Nội dung

Phần III KỸ THUẬT SẢN XUẤT VÀ BẢO QUẢN LẠC GIỐNG Hạt giống là đầu vào cơ bản, quyết định năng suất sẽ thu được của người nông dàn. Tuy nhiên, để có hiệu quả cao nhất của bất cứ cây trồng nào thì việc sử dụng giống cải tiến và việc quản lý cây trồng tổng hợp có quan hệ mật thiết với nhau. Nhu cầu về lạc giống chất lượng tốt rất lớn song hệ thống tổ chức sản xuất, kinh doanh giống đang bị bỏ ngỏ, hệ số nhân giống lạc thấp (1:5 hoặc 1:10) nên công tác chuyển giao các giống mới cải tiến vào sản xuất rất chậm. 1. Các cấp hạt giống Trong hệ thống sản xuất hạt giống chính quy, hạt giống được phân thành 5 cấp (SN. Nigam và CTV, Viện ICRISAT). a) Hạt giống hạt nhân (Nucleus seed): Hạt giống hạt nhân được sản xuất từ hạt giống gốc cơ bản, hạt giống hạt nhân hoặc hạt giống tác giả do nhà chọn giống hay cơ quan tạo ra dưới sự giám sát quản lý của nhà phát minh hay nhà chọn giống được bảo trợ theo phương pháp chọn hàng dòng. Đúng với kiểu cây (đặc điểm điển hình của giống chọn được công nhận cho sản xuất hạt giống hạt nhân) được chọn lọc cá thể từ hạt giống gốc cơ bản được 67 gieo riêng rẽ. Số lượng cây được chọn sẽ phụ thuộc vào số lượng hạt giống hạt nhân được tạo ra qua hệ số nhân tính toán. Những cây chọn, được theo dõi các đặc tính của bộ phận trên mặt đất (thân, lá, lông phủ, tập tính sinh trường...) trong quá trình sinh trưởng trên đồng ruộng và đặc điểm quả hạt sau thu hoạch. Những cây đó được làm đầy đủ theo các đặc điểm nhận biết của giống bằng nhân ra và cá thể được giữ lại. Theo mùa vụ, những cây này được gieo riêng rẽ trong các hàng từng dòng và mỗi hàng dòng được nghiên cứu cẩn thận trong suốt quá trình trước và sau thu hoạch về các đặc điểm nhận dạng của các giống qua nhân ra. Bất cứ dòng nào sai lệch với các đặc điểm nhận dạng này đều bị loại bỏ. Những dòng được chọn, được gộp vào dạng hạt giống hạt nhân. b) Hạt giống tác giả (Breeder seed): Hạt giống hạt nhân được sử dụng để sản xuất hạt giống tác giả dưới sự giám sát quản lý của nhà phát minh hay nhà chọn giống được bảo trợ. Nó được dùng để làm tăng thêm hạt giống gốc và không có giá trị cho sản xuất nói chung. Do hệ số nhân hạt của lạc thấp, nên ỏ Ân Độ, họ chấp nhận hai giai đoạn của sản xuất hạt giống tác giả. Giống hạt nhân được nhân để thu giống tác giả giai đoạn 1, rồi lại được nhân để thu giống tác giả giai đoạn 2. c) Hạt giống gốc (Foundation seed): Đây là đời con của giống tác giả hay đôi khi là giống gốc dòng. Nhà chọn giống hay cơ quan phát minh giúp để 68 duy trì sự thuần nhất kiểu gen và đồng nhất kiểu hình của giống gốc phù hợp với những tiêu chuẩn quy định cho loại giống này. d) Hạt giống đăng ký (Registered seed): Đây là đời con của giống gốc và do các cơ quan chọn tạo giống hoặc các công ty giống chịu trách nhiệm tổ chức sản xuất để duy trì độ đồng nhất và thuần chủng của giống. e) Hạt giống xác nhận (Certiýied seed): Đây là đời con của hạt giống đăng ký. Sản xuất giống xác nhận tương tự như sản xuất giống đăng ký nhưng được sản xuất với khối lượng