TIẾNG VIỆT VÀ NGÔN NGỮ HỌC HIỆN ĐẠI.pdf (tiếng Việt hiện đại)

tieáng vieät vaø ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi sô khaûo veà cuù phaùp [\ DUÕNG VUÕ tieáng vieät vaø ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi sô khaûo veà cuù phaùp V I E T STUTTGART 2003 Copyright © 2000-2004 by Dung Vu. Taùc giaû giöõ baûn quyeàn. Khoâng moät phaàn naøo cuûa cuoán saùch naøy ñöôïc pheùp taùi duïng hoaëc sao cheùp duôùi baát kyø hình thöùc hoaëc phöông tieän naøo maø khoâng coù söï ñoàng yù cuûa taùc giaû. Xin chæ söû duïng taøi lieäu naøy cho muïc ñích voâ vuï lôïi (giaùo duïc, nghieân cöùu, ...). Xin lieân laïc vôùi taùc giaû: Tien-Dung.Vu@siemens.com In laàn thöù nhaát, VIET Stuttgart – Germany, 2003 Phieân baûn V02.00, VIET Stuttgart – Germany, 2004 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronically or mechanically, including photocopying, recording or any information storage or retrievial system, without written permission of the author. First printing, VIET Stuttgart – Germany, 2003 Version V 02.00, VIET Stuttgart – Germany, 2004 DUÕNG VUÕ TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP MUÏC LUÏC LÔØI NOÙI ÑAÀU I CHÖÔNG 1: NGOÂN NGÖÕ VAØ KHOA HOÏC 1 NGOÂN NGÖÕ LAØ GÌ ? ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA NGOÂN NGÖÕ HOÏC 1 4 1. 2. 3. 4. Ñoái töôïng chaát lieäu vaø ñoái töôïng hình thöùc cuûa ngoân ngöõ hoïc Söï hình thaønh ñoái töôïng khoa hoïc Khaùi nieäm ngoân ngöõ theo Ferdinand de Saussure Ñoái töôïng cuûa ngoân ngöõ hoïc theo Chomsky PHÖÔNG HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU NGOÂN NGÖÕ NGOÂN NGÖÕ KHOÂNG BAÁT ÑÒNH – SÖÏ THAØNH THAÏO NGOÂN NGÖÕ CUÙ PHAÙP VAØ KHOA HOÏC NHAÄN THÖÙC 4 5 9 10 12 13 14 CHÖÔNG 2: NGOÂN NGÖÕ VAØ DIEÃN ÑAÏT – ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TIEÁNG VIEÄT 17 ÑOÁI TÖÔÏNG CAÙCH PHAÛN AÙNH ÑOÁI TÖÔÏNG QUYEÁT ÑÒNH CAÙCH HAØNH NGOÂN VAØI ÑAËC ÑIEÅM CHÍNH TRONG TIEÁNG VIEÄT 17 17 21 1. 2. 3. 4. 5. Tính tònh tieán Tính giaøu thoâng tin cuï theå Tính tænh löôïc Tính caûm ñeà Tính ñeà dieãn CHÖÔNG 3: SÖÏ THAY ÑOÅI CUÛA NGOÂN NGÖÕÕ 21 27 29 32 36 41 TIEÁNG VIEÄT XÖA 43 TIEÁNG VIEÄT NAY VAÊN NOÙI VAØ VAÊN VIEÁT 57 65 1. 2. 3. 4. 5. Tính tònh tieán Tính giaøu thoâng tin cuï theå Tính tænh löôïc Tính caûm ñeà Tính ñeà dieãn CHÖÔNG 4: VAÄT LIEÄU VAØ CAÁU TRUÙC NGOÂN NGÖÕ VAÄT LIEÄU NGOÂN NGÖÕ CAÛM GIAÙC VEÀ MOÄT CAÂU NOÙI ÑÖÔÏC 50 52 53 54 55 67 67 77 MUÏC LUÏC VÒ TRÍ VAØ QUAN HEÄ LEÄ THUOÄC CUÛA TÖØ PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH CAÂU 81 89 TOÙM LÖÔÏC ÑIEÅM MÔÛ 97 98 1. 