Nội dung

ĐỀ TÀI LUYỆN KỸ NĂNG VIẾT BÀI THUYẾT MINH CHO HỌC SINH LỚP 8 I. ĐẶT VẤN ĐỀ Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản lần đầu tiên được đưa vào chương trình tập làm văn THCS ở Việt Nam. Đây là loại văn bản thông dụng, có phạm vi sử dụng rất phổ biến trong đời sống. Văn bản thuyết minh là văn bản trình bày tính chất, cấu tạo, cách dùng, cùng lý do phát sinh, quy luật phát triển, biến hoá của sự vật nhằm cung cấp tri thức, hướng dẫn cách sử dụng cho con người. Văn bản thuyết minh được sử dụng rất rộng rãi, ngành nghề nào cũng cần đến. Ví dụ: Mua một cái ti vi, máy giặt, tủ lạnh... đều phải kèm theo bản thuyết minh để ta hiểu được tính năng, cấu tạo, cách sử dụng, cách bảo quản. Mua một hộp bánh, trên đó cũng có ghi xuất xứ, thành phần các chất làm nên bánh, ngày sản xuất, hạn sử dụng, trọng lượng tính... Đến danh lam thắng cảnh ta bắt gặp các bảng quảng cáo giới thiệu lai lịch, sơ đồ thắng cảnh. Ra ngoài phố, ta bắt gặp các bảng quảng cáo giới thiệu sản phẩm. Cẩm quyển sách, ở bìa sau có thể có lời giới thiệu tóm tắt nội dung. Trong sách giáo khoa có bài trình bày thí nghiệm hoặc trình bày sự kiện lịch sử, trình bày tiểu sử nhà văn, giới thiệu tác phẩm được trích... Tất cả đều là văn bản thuyết minh. Hai chữ “thuyết minh” ở đây bao hàm cả ý nghĩa giải thích, trình bày, giới thiệu cho được rõ hơn. Khác với các văn bản nghị luận, tự sự, miêu tả, biểu cảm, hành chính - công vụ, văn bản thuyết minh chủ yếu trình bày tri thức một cách khách quan, giúp con người hiểu biết đặc trưng, tính chất của sự vật, hiện tượng và biết cách sử dụng chúng vào mục đích có lợi cho con người. Việc đưa văn bản thuyết minh gắn liền với tư duy khoa học. Nó đòi hỏi chính xác, rạch ròi. Muốn làm được văn bản thuyết minh phải tiến hành điều tra, nghiên cứu học hỏi tri thức. Việc đưa văn bản thuyết 1 minh vào nhà trường là cung cấp cho học sinh một kiểu văn bản thông dụng, rèn luyện kỹ năng trình bày các tri thức có tính chất khách quan, khoa học, nâng cao năng lực tư duy và biểu đạt cho học sinh. Bài giảng của các thầy, cô giáo thuộc tất cả các bộ môn đều là bài thị phạm tốt cho văn bản thuyết minh. Chỉ cần có ý thức hướng dẫn học sinh có thể làm được. Loại văn bản này giúp cho học sinh quen với lối làm văn có tri thức, có tính khách quan, khoa học, chính xác. Trong bài viết này tôi sẽ đi sâu vào rèn luyện kỹ năng viết bài văn thuyết minh cho học sinh lớp 8. II. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN Để đảm bảo nguyên tắc giáo dục “Học đi đôi với hành”, “Lý luận gắn với thực tiễn” thì học sinh phải nắm vững phương pháp thuyết minh, biết vận dụng các phương thức thuyết minh một cách hợp lý ở mỗi lĩnh vực đời sống, khoa học. Giáo viên phải cho học sinh thấy đây là một loại văn bản khác hẳn với tự sự (vì không có sự việc, diễn biến), khác với miêu tả (vì không đòi hỏi miêu tả cụ thể cho người đọc “cảm thấy” mà cốt là làm cho người ta hiểu), khác với văn bản nghị luận (vì ở đây cái chính là trình bày nguyên lý, quy luật, cách thức... chứ không phải là luận điểm, suy luận, lý lẽ...), khác với văn bản hành chính - công vụ (là văn bản trình bày quyết định, nguyện vọng, thông báo của ai đối với ai); nghĩa là văn bản thuyết minh là một kiểu văn bản riêng, mà các loại văn bản ấy không thay thế được. Học sinh đã học cách giải thích trong nghị luận. Nhưng nghị luận giải thích chủ yếu là dùng luận điểm, luận cứ để làm sáng tỏ vấn đề. Ở văn bản thuyết minh lại là giải thích bằng cơ chế, quy luật của sự vật, cách thức sử dụng và bảo quản đồ vật. Đây là một kiểu giải thích bằng tri thức khoa học khác