Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ Đốl NGOẠI ------------------------------ cịiáú ^7rình Jtlồn 7ùoe KỄ HÀN lUẢN tri TÁI BẢN LẨN 1 CÓ ĐIỂU CHỈNH BỔ SUNG Hiỏn soạn: Hiệu trường Trường Cao Đảng Kinh Tế Đối Ngoại ❖ TS. PHẠM CHẦU THÀNH Trường Khoa Tài Chính Kế Toán ❖ TS. PHẠM XUÂN THÀNH NHÀ X U Ấ T BẢN PHƯƠNG DÔNG NHẢ SÁCH KINH TẾ đã XUÂT TÁC GIẢ TựA SÁCH Nguyên Lý Kẽ Toán bản B ộ M ô n K ế to á n Đ ại học S à i G òn Kẽ toán Ngân hàng TS. N guyễn T h ị Loan , (lý th u y ế t) (T á i b ả n lẩ n 4 ) T S . L â m T h ị H ổ n g H oa Bài tập và Bàl giải Kê'toán Ngân hàng TS ( tá i b ả n lẩ n 3 ) T S . L â m T h ị H ổ n g H oa Kê toán tài chính - B à i tậ p và b à i g iả i N g uyễn T h ị Loan B ộ m ô n K ế to á n T à i c h ín h Đ ạ i H ọ c K in h t ế T P H C M Hệ thông Thõng tin Kế toán Tập 1 B ộ M ô n H ệ t h ố n g T h ô n g tin K ế to á n - Đ ạ i H ọ c K in h T ế Hệ thống Thông tin K ế toán Tập 2 B ộ M ô n H ệ t h ố n g T h ô n g tin K ế to á n - Đ ạ i H ọ c K in h T ế Hệ thông Thông tin Kê toán Tập 3 Bộ M ô n Hệ th ố n g T h ô n g tin Kê' to á n - Đ ạ i H ọ c K ín h Tê' Tố chức Công tác Kẽ'toán Doanh nghiệp B ộ M ô n H ệ t h ố n g T h ô n g tin K ế (H ệ th ố n g T h ô n g tin kê' to á n T ậ p 4 ) to á n - Đ ạ i H ọ c K in h Tẽ' Nguyên Lý Kê'toán 2012 P G S . T S . V õ V ă n N h ị (C B ) ( tá i b ả n lấ n 7 - 2 0 1 2 ) Bài tập Nguyên lý Kê' toán PGS. TS . V õ V ã n N h ị Hệ thống Bài tập Kê' toán và Sơ đổ Kế toán Hành chính Sự nghiệp PGS. TS. V õ V ăn N hị Bài tập Kê' toán Tài chính PGS. TS. V õ V ăn N hị Kê' toán Hành chính Sự nghiệp PGS. TS. V õ V ăn N hị HDTH Kê'toán Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa PGS. TS . V õ V ă n N h ị Bài tập & Bài giải Kê' toán Quản trị T S . H u ỳ n h Lợi Bài tập - Bài giải Kê' toán Chi phí T S . H u ỳ n h Lợi Kẽ' toán Quản trị T S . H u ỳ n h Lợi Thị trường Tài chính PGS TS Chế độ kê toán Hành chính Sự nghiệp B ộ T à i c h ín h Kê toán Quản trị T h S . T r ịn h Q u ố c H ù n g Giáo trinh Kê' toán Mỹ T h S . P h ạ m T h a n h L iê m N g u y ễ n Đ ă n g Dờn LỜI NÓI ĐÂU Kê' toán - m ộ t bộ phận cấu thành quan trọng của hệ thống các công cụ quản lý kinh tế, tài chính; có vai trò tích cực trong việc quản lý, điều hành và kiểm soát các hoạt động kinh doanh. Trong cơ c h ế thị trường, sự cạnh tranh về giá bán sản phẩm , chất lượng sản p hẩm diễn ra quyết liệ t nhàm tranh giành thị phần đ ể nâng cao lợi tức là điều tất yếu. Vì thế, k ế toán không th ể đơn thuần là các báo cáo tài chính được gửi đi nhằm chứng minh, báo cáo các sô' liệu về k ế t quả kinh doanh mà doanh nghiệp đã thực hiện trong m ột chu k ỳ hoạt động, mà còn là m ộ t hệ thống thông tin quan trọng cho quản lý. Là bộ phận của quản lý kỉnh tê' nói chung và tài chính k ế toán nói riêng, có nhiệm vụ ghi ch ép thu thập thông tin, phân tích dữ liệu, dánh giá và đề ra các q uyết định đúng đắn nhấm giúp cho các doanh nghiệp quản lý và điều hành hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tê' thị trường, kê' toán quản trị thực sự là m ột công cụ cần thiết của những nhà quản trị doanh nghiệp, là m ộ t phần kiến thức không th ể thiếu đối với với sinh viên chuyên ngành kê' toán của các trường đại học, cao đẳng khối kinh tế. Vì thế, chúng tôi biên soạn cuốn sácn n à y không ngoài mục đích đ áp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu của sinh viên, dùng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, đồng thời giúp ích thiết thực cho những nhà quản trị doanh ngh iệp và những bạn đọc có quan tâm đến lĩnh vực này. Mặc dù đã có nhiều cô gắng nhưng chốc chấn không tránh khỏi những hạn chê' nhất định trong quá trình biên soạn, rât mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành của bạn đọc đ ể lần tái bản sau được hoàn thiện hơn. Các tác giả Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KỀ TOÁN QUẢN TRỊ I. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA KẾ TOÁN QUẢN TRỊ 1. K hái n iệm k ế toán q u ản trị Kê toán quản trị là một ngành khoa học quản lý tương đối mới, đặc biệt khi so sánh với lịch sử ph át triể n lâu dài của KTTC. Kế toán chi phí là biểu hiện đầu tiên của hệ thống KTQT hiện hành. Kế toán chi phí đã được p h át triển để đáp ứng nhu cầu chung trong quá trìn h báo cáo tài chính. Các chi phí đã phải được xác định để các phí tổn có liên quan đến sản phẩm có thể phân chia rõ ràn g giữa giá phí hàng hóa tiêu thụ và hàng tồn kho. Chủ yếu là xác định đầy đủ tấ t cả chi phí một cách khách quan và rõ ràng. Cùng với sự p h át triể n của kinh tế thị trường, trước yêu cầu thông tin nhiều hơn, phong phú hơn của nhà quản trị, ngoài những thông tin về chi phí để có th ể phục vụ công tác quản trị doanh nghiệp được tố t hơn, k ế toán chi phí được bổ sung và phát triển th àn h k ế toán quản trị. Kê toán quản trị được -phát triể n m ạnh tại Hoa Kỳ vào đầu th ế kỷ 20, và hiện nay được vận dụng ở hầu h ế t các nước có nền kinh tế th ị trường với tên gọi là k ế toán quản trị hoặc kế toán phân tích (Pháp). H iện nay giữa các nước, hai lĩnh vực kê to án tài chính và k ế toán quản trị có những cách gọi khác nhau, phổ biến n h ấ t là theo cách gọi của tiến g Anh. Kế toán 8 K ế Toán Quản Trị tài chính: “Financial Accounting” và k ế to án quản trị: “M anagem ent Accounting”. Trong khi đó nhiều nước châu Âu như Pháp, Bồ Đào Nha thì kế toán tà i chính gọi là k ế toán tổng quát “Com ptabilité G eneral” và k ế to án quản trị là k ế to án p h ân tích “C om ptabilité A nalytique”, hoặc kế to án quản lý “C om ptabilité des G estion”. Q ua-đây để khẳn g định kê' to án tài chính không phải là k ế to ắn tổng hợp, và k ế to án quản trị không phải là k ế to án chi tiê t như nhiều người đã quan niệm . Trong nền kinh tế thị trường, kê' toán được p hân th àn h hai bộ phận đó là kê' toán tài chính và k ế toán quản trị, thông tin k ế toán cũng được phân th à n h hai loại, đó là: - Thông tin phục vụ chủ yếu cho nội bộ, cho các nhà quản lý của doanh nghiệp được cung cấp bởi kê' toán quản trị. - Thông tin phục vụ cho cả nội bộ và bên ngoài doanh nghiệp được cung cấp bởi kê' toán tài chính. Cũng giống như khái