Nội dung

Sè 5 (199)-2012 ng«n ng÷ & ®êi sèng 1 Ng«n ng÷ häc vµ viÖt ng÷ häc Sù cÇn thiÕt vÒ bé luËt ng«n ng÷ trong t×nh h×nh giao tiÕp ng«n ng÷ ë viÖt nam hiÖn nay THE NECESSITY OF LAWS OF LANGUAGE IN PRESENT DAY COMMUNICATION IN VIET NAM Bïi kh¸nh thÕ (GS, TS Thµnh phè Hå ChÝ Minh) Abstract Up to now there hasn’t been any law of language in Viet Nam at all. Recently, this problem has drawn a lot of Vietnamese linguistics’ attention. The author shows the reasons of the absence, and at the same time proposes some concrete motions for building laws of language to send, first of all, to the National Assembly of Viet Nam. 1. Trong söï bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa khoa hoïc kĩ thuaät, cuõng nhö cuûa tình hình theá giôùi noùi chung, vaø vôùi tieán ñoä phaùt trieån moïi maët cuûa Vieät Nam sau cuoäc khaùng chieán baûo veä neàn ñoäc laäp daân toäc vaø söï nghieäp thoáng nhaát ñaát nöôùc keát thuùc thaéng lôïi, coâng cuoäc ñoåi môùi ngaøy caøng phaùt huy hieäu quaû cao, söï giao löu quoác teá ngaøy caøng môû roäng, theo ñoù quaù trình tieáp xuùc ngoân ngöõ ôû Vieät Nam trôû neân phong phuù hôn, hoaït ñoäng giao tieáp ngoân ngöõ ngaøy moät ña daïng hôn. Tình hình ñoù daãn ñeán moät soá heä quaû cuï theå, coù caû maët tích cöïc laãn nhöõng maët gaây neân nhöõng ñieàu ñaùng lo ngaïi. 1.1 Maët tích cöïc cuûa tình hình coù theå ñöôïc xaùc nhaän bôûi caùc thöïc teá sau ñaây: a. Tieáng Vieät vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ giao tieáp chung cho toaøn coäng ñoàng nhaân daân ña daân toäc trong nöôùc, laø ngoân ngöõ chính thöùc trong giaùo duïc (Luaät giaùo duïc tieåu hoïc 1998), töø sau 02.09.1945 ñaõ haønh chöùc cöông vò laø ngoân ngöõ quoác gia cuûa Vieät Nam. Ñaây cuõng laø nhaän thöùc cuûa giôùi khoa hoïc quoác teá (Ñinh Lö Giang, 2011). b. “Tieáng noùi vaø chöõ vieát hieän coù cuûa caùc daân toäc thieåu soá ñöôïc nhaø nöôùc toân troïng, duy trì vaø giuùp ñôõ phaùt trieån… Nhieàu daân toäc thieåu soá chöa coù chöõ vieát yeâu caàu söû duïng boä vaàn chöõ rieâng ñeå coù theå ghi tieáng noùi cuûa daân toäc mình. Moät soá daân toäc thieåu soá ñaõ coù chöõ vieát môùi theo chöõ caùi latinh cho gaàn guõi vôùi chöõ phoå thoâng. Nhöõng yeâu caàu naøy ñöôïc coi troïng vaø töøng böôùc giaûi quyeát” (Quyeát ñònh 53 – CP, cuûa Thuû töôùng chính phuû, ngaøy 22.2.1980). c. ÖÙng duïng cô sôû khoa hoïc trong vieäc daïy vaø hoïc caùc ngoaïi ngöõ cho ngöôøi Vieät Nam vaø daïy – hoïc tieáng Vieät cho ngöôøi nöôùc ngoaøi. (Baùo caùo cuûa Tieåu ban thö kí ngoân ngöõ hoïc, taïi Hoäi nghò ngoân ngöõ hoïc, thaùng 1.1978). Phöông höôùng naøy ñaõ ñöôïc hieän thöïc hoaù vôùi nhieàu keát quaû toát trong hoaït ñoäng giaùo duïc töø hôn 1/3 theá kỉ qua. 1.2 Maët khaùc, trong sinh hoaït ngoân