với giải thích trong nghị luận nhằm phát biểu quan điểm. Muốn làm tốt bài văn thuyết minh học sinh cần nắm vững các yêu cầu quan sát phương pháp thuyết minh và tuân thủ các bước: Tìm hiểu đề bài, xây dựng bố cục và nội dung, viết bài văn. 2 1. Yêu cầu Yêu cầu đối với bài văn thuyết minh là phải có tri thức về đối tượng cần thuyết minh. Không có tri thức thì không thể làm bài văn thuyết minh được. Tri thức bắt nguồn từ việc học tập, tích luỹ hàng ngày từ sách báo, đặc biệc từ việc quan sát, tìm hiểu của học sinh. Nói kiến thức về đối tượng tức là hiểu biết đối tượng thuyết minh (sự vật, hiện tượng, phương pháp...) là cái gì, có ý nghĩa gì đối với con người, nghĩa là nắm bắt được bản chất, đặc trưng của sự vật. 2. Quan sát Muốn có tri thức về đối tượng thì trước hết phải biết quan sát. Quan sát không phải đơn giản là nhìn, xem mà còn phải xét để phát hiện đặc điểm tiêu biểu của sự vật, phân biệt cái chính, phụ. Đặc điểm tiêu biểu là đặc điểm có ý nghĩa phân biệt sự vật này với sự vật khác, ví dụ: cao, thấp; dài, ngắn; to, nhỏ; vuông, tròn; nóng, lạnh... phải biết và trở thành thói quen tra cứu từ điển, sách giáo khoa, đặc biệt là phải biết phân tích, chẳng hạn: Đối tượng có thể chia làm mấy bộ phận, mỗi bộ phận có đặc điểm gì, quan hệ giữa các bộ phận ấy với nhau ra sao. Làm được như vậy các em sẽ có tri thức để thuyết minh. 3. Phương pháp Phương pháp thuyết minh là một vấn đề then chốt của bài văn thuyết minh. Nắm được phương pháp học sinh biết sẽ phải ghi nhận thông tin nào, lựa chọn những số liệu nào để thuyết minh một sự vật, hiện tượng. Nếu hiểu cấu tạo của sự vật thì phải trình bày sự vật theo các thành phần cấu tạo đó. Nếu hiểu sự vật theo quá trình hình thành của nó thì phải trình bày theo quá trình đó từ trước đến sau. Nếu sự vật có nhiều bộ phận và phương diện thì lần lượt trình bày từng bộ phận, phương diện cho đến hết. Như thế là trình bày theo trình tự đặc trưng của bản thân sự vật. 3 Một số phương pháp thuyết minh cụ thể thường gặp mà yêu cầu học sinh phải nắm vững và vận dụng một cách linh hoạt. Đó là: * Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích: Học sinh phải xác định được đối tượng thuyết minh thuộc loại sự vật, hiện tượng gì và chỉ rõ đặc điểm riêng nổi bật của đối tượng trong loại sự vật, hiện tượng đó. Đây là phương pháp mà các em phải luyện tập nhiều để tránh những lỗi thường gặp như định nghĩa quá rộng, quá hẹp hay trùng lặp không làm cho người đọc nhận thức được sự vật. Ví dụ: “Ngữ văn là môn dạy học và viết văn”, hay “Bão là một hình thức vận động của không khí...” đều là những định nghĩa không phù hợp, quá hẹp hoặc quá rộng. * Phương pháp liệt kê: là kể ra các thuộc tính, biểu hiện cùng loại * Phương pháp nêu ví dụ: là phương pháp thuyết minh có sức thuyết phục được sử dụng phổ biến. Yêu cầu ví dụ được chọn phải khách quan, trình bày phải có thứ tự. * Phương pháp nêu số liệu: là một loại ví dụ dùng vào trường hợp các sự vật có biểu hiện đặc trưng ở số lượng. Ví dụ: Nói một tượng phật lớn, thì phải nói cáo bao nhiêu, vai rộng bao nhiêu, Chẳng hạn: Một tượng phật ở Nhạc Sơn - Tứ Xuyên - Trung Quốc cao 71m, rộng 24m, trên mu bàn chân tượng có thể để 20 chiếc xe con. Thế là người đọc hình dung được quy mô to lớn của tượng phật. * Phương pháp so sánh: Cũng là một phương pháp sử dụng phổ biến. Ví dụ: thuyết minh cờ vua có thể so sánh với cờ tướng: Cờ vua và cờ tướng đều dùng quan tướng đứng đầu, chia 2 phe đối mặt nhau. Tướng và vua khi đã bị “chiếu tướng” thì đều thua. Nhưng cờ vua khác cờ tướng là con “Vua” có uy lực, mạnh mẽ, khi cờ tàn nó có thể ra trận 