niệm về kế toán, kê' toán quản trị hiện có r ấ t nhiều khái niệm khác nhau nếu tiếp cận trên những góc độ khác nhau: * Theo H iệp h ội K ế to á n viên H oa K ỳ n ă m 1982: “Kế toán quản trị là quá trìn h nhận diện, đo lường, tổng hợp, phân tích, lập báo cáo, giải trìn h và truyền đ ạ t thông tin cho các nhà quản trị doanh nghiệp hoạch định, đánh giá và điều h àn h hoạt động kinh doanh trong phạm vi nội bộ doanh nghiệp, nhằm sử dụng có hiệu quả các tài sản và quản lý chặt chẽ các tài sản đó”. * Theo G iáo sư T iến s ĩ RO N ALD W .HILTON trư ờ n g Đ ạ i học CORNELL HOA KỲ: “Kế toán quản trị là một bộ phận của hệ thông thông tin quản trị trong một tổ chức mà các nhà quản trị dựa vào đó để hoạch định và kiểm soát các hoạt động của tổ chức”. K ế Toán Quản Trị 9 • Theo các G iáo sư Tiến s ĩ SACK L.SMITH, RO BERT M.KEITS, WILLIAM L.STEPH EN S trư ờ n g Đ ạ i học SOUTH FLORIDA HOA KỲ. “Kế toán quản trị là m ột hệ thống k ế toán cung cấp cho các nhà quản trị những thông tin định lượng mà họ cần để hoạch định và kiểm soát”. Theo lu ậ t k ế to á n V iệt N a m th ì “K ế toán quản trị là việc thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính theo yêu cầu quản trị và quyết định kinh tế, tài chính trong nội bộ đơn vị k ế toán”. Các khái niệm trên đều có chung những điểm cơ bản sau: • Kế toán quản trị là một hệ thống kế toán cung cấp các thông tin định lượng. • Đối tượng sử dụng thông tin k ế toán quản trị là các nhà quản trị của doanh nghiệp. • Thông tin k ế to án quản trị phục vụ chủ yếu cho việc thực h iệ n tố t các chức n ăn g của nhà quản trị doanh nghiệp. Từ đó, chúng ta có th ể hiểu kế toán quản trị m ột cách tổng quát như sau: Kế toán quản trị là m ột bộ phận của kế toán doanh nghiệp, cung cấp những thông tin định lượng giúp nhà quản trị doanh nghiệp có cơ sở để thực hiện tốt các chức năng của họ. Thông tin kê toán quản trị là m ột bộ phận của hệ thống thông tin quản trị. 2. B ản c h ấ t củ a k ế to á n q u ản trị Như chúng ta đã biết, k ế toán là công cụ quản lý rấ t quan trọng và không th ể thiếu được trong quá trìn h hoạt động SXKD của doanh nghiệp. Việc thu th ập và xử lý các thông tin về tìn h hình thu nhập, chi phí, xác định k ế t quả kinh doanh là m ột trong những yêu cầu của KTTC. Tuy nhiên, doanh nghiệp sản xuất nhiều loại sản phẩm , nhiều loại hàng hóa, dịch vụ khác nhau. Muốn biết chi phí, thu 10 K ế Toán Quản Trị nhập và k ế t quả của từng loại sản phẩm , h àn g hóa dịch vụ nhằm tổng hợp lại trong m ột cơ cấu hệ thống thông tin, phục vụ cho nhu cầu quản trị doanh nghiệp th ì KTTC chưa đáp ứng được điều này, đặc biệt là các thông tin của kế toán định hướng cho các hoạt động trong tương lai. Do đó, doanh nghiệp cần phải tổ chức KTQT để trước h ế t nhằm xây dựng các dự toán ngân sách của quá trìn h h o ạt đông sản xuất kinh doanh, sau đó phải theo dõi kiểm tra suốt quá trìn h sản xuất, mua bán hàng hóa dịch vụ, tín h toán giá th àn h sản phẩm , giá vốn hàng bán ra, doanh thu và k ết quả của từng loại sản phẩm , h àng hóa dịch vụ đó để đáp ứng yêu cầu