Nội dung

TIỂU BAN TÀI NGUYÊN SINH VẬT THÀNH PHẦN CÁC LOÀI CÂY THUỐC Ở HUYỆN TỊNH BIÊN, TỈNH AN GIANG Nguyễn Thị Hải Lý1, Lƣ Ngọc Trâm Anh1, Huỳnh Thị Tròn1, Nguyễn Hữu Chiếm2 1 Trường Đại học Đồng Tháp 2 Đại học Cần Thơ Ở đồng bằng sông Cửu Long, những nơi có điều kiện chăm sóc sức khỏe ban đầu còn hạn chế thì y học cổ truyền lại là một giải pháp hiệu quả. Tuy nhiên, phương pháp chữa trị này lại phụ thuộc vào sự đa dạng và tồn tại của các loài thực vật. Tịnh Biên là huyện có diện tích rừng cao thứ hai của tỉnh An Giang với 5.638,94 ha, chiếm 15,88% diện tích tự nhiên của huyện và nơi đây có nhiều loài thực vật có giá trị làm thuốc. Hiện nay, đa dạng thực vật đang bị suy giảm và các loài dược liệu quý hiếm đang bị đe dọa do nhiều nguyên nhân khác nhau. Đây là một tổn thất về tài nguyên thực vật cho tỉnh An Giang nói chung và cho chính người dân đang sinh sống ở đây nói riêng. Vì vậy, bài báo sẽ trình bày hiện trạng đa dạng tài nguyên cây thuốc ở huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang nhằm làm cơ sở khoa học cho việc bảo tồn. I. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu Địa điểm: Khu vực Núi Dài 5 giếng, Núi Cấm và khu vực đồng bằng huyện Tịnh Biên. Thời gian khảo sát: từ 15/02/2016 đến 15/04/2016. 2. Phƣơng pháp kế thừa Kế thừa các nguồn tài liệu đã được công bố, kinh nghiệm sử dụng cây thuốc của các thầy thuốc nam và của cộng đồng người dân ở khu vực nghiên cứu. 3. Phƣơng pháp điều tra trực tiếp Dựa vào ảnh vệ tinh Google Earth để xác định các tuyến khảo sát qua các hệ sinh thái, các trạng thái thực vật ở các độ cao khác nhau. Mỗi tuyến có chiều dài khoảng 10 km và chiều rộng khoảng 4 m (Bảng 1). Sử dụng GPS để xác định tọa độ đầu và cuối của tuyến khảo sát. Tiến hành ghi chép và chụp hình các loài bắt gặp được và đồng thời thu mẫu những loài mới. Mỗi mẫu được thu hái các bộ phận như cành, lá, hoa và quả (đối với cây thân gỗ) hay cả cây đối với cây thân thảo. Cách thu mẫu và xử lý mẫu được thực hiện theo Nguyễn Nghĩa Thìn (2008). 4. Phƣơng pháp xác định cây thuốc và cách sử dụng Định danh tên loài theo phương pháp so sánh hình thái, dựa vào các tài liệu như Cây cỏ Việt Nam (Phạm Hoàng Hộ, 1999), Từ điển thực vật thông dụng (Võ Văn Chi, 2002) và Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (Đỗ Tất Lợi, 2006). Sắp xếp họ, chi, loài và xây dựng danh lục nghiên cứu theo Brummitt (1992). Sau khi lập được danh lục các loài thực vật, tiến hành tra cứu công dụng làm thuốc dựa vào tài liệu Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (Đỗ Tất Lợi, 2006) và qua điều tra, phỏng vấn người dân địa phương, các thầy thuốc nam, người trồng và sử dụng cây thuốc, người khai thác thuốc và các Hội Đông y. Đa dạng về dạng sống được đánh giá theo tiêu chuẩn của Raunkiaer (1934), có bổ sung của Nguyễn Nghĩa Thìn (2008). 