyên ngành có đề cập đến hình phạt như: TS. Võ Khánh Vinh, Những đòi hỏi của nguyên tắc công bằng đối với việc quy định hệ thống chế tài ở phần các tội phạm của Bộ luật hình sự, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 6/1993; PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, Mục đích của hình phạt, Tạp chí Luật học, số 1/1999; TSKH. Lê Cảm, Hình phạt và các biện pháp tư pháp trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 8/2000; TS. Nguyễn Mạnh Kháng, Hình phạt - Một số vấn đề lý luận, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 10/2000; TS. Trần Văn Độ, Một số ý kiến về quyết định hình phạt bổ sung, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 7/1990; TS. Dương Tuyết Miên, Các hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự năm 1999 và hướng hoàn thiện, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 4/2009 v.v… Trong số các bài báo trên, bài của TS. Trần Văn Độ về "Một số ý kiến về quyết định hình phạt bổ sung" đã đưa ra được định nghĩa khoa học về HPBS, đồng thời khẳng định sự cần thiết áp dụng chế định các căn cứ quyết định hình phạt, chế định miễn hình phạt được quy định trong BLHS năm 1985 không chỉ với HPC mà còn cả đối với HPBS. Đây là những quan điểm đúng đắn mà trong luận án này chúng tôi cũng nhiều lần thể hiện sự đồng tình của mình. Ngoài ra, trong thời gian gần đây TS. Dương Tuyết Miên có bài viết "các hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự năm 1999 và hướng hoàn thiện". Trong bài viết này tác giả đã trình bày một số vấn đề về nội dung và điều kiện áp dụng HPBS theo BLHS năm 1999. Tác giả cũng đã chỉ ra được một vài hạn chế trong thực tiễn pháp luật quy định về HPBS và đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện về mặt luật pháp đối với một số HPBS như: cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, tước một số quyền công dân, phạt tiền với tư cách là HPBS. Các bài báo nghiên cứu trực tiếp về HPBS nêu trên, nhìn chung cũng chỉ mới phân tích một số vấn đề về HPBS dưới góc độ lý luận và thực tiễn và chưa mang tính hệ thống. Còn đối với các bài báo khác nêu ở trên, mặc dù, chỉ đề cập đến một hoặc một số vấn đề lý luận về hình phạt nói chung, nhưng đó là những tài liệu rất bổ ích mà chúng tôi sẽ sử dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài về HPBS. Còn ở nước ngoài, đặc biệt là ở Pháp, vấn đề hình phạt đã được nhiều học giả nghiên cứu ở những mức độ và bình diện khác nhau. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về hình phạt trong thời gian gần đây, như: Những vấn đề chung về khoa học hình sự. Luật hình sự phần chung, Paris, 1981 (tiếng Pháp) của A. Merle và A. Vitu; Tập giản yếu về khoa học hình phạt và pháp luật về các chế tài hình sự,… Liège, 1991 (tiếng Pháp) của Georges KELLENS; Khoa học về hình phạt, Dalloz, 1991 (tiếng Pháp) của B. Bouloc; Pháp luật về hình phạt, PUF, 1995 (tiếng Pháp) của P. Poncela; Luật hình sự so sánh, Dalloz, 1995 (tiếng Pháp) của J. PRADEL; "Luật hình sự phần chung", Dalloz, 2000 (tiếng Pháp) của Gaston Stefani, Georges Levasseur, Bernard Bouloc; v.v... Trong các công trình nghiên cứu trên, các tác giả cũng chỉ chủ yếu đề cập một cách tổng thể hoặc là những khía cạnh chung nhất về hình phạt hoặc về một số loại HPBS cụ thể, cũng chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và sâu sắc về các HPBS dưới góc độ lý luận cũng như thực tiễn áp dụng. Tóm lại, qua nghiên cứu, khảo sát nội dung các sách chuyên khảo, các luận án, luận văn và các bài báo khoa học nêu trên của các nhà nghiên cứu LHS ở trong và ngoài nước, cho thấy hầu hết các công trình này là các công trình nghiên cứu cơ bản và trực diện về HPC, còn đối với HPBS, nhìn một cách tổng quan, có thể khẳng định chưa được khoa học LHS quan tâm một cách đúng mức. Những nghiên cứu về HPBS mới chỉ dừng lại ở các công trình nghiên cứu đơn lẻ, hoặc là đề cập đến từng loại HPBS, hoặc là được thể hiện một phần trong kết quả của các công trình nghiên cứu khác về hình phạt, chứ chưa được triển khai nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và sâu sắc về các HPBS dưới góc độ lý luận. Còn nhiều khoảng trống về HPBS chưa được các công trình khoa học trên đề cập đến, đòi hỏi luận án này cần phải nghiên cứu sâu để làm sáng tỏ về mặt lý luận, như mối quan hệ giữa hình phạt với tư cách là cái chung và HPBS với tư cách là cái chung; những đặc điểm riêng của HPBS trong mối liên hệ giữa cái chung và cái riêng, các đặc điểm thuộc nội hàm của HPBS; định nghĩa khoa học về HPBS; phân loại HPBS; phân biệt HPBS với HPC cũng như các biện pháp cưỡng chế hình sự khác; quá trình hình thành và phát triển của HPBS trong lịch sử LHS Việt Nam, nhất là từ năm 1945 đến nay; Phân tích đánh giá toàn diện từ góc độ lập pháp về những kết quả, hạn chế của các quy định về các HPBS trong BLHS năm 1999… Bên cạnh đó ở nước ta cũng chưa có công trình chuyên khảo nào nghiên cứu phân tích, đánh giá toàn diện về tình hình áp dụng các quy định về HPBS trong thực tiễn xét xử của các toà án kể từ khi BLHS năm 1999 có hiệu lực thi hành cho đến nay. Nguyên nhân của thành công và tồn tại, bất cập trong thực tiễn áp dụng HPBS chưa được phân tích có hệ thống để đưa ra những kiến nghị, giải pháp đồng bộ. Vì vậy, luận án này cần phải thu thập, phân tích các số liệu thống kê xét xử của các toà án những năm gần đây để đưa ra những đánh giá, nhận xét về hiệu quả thực tế của từng loại HPBS, chỉ ra những hạn chế của việc áp dụng HPBS và nguyên nhân của nó để đưa ra