lớn. Đây là cấp cuối cùng của sản xuất giống để cung cấp cho nông dân sản xuất đại trà. Giống sản xuất từ giống xác nhận thì không thể dùng được để cải thiện hạt giống cấp dưới giống xác nhận. 2. Tiêu chuẩn cấp chứng chỉ hạt giống Ở mỗi nước, quy định tiêu chuẩn chứng nhận các cấp hạt giống khác nhau. Giống hạt nhân tương ứng với cấp cao nhất về tiêu chuẩn nghiêm ngặt và thuần nhất. Giống tác giả không có bất cứ tiêu chuẩn xác nhận nào được quy định. Tuy nhiên, như tiêu chuẩn chứng nhận hạt giống tối thiểu nhất của Ân Độ, “Hạt giống tác giả nên được thuần chủng về di truyền bảo đảm rằng thế hệ sau (hạt giống gốc) được xác nhận phù hợp với tiêu chuẩn quy định”. Dưới đây xin giới thiệu một số quy định về cấp hạt giống của một số nước để bạn đọc tham khảo. 69 Bảng 9. Tiêu chuẩn chứng nhận hạt giống lạc ở Việt Nam C ấ p g iố n g Y ế u tố G ốc X ác nhận 96% 96% 4% 4% H ạ t c ỏ d ạ i (tố i đ a ) ( h ạ ư k g ) 0 5 H ạ t c â y t r ồ n g k h á c (tố i đ a ) 0 ,1 % 0 ,5 % T ỷ lệ n ả y m ầ m c ủ a h ạ t (tố i th iể u ) 70% 70% Đ ộ ẩ m (tố i đ a ) 10% 10% Đ ộ t h u ầ n (tối th iể u ) T ạ p c h ấ t (tối đ a ) Nguồn: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2002. Bảng 10. Các tiêu chuấn chứng nhận hạt giống lạc của An Độ C ấ p g iố n g Y ế u tố G ốc X ác nhận 96% 96% 4% 4% 0 ,1 % 0 ,2 % H ạ t c â y t r ồ n g k h á c (tố i đ a ) K hống K hông H ạ t c ỏ d ạ i (tố i đ a ) K hông K hông 70% 70% 9% 9% Đ ộ t h u ầ n (tố i th iể u ) T ạ p c h ấ t (tố i đ a ) C â y k h á c d ạ n g (tối đ a ) t h e o k iể m tra c u ố i c ù n g tr ê n đ ồ n g r u ộ n g T ỷ lệ n ả y m ẩ m c ủ a h ạ t (tối th iể u ) Đ ộ ẩ m (tối đ a ) Nguồn: Tunwar và Sigh, 1988. 70 Bảng 11. Các tiêu chuẩn chứng nhận hạt giống lạc ở Geogia (Mỹ) C ấ p g iố n g Y ế u tố G ốc Đ ă n g ký X ác nh ận 95% 95% 95% 5% 5% 5% G iố n g k h á c (tố i đ a ) 0 0 ,2 % 0 ,2 % C â y t r ồ n g k h á c (tố i đ a ) 0 0 ,1 % 0 ,2 % 0 0 0 75% 75% 75% Đ ộ t h u ầ n (tối th iể u ) T ạ p c h ấ t (tối đ a ) C ỏ dại đ ộ c hại H ạ t n ả y m ầ m k h o ẻ (tố i th iể u ) Nguồn: Baldvvin và Lee, 1990. 3. Kiểm tra và theo dõi Hạt giống hạt nhân và hạt giống tác giả không nằm trong điều khoản của hệ thống chứng chỉ hạt giống. Hiểu theo cách thông thường, không có thủ tục thanh tra/kiểm tra nào được quy định cho chúng. Tuy nhiên, người chọn giống có trách nhiệm về sản xuất hạt giống hạt nhân bảo đảm phù hợp nhất với các đặc điểm nhận dạng và các tiêu chuẩn thuần nhất của giống. Người chọn giống có trách nhiệm sản xuất hạt giống tác giả nên tiến hành kiểm tra cẩn thận cây trồng trước và sau giai đoạn ra hoa và lúc thu hoạch để loại bỏ cây yếu, cây dị thường và khác dạng, đảm bảo sự thuần nhất của giống tác giả, từ đó thế hệ sau đạt các tiêu chuẩn của cấp hạt giống gốc. 71 Sự kiểm định là khâu bắt buộc cho chứng nhận các cấp hạt giống khác nhau (như giống gốc, giống đăng ký và giống xác nhận). Cơ quan có đủ thẩm quyền chứng nhận hạt giống của nhà nước, tổ chức nhóm cán bộ kỹ thuật kiểm tra đồng ruộng và sau thu