1332 . HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 7 Bảng 1 Các tuyến khảo sát ở khu vực nghiên cứu Khu vực Tuyến khảo sát Chân Núi Cấm Cao Đài Tự - Dồ Bà Núi Cấm Rau Tần đến Dồ Ong Bướm Chân Núi đến Điện Năm Ông Núi Dài Năm Giếng Điện 5 ông đến Khu vực 5 giếng Thị trấn (TT) Chi Lăng đến TT. Tịnh Đồng bằng Biên dưới chân TT. Chi Lăng đến An núi Hảo TT. Tịnh Biên đến Nhơn Hưng Độ cao (m) 28-721 421-552 0-210 210-245 23-30 28- 10 30-2 Tọa độ đầu N: 10°29'32,5'' E: 105°00'55,5'' N: 10°29'50,5'' E: 104°59'48'' N: 10°35'12,34'' E: 105°00'00,17'' N: 10°35'46,33'' E: 104°59'46,94'' Tọa độ cuối N: 10°29'48,6'' E: 104°58'45,8'' N: 10°30'08,2'' E: 104o59'15,2'' N: 10°36'10,76'' E:104°59'42,40'' N: 10°36'4,20'' E:104°59'24,39'' N: 10°31'55,54'' E: 105°01'35,15'' N: 10°38'39,61'' E:104°59'28,82'' N: 10°31'52,13'' E: 105°01'35,94'' N: 10°38'39,61'' E:104°59'28,82'' N: 10°26'15,76" E: 105°0'2,27" N: 10°39'14,85" E:105°0'30,58" 5. Phƣơng pháp xác định môi trƣờng sống của các loài cây thuốc Căn cứ vào vị trí phân bố của các loài cây thuốc tại khu vực nghiên cứu để xác định môi trường sống. Việc phân loại môi trường sống dựa vào đặc điểm sinh cảnh và được phân loại như sau: + Sống ở rừng: Cây sống ở rừng rậm, rừng thưa và ven rừng. + Sống ở bãi cỏ: Cây sống ở bãi cỏ, đất hoang. + Sống ở vườn: Cây sống ở vườn nhà của người dân. II. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 1. Đa dạng về thành phần loài Bảng 2 Các họ có nhiều loài cây thuốc ở khu vực nghiên cứu TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tên họ Tên Việt Nam Tên khoa học Đậu Fabaceae Cúc Asteraceae Thầu dầu Euphorbiaceae Cỏ roi ngựa Verbenaceae Cà phê Rubiaceae Dâu tằm Moraceae Ô rô Acanthaceae Tiết dê Menispermaceae Nhân sâm Araliaceae Hoa môi Lamiaceae Số loài Số loài Tỷ lệ % 12 8,28 12 8,28 8 5,52 6 4,14 5 3,45 5 3,45 5 3,45 4 2,76 4 2,76 4 2,76 Số chi Số chi Tỷ lệ % 11 8,94 8 6,50 6 4,88 6 4,88 5 4,07 3 2,44 5 4,07 2 1,63 2 1,63 3 2,44 1333 . TIỂU BAN TÀI NGUYÊN SINH VẬT Kết quả khảo sát các loài thực vật làm thuốc ở huyện Tịnh Biên đã ghi nhận được 144 loài cây thuốc, thuộc 123 chi, 64 họ, với khoảng 110 mẫu thực vật được lưu giữa tại Phòng Thí nghiệm Thực Vật, Trường Đại học Đồng Tháp. Trong đó ở khu vực Núi Cấm có 99 loài cây thuốc, 87 chi thuộc 51 họ; Khu vực Núi Dài Năm Giếng ghi nhận được 25 loài, 23 chi thuộc 18 họ; Còn khu vực đồng bằng dưới chân núi qua quá trình điều tra đã ghi nhận được 61 loài, 59 chi thuộc 37 họ. Trong đó, họ Fabaceae có nhiều loài nhất với 11 chi và 12 loài, kế đến là họ Asteraceae với 8 chi và 12 loài, còn lại là các họ khác với số lượng dưới 10 loài (Bảng 2). Như vậy, từ kết quả nghiên cứu cho thấy thành phần loài cây thuốc tại huyện Tịnh Biên, An Giang cũng khá đa dạng