2. 3. 4. 5. 6. Pheùp theá Pheùp thöû caâu hoûi Pheùp boá trí Pheùp tænh löôïc Pheùp hoaùn vò Pheùp bieán hình CHÖÔNG 5: CAÁU TRUÙC NGÖÕ ÑOAÏN 90 91 91 93 94 95 99 PHAÏM TRUØ NGÖÕ PHAÙP PHAÏM TRUØ TÖØ VÖÏNG PHAÏM TRUØ CUÙ PHAÙP 99 101 109 VAØI VAÁN ÑEÀ TRONG NGOÂN NGÖÕ 137 TOÙM LÖÔÏC NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 140 141 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. Ngöõ ñoaïn danh töø NP Ngöõ ñoaïn tính töø AP Ngöõ ñoaïn giôùi töø PP Ngöõ ñoaïn ñoäng töø VP Caâu Tính hoài quy Tính ña nghóa CHÖÔNG 6: CAÂY CUÙ PHAÙP 116 124 127 128 132 137 138 143 CAÂY CUÙ PHAÙP 143 CAÙCH VEÕ CAÂY CUÙ PHAÙP 151 NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 159 1. 2. 3. 4. 1. 2. Hình hoïc cuûa caây Tính chi phoái Theá tieàn vò Leänh-C Veõ caây töø döôùi leân treân Veõ caây töø treân xuoáng döôùi CHÖÔNG 7: TÍNH RAØNG BUOÄC 143 144 148 150 151 156 161 SÖÏ RAØNG BUOÄC NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 163 170 CHÖÔNG 8: LYÙ THUYEÁT X-GAÏCH 171 NGUYEÂN TAÉC X-GAÏCH 173 TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP VAØI VÍ DUÏ X-GAÏCH 178 TOÅNG KEÁT CAÙC QUY TAÉC X-GAÏCH CUÛA TIEÁNG ANH 187 TOÙM LÖÔÏC ÑIEÅM MÔÛ 190 191 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. N-gaïch V-gaïch A-gaïch P-gaïch Bình dieän chính Bình dieän trung gian Bình dieän taän cuøng Toång keát caùc quy taéc CHÖÔNG 9: LYÙ THUYEÁT X-GAÏCH – BOÅ NGÖÕ, PHUÏ NGÖÕ BOÅ NGÖÕ, PHUÏ NGÖÕ BIEÄT ÑÒNH NGÖÕ NGÖÕ ÑOAÏN CHÆ ÑÒNH TÖØ TOÙM LÖÔÏC NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ CHÖÔNG 10: LYÙ THUYEÁT X-GAÏCH – CAÙC LOAÏI NGÖÕ ÑOAÏN KHAÙC 178 182 185 186 188 188 189 189 193 193 215 216 220 220 221 THOÂNG SOÁ VAØ THÖÙ TÖÏ CUÛA TÖØ NGÖÕ ÑOAÏN THÌ VAØ NGÖÕ ÑOAÏN TAÙC TÖÛ BOÅ NGÖÕ HOÙA 221 222 TOÙM LÖÔÏC NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 242 243 1. 2. 3. Meänh ñeà Ngöõ ñoaïn taùc töû boå ngöõ hoùa CP Ngöõ ñoaïn thì CHÖÔNG 11: TIEÅU PHAÏM TRUØ, TÖØ VÖÏNG – X-GAÏCH HAÏN CHEÁ 223 228 240 245 TÖØ VÖÏNG 247 TIEÅU PHAÏM TRUØ HOÙA X-GAÏCH HAÏN CHEÁ MOÂ HÌNH NGÖÕ PHAÙP NGYEÂN TAÉC CHIEÁU MÔÛ ROÄNG TOÙM LÖÔÏC NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 262 264 265 267 268 270 1. 2. 3. Vò töø vaø tham soá Tieåu phaïm truø Quan heä chuû ñeà vaø vai troø “theta” CHÖÔNG 12: PHEÙP BIEÁN HÌNH YÙ NGHÓA CUÛA PHEÙP BIEÁN HÌNH 247 250 258 271 271 MUÏC LUÏC CHUYEÅN VÒ ÑAÀU TÔÙI ÑAÀU 279 QUY TAÉC LOÀNG CHUYEÅN VÒ NP CHUYEÅN VÒ - WH TOÙM LÖÔÏC NHAÄN XEÙT VAØ ÑIEÅM MÔÛ 289 290 301 309 310 1. 