4 giết đối phương, còn “Tướng” trong cờ tướng thì chỉ được đi loanh quanh trong cung cấm. * Phương pháp phân loại, phân tích: Đối với sự vật đa dạng, nhiều cá thể thì nên phân loại để trình bày cho rõ ràng. Một đối tượng có nhiều bộ phận, nhiều mặt thì phân ra từng bộ phận, từng mặt mà trình bày lần lượt. Sau khi nắm vững được yêu cầu, cách quan sát và phương pháp thuyết minh, học sinh phải tuân thủ các bước để làm một bài văn thuyết minh: Tìm hiểu đề bài; tìm ý, dàn ý; viết đoạn văn. III. CÁC BƯỚC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG LÀM BÀI THUYẾT MINH 1. Tìm hiểu đề, tìm ý Việc tìm hiểu đề bài trong quá trình làm bài tập làm văn là việc đầu tiên và rất quan trọng để tìm ý cho bài văn, đảm bảo cho bài văn không lạc đề, đủ ý. Việc làm này có ý nghĩa quyết định đối với kết quả bài làm. Riêng đối với văn thuyết minh đọc kỹ đề và tìm ý vô cùng quan trọng. Các em phải nắm được yêu cầu của đề bài. Đề nêu gì? (Đối tượng thuyết minh), đối tượng đó có đặc điểm, hình dáng, cấu tạo... đặc biệt là phải nắm vững tính chất của đề. Bởi đề văn thuyết minh nêu các đối tượng người làm bài trình bày tri thức về chúng. Để làm bài văn thuyết minh cần tìm hiểu kỹ đối tượng thuyết minh, xác định rõ phạm vi tri thức về đối tượng đó. Ví dụ 1: Khi dạy bài thuyết minh về một thứ đồ dùng. Đối tượng thuyết minh rất gần gũi với các em nhưng nếu các em không biết quan sát, không tìm hiểu, nghiên cứu về đối tượng thuyết minh thì các em không thể có tri thức để làm rõ đối tượng đó. Vì thế, trước khi dạy bài này tôi cho các em tìm hiểu ở nhà về các đối tượng: Các em quan sát, đọc tài liệu, hỏi những người hiểu biết về đối tượng đó. Để 5 có kiến thức sâu và phong phú về các đối tượng tôi chia nhóm để các em hoạt động: Nhóm 1: Tìm hiểu về cái phích nước Nhóm 2: Tìm hiểu về chiếc xe đạp Nhóm 3: Tìm hiểu về chiếc bút bi Nhóm 4: Tìm hiểu về chiếc bút máy Nhóm 5: Tìm hiểu về chiếc nón lá Việt Nam Nhóm 6: Tìm hiểu về chiếc áo dài Việt Nam Để tạo điều kiện cho các em tìm hiểu sâu về đối tượng, có tri thức về đối tượng thuyết minh, tôi ra cho các em hệ thống câu hỏi về từng đối tượng. Các em tìm hiểu bằng cách trả lời các câu hỏi vào sổ tích luỹ. Ví dụ: Thuyết minh về cái phích nước. Có các câu hỏi sau: - Phích có vai trò gì trong cuộc sống sinh hoạt của mỗi gia đình? - Hình dáng phích như thế nào? - Phích nước được cấu tạo mấy phần? - Do những bộ phận nào tạo thành? Và được làm bằng những chất liệu gì? - Bộ phận nào của phích là quan trọng nhất? (Ruột phích) - Ruột phích được cấu tạo như thế nào để giữ nhiệt? - Hiệu quả giữ nhiệt? - Bộ phận vỏ phích được làm bằng gì? Có tác dụng bảo quản ruột phích như thế nào? - Bộ phận miệng phích, quai phích được làm như thế nào, bằng chất liệu gì? - Cách bảo quản phích như thế nào? Ví dụ 2: Khi dạy thuyết minh về một thể loại văn học tôi yêu cầu các em học thuộc một số bài thơ đã học trong chương trình lớp 6, 7, 8. Và cũng chia nhóm, mỗi nhóm tìm hiểu một thể loại thơ hoặc văn xuôi. Nhóm 1: Thuyết minh đặc điểm thơ thất ngôn bát cú 6 Nhóm 2: Thuyết minh đặc điểm thơ lục bát Nhóm 3: Thuyết minh về thơ song thất lục bát Nhóm 4: Thuyết minh về thơ thất ngôn tứ tuyệt Nhóm 5: Thuyết minh về thơ ngũ ngôn Nhóm 6: Thuyết minh về thơ tám chữ Tôi gợi ý cho các em tìm bằng một số hệ thống câu hỏi Ví dụ: Thuyết minh về đặc điểm thơ thất ngôn bát cú. - Mỗi bài thơ có mấy dòng, mỗi dòng có mấy chữ (tiếng)? - Số dòng, số chữ ấy có bắt buộc không? Có thể tuỳ ý thêm bớt được không? - Bài thơ như thế nào thì chuẩn về luật? Như thế nào thì thất luật? Thế nào là chuẩn niêm? Thế nào là thất