hoạch. Báo cáo phân tích hạt giống và kết quả phát sinh trước khi cơ quan chứng nhận hạt giống phát hành giấy chứng nhận. 4. Kỹ thuật sản xuất lạc giống a) Lựa chọn đất: Đất tốt, thành phần cơ giới đất phù hợp cho cây lạc, không có nguồn sâu, bệnh và cỏ dại từ đất. Ruộng bằng phẳng, tưới tiêu chủ động. Tránh sản xuất hạt giống dưới điều kiện nước trời. Không chọn ruộng mà vụ trước đó đã trồng lạc để tránh sự lẫn tạp những cây mọc tự nhiên từ vụ trước, nếu không thực hiện được, giống cần nhân phải cùng giống với giống đã trồng vụ trước với mức tương đương hoặc cao hơn giống chứng nhận. b) Khoảng cách ly: Nói chung, hầu như không có sự giao phấn tự nhiên ở cây lạc. Tuy nhiên, ở những địa điểm ong bướm hoạt động mạnh hiện tượng giao phấn tự nhiên có thể xảy ra phụ thuộc vào giọng và thời vụ. Vì thế, cần thiết phải.có khoảng cách ly thích hợp giữa các giống trong khu sản xuất giống sẽ ngăn chặn được lẫn phấn hoa từ những giống khác và trộn lẫn cơ học. Ở Florida và Georgia (Mỹ), khoảng cách ly cho 72 giống xác nhận tối thiểu là 15m giữa 2 ô giống lạc. Ở Ấn Độ, nơi có sự giao phấn tự nhiên không đáng kể thì khoảng cách ly cho tất cả các cấp giống xác nhận là 3m. Ớ Việt Nam, khoảng cách ly cũng chỉ tương tự như ở Ân Độ (3m). c) Chuẩn bị đất và gieo trồng'. Đất trồng được chuẩn bị kỹ trước khi gieo theo yêu cầu của cây lạc. Nên làm luống cao và rãnh rộng hơn sản xuất lạc thương phẩm để thuận tiện cho việc đi lại chăm sóc và tưới tiêu. Mặt luống rộng khoảng 60 - 65 cm, gieo 2 hàng, cây cách cây 12-15 cm, chỉ gieo 1 cây/hốc. Ruộng sản xuất giống nên gieo vào thời gian thuận lợi nhất và chủ động tưới tiêu để đảm bảo đồng đều và cho cây tốt hơn. Một ruộng sản xuất giống mà cây trồng sinh trưởng không đều có thể không đủ điều kiện cho sự chúng nhận giống. d) Quản lý cỏ dại: Ruộng sản xuất hạt giống phải sạch cỏ dại vì cỏ dại ảnh hưởng đến năng suất, các hoạt động đồng ruộng khác, gây trở ngại cho quá trình khử tỉa và kiểm tra đồng ruộng. Ngoài ra, sự có mặt của hạt cỏ trong lô giống có thể làm cho giống không đủ tiêu chuẩn chứng nhận. e) Bảo vệ thực vật: Sâu và bệnh gây ảnh hưởng đến năng suất cây trồng và chất lượng hạt giống (hạt lép, tỷ lệ nhân thấp, hạt nhỏ, hạt bị nhăn, hạt chuyển màu, hạt hư hại và nảy mầm kém ...). Chúng cũng gây trở ngại đến việc theo dõi thu thập đầy đủ 73 số liệu đổng ruộng. Các biện pháp bảo vệ thực vật được khuyến cáo phòng trừ sâu bệnh nên được định kỳ đều đận trong suốt cả vụ trồng. g) Tỉa và khứ lẫn: Nên được thực hiện trước khi thù hoạch, tối thiểu 2 lần (tốt nhất 3 lần) tỉa, để lbại bỏ những cây lạc khác dạng trên ruộng'sản xuất hạt giống, ơ giai đoạn cây con, cây yếu, cây đổ vặn’ vẹo, cây bị đốm; cây bị bệnh và cây mọc không đúrtg hàng nên được nhổ bỏ. Ớ giai đoạn ra hoa, cây khác dạng, không áúrig với hình thái lúc ra hoa, kiểu phân cành, tập quán sinh‘trưởng và các đạc điểm nhận dạng khác của giống nên đìrợe loại bỏ khỏi ruộng giống. Tương tự, ở giai đóạn làm quả, căn cứ hình thái tia và các đặc điểm