Quyển 1_Nội dung quản lý hành chính (P9).doc (kinh doanh)

3.10.C¶i c¸ch hµnh chÝnh g¾n liÒn víi n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc, t¨ng niÒm tin cña c«ng d©n ®èi víi nhµ níc. §©y lµ mét trong nh÷ng c¸ch tiÕp cËn mµ c¸c nhµ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc cÇn quan t©m ®Ó tõng bíc cã thÓ ¸p dông c¸c tiªu chuÈn qu¶n lý chÊt lîng theo tiªu chuÈn ISO 9001-2000. S¶n phÈm cña ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc lµ hµng ho¸ vµ dÞch vô. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm chÊt lîng trong khu vùc c«ng, trong ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc thêng kh«ng ®îc chó ý. ChÊt lîng trong khu vùc c«ng thêng rÊt khã lîng ho¸, x¸c ®Þnh. ®Æc biÖt c¸c lo¹i dÞch vô mang tÝnh hµnh chÝnh. DÞch vô hµnh chÝnh mang tÝnh ph¸p lý cao nhng l¹i lµ mang tÝnh “bÊt b×nh ®¼ng". ChÊt lîng ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô c«ng cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc g¾n liÒn víi c«ng d©n, c¸c tæ chøc mµ hä cung cÊp dÞch vô hay c«ng d©n vµ c¸c tæ chøc lµ ngêi sö dông c¸c lo¹i dÞch vô ®ã. C¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc ®· ®îc §¶ng vµ Nhµ níc ta quan t©m. NhiÒu nghÞ quyÕt cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®· ®îc ban hµnh. NhiÒu ho¹t ®éng c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc tËp trung trªn ba lÜnh vùc chñ yÕu mµ NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng lÇn thø 8 ( Kho¸ VII) ®· ®îc ChÝnh phñ chØ ®¹o triÓn khai. C«ng cuéc ®æi míi vµ c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc ®· t¹o ra nh÷ng bíc thay ®æi c¨n b¶n trong ®êi sèng chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n ho¸- x· héi ë níc ta. NhiÒu h¹n chÕ, ¸ch t¾c cña thêi kú kinh tÕ tËp trung, quan liÖn bao cÊp ®· bÞ xo¸ bá. §éng lùc cho sù ph¸t triÓn, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó ®a níc ta trë thµnh níc c«ng nghiÖp ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. NghÞ quyÕt 38/CP cña ChÝnh phñ ngµy 4/5/1994, tËp trung vµo kh©u ®ét ph¸ khÈu lµ c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh ®· t¹o ra ®îc nh÷ng bíc chuyÓn rÊt c¨n b¶n trªn nhiÒu lÜnh vùc ; t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn. Sù cè g¾ng rÊt lín cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp liªn quan ®Õn thï tôc hµnh chÝnh lµ rÊt lín, nhng kÕt qu¶ cha ®¹t nh nh©n d©n mong muèn. B¸o c¸o cña Thñ tíng chÝnh phñ t¹i kú häp lÇn thø 8 Quèc héi kho¸ X ®· kh«ng vui khi ph¶i th«ng b¸o r»ng: tiÕn tr×nh c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc chËm, kh«ng ®¹t nh chóng ta mong muèn. HiÖu lùc, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc cha t¬ng xøng víi nh÷ng g× mµ Nhµ níc ®· bá ra cho c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh 1/. QuyÕt ®Þnh 207/2000/Q§-TTg cña Thñ tíng ChÝnh phñ triÓn