niêm? - Bài thơ được gieo vần kiểu gì? Vần chân hay vần lưng? - Cách ngắt nhịp phổ biến của mỗi dòng thơ? Ví dụ 3: Khi tìm ý cho dạng bài thuyết minh về một phương pháp (cách làm) tôi cũng đưa ra hệ thống câu hỏi để giúp các em tìm ý cho bài văn và cũng chia mỗi nhóm 1 đề để các em có kiến thức phong phú. Nhóm 1: Giới thiệu cách làm và chơi diều Nhóm 2: Thuyết minh trò chơi kéo co Nhóm 3: Thuyết minh trò chơi ô ăn quan Nhóm 4: Thuyết minh trò chơi rồng rắn lên mây. Chẳng hạn: Giới thiệu cách làm và chơi thả diều tôi đưa ra một hệ thống câu hỏi sau: - Nguyên liệu làm được một cái diều gồm những gì? - Trước đây ông cha ta thường làm diều bằng những nguyên liệu gì? Hiện nay chất liệu gồm những gì? - Có những loại diều nào? - Cách làm như thế nào? Cái gì làm trước, cái gì làm sau? 7 - Màu sắc, hình dáng chiếc diều? - Yêu cầu thành phẩm như thế nào? - Cách chơi thả diều ra sao? Số lượng người chơi, sân chơi? - Ý nghĩa của việc chơi thả diều? Ví dụ 4: Khi tìm ý cho dạng bài thuyết minh về một danh lam thắng cảnh hoặc một si tích lịch sử? Tôi cũng giúp các em tìm ý bằng một hệ thống câu hỏi và yêu cầu đến tận nơi danh lam thắng cảnh hoặc di tích lịch sử ấy để tham quan, ngoài ra giới thiệu cho các em tìm đọc một số tài liệu về các danh thắng và di tích lịch sử. Để các em học tập lẫn nhau và có kiến thức phong phú, tôi cũng chia nhóm để các em tìm hiểu, mỗi nhóm tìm hiểu một đề. Nhóm 1: Thuyết minh về khu danh lam thắng cảnh Sầm Sơn Nhóm 2: Thuyết minh về khu di tích lịch sử Đền Nhà Lê Nhóm 3: Thuyết minh về khu di tích Lam Kinh Nhóm 4: Thuyết minh về khu di tích cầu Hàm Rồng Ví dụ câu hỏi tìm ý của đề như sau: - Khu danh lam thắng cảnh Sầm Sơn thuộc địa phận nào của tỉnh Thanh Hoá? Từ Thành phố Thanh Hoá đi về phía đông khoảng bao nhiêu km? - Khu danh thắng có diện tích khoảng bao nhiêu km2? - Đặc điểm về cảnh quan thiên nhiên? - Bờ biển? Bãi cát? Nước biển? Các công trình kiến trúc? - Đền Độc Cước có từ bao giờ? Kiến trúc như thế nào? Ý nghĩa tâm linh? - Hòn Trống Mái nằm ở đâu? Đặc điểm như thế nào? Ý nghĩa? - Chùa Cô Tiên nằm trên dãy núi Trường Lệ cách Đền Độc Cước bao nhiêu km? Nguồn gốc của chùa? Chùa được kiến trúc như thế nào? Ý nghĩa tâm linh ra sao? Các đề khác cũng có một hệ thống câu hỏi tương tự như vậy để tạo điều kiện thuận lợi cho các em tìm đủ ý. 8 2. Lập dàn ý: Là công việc cần thiết trong quá trình làm một bài văn. Dàn ý là hệ thống các ý được sắp xếp mạch lạc, hợp lý, khoa học, nhằm giải quyết những yêu cầu mà đề bài đặt ra. Các ý đó được thể hiện dưới dạng các hình thức tiêu đề ngắn gọn. Dàn ý có thể ví như cái khung, cái sườn của bài văn. Vì thế, làm dàn ý là khâu vô cùng quan trọng trước khi làm bài văn. Muốn có kỹ năng này phải kết hợp sự hiểu biết về đặc điểm dàn ý và sự rèn luyện thành thạo các thao tác dàn ý. Các thao tác rèn luyện để hình thành kỹ năng làm dàn ý bài văn thuyết minh có thể có các thao tác sau: - Thao tác xác định nội dung, tính chất của đề - Thao tác lựa chọn tri thức, các tư liệu cần thiết để làm dàn ý - Thao tác hệ thống hoá để sắp xếp các ý đã có theo một trình tự hợp lý, chặt chẽ, khoa học. - Thao tác trình bày từng bộ phận, từng mặt của đối tượng Thao tác trên gắn liền với hoạt động tư duy và việc sử dụng ngôn ngữ. Vì thế, rèn luyện các thao tác trên cũng chính là rèn luyện các thao tác tư duy và khả năng sử dụng ngôn ngữ. Để có kỹ năng làm dàn ý, điều quan trọng là phải luyện tập thực hành các thao tác đó nhiều lần từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao, khắc phục dần sự lúng túng ban đầu để dần dần đạt sự thuần phục. Bí quyết dẫn