ngöõ cuûa xaõ hoäi chuùng ta hieän nay cuõng coøn khoâng ít ñieàu gaây neân söï lo ngaïi chính ñaùng cho nhieàu ngöôøi, nhieàu giôùi xaõ hoäi. Ñaùng chuù yù hôn caû laø söï lo ngaïi tröôùc tình traïng laøm mai moät baûn saéc tieáng Vieät, qua quaù trình bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa 2 ng«n ng÷ & ®êi sèng ngoân ngöõ theo nhöõng quy luaät rieâng trong tình hình tieáp xuùc ngoân ngöõ vaø söï haønh chöùc cuûa tieáng Vieät ngaøy caøng môû ra phong phuù cuûa tieáng Vieät hieän nay. Tieáp ñeán laø bieán chuû tröông gaén keát chaët cheõ hai maët laøm cho “tieáng vaø chöõ phoå thoâng ngaøy caøng ñöôïc phoå caäp saâu roäng trong ñoàng baøo caùc daân toäc thieåu soá vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ chung cuûa caû nöôùc” vaø ñoàng thôøi laøm cho “tieáng noùi vaø chöõ vieát cuûa moãi daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam vöøa laø voán quyù cuûa daân toäc ñoù, vöøa laø taøi saûn vaên hoaù chung cuûa caû nöôùc … goùp phaàn trong vieäc giöõ gìn vaø phaùt trieån voán vaên hoaù chung cuûa caû nöôùc … goùp phaàn trong vieäc giöõ gìn vaø phaùt trieån voán vaên hoaù caùc daân toäc” (QÑ53 – CP). Moät vaán ñeà ñaùng quan taâm khaùc laø laøm sao thu huùt ñöôïc moät boä phaän coù taâm huyeát, vaø tinh hoa trong theá heä treû ñi vaøo lónh vöïc nghieân cöùu, khai thaùc voán tri thöùc, voán vaên hoaù daân toäc thuoäc di saûn Haùn – Noâm cuûa chuùng ta. Choã khoù trong tình hình hieän taïi laø caùc ngaønh khoa hoïc kĩ thuaät, kinh teá, taøi chính khoâng chæ coù söùc haáp daãn hôn ñoái vôùi thí sinh, maø coù leõ ñöôïc söï taùn thöôûng cuûa moät boä phaän khoâng nhoû cuûa theá heä lôùn tuoåi. Do ñoù ôû lónh vöïc naøy caàn coù moät ñieàu phaûi laøm, töøng ñöôïc ñeà caäp ñeán, nhöng laâu nay vaãn coøn bò “boû löûng”: Ñoù laø coù quyeát ñònh vaø bieän phaùp thích hôïp ñöa moät soá hieåu bieát caàn thieát veà Haùn – Noâm vaøo chöông trình giaùo duïc phoå thoâng Vieät Nam. Veà ngoaïi ngöõ nhöõng chuû tröông vaø muïc tieâu ñaõ ñeà ra trong giaùo duïc nhaèm naâng cao trình ñoä ngoaïi ngöõ (ñaëc bieät laø tieáng Anh) chöa ñaït ñöôïc yeâu caàu nhö mong muoán. Töø chuû tröông ñöa tieáng Anh vaøo chöông trình lôùp 3 töø naêm hoïc 2010, roài thöïc hieän ñeà aùn “Daïy vaø hoïc ngoaïi ngöõ trong heä thoáng giaùo duïc quoác daân giai ñoaïn 2010-2020”, Boä Giaùo duïc - Ñaøo taïo yeâu caàu caùc tröôøng PTTH naâng cao naêng löïc daïy caùc moân sè 5 (199)-2012 toaùn, lí, hoaù, sinh baèng tieáng Anh, vaø nay laïi ñöa ñeà aùn “daïy tieáng Anh thí ñieåm trong tröôøng phoå thoâng” (theo tin “Thí ñieåm daïy ngoaïi ngöõ baét buoäc cho hoïc sinh lôùp 6” ÑQT trong Theá giôùi môùi, soá 11, 26.3.2012) xung quanh vaán ñeà daïy hoïc ngoaïi ngöõ, nhaát laø tieáng Anh trong heä thoáng giaùo