Nội dung

BỘ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI TỔNG CỤC GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP TÀI LIỆU DẠY HỌC MÔN TIN HỌC TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP (Kèm theo Công văn số 147/TCGDNN-ĐTCQ ngày 22 tháng 01 năm 2020 của Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp) MỤC LỤC Chương I. HIỂU BIẾT VỀ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN CƠ BẢN ......................................................... 1 1.1. Kiến thức cơ bản về máy tính................................................................................................................. 1 1.1.1. Thông tin và xử lý thông tin ...................................................................................... 1 1.1.1.1. Thông tin ............................................................................................................ 1 1.1.1.2. Dữ liệu ............................................................................................................... 1 1.1.1.3. Xử lý thông tin ................................................................................................... 2 1.1.2. Phần cứng ................................................................................................................. 2 1.1.2.1. Đơn vị xử lý trung tâm ....................................................................................... 2 1.1.2.2. Thiết bị nhập ...................................................................................................... 3 1.1.2.3. Thiết bị xuất ....................................................................................................... 7 1.1.2.4. Bộ nhớ và thiết bị lưu trữ.................................................................................... 9 1.2. Phần mềm.............................................................................................................................................. 11 1.2.1. Phần mềm hệ thống................................................................................................. 11 1.2.2. Phần mềm ứng dụng ............................................................................................... 12 1.2.3. Một số phần mềm ứng dụng thông dụng ................................................................. 12 1.2.4. Phần mềm nguồn mở .............................................................................................. 13 1.3. Biểu diễn thông tin trong máy tính ....................................................................................................... 14 1.3.1. Biểu diễn thông tin trong máy tính .......................................................................... 15 1.3.2. Đơn vị thông tin và dung lượng bộ nhớ ................................................................... 17 Chương II: SỬ DỤNG MÁY TÍNH CƠ BẢN ......................................................................................... 22 2.1.Windows là gì? ...................................................................................................................................... 22 2.1.1. Khởi động và thoát khỏi Windows .......................................................................... 23 2.1.1.1. Khởi động Windows......................................................................................... 23 2.1.1.2. Thoát khỏi Windows ........................................................................................ 23 2.1.2. Desktop .................................................................................................................. 24 2.1.3. Thanh tác vụ Taskbar .............................................................................................. 24 2.1.4. Menu Start .............................................................................................................. 25 2.1.5. Khởi động và thoát khỏi một ứng dụng ................................................................... 25 2.1.5.1. Khởi động một ứng dụng .................................................................................. 25 2.1.5.2. Thoát khỏi một ứng dụng ................................................................................. 26 i 2.1.6. Chuyển đổi giữa các cửa sổ ứng dụng ..................................................................... 26 2.1.7. Thu nhỏ một cửa sổ, đóng cửa sổ một ứng dụng...................................................... 27 2.1.8. Sử dụng chuột ......................................................................................................... 27 2.2. Quản lý thư mục và tập tin.................................................................................................................... 28 2.2.1. Khái niệm thư mục và tập tin .................................................................................. 28 2.2.2. Xem thông tin, di chuyển, tạo đường tắt đến nơi lưu trữ thư mục và tập tin ............. 29 2.2.2.1. Xem thông tin................................................................................................... 29 2.2.2.2. Di chuyển thư mục tập tin................................................................................. 30 2.2.2.3. Tạo đường tắt đến nơi lưu trữ thư mục tập tin ................................................... 30 2.2.3. Tạo, đổi tên tập tin và thư mục, thay đổi trạng thái và hiển thị thông tin về tập tin... 30 2.2.4. Chọn, sao chép, di chuyển tập tin và thư mục .......................................................... 31 2.2.4.1. Sao chép thư mục hoặc tập tin .......................................................................... 