đến sự thuần thục là kiên trì, bền bỉ, say mê luyện tập. Làm dàn ý cho các kiểu bài nói chung và dàn ý cho bài văn thuyết minh nói riêng thường có 3 phần: Mở bài, thân bài và kết bài. Quan trọng nhất là phần thân bài. Nghĩa là chia thành ý lớn, ý nhỏ, sắp xếp các ý theo một trình tự hợp lý. Tuỳ từng dạng bài mà có cách sắp xếp ý khác nhau và lựa chọn các phương pháp thuyết minh cho phù hợp. 9 Chẳng hạn, ở dạng bài thuyết minh về một thứ đồ dùng ta có thể lựa chọn và sắp xếp các ý theo đặc điểm, cấu tạo, cách sử dụng, cách bảo quản, ý nghĩa của đồ dùng đối với cuộc sống con người. Dạng bài thuyết minh về một thể loại văn học ta lại lựa chọn và sắp xếp các ý theo một trình tự khái quát đặc điểm về thể loại sau đó đến từng đặc điểm cụ thể rồi khẳng định lại giá trị, ý nghĩa của thể loại trong nền văn học. Khi làm dàn ý cho dạng bài thuyết minh về một phương pháp (cách làm) ta lựa chọn và sắp xếp các ý theo trình tự: Nguyên liệu - cách làm - yêu cầu thành phẩm. Còn đối với dạng bài thuyết minh về một danh lam thắng cảnh hay một di tích lịch sử thì việc làm dàn ý, cách sắp xếp các ý thường theo không gian, từ xa đến gần, những đặc điểm nổi bật của từng cảnh quan, kiến trúc... Ví dụ 1: Thuyết minh về một chiếc bút bi. Ta có thể xây dựng dàn ý như sau: a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về chiếc bút bi (có thể sử dụng phương pháp nêu định nghĩa) b. Thân bài: (Dùng phương pháp phân loại, phân tích) - Đặc điểm về hình dáng, kích thước, màu sắc hoa văn của chiếc bút bi - Cấu tạo bút gồm hai phần: Vỏ bút và ruột bút - Vỏ bút được làm bằng chất liệu gì? Gồm bộ phận? Công dụng của từng bộ phận? - Ruột bút được cấu tạo như thế nào? Làm bằng chất liệu gì? Có những bộ phận nào? Chức năng công dụng của từng bộ phận? - Để sử dụng và bảo quản bút bi được tốt người ta đã dùng bộ phận gì? Cách dùng? - Cách bảo quản bút như thế nào? c. Kết luận: Ý nghĩa của chiếc bút bi trong đời sống mọi người đặc biệt trong tầng lớp sinh viên, học sinh 10 Ví dụ 2: Thuyết minh về thể thơ thất ngôn bát cú đường luật a. Mở bài: Nêu một định nghĩa chung về thể thơ thất ngôn bát cú đường luật b. Thân bài: - Nêu đặc điểm của thể thơ + Số câu, số chữ trong mỗi bài + Quy luật bằng trắc của mỗi thể thơ + Cách gieo vần của mỗi thể thơ + Cách ngắt nhịp phổ biến của mỗi dòng thơ c. Kết luận: Cảm nhận của em về vẻ đẹp, nhạc điệu của thể thơ Ví dụ 3: Giới thiệu cách làm và chơi thả diều a. Mở bài: Giới thiệu chung về thú chơi thả diều b. Thân bài: - Nguyên liệu để làm diều: + Trước đây diều được làm bằng những nguyên liệu: tre, nứa, giấy bồi, keo dán, dây thừng... + Ngày nay diều được làm bằng nhiều nguyên liệu + Tuỳ từng loại diều mà sử dụng các chất liệu khác nhau - Cách làm diều: + Làm khung diều + Dán giấy hoặc nilon vào khung - Yêu cầu thành phẩm: Diều nhẹ đẹp, bay cao, dây diều nhỏ, bền - Cách chơi thả diều - Ý nghĩa của thú chơi thả diều c. Kết bài - Cảm nghĩ về thú chơi thả diều - Liên hệ với các lễ hội chơi thả diều Ví dụ 4: Giới thiệu về khu danh lam thắng cảnh Sầm Sơn 11 a. Mở bài: Giới thiệu về khu danh lam thắng cảnh Sầm Sơn b. Thân bài: - Trình bày về những nét nổi bật của khu danh thắng Sầm Sơn - Vị trí địa lý: Bãi biển Sầm Sơn thuộc thị xã Sầm Sơn - Đi theo đường số 8 - cách Thành phố Thanh Hoá về phía đông 16m - Cảnh quan: + Bãi cát chạy dài bao nhiêu km? + Nước biển, sóng biển (Đan xen yế tố miêu tả) + Bờ biển, các công trình kiến trúc (Đan xen yếu tố miêu tả) + Cảnh mọi người tắm biển (Đan xen yếu tố miêu tả) + Cảnh môi trường sinh thái + Đi về phía Nam là dãy núi Trường Lệ (miêu tả) + Trên dãy núi Trường