về bậc họ. Bảng 3 Sự phân bố các họ thực vật ở các khu vực khảo sát Núi Cấm TT Tên Việt Nam Nhóm 1 1 Cúc 2 Đậu 3 Nhân sâm 4 Dâu tằm 5 Thài lài 6 Tiết dê 7 Cà phê 8 Thiên lý 9 Bồng bồng 10 Tầm gửi 11 Chùm ớt Nhóm 2 12 Vảy hợp 13 Thuốc bỏng 14 Xoan 15 Dứa dại 16 Dương xỉ 17 Trôm 18 Bòng bong 19 Tuế Nhóm 3 20 Thầu dầu 21 Cà 22 Cỏ roi ngựa 23 Hoa môi 24 Na 25 Ô rô 26 Rau dền 1334 Tên khoa học Núi Dài Năm Giếng Khu vực đồng bằng Số Số loài chi Số loài Số chi Số loài Số chi Asteraceae Fabaceae Araliaceae Moraceae Commelinaceae Menispermaceae Rubiaceae Asclepiadaceae Dracaenaceae Loranthaceae Bignoniaceae 8 5 4 4 3 3 3 1 1 1 1 7 5 2 2 3 2 3 1 1 1 1 1 3 1 3 1 2 2 1 1 1 1 1 3 1 2 1 2 1 1 1 1 1 5 7 1 2 1 2 3 1 1 1 1 5 7 1 2 1 2 1 1 1 1 1 Davalliaceae Crassulaceae Meliaceae Pandanaceae Polypodiaceae Sterculiaceae Lygodiaceae Cycadaceae 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 - - Euphorbiaceae Solanaceae Verbenaceae Lamiaceae Annonaceae Acanthaceae Amaranthaceae 5 4 4 3 2 2 2 4 2 4 3 2 2 1 - - 4 1 2 1 1 3 1 4 1 2 1 1 3 1 . HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 7 27 Thị 28 Bông 29 Hoa mõm sói 30 La dơn 31 Lô hội 32 Lúa 33 Rau sam 34 Rau răm 35 Thủy tiên Nhóm 4 36 Hồ tiêu 37 Long não 38 Trúc đào 39 Bầu bí 40 Gừng 41 Cau 42 Cẩm chướng 43 Gối hạc 44 Hoa phấn 45 Lông cu ly 46 Mã đề 47 Mạch môn 48 Mộc hương nam 49 Mua 50 Núc nác 51 Ráy 52 Tổ điểu 53 Thiên môn 54 Trầm 55 Vang Nhóm 5 56 Thiên môn 57 Màn màn 58 Bàng 59 Bìm bìm 60 Mía dò 61 Lan 62 Đuôi công 63 Cam 64 Gai Ebenaceae Malvaceae Scrophulariaceae Iridaceae Asphodelaceae Poaceae Portulacaceae Polygonaceae Amaryllidaceae 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 - - 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 2 Piperaceae Lauraceae Apocynaceae Cucurbitaceae Zingiberaceae Arecaceae Caryophyllaceae Leeaceae Nyctaginaceae Dicksoniaceae Plantaginaceae Convallariaceae Aristolochiaceae Melastomataceae Bignoniaceae Araceae Aspleniacease Asparagaceae Thymeleaceae Caesalpiniaceae 3 3 3 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 3 3 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 - - - - Asparagaceae Capparaceae Combretaceae Convolvulaceae Costaceae Orchidaceae Plumbaginaceae Rutaceae Urticaceae - - - - 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Qua bảng 3, nhóm thứ nhất có 11 họ (chiếm 17,19%), nhóm này phân bố cả ba khu vực, trong đó họ Fabaceae và Asteraceae có sự đa dạng về chi và loài ở khu vực Núi Cấm và đồng bằng dưới chân núi cao hơn ở Núi Dài Năm Giếng. Nhóm thứ hai có 8 họ (chiếm 12,50%) chỉ 1335 . TIỂU BAN TÀI NGUYÊN SINH VẬT xuất hiện ở khu vực Núi Cấm và Núi Dài Năm Giếng nhưng không tìm thấy ở khu vực đồng bằng. Trong đó họ Davalliaceae lại có số loài cao nhất trong nhóm này (2 loài), các họ còn