duïc chuùng ta hieän coøn khoâng ít vaán ñeà caàn laøm, caàn naém baét caùch ñaùnh giaù cuûa xaõ hoäi, caùch tieáp caän vaán ñeà töø caùc goùc ñoä khoa hoïc. 2. Đề nghị 2.1 Qua tình hình vöøa trình baøy sô löôïc ôû phaàn treân, chuùng ta coù theå thaáy cuøng vôùi nhöõng thaønh töïu ñaõ ñaït ñöôïc, trong sinh hoaït ngoân ngöõ cuûa ñaát nöôùc hieän nay cuõng coù nhieàu ñieàu ñaùng lo ngaïi. Cuõng nhö ôû nhieàu quoác gia khaùc treân theá giôùi, nhaát laø nhöõng nöôùc coù sinh hoaït giao tieáp ña ngöõ, ôû Vieät Nam thöôøng phaùt sinh caùc vaán ñeà veà söû duïng ngoân ngöõ trong cuoäc soáng xaõ hoäi, veà quan heä giöõa caùc ngoân ngöõ cuøng ñöôïc duøng laøm coâng cuï giao tieáp. Caùc vaán ñeà aáy töøng thôøi kì, keå töø khi tieáng Vieät treân thöïc tieãn xaõ hoäi trôû thaønh ngoân ngöõ chung cho khoái coäng ñoàng nhaân daân Vieät Nam trong lónh vöïc ñôøi soáng, vaø söï khaúng ñònh “caùc daân toäc coù quyeàn … duøng tieáng noùi, chöõ vieát phaùt trieån vaên hoaù daân toäc mình” (Hieán phaùp nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø, 1960, chöông I, ñieàu 3) ñaõ laàn löôït giaûi quyeát treân cô sôû caùc vaên baûn coù tính phaùp quy cuûa cô quan chöùc naêng nhö Hoäi ñoàng chuaån hoaù chính taû, Hoäi ñoàng chuaån hoaù thuaät ngöõ, Boä giaùo duïc, Vieän ngoân ngöõ hoïc, Uûy ban khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam từng ban h nh. 2.2 Caùc vaán ñeà ñang ñaët ra hieän nay lieân quan ñeán sinh hoaït ngoân ngöõ caàn coù phöông höôùng, bieän phaùp giaûi quyeát vöøa laø nhöõng thöïc teá môùi naûy sinh trong thôøi kì baûn leà giöõa theá kỉ XX vaø XXI, vöøa laø nhöõng thöïc teá voán coù töø tröôùc ñoù, nhöng ñöôïc bieåu hieän vôùi caùc khía caïnh vaø saéc thaùi môùi maø caùc thôøi kì tröôùc chöa döï tính ñeán trong caùc vaên baûn ñaõ ban haønh. Sè 5 (199)-2012 ng«n ng÷ & ®êi sèng Ñeå ñònh höôùng vaø quy ñònh nhöõng bieän phaùp phaûi aùp duïng cuõng nhö xaùc ñònh caùc boä phaän coù traùch nhieäm thi haønh nhaèm giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñang ñaët ra cuõng nhö coù khaû naêng seõ naûy sinh xung quanh hoaït ñoäng giao tieáp ngoân ngöõ trong xaõ hoäi Vieät Nam trong thôøi kì hoäi nhaäp quoác teá hieän nay caàn phaûi coù moät vaên baûn ñuû söùc phaùp lí – moät boä luaät veà ngoân ngöõ. 2.3 Moät vaên baûn coù tính phaùp quy vôùi söùc maïnh cuûa luaät phaùp nhö vaäy môùi bao quaùt ñöôïc moät loaït vaán ñeà trong sinh hoaït ngoân ngöõ, bao goàm: 1. Caùc vaán ñeà lieân quan ñeán tieáng Vieät vôùi cöông vò laø ngoân ngöõ chung cho toaøn theå coäng ñoàng nhaân daân nhieàu daân toäc Vieät Nam, laø ngoân ngöõ giao tieáp trong moïi lónh vöïc cuûa ñaát nöôùc. 