Lệ có Đền Độc Cước: Giới thiệu về nguồn gốc, cảnh quan và ý nghĩa tâm linh của ngôi đền + Cách Đền Độc Cước chừng 300m, có hòn Trống Mái. Giới thiệu ý nghĩa và đan xen miêu tả cảnh quan? + Du khách đi về phía Tây Nam của dãy núi Trường Lệ khoảng 1km sẽ chiêm ngưỡng ngôi chùa Cô Tiên (Giới thiệu nguồn gốc ngôi chùa? Kiến trúc chùa? Cảnh quan và ý nghĩa tâm linh) c. Kết bài: Tình cảm của người viết và ý nghĩa bảo vệ khu danh lam thắng cảnh Sầm Sơn Các đề khác, cách xây dựng dàn ý cũng tương tự nhằm luyện cho các em có kỹ năng xây dựng dàn ý và tạo điều kiện để các em viết bài văn đủ ý, trình tự thuyết minh hợp lý, khoa học, bố cục rõ ràng, mạch lạc. 12 3. Viết các đoạn văn Đây là một khâu thể hiện năng lực tư duy, sự hiểu biết và khả năng viết văn của các em. Bởi vì, văn bản thuyết minh cần được trình bày chính xác, rõ ràng, chặt chẽ và hấp dẫn về những tri thức mang tính khách quan, hữu ích cho con người. Khi viết bài văn, các em cần linh hoạt sử dụng phối hợp nhiều phương pháp thuyết minh và đan xen các yếu tố miêu tả, bình luận thì bài văn sẽ hấp dẫn hơn, có sức thuyết phục cao hơn. Các em dựa vào dàn ý để viết thành các đoạn văn. Dàn ý được ví như bộ khung, sườn, cật của một ngôi nhà; còn câu chữ, cách hành văn trong một bài văn là sự trang trí, hoa văn, màu sắc, kiểu dáng bên ngoài của ngôi nhà. Bài văn đủ ý, có sức thuyết phục cao, người đọc dễ hiểu. Điều đó yêu cầu người viết phải biết vận dụng các từ ngữ chính xác, gợi tả, gợi cảm, câu văn ngắn gọn, ý hàm súc. Sau khi lập xong dàn ý, mỗi dạng bài, tôi đều luyện cho các em viết các đoạn văn. Chia nhóm để viết, mỗi nhóm viết một đoạn, một phần trong bài văn. Học sinh tự viết, trình bày trước nhóm. Chọn những đoạn văn hay trình bày trước lớp. Cách hoạt động theo nhóm có nhiều ưu điểm để các em được học tập lẫn nhau. Giáo viên cho học sinh nhận xét, giáo viên nhận xét, bổ sung, sửa chữa những thiếu sót của các em. Từng dạng bài tôi đưa ra một số đoạn văn để các em tham khảo, học tập. Chẳng hạn: Thuyết minh về chiếc bút bi Nhóm 1: Viết phần thân bài Nhóm 2: Viết đoạn 1. Về hình dáng, kích thước, màu sắc, hoa văn của chiếc bút bi Nhóm 3: Viết đoạn 2. Cấu tạo và công dụng của chiếc bút bi Nhóm 4: Cách sử dụng và bảo quản Nhóm 5: Viết phần kết bài Các dạng đề khác như thuyết minh về một thể loại văn học; về cách làm và chơi một trò chơi dân gian; về một danh lam thắng cảnh hay di tích lịch sử, cách tổ 13 chức dạy học, tôi cũng vận dụng hoạt động nhóm như trên, nhưng có sự đảo đổi để nhóm nào các em cũng được viết phần mở bài, thân bài, kết bài. Sau đây là một số đoạn văn để các em tham khảo: Ví dụ: Thuyết minh về chiếc bút bi Ta có thể vận dụng phương pháp nêu định nghĩa để viết phần mở bài như sau: * Mở bài: Bút bi là một trong những đồ dùng học tập của học sinh, sinh viên là một phương tiện để viết. Hiện nay, có nhiều hãng sản xuất bút bi nhưng được ưa chuộng và nổi tiếng trên thị trường là hãng bút bi Thiên Long và Bến Nghé. Bút bi gọn nhẹ, tiện lợi, dễ sử dụng và không làm rây mực. * Thân bài: Có thể vận dụng phương pháp phân tích, phân loại để phân tích phần thân bài. Ví dụ: Bút bi có cấu tạo 2 phần: Phần vỏ và phần ruột. Phần vỏ được làm bằng nhựa có hệ thống ren ngăn cách có thể tháo ra lắp vào dễ dàng. Càng về phía ngòi bút đường kính càng nhỏ lại vừa đủ để ngòi bút chia ra. Phía trên có một cái bấm bút, khi viết ta nhấn tay vào cái bấm bút để ngòi chui ra, còn khi không viết nữa ta nhấn ngay vào cái bấm bút để ngòi thụt vào trong vỏ, mực sẽ lưu thông không tốt nếu để ngòi bút trơ ra không khí làm mực khô bút sẽ bị tắc mực Khi thuyết