Nội dung

28(4): 1-4 12-2006 T¹p chÝ Sinh häc T×nh h×nh nhiÔm Êu trïng cña s¸n l¸ phæi (paragonimus) t¹i tØnh yªn b¸i Ph¹m Ngäc Doanh, NguyÔn ThÞ Lª, NguyÔn ThÞ Minh, NguyÔn V¨n Hµ ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt Nh÷ng nghiªn cøu vÒ s¸n l¸ phæi (Paragonimus) ë n−íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy bÖnh s¸n l¸ phæi ph©n bè ë nhiÒu tØnh thuéc vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam. Cao V¨n Viªn (1997) ghi nhËn 102 bÖnh nh©n bÞ nhiÔm s¸n l¸ phæi t¹i huyÖn S×n Hå, tØnh Lai Ch©u [9]. NguyÔn V¨n §Ò (1998) c«ng bè tû lÖ ng−êi bÞ nhiÔm s¸n l¸ phæi ë huyÖn S×n Hå lµ 6,4-7,4%, ë huyÖn Méc Ch©u, tØnh S¬n La lµ 3,4-15,0% vµ ë huyÖn §µ B¾c, tØnh Hßa B×nh lµ 3,3-11,3% [3]. Trong nh÷ng n¨m 1997-2002, chóng t«i ®iÒu tra t¹i 3 tØnh thuéc vïng T©y B¾c vµ ®· ph¸t hiÖn mÇm bÖnh s¸n l¸ phæi ë 6 x· víi tû lÖ nhiÔm metacercaria cña s¸n l¸ phæi ë cua suèi t−¬ng ®èi cao [2, 5, 6]. V× vËy, viÖc tiÕp tôc ®iÒu tra sù ph©n bè cña s¸n l¸ phæi lµ hÕt søc cÇn thiÕt, nh»m cung cÊp th«ng tin vÒ nguy c¬ m¾c bÖnh s¸n l¸ phæi cho nh©n d©n, thÇy thuèc vµ c¸c nhµ qu¶n lý ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p tuyªn truyÒn vµ phßng trÞ bÖnh. Bµi nµy c«ng bè c¸c dÉn liÖu vÒ t×nh h×nh nhiÔm Êu trïng cña s¸n l¸ phæi ë tØnh Yªn B¸i. I. ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu T¹i mçi ®Þa ®iÓm nghiªn cøu, vËt chñ trung gian 2 ®−îc thu thËp vµ xÐt nghiÖm tr−íc ®Ó t×m Êu trïng metacercaria cña s¸n l¸ phæi; nÕu cã th× tiÕp tôc x¸c ®Þnh cercaria cña s¸n l¸ phæi ë vËt chñ trung gian 1. Cua vµ èc ®−îc b¾t ë suèi t¹i vïng nghiªn cøu vµ ®Þnh lo¹i theo §Æng Ngäc Thanh vµ Hå Thanh H¶i (2006) [7, 8]. Tõng c¸ thÓ èc vµ c¸c bé phËn cña cua ®−îc t¸ch riªng, sau ®ã Ðp gi÷a 2 tÊm kÝnh, kiÓm tra d−íi kÝnh lóp vµ kÝnh hiÓn vi ®Ó t×m Êu trïng cercaria ë èc vµ metacercaria ë cua. II. KÕt qu¶ nghiªn cøu 1. T×nh h×nh nhiÔm metacercaria cña s¸n l¸ phæi ë vËt chñ trung gian 2 §iÒu tra t¹i 12 x· thuéc 8 huyÖn cña tØnh Yªn B¸i, chØ thu ®−îc mét loµi cua suèi Potamiscus tannanti Rathbun, 1904. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm 483 c¸ thÓ cua suèi t¹i 12 x·, ®· ph¸t hiÖn cua suèi ë 3 x· bÞ nhiÔm metacercaria cña s¸n l¸ phæi; ®ã lµ hai x· Kh¸nh Hßa vµ An L¹c thuéc huyÖn Lôc Yªn vµ x· Ngßi A thuéc huyÖn V¨n Yªn (b¶ng 1). B¶ng 1 cho thÊy tû lÖ nhiÔm metacercaria cña s¸n l¸ phæi ë x· Kh¸nh Hßa lµ 53,3%, víi c−êng ®é nhiÔm 1-82 metacercaria/cua (trung b×nh 28,8); tiÕp ®Õn lµ ë x· An L¹c: 50,0% vµ 151 metacercaria/cua (trung b×nh 19,2) vµ thÊp nhÊt ë x· Ngßi A lµ 36,9% vµ 1-31 metacercaria/cua (trung b×nh 14,2). Tû lÖ nµy thÊp h¬n so víi ë huyÖn S×n Hå (Lai Ch©u) cã tû lÖ nhiÔm tõ 47,0-88,9% vµ c−êng ®é nhiÔm 2-327 metacercaria/cua, nh−ng cao h¬n so víi ë hai tØnh S¬n La vµ Hßa B×nh, cã tû lÖ nhiÔm tõ 22,942,6% vµ c−êng ®é nhiÔm 1-15 metacercaria/cua [2]. C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh víi sù tµi trî cña Trung t©m Hç trî Nghiªn cøu ch©u ¸. 1 Cua suèi ë hai x· Kh¸nh Hßa vµ Ngßi A chØ bÞ nhiÔm metacercaria cña loµi Paragonimus heterotremus Chen et Hsia, 1964. Riªng cua suèi ë x· An L¹c bÞ nhiÔm metacercaria cña 2 loµi s¸n l¸ phæi P. heterotremus vµ Paragonimus sp.. Trong sè 50 cua xÐt nghiÖm th× cã 24 (48,0%) c¸ thÓ bÞ nhiÔm loµi P. heterotremus víi c−êng ®é 3-51 metacercaria/cua, cßn tû lÖ nhiÔm metacercaria cña loµi Paragonimus sp. thÊp h¬n (24,0%), víi c−êng ®é 1-8 metacercaria/cua. Metacercaria cña loµi Paragonimus sp. míi chØ t×m thÊy ë g¹ch cua, cßn metacercaria cña loµi P. heterotremus t×m thÊy ë mang, g¹ch, th©n, cµng vµ ch©n cua. B¶ng 1 Tû lÖ vµ c−êng ®é nhiÔm metacercaria cña s¸n l¸ phæi ë loµi cua suèi Potamiscus tannanti Rathbun t¹i tØnh Yªn B¸i STT 1 2 3 4 5 6 7 8 HuyÖn X· Sè cua nghiªn cøu Sè cua bÞ nhiÔm Kh¸nh Hßa 30 16 M1 = 16 53,3 1-82 28,8 ± 26,7 An L¹c 50 50,0 48,0 24,0 1-51 3-51 1-8 19,2 ± 13,3 Ngßi A 84 25 M1 = 24 M2 = 12 31 M1 = 31 - 36,9 1-36 - - Lôc Yªn V¨n Yªn §¹i S¬n T©n §ång TrÊn Yªn B¸o §¸p T©n Nguyªn Yªn B×nh §¹i §ång Tr¹m TÊu P¸ Lau NghÜa Lé Gia Héi V¨n ChÊn T©n ThÞnh Mï C¨ng Ch¶i Cao Ph¹ 54 30 30 40 40 15 50 30 30 C−êng ®é nhiÔm Tû lÖ nhiÔm (%) Min - Max Trung b×nh Ghi chó: M1. metacercaria cña loµi P. heterotremus; M2. metacercaria cña loµi Paragonimus sp. H×nh. Hai d¹ng metacercaria cña s¸n l¸ phæi ë tØnh Yªn B¸i 2 14,2 ± 10,9 - M1. metacercaria cña loµi P. heterotremus; M2. metacercaria cña loµi Paragonimus sp. 2. Tû lÖ nhiÔm Êu trïng cercaria cña s¸n l¸ chñ trung gian 1 cña s¸n l¸ phæi. phæi ë vËt chñ trung gian 1 KÕt qu¶ xÐt nghiÖm míi chØ t×m thÊy cercaria cña s¸n l¸ phæi ë loµi èc nµy t¹i x· T¹i 3 x· cã tån t¹i metacercaria cña s¸n l¸ Kh¸nh Hßa víi tû lÖ nhiÔm lµ 0,5%; cßn ë hai phæi ë vËt chñ trung gian 2, ®· thu ®−îc loµi èc x· An L¹c vµ Ngßi A ch−a t×m thÊy Êu trïng cña suèi Pseudotricula sp. vµ x¸c ®Þnh ®©y lµ vËt s¸n l¸ phæi (b¶ng 2). B¶ng 2 Tû lÖ nhiÔm cercaria cña s¸n l¸ phæi ë vËt chñ trung gian 1 STT 1 2 3 §Þa ®iÓm Kh¸nh Hßa, Lôc Yªn An L¹c, Lôc Yªn Ngßi A, V¨n Yªn Loµi èc Pseudotricula sp. Pseudotricula sp. Pseudotricula sp. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ nhiÔm cercaria cña s¸n l¸ phæi rÊt thÊp. KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi ®iÒu tra cña Ph¹m Ngäc Doanh vµ cs. (2002) [2] ë vïng T©y B¾c víi tû lÖ nhiÔm ë x· Tµ Ngµo, huyÖn S×n Hå (Lai Ch©u) chØ lµ 0,75%, ë x· Nµ M−êng, huyÖn Méc Ch©u (S¬n La) 0,25% vµ ë x· Tu Lý, huyÖn §µ B¾c (Hßa B×nh) 0,2%; ®ång thêi còng phï hîp víi kÕt qu¶ ë mét sè n¬i kh¸c trªn thÕ giíi: Hu W. Q. (1994) ®iÒu tra ë tØnh Qu¶ng T©y (Trung Quèc) thÊy tû lÖ nhiÔm Êu trïng cña s¸n l¸ phæi P. heterotremus ë èc Tricula sp. chØ lµ 0,11% [4]; Amunarriz M. (1991) [1] cho thÊy tû lÖ nhiÔm cercaria cña s¸n l¸ phæi ë èc Aroapyrgus colombiensis (hä Hydrobiidae) t¹i vïng cã æ dÞch ë £-cu-a-®o còng chØ lµ 0,04%. Nh÷ng ®Þa ®iÓm ch−a ph¸t hiÖn cercaria cña s¸n l¸ phæi cã thÓ do tû lÖ nhiÔm qu¸ thÊp, hoÆc cã thÓ tû lÖ nhiÔm theo mïa vô kh¸c nhau. III. KÕt luËn 1. §iÒu tra t¹i 12 x· thuéc 8 huyÖn cña tØnh Yªn B¸i ®· ph¸t hiÖn s¸n l¸ phæi cã ë hai x· Kh¸nh Hßa vµ An L¹c thuéc huyÖn Lôc Yªn vµ x· Ngßi A thuéc huyÖn V¨n Yªn. 2. Loµi èc ®ãng vai trß vËt chñ trung gian 1 cña s¸n l¸ phæi lµ Pseudotricula sp.. Tû lÖ nhiÔm cercaria cña s¸n l¸ phæi ë èc t¹i x· Kh¸nh Hßa lµ 0,5%; cßn ë 2 x· An L¹c vµ Ngßi A, ch−a t×m thÊy Êu trïng cercaria cña s¸n l¸ phæi. Sè c¸ thÓ mæ 200 5000 2000 Sè c¸ thÓ bÞ nhiÔm 1 0 0 Tû lÖ nhiÔm (%) 0,5 - 3. VËt chñ trung gian 2 cña s¸n l¸ phæi t¹i tØnh Yªn B¸i lµ loµi cua suèi Potamiscus tannanti. Cua suèi ë x· Kh¸nh Hßa vµ x· Ngßi A chØ nhiÔm metacercaria cña loµi P. heterotremus. Riªng cua suèi ë x· An L¹c bÞ nhiÔm metacercaria cña 2 loµi s¸n l¸ phæi P. heterotremus vµ Paragonimus sp.. 4. Tû lÖ nhiÔm metacercaria cña s¸n l¸ phæi ë x· Kh¸nh Hßa lµ 53,3%, c−êng ®é nhiÔm 1-82 metacercaria/cua, ë x· An L¹c: 50% vµ 1-51 metacercaria/cua vµ thÊp nhÊt ë x· Ngßi A lµ 36,9% vµ 1-31 metacercaria/cua. Tû lÖ vµ c−êng ®é nhiÔm metacercraia cña loµi P. heterotremus (48,0% vµ 3-51 metacercaria/cua) cao h¬n so víi loµi Paragonimus sp. (24,0% vµ 1-8 metacercaria/cua). 5. Metacercaria cña loµi s¸n l¸ phæi Paragonimus sp. chØ t×m thÊy ë g¹ch cua, cßn metacercaria cña loµi P. heterotremus t×m thÊy ë mang, g¹ch, th©n, cµng vµ ch©n cua. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Amunarriz M., 1991: Tropical Medicine Parasitology, 42(3): 164-166. 2. Ph¹m Ngäc Doanh, 2002: T¹p chÝ Sinh häc, 24(1): 14-22. Hµ Néi. 3. NguyÔn V¨n §Ò vµ cs., 1998: Th«ng tin phßng chèng sèt rÐt vµ c¸c bÖnh ký sinh trïng, 2: 35. 3 4. Hu W. Q., Zhou S. H., Long Z. P., 1994: Zhongguo Ji Sheng Chong Xue Yu Ji Sheng Chong Bing Za Zhi, 12(1): 34-36. 5. NguyÔn ThÞ Lª vµ cs., 1997: T¹p chÝ Sinh häc, 19(1): 5-7. Hµ Néi. 6. NguyÔn ThÞ Lª, §Æng TÊt ThÕ, Ph¹m Ngäc Doanh, 1997: Y häc ViÖt Nam, 2: 3540. 7. §Æng Ngäc Thanh, Hå Thanh H¶i, 2006: §éng vËt chÝ ViÖt Nam, tËp 5. Gi¸p x¸c n−íc ngät. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. 8. §Æng Ngäc Thanh, Hå Thanh H¶i, 2006: T¹p chÝ Sinh häc, 28(1): 8-18. Hµ Néi. 9. Cao V¨n Viªn, 1997: Kû yÕu Héi nghÞ khoa häc - c«ng nghÖ - m«i tr−êng lÇn thø V c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c: 81-84. Prevalent Infection of Paragonimus larvae in Yenbai Province Pham Ngoc Doanh, Nguyen Thi Le, Nguyen Thi Minh, Nguyen Van Ha Summary An investigation for the Paragonimus larvae infection was conducted in 12 villages of 8 districts belonging to the Yenbai province in 2005. Paragonimus metacercariae were found in 3 villages: Khanhhoa, Anlac (Lucyen district) and Ngoia (Vanyen district). Only one mountainous crab species Potamiscus tannanti Rathbun served as the second intermediate host of Paragonimus in study sites. The infective prevalence of Paragonimus metacercaria in crabs were quite high: the infection rate and density in the Khanhhoa village were 53.3% and 1-82 metacercaria/crab (average 28.8) respectively, in the Anlac village: 50% and 1-51 metacercaria/crab (average 19.2) and in the Ngoia village: 36.9% and 1-31 metacercaria/crab (average 14.2). The crabs P. tannanti in the Khanhhoa and Ngoia villages were infected with only metacercaria of P. heterotremus while this crab species in the Anlac village were concurrently infected with those of P. heterotremus and Paragonimus sp.. The infection of metacercaria of earlier species was higher than that of latter species. Only one snail species Pseudotricula sp. served as the first intermediate host of Paragonimus in the Yenbai province. The cercaria of Paragonimus was found at 0.5% of this snail in the Khanhhoa village, but not yet found in Anlac and the Ngoia villages. Ngµy nhËn bµi: 10-1-2006 4