2. Chuyeån vò ñoäng töø V (V → T) Chuyeån vò thì T (T → C) PHUÏ LUÏC BAÛNG ÑOÁI CHIEÁU THUAÄT NGÖÕ VIEÄT - ANH BAÛNG ÑOÁI CHIEÁU THUAÄT NGÖÕ ANH - VIEÄT TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÆ LUÏC 279 285 311 313 327 341 347 DUÕNG VUÕ TIEÁNG VIEÄT VAØ NGOÂN NGÖÕ HOÏC HIEÄN ÑAÏI – SÔ KHAÛO VEÀ CUÙ PHAÙP LÔØI NOÙI ÑAÀU Cuù phaùp hoïc voán laø moät boä moân khoa hoïc ngoân ngöõ xuaát xöù töø AÂu chaâu, ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng ngoân ngöõ AÂu chaâu vaø ñöôïc duøng ñeå giaûi thích caáu truùc ngoân ngöõ AÂu chaâu. Ñöôïc du nhaäp vaøo AÙ Ñoâng, trong ñoù coù Vieät Nam, boä moân cuù phaùp hoïc ñaõ gaëp nhieàu trôû ngaïi trong vieäc giaûi thích nhöõng ngoân ngöõ laï. Ñieàu naøy raát töï nhieân, bôûi leõ khoâng phaûi ngoân ngöõ naøo cuõng gioáng ngoân ngöõ AÂu chaâu. Ngay caû trong noäi boä ngoân ngöõ AÂu chaâu cuõng coù ñieåm khaùc bieät. ÖÙng duïng moät lyù thuyeát khoâng coù giaù trò toaøn theå vôùi hy voïng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà thöïc teá cuûa mình moät caùch hoaøn haûo hieån nhieân laø khoâng thöïc teá. Laïi caøng khoâng thöïc teá khi chöa hieåu roõ noù. Ngöôïc laïi, nhìn noù baèng ñoâi maét thaønh kieán cuõng khoâng haún laø ñuùng. Thieát nghó, vieäc caàn laøm tröôùc tieân khi muoán söû duïng moät lyù thuyeát laø neân naém baét thoâng tin veà noù caøng nhieàu caøng toát, phaân tích cho thaät kyõ löôõng. Chæ baèng caùch ñoù, môùi mong ruùt tæa ñöôïc nhöõng ñieàu boå ích, thích hôïp cho hoaøn caûnh cuûa mình, coù theå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà rieâng cuûa mình. Trong tinh thaàn thoâng tin xaây döïng vaø ñoàng thôøi ñeå caùc baïn khoâng chuyeân coù dòp tìm hieåu veà tieáng Vieät, chuùng toâi xin giôùi thieäu caùc baïn ñoïc taäp taøi lieäu naøy. Ñaây laø taäp thöù nhaát thuoäc chuoãi chuyeân luaän Tieáng Vieät vaø Ngoân Ngöõ Hoïc hieän ñaïi. Ngay böôùc ñaàu, chuùng ta seõ tìm caùch: • • • • • Naém baét nhöõng kieán thöùc caên baûn veà cuù phaùp hoïc. Tìm hieåu veà lyù thuyeát ngöõ phaùp taïo sinh (Generative Grammar). Tìm hieåu söï khaùc bieät cuûa caáu truùc tieáng Vieät so vôùi caáu truùc ngoaïi ngöõ. Phaân tích nhöõng ñieåm maïnh, ñieåm yeáu cuûa lyù thuyeát ngöõ phaùp phöông Taây. Ñaëc bieät, ghi nhôù nhöõng ñieåm khoâng öùng duïng ñöôïc cho tieáng Vieät ñeå töø ñoù neân tìm höôùng nghieân cöùu thích hôïp hôn. Khai thaùc nhöõng ñieåm coù theå öùng duïng tin hoïc vaøo ngoân ngöõ cho nhöõng muïc ñích