thực vật khác, những cây khác dạng còn lại bao gồm cả những cây ra hoa muộn nên được loai bỏ. Lần tỉa bỏ cuối cùng được thực hiện vào lúc thu hoạch, loại bỏ cây có quả bị bệnh, cây cổ quả khác dạng cơ bản và khác đặc điểrri hạt. hỷTkuhơậơh: Xác định thời điểm thu hoạch là rất cấp thiết vì nó có thể ảnh hứởng đáng kể đến năng'suất kinh tế và chất lượng hạt giống. Thu hoạch non và quá chín đều có hại đến chất lượng- giống. Lạc giống nên được thu hoạch khi 70 - 75% quả chín /tổng sơ quả/cây (đôi khi tỷ lệ này có thể thấp hơn iiỊệTít đ ô l yới dạng cây phân cành liên tục). Gần đến ngày thu hoạch hên nhổ mẫu kiểm tra đê xác định thời gian thu hoạch thích hợp nhất. 74 Sau thu hoạch, cây nên được rải thành hàng để khử lẫn lần cuối. Bất cứ cây khác dạng nào (về các đặc điểm quả hạt cơ bản) và cây có quả bị bệnh nên được loại bỏ. Những quả rơi rụng (quả nằm lại trong đất) ở ô sản xuất giống khồng được trộn lẫn với hạt giống xác nhận. i) Làm khô giông: Hiện nay, trong sản xuất nông dân vẫn có thói quen phơi lạc dưới nắng tự nhiên. Tuy nhiên, do đặc điểm sinh lý của cây lạc, khi thu hoạch, quả lạc thường có hàm lượng nước khoảng 45-55% trọng lượng tổng số. Các giống lạc trồng phổ biến hiện nay hầu hết thuộc nhóm Spanish và Valencia, hạt không có tính ngủ tươi nên có thể nảy mầm tại ruộng hoặc khi đã thu hoạch nhưng không làm khô kịp thời. Vì vậy, sau khi thu hoạch cần nhanh chóng hạ độ ẩm xuống 9-11% bằng phương pháp cổ truyền của nông dân là phơi nắng ngay hoặc phải sấy khô kịp thời để đảm bảo chất lượng giống. Đối với lạc giống, độ ẩm hạt trong quá trình bảo quản không được vượt quá 10%. Tại thời điểm thu hoạch, thường quả lạc chứa 35 - 55% độ ẩm nên nếu không làm khô kịp thời, quả lạc dễ bị nấm mốc tấn công và giảm sức sống hạt giống nhanh. Sau khi vặt, quả lạc nên được tãi phơi khô dưới điều kiện không khí, tránh phơi quả lạc trực tiếp dứới ánh nắng mạnh. Phơi ở nhiệt độ cao (trên 45'’C) có thể ảnh hưởng đến chất lượng hạt giống. Độ ẩm lạc vỏ nên được làm khô đến 8% để bảo quản. 75 Dưới đây giới thiệu phương pháp làm khô bằng máy sấy lớn sấy được khối lượng lô giống lớn (16 tấn lạc tươi/lần sấy). Thời gian để sấy xong một lô giống 16 tấn hết 80 giờ. Như vậy, sấy máy lớn vừa được lượng nhiều, vừa nhanh hơn so với phơi nắng chỉ bằng 2/3 thời gian. B ảng 12. Nhiệt độ và thời gian của các phương pháp làm khô (tháng 1/2004) N h iệ t đ ộ N h iệ t đ ộ T h ờ i g ia n cao nhất t r u n g b ìn h là m k h ô (°C ) (°C ) (g iờ ) Phương pháp TT là m k h ô 1 Phơi n ắn g 28 2 0 ,3 120 2 S ấ y tủ n h ỏ 40 38 60 3 S ấ y m á y lớ n 41 36 80 Ảnh hưởng của các phương pháp ìàm khô khác nhau đến tỷ lệ hạt nảy mầm Các phương pháp làm khô khác nhau không ảnh hưởng đến tỷ lệ nảy mầm của các giống và đều đạt trên 99%. Như vậy, trong điều kiện thời tiết không thuận lợi ở vụ lạc thu đông muộn thì nên sử dụng máy sấy lớn để làm khô giống lạc. Nếu điều kiện thời tiết thuận lợi thì tận dụng ánh nắng mặt trời và công lao động nhàn rỗi phơi giống để tiết kiệm chi phí. 76