2. Caùc vaán ñeà veà tieáng noùi, chöõ vieát cuûa caùc daân toäc thieåu soá, trong vieäc baûo veä vaên hoaù daân toäc cuûa mình vaø goùp phaàn vaøo taøi saûn vaên hoaù chung cuûa toaøn theå nhaân daân Vieät Nam, veà moái quan heä giöõa tieáng noùi vaø chöõ vieát tieáng Vieät vôùi ngoân ngöõ vaø chöõ vieát caùc daân toäc thieåu soá. 3. Nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ngoaïi ngöõ, nhaát laø tieáng Anh, ngoân ngöõ ñang coù phaïm vi phoå bieán roäng treân theá giôùi, phaùt huy taùc duïng giao tieáp quan troïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi hieän ñaïi. Vaø ôû Vieät Nam vieäc naâng cao trình ñoä giao tieáp tieáng Anh cho giôùi trí thöùc, cho theá heä hoïc sinh – sinh vieân hieän nay ñang laø moät yeâu caàu thöïc teá. 4. Caùc vaán ñeà lieân quan ñeán di saûn vaên hoùa vaø ngoân ngöõ ñöôïc löu giöõ trong kho taøng vaên baûn Haùn – Noâm töø caùc theá kỉ tröôùc ñeå laïi. Do taàm quan troïng vaø tính caáp thieát cuûa caùc vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong sinh hoaït giao tieáp ngoân ngöõ ôû nöôùc ta hieän nay nhö vaäy, neân chuùng toâi kính göûi ñeán laõnh ñaïo Quoác hoäi nhöõng yù kieán ñeà xuaát naøy, neân có moät boä Luaät veà ngoân ngöõ ôû Vieät Nam sôùm ra ñôøi hieän nay do 3 Quoác hoäi ban haønh cuõng coù taàm quan troïng nhö caùc boä luaät veà giaùo duïc ñaïi hoïc, veà ñaát ñai, và baûo veä taøi nguyeân veà moâi tröôøng... Trong khi chuaån bò moät boä luaät nhö vaäy, chaéc chaén giôùi ngoân ngöõ hoïc phaûi coù traùch nhieäm vaø saün saøng nhaän traùch nhieäm ñoùng goùp phaàn tích cöïc, thieát thöïc, döïa vaøo chuyeân ngaønh khoa hoïc cuûa mình. Tài liệu tham khảo 1. Phaïm Vaên Ñoàng (1979), Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät. Trong saùch Chuaån hoaù chính taû vaø thuaät ngöõ. NXB Giaùo duïc, Haø Noäi, 1983. 2. Mai Thuùc Laân (2012), Giöõ gìn söï trong saùng tieáng Vieät. Taïp chí Hoàn Vieät, soá 57 thaùng 4/2012. 3. Buøi Khaùnh Theá (2011), Ngoân ngöõ trong giaùo duïc vaø tieáp xuùc ngoân ngöõ ôû Vieät Nam hieän nay. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 2/2011. 4. Buøi Khaùnh Theá (2009), Ngoân ngöõ trong giaùo duïc vaø giaùo duïc ngoân ngöõ. Baùo caùo khoa hoïc, trình baøy trong Hoäi thaûo Ngoân ngöõ hoïc toaøn quoác toå chöùc taïi Ñaïi hoïc Caàn Thô, 18.04.2009. 5. Ñinh Lö Giang (2011), Vò trí ngoân ngöõ quoác gia cuûa tieáng Vieät treân Wikipedia. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 2 (261) 2011. 6. Ñ Q T (2012), Thí ñieåm daïy ngoaïi ngöõ baét buoäc cho hoïc sinh lôùp 6. Taïp chí Theá giôùi môùi, soá 11/2012. 7. Hoaøng Tueä vaø caùc ñoàng taùc giaû (1984), Ngoân ngöõ caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam vaø chính saùch ngoân ngöõ. NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 8. Trung taâm bieân soaïn saùch caûi caùch giaùo duïc Vieän Ngoân ngöõ hoïc (1983), Chuaån hoaù chính taû vaø thuaät ngöõ, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 9. Nguyeãn Quaûng Tuaân (2012), Coù neân toå chöùc moät ngaøy kỉ nieäm chöõ Quoác ngöõ khoâng? Taïp chí Hoàn Vieät, soá 27 thaùng 4/2012. 