lại chỉ có một loài duy nhất. Nhóm thứ ba có 16 họ (25,00%) gồm các loài không xuất hiện ở núi Dài Năm Giếng, trong đó họ Euphorbiaceae, Verbenaceae và Acanthaceae đa dạng về chi và loài. Nhóm thứ tư chỉ xuất hiện ở Núi Cấm có khoảng 20 họ (chiếm 31,25%), trong đó ba họ có nhiều loài nhất là họ Piperaceae (3 loài), Lauraceae (3 loài) và Apocynaceae (3 loài). Kế đến là họ Cucurbitaceae (2 loài) và Zingiberaceae (2 loài), các họ còn lại chỉ tìm thấy một loài duy nhất. Nhóm thứ năm là nhóm được tìm thấy ở khu vực đồng bằng dưới chân núi với khoảng 9 họ (chiếm 14,06%) nhưng các họ này chỉ có duy nhất 1 loài. Tóm lại, khu vực có số lượng loài cây thuốc nhiều nhất là Núi Cấm, kế đến là khu vực đồng bằng ở huyện Tịnh Biên. 2. Đa dạng về dạng sống của các loài thực vật làm thuốc Dạng sống của thực vật cho biết của sự thích nghi giữa cơ thể thực vật với môi trường sống, đồng thời nói lên bản chất sinh thái của thực vật (Nguyễn Nghĩa Thìn, 2008). Bảng 4 cho thấy nhóm cây chồi trên (Ph) chiếm ưu thế hơn so với các nhóm còn ở cả ba khu vực khảo sát, tuy nhiên số loài cao nhất là ở Núi Cấm (75 loài), kế đến là ở khu vực đồng bằng (52 loài) và thấp nhất là ở Núi Dài Năm Giếng (23 loài), trong khi các dạng sống còn lại chiếm số lượng thấp hơn. Ðiều này cho thấy điều kiện môi trường tự nhiên ở đây phù hợp cho sự phát triển của nhóm (Ph). Bảng 4 Đa dạng về dạng sống của cây thuốc tại khu vực nghiên cứu TT 1 2 3 4 5 Dạng sống Ph Ch Hm Cr Th Tổng Núi Cấm Số loài Tỷ lệ % 75 75,76 4 4,04 6 6,06 6 6,06 8 8,08 99 100 Núi Dài Năm Giếng Số loài Tỷ lệ % 23 92,00 0 0 2 8,00 0 0 0 0 25 100 Khu vực đồng bằng Số loài Tỷ lệ % 52 80,00 3 4,62 0 0 5 7,69 4 7,69 64 100 Ghi chú: Ph (Phanerophytes), Ch (Chamaephytes), Hm (Hemicryptophytes), Cr (Cryptophytes), Hy (Hydrophytes), Th (Therophytes). Trong nhóm cây chồi trên (Ph), dạng sống (Na) ở Núi Cấm có số lượng loài cao nhất (27 loài), kế đến là Mi (19 loài) và Lp (11 loài). Ở khu vực đồng bằng, (Hp) và (Na) là hai dạng sống có số loài cao hơn các dạng còn lại với số lượng lần lượt là 15 loài và 14 loài. Nhìn chung, các loài thực vật làm thuốc trong nhóm (Ph) có nhiều dạng sống khác nhau, trong đó dạng sống (Na) chiếm ưu thế ở khu vực này vào thời gian khảo sát. Bảng 5 Dạng sống của cá cây thuốc trong nhóm cây chồi trên (Ph) TT Dạng sống 1 2 3 Me Mi Na 1336 Núi Cấm Số loài Tỷ lệ % 5 6,67 19 25,33 27 36,00 Núi Dài Năm Giếng Số loài Tỷ lệ % 4 17,39 4 17,39 3 13,04 Khu vực đồng bằng Số loài Tỷ lệ % 3 5,77 4 7,69 14 26,92 . HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 7 4 5 6 7 8 Ep Lp Hp Ap Sp Tổng 6 11 5 1 1 75 8,00 14,67 6,67 1,33 1,33 100 3 7 1 0 1 23 13,04 30,43 4,35 0,00 4,35 100 2 12 15 1 1 52 3,85 23,08 28,85 1,92 1,92 100 Ghi chú: Me (Mesophanerophytes), Mi (Microphanerophytes), Na (Nanophanrophytes), Ep (Epiphytes phanerophytes), Lp (Lianas phanerophytes), Hp (Herb phanerophytes), Sp (Succelent phanerophytes), Ap (Aerophytes phanerophytes). 