31 2.2.4.2. Di chuyển thư mục và tập tin ............................................................................ 31 2.2.5. Xóa, khôi phục tập tin và thư mục ........................................................................... 31 2.2.5.1. Xóa thư mục và tập tin ..................................................................................... 31 2.2.5.2. Phục hồi thư mục và tập tin .............................................................................. 31 2.2.6. Tìm kiếm tập tin và thư mục ................................................................................... 32 2.3. Một số phần mềm tiện ích .................................................................................................................... 32 2.3.1. Phần mềm nén, giải nén tập tin ............................................................................... 32 2.3.1.1. Nén một thư mục hoặc tập tin ........................................................................... 32 2.3.1.2. Giải nén thư mục, tập tin .................................................................................. 33 2.3.2. Phần mềm diệt virus ............................................................................................... 33 2.4. Sử dụng tiếng Việt ................................................................................................................................ 35 2.4.1. Các bộ mã tiếng việt ............................................................................................... 35 2.4.2. Cách thức nhập tiếng việt ........................................................................................ 35 2.4.3. Chọn phần mềm tiếng việt ...................................................................................... 36 2.5. Sử dụng máy in ..................................................................................................................................... 37 2.5.1. Lựa chọn máy in ..................................................................................................... 37 2.5.2. In ............................................................................................................................ 37 Chương III. XỬ LÝ VĂN BẢN CƠ BẢN ................................................................................................ 44 3.1. Khái niệm văn bản và xử lý văn bản .................................................................................................... 44 3.1.1. Khái niệm văn bản. ................................................................................................. 44 ii 3.1.2. Khái niệm xử lý văn bản ......................................................................................... 44 3.2. Sử dụng Microsoft Word...................................................................................................................... 44 3.2.1. Giới thiệu Microsoft Word...................................................................................... 44 3.2.1.1. Mở, đóng Microsoft Word ................................................................................ 44 3.2.1.2. Giới thiệu giao diện Microsoft Word ................................................................ 45 3.2.2. Thao tác với tập tin Microsoft Word ....................................................................... 46 3.2.2.1. Mở một tập tin có sẵn ....................................................................................... 46 3.2.2.2. Tạo một tập tin mới .......................................................................................... 47 3.2.2.3. Lưu tập tin ........................................................................................................ 49 3.2.2.4. Đóng tập tin...................................................................................................... 50 3.2.3. Định dạng văn bản .................................................................................................. 51 3.2.3.1. Định dạng văn bản (Text) ................................................................................. 51 3.2.3.2. Định dạng đoạn văn .......................................................................................... 53 3.2.3.3. Kiểu dáng (Style) ............................................................................................. 61 3.2.3.4. Chèn (Insert) các đối tượng vào văn bản ........................................................... 64 3.2.3.5. Hộp văn bản (Text Box) ................................................................................... 94 3.2.3.6. Tạo tiêu đề trang (Header & Footer) ................................................................. 99 3.2.4. In văn bản ............................................................................................................. 103 CHƯƠNG IV. SỬ DỤNG BẢNG TÍNH CƠ BẢN............................................................................... 176 4.1. Kiến thức cơ bản về bảng tính (Workbook) ...................................................................................... 176 4.1.1. Khái niệm bảng tính.............................................................................................. 176 4.2.2. Các bước xây dựng bảng tính thông thường .......................................................... 176 4.2. Sử dụng Microsoft Excel.................................................................................................................... 177 4.2.1. Làm việc với phần mềm Microsoft Excel .............................................................. 