quản lý cụ thể của doanh nghiệp. Nguồn gốc của KTQT là kế toán chi phí, xuất p h á t từ nhu cầu kiểm soát chi phí trong hoạt động SXKD của từng cấp độ quản trị khác nhau trong doanh nghiệp nhằm nghiên cứu chủ yếu về quá trìn h tín h to án giá th à n h sản phẩm, và xác định giá trị hàng tồn kho cũng như k ế t quả kinh doanh cho từng hoạt động. Dần dần cùng với sự p h át triể n của khoa học quản lý nói chung, khoa học k ế toán cũng có những bước phát triể n m ạnh mẽ, nhiều quốc gia có nền kinh tế p h á t triể n trê n th ế giới đã đi sâu nghiên cứu, sử dụng những thông tin k ế toán phục vụ cho yêu cầu quản lý. Sự p h á t triể n m ạnh mẽ của k ế toán đã đ ặ t ra hướng nghiên cứu các công cụ kiểm soát và lập k ế hoạch, thu nhận và xử lý thông tin phục vụ cho việc ra quyết định quản trị gọi là KTQT. Từ phương hướng tiếp cận trê n đối với KTQT, có thể đưa ra cách phân tích các nội dung mà KTQT nghiên cứu như sau: - Trước tiên, KTQT ở góc độ kê toán chi phí truyền thống bao gồm các phương pháp tập hợp và tín h giá th àn h sản phâm theo ba khoản mục: chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung. K ế Toán Quản Trị 11 - Kế đến, KTQT thuần túy nhấn m ạnh đến các phương pháp sử dụng thông tin kế toán trong việc phục vụ cho nhà quản trị hoạch định và kiểm soát. Trong hoạch định, KTQT giải quyết vấn đề sử dụng các thông tin quá khứ để ước tính thu nhập và chi phí tương lai. Trong kiểm soát, KTQT phân tích k ết quả đ ạt được bằng cách so sánh giữa thực tế và k ế hoạch, đưa ra các biện pháp cần th iế t để kiểm soát tình hình thu nhập và tài chính. - Cuối cùng, KTQT sử dụng các thông tin cho việc ra quyết định ngắn h ạn và dài hạn như quyết định giá bán sản phẩm, quyết định đầu tư dài hạn...Đ ây là hướng phát triển nhân m ạnh đến việc sử dụng sô liệu kê toán làm nền tảng cho quyết định quản trị, dựa trê n cơ sở vận dụng các công cụ phân tích toán học, thống kê. Như vậy, KTQT là môn khoa học đang p h á t triể n , từ chỗ chỉ bó hẹp trong phạm vi ghi chép và tín h to án giá th àn h sản xuất, đã trở th àn h m ột công cụ quan trọng nhằm thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin cho hoạt động SXKD m ột cách cụ thể, phục vụ cho các nhà quản lý trong việc lập k ế hoạch, điều hành, tổ chức, thực h iện kế hoạch và quản lý hoạt động kinh tế tà i chính trong nội bộ doanh nghiệp. II. VAI TRÒ VÀ CHỨC NĂNG CỦA KẾ TOÁN QUẢN TRỊ 1. Vai trò Do sự cạnh tran h trê n thương trường ngày càng khốc liệt, sự tiến bộ nhanh chóng của kỹ th u ật trong việc tự động hóa cao dẫn đến khả năng to lớn đế thu th ập và báo cáo sô liệu, làm tăn g thêm nhu cầu về thông tin của người quản lý, đặc biệt là các thông tin có liên quan đến các hoạt động nội bộ mà người quản trị doanh nghiệp không th ể rút ra từ các báo cáo tài chính. 