4 ng«n ng÷ & ®êi sèng 10. Thu Taâm (2012), Daïy caùc moân khoa hoïc baèng tieáng Anh. Duïc toác baát ñaït. Saøi Goøn giaûi phoùng, thöù hai 19.3.2012. sè 5 (199)-2012 (Ban Biên tập nhận bài ngày 28-03-2012) Ng«n ng÷ häc vµ viÖt ng÷ häc Vai trß cña Èn dô trong ng«n b¶n Power of metaphors in discourse Phan v¨n hoµ (PGS, TS §HNN, §¹i häc §µ N½ng) Abstract In the paper, the author focuses on the power of metaphors in language in general, and in discourse in particular. According to the author, metaphors have been accompanying with the process of human’s language forming and developing, they play a very important role in creating new meanings of words; they themselves are activities of human mind; therefore metaphors also come along with the creative activities in language, especially in the field of lexical meaning. The flexible ways metaphors work in language and different kinds of metaphors, emphasized conceptual and grammatical, carefully mentioned in the main part of the paper sharply display the graceful power of metaphors in languages, in all kinds of discourses. 1. Chúng ta đều biết, ẩn dụ là một sự bóng gió, vì vậy không những luôn tạo ra sự hấp dẫn kì lạ, mà còn tạo ra những hiệu quả giao tiếp to lớn trong nhiều thể loại ngôn bản, nhất là trong thi ca. Ngay trong văn phong chính trị, báo chí và khoa học, nơi cần độ chính xác tuyệt đối của ngôn ngữ, nghĩa tường minh được thể hiện chủ đạo, ẩn dụ vẫn xuất hiện, nhất là ẩn dụ ngữ pháp. Vậy thì cái gì đã làm cho ẩn dụ có sức mạnh ấy? Bài viết này, thông qua cứ liệu tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm phân tích bản chất của ẩn dụ, những đặc điểm vốn có của ẩn dụ khi thể hiện qua các loại ngôn bản. Một mặt, ẩn dụ được tìm hiểu với tư cách là một trong những phương tiện cấu tạo hoặc sáng tạo ngôn bản. Mặt khác, ẩn dụ sẽ được xem là một cách để con người thể hiện những ý nghĩ qua việc cấu tạo ngôn bản và tiếp nhận ngôn bản. Khi làm như vậy, người viết sẽ cố gắng đưa ra các bằng chứng và lập luận cho thấy ẩn dụ là một sức mạnh đáng kể so với những phương thức cấu tạo ngôn bản khác. Bằng chứng lớn nhất là ẩn dụ thuộc về lĩnh vực tri nhận, là nền tảng để ngôn ngữ thực hiện các chức năng: tư duy, giao tiếp và thẩm mĩ. 2. Bản chất và phạm vi hoạt động của ẩn dụ Nhắc đến ẩn dụ, người ta không thể không nhắc đến tư tưởng của Aristotle và sau đó là Plato. Bởi hơn ai hết, trong buổi bình minh của lịch sử ngôn ngữ học, chính Aristotle ( Sage: tr 245, Encyclopedia, V.5, 1994) ngoài việc nhấn mạnh đến chức năng