3. Đa dạng về môi trƣờng sống Căn cứ vào vị trí phân bố của các loài cây thuốc được quan sát từ thực địa, môi trường sống được phân thành rừng, bãi cỏ và vườn, trong đó có nhiều loài tìm thấy ở nhiều sinh cảnh khác nhau. Qua bảng 6 nhận thấy, ở khu vực Núi Cấm có khoảng 52 loài tìm thấy ở rừng (52,52 %), trong đó có nhiều loài có giá trị dược liệu như Ngưu tất (Achyranthes.), Thần xạ thâm (Artabotrys intermedius Hassk.), Ngũ gia bì chân chim (Schefflera elliplica (Blume) Harms), Sơn dịch (Aristolochia tagala Cham.), Hà thủ ô trắng (Streptocaulon juventas (Lour.) Merr.), Vảy lợp (Davallia.), Cẩu tích (Cibotium barometz (L.) J.Sim), Gối hạc (Leea rubra Blume. Ex Spreng.), Bổ cốt toái lá to (Drynaria quercifolia ( L.) J.Sim), Gừng gió (Zingiber zerumbet (L.) Sm.). Bên cạnh đó có 47 loài (47,46%) được tìm thấy ở vườn, chủ yếu do người dân trồng và chăm sóc nhằm mục đích bảo vệ và tự cung cấp thuốc cho nhu cầu của người dân trong khu vực. Trong đó nhiều loài được người dân trồng như Kim vàng (Barleria lupulina Lindl.), Nam kỳ hương (Uvaria cordata Dun.), Đỗ trọng dây (Parameria laevigata (Juss.) Moldenke), Lược vàng (Callisia fragrans (Lindl.) Woodson.), Bạch chỉ nam (Millettia pulchra Kurz), Hậu phát nam (Cinnamomum iners Reinw.). Trong đó có một số loài có mặt ở cả hai loại môi trường rừng và vườn như Bạch đậu khấu (Amomum compactum Soland. ex Maton), Câu đằng (Uncaria homomalla Miq.), Huyết rồng (Spatholobus harmandii Gagnep.). Ở môi trường còn lại chỉ có 14 loài (14,14%), chủ yếu là các loài như Cỏ hôi (Ageratum conyzoides L.), Nam ngưu tất (Achyranthes aspera L), Cúc áo hoa vàng (Spilanthes acmella (L.) Murr). Bảng 6 Sự phân bố của các loài cây thuốc theo môi trƣờng sống Núi Cấm Núi Dài Năm Giếng Khu vực đồng bằng Môi trƣờng TT sống Số loài Tỷ lệ % Số loài Tỷ lệ % Số loài Tỷ lệ % Rừng 52 52,52 19 76,00 0 0 1 Vườn 47 47,47 9 36,00 54 88,52 2 Bãi cỏ 14 14,14 2 8,00 11 18,03 3 So với Núi Cấm, ở Núi Dài Năm Giếng các loài thực vật sống ở rừng vẫn chiếm số lượng lớn là 19 loài (chiếm 76,00%), tiếp theo là các loài thực vật sống ở vườn với 9 loài (chiếm 36,00%) và thấp nhất là các loài ở bãi cỏ với 2 loài (chiếm 8,00%). Tuy nhiên, ở khu vực đồng bằng lại có sự khác biệt hơn so với hai khu vực trên, các loài thực vật làm thuốc được trồng và chăm sóc trong vườn xung quanh nhà hoặc các vườn thuốc nam là 54 loài (chiếm 88,52%), kế đến xuất hiện ở bãi cỏ, đất trống là 11 loài (18,03%). Nhìn chung, các cây thuốc được trồng chủ yếu là các loài thông dụng và có dược tính quý. Tuy nhiên, hiện nay do áp lực phát triển về kinh tế đã làm thu hẹp hệ sinh thái tự nhiên, đồng thời làm thay đổi môi trường sống của nhiều loài thảo dược có giá trị. Vì vậy, việc trồng các loài dược liệu trong vườn nhà hoặc vườn thuốc nam với mục đích vừa làm nguồn dược liệu có 1337 . TIỂU BAN TÀI NGUYÊN SINH VẬT sẵn khi cần thiết và vừa bảo vệ nguồn thuốc quý tại địa phương đã góp làm giảm sự tuyệt chủng các loài thuốc quý trong môi trường tự nhiên. 