177 4.2.1.1. Mở, đóng phần mềm....................................................................................... 177 4.2.1.2. Giao diện Microsoft Excel .............................................................................. 177 4.2.2. Thao tác trên tập tin bảng tính ............................................................................... 177 4.2.2.1. Mở tập tin bảng tính ....................................................................................... 177 4.2.2.2. Lưu bảng tính ................................................................................................. 178 4.2.2.3. Đóng bảng tính ............................................................................................... 179 4.3. Thao tác với ô...................................................................................................................................... 179 4.3.1. Các kiểu dữ liệu .................................................................................................... 179 4.3.1.1. Kiểu dữ liệu số (Number) ............................................................................... 179 iii 4.3.1.2. Dữ liệu kiểu ngày, giờ ( Date/Time) ............................................................... 179 4.3.1.3. Dữ liệu kiểu Logic .......................................................................................... 179 4.3.2. Cách nhập dữ liệu ................................................................................................. 179 4.3.3. Chỉnh sửa dữ liệu .................................................................................................. 179 4.3.3.1. Xoá dữ liệu ..................................................................................................... 179 4.3.3.2. Khôi phục dữ liệu ........................................................................................... 180 4.4. Làm việc với trang tính (Worksheet) ................................................................................................. 180 4.4.1. Dòng và cột .......................................................................................................... 180 4.4.1.1. Thêm dòng và cột ........................................................................................... 180 4.4.1.2. Xoá dòng và cột ............................................................................................. 181 4.4.1.3. Hiệu chỉnh kích thước dòng, cột ..................................................................... 181 4.4.1.4. Ẩn/hiện, cố định (freeze)/thôi cố định (unfreeze) tiêu đề dòng, cột ................. 181 4.4.2. Trang tính ............................................................................................................. 182 4.4.2.1. Tạo, xoá, di chuyển, sao chép các trang tính ................................................... 182 4.4.2.2. Thay đổi tên trang tính ................................................................................... 185 4.4.2.3. Mở nhiều trang tính ........................................................................................ 185 4.4.2.4. Tính toán trên nhiều trang tính........................................................................ 186 4.5. Biểu thức và hàm ................................................................................................................................ 187 4.5.1. Biểu thức số học ................................................................................................... 187 4.5.1.1. Khái niệm biểu thức số học ............................................................................ 187 4.5.1.2. Tạo biểu thức số học đơn giản ........................................................................ 187 4.5.1.3. Các lỗi thường gặp ......................................................................................... 187 4.5.2. Hàm...................................................................................................................... 188 4.5.2.1. Khái niệm hàm, cú pháp, cách nhập hàm ........................................................ 188 4.5.2.2. Toán tử so sánh =, < , > .................................................................................. 190 4.5.2.3. Các hàm cơ bản .............................................................................................. 190 4.5.2.4. Hàm điều kiện IF ............................................................................................ 193 4.5.2.5. Các hàm ngày (DAY, MONTH, YEAR, NOW) ............................................. 194 4.5.2.6. Các hàm tìm kiếm (VLOOKUP, HLOOKUP) ................................................ 195 4.6. Định dạng ô, dãy ô .............................................................................................................................. 197 4.6.1. Định dạng kiểu số, ngày, tiền tệ ............................................................................ 197 4.6.2. Định dạng văn bản ................................................................................................ 198 4.6.3. Căn chỉnh, hiệu ứng viền ...................................................................................... 199 iv 4.7. Kết xuất và phân phối trang tính, bảng tính ....................................................................................... 201 4.7.1. Trình bày trang tính đề in ...................................................................................... 201 4.7.2. Kiểm tra và in ....................................................................................................... 