minh dạng bài danh lam thắng cảnh hoặc di tích lịch sử thì yêu cầu lời văn trang trọng gợi cảm Ví dụ: Thuyết minh về di tích lịch sử cầu Hàm Rồng có thể viết một đoạn thân bài như sau: Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cầu Hàm Rồng là mạch máu giao thông quan trọng của đất nước. Sau sự kiện Vịnh Bắc Bộ (5-81964) giặc Mỹ điên cuồng tiến hành chiến tranh phá hoại Miền Bắc trên quy mô rộng lớn từ tỉnh Quảng Bình trở ra. Đứng đầu nhà trắng Jôn - Sơn và Bộ trưởng Quốc phòng Mắc - Ma - Na - Ra đã chọn cầu Hàm Rồng là mục tiêu để cắt đứt con 14 đường huyết mạch, đốt xương sống trên quốc lộ 1A nhằm ngăn chặn sự chi viện của nhân dân Miền Bắc cho quân dân Miền Nam ruột thịt. Thế nhưng chúng đã gặp sức chống cự của cây cầu hiên ngang và của nhân dân Thanh Hoá anh hùng. Đối với dạng bài thuyết minh về một trò chơi dân gian, yêu cầu người viết ngoài việc hiểu đặc điểm, tính chất của trò chơi, luật chơi còn phải hiểu sâu sắc ý nghĩa của trò chơi. Khi viết lời văn cần truyền cảm, giàu hình ảnh, giàu cảm xúc. Chẳng hạn, có thể viết phần kết bài cho đề bài thuyết minh về một trò chơi dân gian như sau: Trò chơi nhảy dây không chỉ luyện cho người chơi sức khoẻ dẻo dai, nhanh nhẹn, hoạt bát mà còn mang lại niềm vui cùng quan hệ hoà đồng, thân thiện cho tuổi thơ. Sau này dẫu có đi bốn phương trời thì mỗi khi nhớ lại thời thơ ấu, chắc chắn chúng ta sẽ chẳng thể nào quên trò chơi dân dã như nhảy dây, rồng rắn lên mây, bịt mắt bắt dê, thả diều, chọi dê... bởi chúng như những sợi dây vô hình đan dệt nên tình bạn trong sáng hồn nhiên và đã trở thành những kỷ niệm đẹp đẽ, in sâu vào ký ức của mỗi người. Bài minh hoạ: Thuyết minh về cầu Hàm Rồng bằng một văn bản ngắn. Là mỗi người con xứ Thanh, chúng ta đều mang trong mình niềm tự hào thiêng liêng, sâu thẳm về quê hương “địa linh nhân kiệt”, nơi “Rồng vờn hạt ngọc, Hạc bơi chân thành”. Càng tự hào biết bao bởi quê ta là chiếc nôi văn hoá của nhân loại, là bảo tàng đồ sộ với những di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh có giá trị đến muôn đời! Trong bảo tàng đồ sộ đó, chúng ta xúc động, tự hào nhắc tới cây cầu Hàm Rồng lịch sử! Cầu Hàm Rồng được xây dựng từ năm 1901 đến năm 1904, nằm ở cửa ngõ phía Bắc của thành phố Thanh Hoá. Đây là cây cầu sắt nhẹ nhất, có một nhịp duy nhất và đẹp nhất Đông Dương ở đầu thế kỉ XX. Mang dáng hình nửa vầng trăng khuyết, vươn ra từ núi Ngọc, núi Rồng, vắt mình soi bóng lung linh trên dòng sông Mã thơ mộng, hữu tình, cây cầu không chỉ là huyết mạch giao thông cho những dòng người xuôi ngược, mà còn là chứng nhân sống động của lịch sử quê nhà. 15 Dù rất xót đau, nhưng để tiêu thổ kháng chiến, năm 1947 ta đành phải đánh sập cầu. Và năm 1963, cầu được xây dựng lại với một tuyến đường sắt chạy giữa và hai làn dành cho đường bộ hai bên. Trong cuộc đọ sức với đế quốc Mỹ xâm lược, cầu Hàm Rồng đã khiến cả thế giới ngạc nhiên bởi thế đứng bất diệt của nó. Đây là huyết mạch giao thông nối liền tiền tuyến Miền Nam và hậu phương Miền Bắc. Với vị trí chiến lược vô cùng quan trọng ấy, cây cầu thân yêu của chúng ta đã trở thành “toạ độ lửa”, thành “túi bom”, thành mục tiêu bắn phá của không quân Hoa Kỳ. Ôi! Thật là tàn bạo và dã man! Bởi, để đánh sập cầu, đế quốc Mỹ đã huy động tới 2.857 lần chiếc máy bay hiện đại đủ loại, kể cả pháo đài B52 và khoảng 7 tấn bom dội xuống khu vực Hàm Rồng. Chỉ riêng trong hai ngày mùng 3 và mùng 4 tháng tư năm 1965, kẻ thù đã huy động hàng trăm máy bay, cắt bom bắn phá 80 lần, ném 350 quả bom, bắn 149 quả Rốc-két… xuống khu vực cầu. Hàm Rồng sôi lên trong lửa đạn! Nhưng, “Quyết