kh¸i NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng lÇn thø 7 (kho¸ VIII) nhÊn m¹nh tËp trung vµo 6 néi dung c¬ b¶n cña c«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc trong giai ®o¹n tíi vµ kÕ ho¹ch 8 ®iÓm triÓn khai c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc trong n¨m 2001 còng ®· ®îc ChÝnh phñ th«ng qua. Mét thùc tÕ ®Æt ra cÇn quan t©m lµ t¹i sao c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh ®îc nãi nhiÒu ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh tõ trung ¬ng ®Õn c¬ së (ë x·, ngêi d©n còng nãi vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc) nhng kÕt qu¶ cña c¶i c¸ch cha nh chóng ta mong muèn. Héi th¶o vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh t¹i Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia víi sù tham gia cña nhiÒu nhµ c¶i c¸ch, nhiÒu nhµ nghiªn cøu còng chØ ra sù chËm cña c«ng cuéc c¶i c¸ch 1 T¹i kú häp nµy, nhiÒu ®¹i biÓu Quèc héi còng ®· chÊt vÊn Bé trëng, trëng ban Tæ chøc c¸n bé ChÝnh phñ vÒ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n c¶i c¸ch hµnh chÝnh. hµnh chÝnh 2/. B¸o c¸o chÝnh trÞ tr×nh §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX còng ®· ®¸nh gi¸ “c¶i c¸ch hµnh chÝnh tiÕn hµnh chËm, thiÕu kiªn quyÕt, hiÖu qu¶ thÊp”. Trong khi ®ã niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi c«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh cha thùc sù ®îc cñng cè. NhiÒu sù c¶i c¸ch ®· ®îc ®Ò ra, nhng trªn thùc tÕ thiÕu c¬ së ®Ó cho nh©n d©n tin. NhiÒu hiÖn tîng xÊu tõ ngay trong bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc ®ang lµm cho niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi nhµ níc gi¶m. X· héi cµng ph¸t triÓn, nhu cÇu con ngêi cµng lín vµ ham muèn cña con ngêi cµng t¨ng. C¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc ë c¸c níc còng nh ë ViÖt Nam gÆp kh¸ nhiÒu khã kh¨n khi mµ niÒm tin cña nh©n d©n vµ sù cam kÕt cña chÝnh phñ vÒ c¶i c¸ch cha hoµ quyÖn vµo nhau. NhiÒu ho¹t ®éng c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc chØ mang ý nghÜa h×nh thøc h¬n lµ néi dung. ë níc ta, c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc mét trong nh÷ng néi dung lín cña tiÕn tr×nh c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc. S¸p nhËp 8 bé cßn ba bé ®îc d luËn trong vµ ngoµi níc ®¸nh gi¸ lµ mét bíc ®i t¸o b¹o. §ã kh«ng chØ lµ sù gi¶m bít ®îc 5 quan chøc lµ bé trëng, mµ trªn thùc tÕ ®· gãp phÇn lµm cho ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc tèt h¬n. Tuy nhiªn, néi dung bªn trong cña sù s¸t nhËp nµy vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc c¶i c¸ch. QuyÕt ®Þnh 207/2000/Q§-TTg ®· chØ ra nh÷ng néi dung cÇn lµm bªn trong ®ã 3/. C¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh ®îc ®¸nh gi¸ lµ kh©u ®ét ph¸ khÈu. Thùc tÕ c¶i c¸ch thñ tôc ®· gi¶i t¸n ®îc kh¸ nhiÒu “b«ng ke” trªn con ®êng ®i ®Õn mét nÒn hµnh chÝnh hiÖu 2 Häc viªn Hµnh chÝnh Quèc gia ®· tæ chøc héi th¶o víi ®Çu ®Ò."gi¶i ph¸p thøc ®Èy c¶i c¸ch hµnh chÝnh . NhiÒu b¸o c¸o khoa häc ®· ®îc tr×nh bµy, trong ®ã nhiÒu ý kiÕn còng ®Ò cËp ®Õn sù chËm trÔ cña c«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n (Xem tµi liÖu Héi th¶o) 3 QuyÕt ®Þnh 207/2000/Q§-TTg ngµy 13... ®· chØ ra 6 néi dung cÇn tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong n¨m 2001, trong ®ã chñ yÕu tËpp trung vµo hoµn thiÖn bªn trong cña tõng c¬ quan nhµ níc cã ý nghÜa quan träng.Mét sè néi dung, ®¸ng lÏ cÇn ph¶i lµm khoa häc s¸t nhËp c¸c bé vµ ph¶i lµm c¸ch ®©y 10 n¨m. lùc, hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, thñ tôc hµnh chÝnh vÉn lµ vÊn ®Ò bøc xóc cña tiÕn tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh. Sù phiÒn hµ trong thñ tôc hµnh chÝnh vÉn tån t¹i ë nhiÒu n¬i, nhiÒu lóc, díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. NhiÒu ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ Tp Hå ChÝ Minh, rÊt quan t©m ®Õn m« h×nh “mét cöa” vµ cã lóc ngêi ta nãi ®Õn m« h×nh “mét cöa- mét dÊu”. M« h×nh “mét cöa” ®îc nhiÒu níc ®Ò cËp ®Õn vµ coi ®©y lµ mét trong nh÷ng ®iÒu mµ c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh cÇn híng ®Õn. Nhng hiÓu thÕ nµo lµ “mét cöa” trªn ph¬ng diÖn nhµ níc phôc vô nh©n d©n, coi nh©n d©n lµ kh¸ch hµng cña m×nh th× cã thÓ kh«ng gièng nhau. NhiÒu nhµ c¶i c¸ch ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh quan niÖm c¶i c¸ch theo m« h×nh “mét cöa” lµ sù tËp trung tÊt c¶ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cÊp quËn, huyÖn vÒ t¹i mét ®Þa ®iÓm vµ c«ng d©n chØ cÇn ®Õn ®ã sÏ ®îc gi¶i quyÕt mäi yªu cÇu c«ng viÖc. Mét phong trµo kh¸ rÇm ré lµ di chuyÓn tÊt c¶ c¸c phßng ban, vÒ khu hµnh chÝnh tËp trung (UBND quËn, huyÖn) Kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu cña m« h×nh nµy vµ nhiÒu ®Þa ph¬ng ®Õn Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Ó häc tËp kinh nghiÖm. Sù thiÕu lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi nÒn hµnh chÝnh nhµ níc còng xuÊt ph¸t tõ viÖc thiÕu sù cam kÕt vµ thùc hiÖn ®óng cam kÕt cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®èi víi x· héi. NhiÒu níc trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®· tËp trung nhiÒu vµo viÖc thiÕt lËp mèi quan hÖ lßng tin ®ã. Níc Anh lµ mét trong nh÷ng quèc gia ®· c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh b»ng m« h×nh gäi lµ HiÕn ch¬ng kh¸ch hµng. ¸p dông m« h×nh nµy ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ trong thiÕt lËp niÒm tin cña c«ng d©n ®èi víi nhµ níc vµ ®ã còng lµ biÖn ph¸p ®Ó c¸c c¬ quan nhµ níc thùc hÞªn díi sù gi¸m s¸t cña c«ng d©n nhiÖm vô phôc vô mµ hä ®· cam kÕt. NhiÒu níc hiÖn nay coi m« h×nh lµ mét c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®îc nh»m b¶o ®¶m niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi c¸c c¬ quan nhµ níc; lµ c«ng cô ®Ó nh©n d©n cã thÓ kiÓm tra, gi¸m s¸t c¸c c¬ quan nhµ níc. X©y dùng c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô c«ng tõ c¸c c¬ quan nhµ níc dùa trªn chÊt lîng cÇn quan t©m ChÊt lîng cña c¸c dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng - c«ng d©n lµ néi dung cÇn quan t©m nhÊt . ChÊt lîng ph¶i ®îc x©y dùng nh»m ®¸p øng ®ßi hái ngµy cµng cao cña c«ng d©n vµ kh¶ n¨ng ®æi míi. MÆt kh¸c, tæ chøc nhµ níc cÇn ph¶i cam kÕt thùc hiÖn ®îc nh÷ng g× ®a ra. NÕu cam kÕt chÊt lîng kh«ng ®îc t«n träng, sù mÊt dÇn niÒm tin sÏ ®em l¹i nhiÒu hËu qu¶ tiªu cùc kh¸c. ChÊt lîng kh«ng chØ cña c¸c quyÕt ®Þnh mµ chÊt lîng nãi chung cña c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc lµ vÊn ®Ò cÇn ®îc quan t©m khi x©y dng “ hiÕn ch¬ng phôc vô”. X©y dùng “hiÕn ch¬ng phôc vô” cÇn ph¶i ®Þnh híng kh¸ch hµng - c«ng d©n: tøc ph¶i lÊy c«ng d©n lµm t©m cho viÖc v¹ch ra c¸c chÊt lîng dÞch vô ®îc cung cÊp. §Þnh híng kh¸ch hµng, ®Þnh híng c«ng d©n chø kh«ng ph¶i v× néi t¹i cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc. Kh«ng ph¶i ®Ó ®¬n gi¶n sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan cung cÊp dÞch vô c«ng mµ hoÆc h¹ thÊp tiªu chuÈn, hoÆc kh«ng ®a ra quy ®Þnh cô thÓ. XÐt trªn mét nghÜa nµo ®ã, m« h×nh mét cöa lµ sù ®¬n gi¶n ho¸ ho¹t ®éng cña nhµ níc vµ ®iÒu ®ã dÔ h¬n lµ hoµn thÞªn chÝnh bªn trong chÊt lîng cña tõng bé phËn. Nh©n d©n chê ®îi vÉn lµ nh÷ng g× bªn trong cña tõng bé phËn cÊu thµnh c¸c c¬ quan nhµ níc. - TÝnh linh ho¹t. M«i trêng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nhµ níc lu«n vËn ®éng vµ thay ®æi; nhng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ t¹o ra c¬ héi cho c¸c c¬ quan nhµ níc thiÕu sù cam kÕt cña m×nh. NhiÓu trêng hîp khi xem xÐt c¸c sai lÖch xÈy ra, c¸c c¬ quan nhµ níc thêng dùa vµo lý do do ®iÒu kiÖn bªn ngoµi thay ®æi, nhng l¹i Ýt xem xÐt khÝa c¹nh tÝch cùc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n cña m×nh. CÇn lµm râ tÝnh linh ho¹t vµ sù nç lùc cña c¸c tæ chøc nhµ níc khi cung cÊp dÞch vô cho kh¸ch hµng c«ng d©n . - Th«ng tin ph¶n håi tõ c«ng d©n ®îc thu lîm nh thÕ nµo vµ chuyÓn ®Õn cho c¸c c¬ quan nhµ níc theo c¬ chÕ nµo. Trong kh¸ nhiÒu níc, ngêi ta nãi ®Õn th«ng tin ph¶n håi (hßm th gãp ý, ®êng d©y nãng hay mét d¹ng t¬ng tù) nhng khã cã thÕ biÕt ®îc th«ng tin nµy ®îc tiÕp nhËn vµ xö lý ra sao. Sù r¬i vµo im lÆng ®· trë thµnh kh«ng ph¶i kh«ng phæ biÕn. Trong “ hiÕn ch¬ng phôc vô” cÇn c«ng khai c¬ chÕ tiÕp nhËn vµ xö lý th«ng tin ph¶n håi tõ c«ng d©n. - C¬ chÕ ®Ó söa ®æi nh÷ng sai lÖch do viÖc cung cÊp dÞch vô kh«ng nh ®· ®îc cam kÕt hay c¬ chÕ thëng - ph¹t. Kh«ng chØ ph¹t d©n mµ cßn ph¶i ph¹t c¶ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc. Tríc nay, Ýt ai nãi ®Õn c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc bÞ ph¹t do phôc vô nh©n d©n