4. Đa dạng về bộ phận sử dụng Trong cây thuốc, mỗi bộ phận khác nhau sẽ có dược tính khác nhau, có loài chỉ sử dụng được một vài bộ phận, nhưng có loài sử dụng được cả cây. Nghiên cứu các bộ phận làm thuốc giúp cho việc khai thác và bảo tồn nguồn tài nguyên thực vật nơi đây có hiệu quả hơn. Trong các bộ phận được sử dụng, lá, rễ và cả cây là những bộ phận được sử dụng phổ biến ở nhiều loài. Bộ phận được sử dụng nhiều nhất là lá, đây là bộ phận dễ thu hái, không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh trưởng và phát triển của cây và có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, trong đó nhiều nhất là 40 loài (40,40%) ở khu vực Núi Cấm. Tuy là một bộ phận khó thu hái, nhưng rễ lại là một bộ phận cũng được người dân sử dụng khá nhiều với 33 loài (22,92%) ở khu vực Núi Cấm, 18 loài (12,50%) ở khu vực đồng bằng. Thứ ba là các loài thực vật được sử dụng cả cây, tập trung nhiều nhất là ở các loài thân thảo. Các bộ phận sử dụng còn lại có số lượng loài ít hơn (dưới 10 loài) (Bảng 7). Trong 144 loài thảo dược được ghi nhận, có 57 loài có nhiều hơn một bộ phận cùng được sử dụng làm thuốc (39,58%) có lẽ do các loài này có nhiều bộ phận chứa dược tính, đồng thời tùy theo kinh nghiệm và cách chữa bệnh mà các bộ phận được sử dụng làm thuốc sẽ khác nhau. Bảng 7 Sự đa dạng các bộ phận sử dụng làm thuốc Núi Cấm Núi Dài Năm Giếng Khu vực đồng bằng TT Bộ phận sử dụng Số loài Tỷ lệ % Số loài Tỷ lệ % Số loài Tỷ lệ % 1 Lá 40 40,40 7 4,86 22 15,28 2 Rễ 33 22,92 8 5,56 18 12,50 3 Cả cây 18 12,50 3 2,08 19 13,19 4 Thân, thân cành 9 6,25 3 2,08 6 4,17 5 Quả 9 6,25 3 2,08 6 4,17 6 Vỏ (rễ, thân) 8 5,56 4 2,78 4 2,78 7 Củ, rễ củ 6 4,17 2 1,39 7 4,86 8 Hạt 5 3,47 3 2,08 5 3,47 9 Dây, thân dây 5 3,47 3 2,08 2 1,39 10 Thân rễ 4 2,78 2 1,39 1 0,69 11 Phần trên mặt đất 4 2,78 4 2,78 Cành, ngọn cành 12 4 2,78 1 0,69 2 1,39 mang hoa 13 Hoa 3 2,08 1 0,69 3 2,08 14 Các bộ phận khác 3 2,08 1 0,69 3 2,08 15 Nhựa 2 1,39 1 0,69 Sử dụng bộ phận rễ và cả cây của nhiều loài để làm thuốc có thể sẽ dẫn đến nguy cơ đe dọa sự tồn tại của một số loài thực vật, đặc biệt là các loài quý hiếm. Do vậy, đối với những loài được sử dụng cả cây hay rễ thì cần phải gìn giữ và bảo vệ nhằm làm giảm nguy cơ biến mất của các loài này. III. KẾT LUẬN Thực vật làm thuốc ở huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang được ghi nhận 144 loài, thuộc 123 chi, 65 họ, trong đó Núi Cấm có sự đa dạng