không để sập cầu”! Quân dân Hàm Rồng đang ngày đêm bám trụ, đối mặt với quân thù. Cảm động và khâm phục biết bao, có những chiến sĩ, bom phạt ngang mình, máu loang đỏ áo mà vẫn bám sát trận địa đến hơi thở cuối cùng. Và kia là cô dân quân thân hình bé nhỏ, vác trên vai 2 hòm đạn nặng gấp đôi cơ thể mà vẫn chạy phăng phăng trong bão đạn mưa bom… Tất cả họ, những anh Cảu, chị Tuyển, chị Hằng... đều đã góp phần bảo vệ cầu, góp phần làm nên chiến thắng Hàm Rồng oanh liệt, biến dòng sông Mã trở thành vực thẳm “chôn máy bay thù rụng kín lòng sông”, để cây cầu của ta đó vẫn sừng sững hiên ngang, đảm bảo ngày đêm thông xe, thông tuyến. Nhưng, đế quốc Mỹ đã không từ một thủ đoạn nào để đánh sập cầu. Ngày 6/10/1972, cả xứ Thanh lặng người, quặn thắt khi biết tin kẻ thù đã dùng bom laze đánh hỏng cầu. Trước sự man rợ của chúng, con người xứ Thanh vẫn không chịu lùi bước. Cầu hỏng tới đâu, sửa ngay tới đó. Năm 1973, cầu được dựng lên trong niềm vui tươi, phấn khởi của mọi người. 16 Đất nước hoà bình, thống nhất, nhịp cầu lại nối những bờ vui đón từng đoàn quân chiến thắng trở về. Cây cầu lại lung linh soi bóng, chứng kiến sự thay da đổi thịt từng ngày, từng giờ của quê hương. Ngày nay,Thành phố trẻ của chúng ta đang vươn mình tới những tầm cao mới. Nhưng, chúng ta không thể để sự khắc nghiệt của thiên nhiên và lớp bụi thời gian vùi lấp đi ánh hào quang chói lọi của một thời máu lửa, không thể biến di tích thành hoang tích, phế tích. Giữ gìn, bảo vệ cầu là trách nhiệm của tôi, của bạn và của tất cả mọi người. IV. KẾT QUẢ Qua việc luyện cho học sinh các kỹ năng cơ bản để viết bài văn thuyết minh như: Tìm hiểu đề bài, tìm ý; lập dàn ý; viết các đoạn văn ở phần mở bài, thân bài, kết bài. Tôi nhận thấy các em rất hứng thú học văn thuyếtt minh, không còn ngại và sợ làm văn. Bởi trong các giờ học ở các môn, các em được cung cấp các kiến thức. Qua hướng dẫn của tôi, các em sưu tầm các tài liệu viết về các đối tượng thuyết minh, hơn nữa các em được luyện tập thực hành nhiều; được độc lập suy nghĩ và thể hiện kết quả của mình trong bài viết. Các em đã tự tin và đã biết huy động được vốn kiến thức trong sách vở, tài liệu và trong cuộc sống. Vì thế qua 02 bài viết kiểu bài thuyết minh đạt kết quả như sau: Bài viết số 3 số 5 Lớp 8D 8D sĩ số 45 45 Giỏi 9 10 Khá 21 16 Trung Bình 15 19 Yếu 0 0 V. RÚT KINH NGHIỆM 17 Qua thời gian 01 năm giảng dạy môn Ngữ Văn ở lớp 8D, năm học 2010 2011, tôi rút ra một số kinh nghiệm như sau: Dạy học môn Ngữ văn cũng như các môn học khác chúng ta phải tuyệt đối tuân thủ quan điểm dạy học theo hướng tích cực, thích hợp. Bởi môn Ngữ văn, đặc biệt là phân môn tập làm văn đòi hỏi trí thông minh, sáng tạo, ý thức độc lập, tinh thần chủ động trong học tập của học sinh. Ngoài ra, còn đòi hỏi các em thành thạo các thao tác và kỹ năng làm bài. Để học sinh có thể viết tốt kiểu bài văn thuyết minh cũng như các kiểu bài khác, trước hết người giáo viên cần cho học sinh thích học môn Ngữ văn giáo viên giới thiệu các tài liệu tham khảo, ý thức đọc có ghi chép vào sổ tích luỹ văn học và học sinh có kế hoạch đi tham quan một số di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, có ghi chép lại dùng làm tư liệu. Các em phải tạo được thói quen thường xuyên rèn luyện các kỹ năng trên và yêu thích môn Ngữ văn, có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu mới trong dạy và học. Trên đây là một số việc làm, là sáng kiến tôi đã áp dụng. Rất mong sự góp ý của đồng nghiệp để giúp cho việc giảng dạy môn Ngữ văn đạt kết quả cao hơn. Thanh Hoá, ngày 15 tháng 3 năm 2011 Người viết Nguyễn Thị Thu Hà 18