12 Kế Toán Quàn Trị Ké toán quán trị có nhiệm vụ trong việc thu th ập và xử lý các thông tin nay, giúp cho các nhà quan tiị ra quyét dinh kịp thời và hiệu quả. Như vậy vai trò cùa kê toán quản trị lá cung cấp thõng tin sao cho nhà quản trị có thể nhận dược các thóng tin hừu ích. Để đ ạ t dược điểu này, ké toán quán trị cần phải nhận biết dược loại quyét định, mà từng cấp quan trị trong doanh nghiệp phải thực hiện đẽ có thể cung cấp loại thóng tin thích hợp. - Thòng tin cung cấp cho các nhá quán trị cáp cao đẽ ra quyết dinh mang tính chiến lược: các loại thông tin nhảm hỏ trợ nhà quán trị xác định mục tiêu của tổ chức và đánh giá các mục tiêu dó trên thực té có th ể đ ạ t được hay không. Những thông tin này bao gồm khả nảng sinh lời doanh nghiộp, khả năng của từng bộ phận khác nhau trong doanh nghiệp, nhu cầu về trang th iế t bị, tiền vốn, F)ăc diêm các loại thông tin này là dược tập hợp từ nhiều nguổn (bén trong và ngoài doanh nghiệp), có tính tông hưp cao, liên quan đến tống thể doanh nghiệp, góm cá thõng tin định lượng và dinh tính, thích hợp cho các quvết dinh dài hạn, do dó độ chính xác không cao nén hầu h ế t chí sử dụng đê ước tính trong tương lai. - Thông tin cung cáp cho các nhà quản trị cấp trung gian đế ra quyết định mang tính chiến thuật: Kế toán quan trị cung cấp các loại thõng tin đê giúp họ ra quvết dịnh về sử dụng các nguổn lực trong doanh nghiệp, giám sá t việc thực hiện các nguồn lực đó. Những thông tin này bao gỏm các thước do về năng suất hoạt dộng, các báo cáo phân tích biến động, dự báo các dòng tiền,.. Đặc điểm cua nó là chủ yếu dược thu thập từ nguồn bên trong (cũng có tham khảo một số nguồn bên ngoài), được tỏng hợp ư mức độ thấp, tính chất mỏ ta hoẠc phán tích các bộ phận hay hoạt động, thường dược soạn tháo dinh kỳ hay theo yêu câu cóng việc, bao gồm cả thông tin định lượng và dịnh tính, thích hợp cho các quyết định ngắn hạn và trung hạn. Kế Toán Quàn Tri 13 - Thông tin cung cấp cho các nhà quản trị câp cơ sở đê ra quyết định m ang tính tác nghiệp: Các loại thông tin này giúp họ điều hành các nhiệm vụ được giao tại cơ sở như phòng ban, phồn xưởng, cửa hàng. .. Đặc điểm của loại thông tin này là được thu th ập hầu h ế t từ các nguồn nội bộ, thông tin dược phán tích rấ t chi tiế t từ sô liệu thu th ập ban dấu, gắn liền với từng công việc cụ thể, thường mang tính định lượng và được soạn thảo thường xuyên. 2. Chức n à n g Kẻ toán quàn trị với những chức năng cụ th ể giúp cho nhà quản trị có cơ sở thực hiện tốt các chức nâng cùa họ. Các chức năng chủ yếu của quản trị hiện nay là: chức năng hoạch định, chức năng tổ chức và điều hành, chức nàng kiểm tra, ba chức năng này có mối quan hệ chạt chẽ với nhau và xoay quanh chức năng thứ tư đó là chức nàng ra quyết dinh. Chức năng ra quyết định của quản trị tồn tại trong cả ba chức năng trên của quản trị, và là m ột bộ phận không thể tách rời của ba chức năng đó. Kê toán quản trị là một bộ phận của kê toán doanh nghiệp nên cũng m ang những chức năng chung của k ế toán doanh nghiệp. Nhưng theo yêu cầu là nội dung thông tin cụ thể, đôi tượng phục vụ cụ thê là những thông tin hữu ích phục vụ cho công tác quản trị, nên kê toán quản trị có những chức năng sau: - Lập dự toán. - Tổng hợp và phân tích dữ liệu. - Cung cấp thông tin kê toán quản trị. - Ra quyết định.