203 4.7.3. Phân phối trang in ................................................................................................. 204 4.7.3.1. Lưu trang tính, bảng tính dưới các kiểu tập tin khác nhau ............................... 204 4.7.3.2. Bảo mật tập tin, đặt mật khẩu bảo vệ tập tin.................................................... 208 4.7.3.3. Đính kèm trang tính theo thư điện tử .............................................................. 210 4.7.3.4. Lưu trang tính trên mạng ................................................................................ 211 Chương V. SỬ DỤNG TRÌNH CHIẾU CƠ BẢN ................................................................................. 221 5.1. Kiến thức cơ bản về bài thuyết trình................................................................................................... 221 5.1.1. Khái niệm bài thuyết trình..................................................................................... 221 5.1.1.1. Khái niệm....................................................................................................... 221 5.1.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng thuyết trình .......................................... 221 5.1.1.3. Một số chỉ dẫn để tạo nên một bài thuyết trình tốt........................................... 222 5.1.2. Các bước cơ bản để tạo một bài thuyết trình.......................................................... 222 5.2. Sử dụng phần mềm Microsoft PowerPoint........................................................................................ 222 5.2.1. Các thao tác tạo trình chiếu cơ bản ........................................................................ 222 5.2.1.1. Giới thiệu Microsoft PowerPoint .................................................................... 222 5.2.1.2. Tạo một bài thuyết trình cơ bản ...................................................................... 222 5.2.1.3. Các thao tác trên slide..................................................................................... 223 5.2.1.4. Chèn Picture ................................................................................................... 230 5.2.1.5. Chèn Shape, WordArt và Textbox .................................................................. 230 5.2.1.6. Chèn Table, Chart, SmartArt .......................................................................... 233 5.2.2. Hiệu ứng, trình chiếu và in bài thuyết trình ........................................................... 236 5.2.2.1. Tạo các hiệu ứng hoạt hình cho đối tượng ...................................................... 236 5.2.2.2. Tạo các hiệu ứng chuyển slide ........................................................................ 240 5.2.2.3. Cách thực hiện một trình diễn ......................................................................... 241 5.2.2.4. Lặp lại trình diễn ............................................................................................ 242 5.2.2.5. In bài thuyết trình ........................................................................................... 242 Chương VI. SỬ DỤNG INTERNET CƠ BẢN ..................................................................................... 254 6.1. Kiến thức cơ bản về Internet............................................................................................................... 254 6.1.1. Tổng quan về Internet ........................................................................................... 254 6.1.1.1. Tổng quan ...................................................................................................... 254 v 6.1.1.2. Lịch sử phát triển............................................................................................ 254 6.1.2. Dịch vụ WWW (World Wide Web) ...................................................................... 255 6.2. Khai thác và sử dụng Internet ............................................................................................................. 256 6.2.1. Sử dụng trình duyệt Web ...................................................................................... 256 6.2.1.1. Thao tác duyệt web cơ bản ............................................................................. 256 6.2.1.2. Thiết đặt (setting) ........................................................................................... 256 6.2.1.3. Chuyển hướng từ nguồn nội dung Internet này qua nguồn khác ...................... 269 6.2.1.4. Đánh dấu ........................................................................................................ 269 6.2.2. Thư điện tử (Email) .............................................................................................. 269 6.2.2.1. Khái niệm thư điện tử ..................................................................................... 269 6.2.2.2. Viết và gửi thư điện tử .................................................................................... 270 6.2.2.3. Nhận và trả lời thư điện tử .............................................................................. 276 6.2.2.4. Quản lý và nâng cao hiệu quả sử dụng thư điện tử .......................................... 277 6.2.3. Tìm kiếm thông tin (Search) ................................................................................. 289 6.2.4. Bảo mật khi làm việc với Internet ......................................................................... 292 6.2.4.1. Sử dụng phần mềm Antivirus tin cậy .............................................................. 