kh«ng nh ®· cam kÕt. Tõ “xin lçi”; “xin vui lßng th«ng c¶m”,...); trong khi ®ã nÕu nh©n d©n vi ph¹m, cã thÓ bÞ nhiÒu h×nh thøc xö lý. Mét toµ ¸n hµnh chÝnh kh«ng hiÖu lùc, sÏ kh«ng lµm cho “hiÕn ch¬ng phôc vô” cã gi¸ trÞ. - M« t¶ vµ gi¶i thÝch c¸ch thøc tiÕn hµnh cung cÊp dÞch vô mét c¸ch tèt nhÊt. DÞch vô mét cöa nh ®· nªu trªn cã ph¶i lµ sù tèi u hay chØ lµ mét sù s¾p xÕp mang tÝnh c¬ häc. C«ng d©n cÇn ®îc c«ng khai biÕt c¸ch thøc xö lý ®ã. Hay nãi kh¸c ®i quy trfnh thñ tôc ®Ó tiÕn hµnh cung cÊp dÞch vô c«ng ph¶i ®îc c«nmg khai. - “HiÕn ch¬ng phôc vô” kh«ng ph¶i lµ sù cam kÕt cña c¸c tæ chøc nhµ níc víi nhau mµ lµ sù cam kÕt víi kh¸ch hµng c«ng d©n. ChÝnh v× vËy, kh«ng nªn quan niÖm “hiÕn ch¬ng phôc vô” nh lµ mét b¶n cam kÕt trong néi bé c¬ quan nhµ níc mµ lµ sù cam kÕt (tù cam kÕt) cña tæ chøc nhµ níc víi kh¸ch hµng - c«ng d©n . §iÒu nµy ®ßi hái ng«n ng÷ cña sù cam kÕt nµy ph¶i râ rµng, dÔ hiÓu vµ ai còng cã thÓ tiÕp cËn ®îc. Ng«n ng÷ cã thÓ gióp cho kh¸ch hµng - c«ng d©n tù m×nh cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc tiªu chuÈn dÞch vô ®îc cung cÊp vµ nh÷ng g× hä cã thÓ ®ßi hái, yªu cÇu tæ chøc nhµ níc ph¶i ®¸p øng. - Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®îc x· héi quan t©m lµ tæ chøc nhµ níc lµm g× mét c¸ch tho¶ ®¸ng khi hä cung cÊp dÞch vô kh«ng hiÖu qu¶, kh«ng ®óng nh hä ®· cam kÕt. CÇn cã mét c¬ chÕ vÒ viÖc “®Òn bï” sù yÕu kÐm do chÝnh c¬ quan nhµ níc g©y ra cho kh¸ch hµng - c«ng d©n. §iÒu nµy sÏ ®Æt tæ chøc nhµ níc tr¸ch nhiÖm cao h¬n vµ t¹o cho c«ng d©n cã ®iÒu kiÖn tin tëng tæ chøc nhµ níc h¬n. - “HiÕn ch¬ng phôc vô” cÇn ph¶i ®îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi sù thay ®æi cña m«i trêng trong ®ã nÒn hµnh chÝnh phôc vô c«ng d©n cña m×nh. §ã lµ c¸ch thøc ®Ó tæ chøc nhµ níc thêng xuyªn ph¶i xem xÐt l¹i m×nh; xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ l¹i nhu cÇu cña kh¸ch hµng vµ c¶i tiÕn tèt h¬n dÞch vô ®îc cung cÊp vµ ®ã còng lµ c¸ch lµm cho c«ng d©n tin tëng h¬n ë nhµ níc. Thùc tÕ cña nhiÒu níc còng nh ë níc ta, nhiÒu m« h×nh cung cÊp dÞch vô c«ng tån t¹i nhiÒu thËp kû trong c¸c v¨n b¶n qu¶n lý nhµ níc kh«ng ®îc thay ®æi vµ ®iÒu ®ã lµm cho c«ng d©n c¶m thÊy kh«ng hµi lßng víi dÞch vô nhµ níc cung cÊp cho m×nh. Thêng xuyªn hoµn thiÖn ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô c«ng lµ ®ßi hái quan träng trong m« h×nh “hiÕn ch¬ng phôc vô”. - Trong xu thÕ chung hÞªn nay, t¹o ra ®îc niÒm tin cho c«ng chóng ®èi víi khu vùc c«ng lµ mét trong nh÷ng chñ ®Ò ®îc tranh lô©n trªn nhiÒu diÔn ®µn vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc. NhiÒu níc ®· vµ ®ang cè g¾ng ®Ó x©y dùng mét niÒm tin cña c«ng chóng ®èi víi c«ng vô. C«ng d©n hy väng, mong muèn c«ng chøc ph¶i phôc vô lîi Ých c«ng mét c¸ch c«ng b»ng, kh«ng thiªn vÞ. C«ng chøc ph¶i biÕt qu¶n lý nguån lùc c«ng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Cung