caàn thieát vaø höõu ích. i LÔØI NOÙI ÑAÀU Ñeå ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät, chuùng toâi choïn hai ngoân ngöõ tieâu bieåu coù caáu truùc töông ñoái khaùc nhau: tieáng Anh vaø tieáng Ñöùc. Tieáng Anh laø ngoân ngöõ thoâng duïng vaø tuyeán tính gaàn gioáng tieáng Vieät, traùi laïi laø tieáng Ñöùc. Taøi lieäu duøng kyù hieäu ngoân ngöõ hoïc theo truyeàn thoáng quoác teá. Coù phaàn phuï tröông, ñoái chieáu thuaät ngöõ Vieät-Anh, Anh-Vieät. Caùc thuaät ngöõ taïm dòch chæ laø yù kieán rieâng trong khi chôø ñôïi söï goùp yù, thoáng nhaát. Ngoaøi ra, coøn coù nhieàu ñieåm môû cho baïn ñoïc töï ñaët vaán ñeà, tìm hieåu vaø môû roäng. ÔÛ nhöõng phaàn chöa vaøo saâu, chuùng toâi seõ coá gaéng vieát giaûn dò, keøm theo nhieàu ví duï ñeå moïi ngöôøi ñoïc ñöôïc. Ñoái vôùi caùc baïn ñoïc cho vui, nhaát laø giôùi vaên thi só, caùc baïn coù theå ñoïc töø chöông 1 ñeán chöông 5. Caùc chöông aáy seõ cho chuùng ta thaáy söï khaùc bieät cuûa ngoân ngöõ laø do ñaâu, caáu truùc cuûa noù ra sao. Ñaëc bieät, chöông 2 vaø 3 seõ cho chuùng ta moät caùi nhìn bao quaùt veà moät vaøi ñaëc ñieåm chính cuûa tieáng Vieät, nguyeân taéc haønh ngoân, caùch dieãn taû ñoái töôïng cuûa ngöôøi Vieät khaùc daân toäc khaùc theá naøo, söï bieán ñoåi cuûa tieáng Vieät xöa vaø nay, hieän töôïng lai tieáng nöôùc ngoaøi, ... hy voïng nhôø ñoù maø seõ ñôõ laãn loän caáu truùc tieáng Vieät vôùi caáu truùc ngoân ngöõ khaùc. Taát nhieân tieáng Vieät cuõng coù vaán ñeà vaø seõ ñöôïc neâu ra. Phaàn naøo quaù lyù thuyeát, baïn ñoïc khoâng hieåu, cöù löôùt qua. Caùc chöông coøn laïi daønh cho caùc baïn thích ñaøo saâu, khaûo cöùu. Sau heát, chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn caùc vieän, ñaïi hoïc, dieãn ñaøn vaên hoùa/vaên hoïc ngheä thuaät, caùc anh chò vaên ngheä só vaø baïn höõu ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ, khuyeán khích chuùng toâi laøm coâng vieäc naøy; ñaëc bieät, xin chaân thaønh caûm taï Prof. Dr. Wagner, Prof. Dr. Carnie, Prof. Dr. Leâ Vaên Ñaëng vaø chò Nguyeãn Phöông Lan (Vieän Vieät Hoïc, Hoa Kyø), Dr. Tanaka, Dr. Lohnstein, Boä Vaên Hoùa Phaùp, Dr. Traàn Duy Traùc (trang Vaên Hoùa Vieät Nam, Hoa Kyø), chò Phaïm Chi Lan (trang Vaên Hoïc Ngheä Thuaät VHNT, Hoa Kyø), anh Phaïm Vieät, baïn Nguyeãn Vaên Quaân, baïn Ian Buøi. Chuùng toâi cuõng mong ñoùn nhaän vaø caûm ôn taát caû moïi yù kieán ñoùng goùp, pheâ bình xaây döïng cuûa baïn ñoïc. Duõng Vuõ Stuttgart, 02.2003 ii

TIẾNG VIỆT VÀ NGÔN NGỮ HỌC HIỆN ĐẠI

Nội dung