về loài, chi và họ hơn Núi Dài Năm Giếng và khu vực đồng bằng. Họ Fabaceae và họ Asteraceae có sự đa dạng loài cao nhất và là họ phổ biến ở 1338 HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 7 ba khu vực nghiên cứu. Họ Davalliaceae, Euphorbiaceae, Verbenaceae, Acanthaceae, Lauraceae, Apocynaceae và Zingiberaceae có sự đa dạng loài chỉ ở khu vực đồi núi. Nhóm cây chồi trên (Ph) vẫn là nhóm chiếm ưu thế hơn so với các dạng sống khác ở cả ba khu vực khảo sát. Ở Núi Cấm và Núi Dài Năm Giếng, các loài thực vật làm thuốc ở môi trường rừng có sự đa dạng thành phần loài hơn ở vườn, tuy nhiên, ở khu vực đồng bằng thì ngược lại. Các bộ phận lá, rễ và cả cây là những bộ phận được sử dụng phổ biến ở nhiều loài, trong đó phần lớn các loài thân thảo được sử dụng toàn bộ cho mục đích làm thuốc. Vì vậy, để bảo tồn cây thuốc ở huyện Tịnh Biên cần nghiên cứu thêm về môi trường sinh thái của các loài thảo được quý hiếm để có thể bảo tồn có hiệu quả. Đồng thời, cần tuyên truyền nâng cao ý thức và trách nhiệm của người dân khi khai thác nhằm bảo vệ thành phần loài và môi trường tự nhiên của chúng. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Brummitt, R. K., 1992. Vascular plant Families and Genera. Royal Botanic Garden, Kew. 804p. 2. Võ Văn Chi, 2002. Từ điển thực vật thông dụng, tập 1&2, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội, 1250 trang & 1447 trang 3. Phạm Hoàng Hộ, 1999. Cây cỏ Việt Nam, tập 1, 2, 3, Nxb. Trẻ, 991 trang, 951 trang, 1020 trang. 4. Đỗ Tất Lợi, 2006. Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb. Y Dược, Hà Nội, 1274 trang. 5. Nguyễn Nghĩa Thìn, 2008. Các Phương pháp nghiên cứu thực vật. Nxb. Ðại học Quốc gia Hà Nội, 172 trang. SPECIES COMPOSITION OF MEDICINAL PLANTS IN TINH BIEN DISTRICT, AN GIANG PROVINCE Nguyen Thi Hai Ly, Lu Ngoc Tram Anh, Huynh Thi Tron, Nguyen Huu Chiem SUMMARY Research results reported that there were 144 species of medicinal plants belonging to 123 genera, 65 families in Tinh Bien district, An Giang province. The high diverse families are Fabaceae (12 species), Asteraceae (12 species) and Euphorbiaceae (8 species). Of these, Fabaceae and Asteraceae distributed wider than the remained one. Furthermore, number of species of other families, such as Davalliaceae, Euphorbiaceae, Verbenaceae, Acanthaceae, Lauraceae, Apocynaceae and Zingiberaceae was found in the moutainous areas larger than the ones in the plain. Regarding life form, Phanerophytes constituted the most dominated form with 75 species (in Cam Mountain), 52 species (in plain area) and 23 species (in Dai Nam Gieng Mountain). In terms of plant parts used in disease treatment, leaf was the most frequently used part (40 species), followed by root (33 species ) and the whole plant (19 species). 1339