293 6.2.4.2. Sử dụng tính năng UAC trên Windows ........................................................... 293 6.2.4.3. Sử dụng tường lửa trên Windows ................................................................... 294 6.2.4.4. Cập nhật các phiên bản vá lỗi trên Windows................................................... 295 6.2.4.5. Duyệt Web với chế độ ẩn danh ....................................................................... 296 6.3. Kiến thức cơ bản về an toàn và bảo mật thông tin trên mạng ........................................................... 296 6.3.1. Nguồn gốc các nguy cơ đối với việc đảm bảo an toàn dữ liệu và thông tin ............ 296 6.3.2. Tác dụng và hạn chế chung của phần mềm diệt virus, phần mềm an ninh mạng .... 300 6.3.3. An toàn thông tin khi sử dụng các loại thiết bị di động và máy tính trên Internet ... 302 6.3.4. An toàn khi sử dụng mạng xã hội .......................................................................... 305 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................................ 310 vi Chương I. HIỂU BIẾT VỀ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN CƠ BẢN MỤC TIÊU Học xong chương này, người học có khả năng: - Trình bày được một số kiến thức cơ bản về máy tính, phần mềm, biểu diễn thông tin trong máy tính; - Nhận biết được các thiết bị phần cứng, phần mềm hệ thống, phần mềm ứng dụng. 1.1. Kiến thức cơ bản về máy tính 1.1.1. Thông tin và xử lý thông tin 1.1.1.1. Thông tin Thuật ngữ “thông tin” được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu trong kỷ nguyên số. Chúng ta tiếp nhận thông tin khi xem truyền hình, đọc báo hay khi trao đổi với người khác. Vậy thông tin là gì? Thông tin là sự hiểu biết của con người về một sự vật, sự việc hoặc một hiện tượng thông qua quá trình nghiên cứu, trao đổi, nhận xét, học tập, truyền thụ và cảm nhận. Thông tin giúp phát triển sự hiểu biết của con người, là nguồn gốc của nhận thức và cơ sở để con người đưa ra quyết định cho một vấn đề cụ thể. Do đó, kỹ năng xác định nguồn gốc, đánh giá và sử dụng thông tin ngày càng cần thiết hơn do sự bùng nổ của thông tin. Trong giai đoạn hiện nay, chúng ta có quá nhiều thông tin để chọn lựa làm cho việc nghiên cứu trở nên khó khăn hơn, đôi khi những thông tin dễ tìm nhất thường là thiếu chọn lọc hoặc không đáng tin cậy. Do đó, thông tin ngày càng trở nên quan trọng trong học tập, công việc và cuộc sống. 1.1.1.2. Dữ liệu Dữ liệu là thông tin dưới dạng ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự (Theo mục 5, điều 4, Luật Giao dịch điện tử, ban hành ngày 29/11/2005). Khái niệm dữ liệu ra đời cùng với việc xử lý thông tin bằng máy tính. Do vậy, có thể cho rằng dữ liệu là hình thức thể hiện của thông tin trong mục đích lưu trữ và xử lý nhất định. Dữ liệu chỉ có thể trở thành thông tin khi được đặt trong một ngữ cảnh xác định và được xử lý về mặt ngữ nghĩa, những nhận thức thu nhận được từ nhiều thông tin trong một lĩnh vực và có mục đích cụ thể mới trở thành tri thức. 1 1.1.1.3. Xử lý thông tin Xử lý thông tin thành thông tin khi được đặt trong một ngữ cảnh xác định và được xử lý về mặt ngữ nghĩa, những nhận thức thu nhận được từ nhiều thông tin trong một lĩnh vực và có mục đích cụ thể mới trở thành tri thức. Quá trình xử lý thông tin trên máy tính gồm bốn giai đoạn như sau: - Giai đoạn tiếp nhận thông tin: Là quá trình tiếp nhận thông tin từ thế giới bên ngoài vào máy tính. Đây là quá trình chuyển đổi các thông tin ở thế giới thực sang dạng biểu diễn thông tin trong máy tính thông qua các thiết bị nhập. - Giai đoạn xử lý thông tin: Là quá trình chuyển đổi những thông tin ban đầu để có được những thông tin phù hợp với mục đích sử dụng. - Giai đoạn xuất thông tin: Là quá trình đưa các kết quả ra trở lại thế giới bên ngoài. Ðây là quá trình ngược lại với quá trình tiếp nhận thông tin, máy tính sẽ chuyển đổi các thông tin trong máy tính sang dạng thông tin ở thế giới thực thông qua các thiết bị xuất. - Giai đoạn lưu trữ thông tin: Là quá trình ghi nhớ lại các thông tin đã được ghi nhận để có thể đem ra sử dụng trong những lần xử lý sau đó. Hình 1.1. Sơ đồ quá trình xử lý thông tin 1.1.2. Phần cứng 1.1.2.1. Đơn vị xử lý trung tâm Là đầu não trung tâm của máy tính có chức năng tính toán, xử lý dữ liệu, quản lý hoặc điều khiển các hoạt động của máy tính thường được gọi là CPU (Central Processing Unit). Hai nhà sản xuất CPU lớn nhất hiện nay là: Intel và AMD. Thành phần của CPU gồm có: Khối điều khiển (CU - Control Unit): Là thành phần của CPU có nhiệm vụ biên dịch các lệnh của chương trình và điều khiển các hoạt động xử lý. Các thanh ghi (Registers): Nằm ngay trong CPU, có nhiệm vụ ghi mã lệnh trước khi xử lý và ghi kết quả sau khi xử lý. Khối tính toán ALU (Arithmetic Logic Unit): Có chức năng thực hiện các lệnh của đơn vị điều khiển và xử lý tín hiệu. 2 Hình 1.2. Vị trí của CPU trong bo mạch chủ Hình 1.3. CPU Intel Core i7, thế hệ 4 1.1.2.2. Thiết bị nhập Thiết bị nhập là các thiết bị được sử dụng để nhập dữ liệu vào máy tính như: bàn phím, chuột, bi lăn (trackball), bảng chạm (touchpad), bút chạm (stylus), màn hình cảm ứng, cần điều khiển (joystick), máy ghi hình trực tiếp (webcam), máy ảnh kỹ thuật số, microphone, máy quét ảnh (scanner). Trong đó: - Bàn phím: Là công cụ chính để nhập dữ liệu hoặc nhập lệnh thực hiện một tác vụ trong một chương trình ứng dụng. Ngoài ra, trên một số bàn phím còn có một số thiết kế tiện lợi chứa các nút để tăng cường trải nghiệm về đa phương tiện trong khi sử dụng máy tính. Bàn phím kết nối với bo mạch chủ qua cổng PS/2, USB hoặc kết nối không dây. 3