cÊp dÞch vô c«ng mét c¸ch c«ng b»ng, tin cËy ®îc coi nh lµ linh hån cña niÒm tin cña c«ng d©n vµo nÒn hµnh chÝnh nhµ níc vµ ®ã còng lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó t¹o ra m«i trêng lµnh m¹nh cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ t¹o niÒm tin ®Ó nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña chóng ta vËn hµnh tèt vµ qua ®ã gãp phÇn t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. - M« h×nh “hiÕn ch¬ng phôc vô” phôc vô c«ng d©n chÝ cã thÓ vËn hµnh tèt vµ cã hiÖu qu¶ nÕu chóng ta cã mét nÒn c«ng vô t«n träng nh÷ng gi¸ trÞ cèt lâi cña nã. NiÒm tin cña c«ng chóng víi khu vùc nhµ níc, nÒn hµnh chÝnh nhµ níc chØ cã thÓ cã ®îc nÕu nh ho¹t ®éng thùc thi c«ng vô ph¶i quan t©m nh÷ng gi¸ trÞ cèt lâi cña nã trªn c¬ së lîi Ých c«ng. Mäi quyÕt ®Þnh cung cÊp dÞch vô c«ng cho x· héi nÕu kh«ng dùa trªn lîi Ých vµ phôc vô lîi Ých c«ng mét c¸ch c«ng b»ng, trung thùc, kh«ng thiªn vÞ th× kh«ng thÓ cã ®îc mét nÒn hµnh chÝnh c«ng cã hiÖu lùc vµ do ®ã sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶. ChØ khi nµo mét nÒn hµnh chÝnh cã hiÖu lùc vµ ®îc x· héi chÊp nhËn do nã ®¸p øng lîi Ých c«ng mét c¸ch cao nhÊt, c«ng b»ng th× míi cã ®îc nÒn hµnh chÝnh hiÖu qu¶. - NhiÒu níc trªn thÕ giíi khi x©y dùng vµ c¶i c¸ch nÒn c«ng vô thêng quan t©m ®Õn mét sè gi¸ trÞ cèt lâi sau: 1. V« t 2. §óng ph¸p luËt. 3. Trung thùc. 4. C«ng khai, râ rµng, trong s¹ch 5. HiÖu qu¶ 6. B×nh ®¼ng 7. Cã tr¸ch nhiÖm 8. C«ng b»ng - NiÒm tin cña c«ng d©n ®èi víi tæ chøc nhµ níc, ®èi víi nÒn hµnh chÝnh ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi viÖc hoµn thiÖn ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô c«ng cña c¸c tæ chøc nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm. §©y lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mang tÝnh chÊt lÞch sö, kÕ thõa vµ liªn tôc. Mét nÒn hµnh chÝnh mÊt ®i niÒm tin cña c«ng d©n ®èi víi hä còng chÝnh lµ lóc ®¹o ®øc cña c«ng chøc cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®îc xem xÐt. N¹n tham «. tham nh÷ng ®ang xÈy ra ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam vµ ®ang trë thµnh quèc n¹n th× còng chÝnh lµ lóc nh©n d©n mÊt ®i niÒm tin vµo nhµ níc vµ c¸c tæ chøc nhµ níc. C«ng d©n kh«ng thÓ gi¶i thÝch vµ hiÓu ®îc t¹i sao, tiÒn thuÕ cña hä ®ãng vµo cho nhµ níc l¹i bÞ mét nhãm ngêi xÊu trong bé m¸y sö dông cho lîi Ých riªng cña hä hay nhãm lîi Ých riªng do hä ®øng ®Çu; t¹i sao nhiÒu c«ng chøc l¹i cã c¸ch thu nhËp lín nh vËy; mét tæng thèng lªn cÇn quyÒn cha ®îc hai n¨m ®· cã tµi kho¶n hµng triÖu ®«la Mü sÏ lµ mét dÊu hái vÒ niÒm tin cña c«ng d©n ®èi víi nhµ níc. Cuéc ®Êu tranh ch«ng tham nh÷ng vµ x©ydùng mét nÒn c«ng vô cã ®¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng cuéc ®Êu tranh khã kh¨n nhÊt hiÖn nay trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch. 4. Nh÷ng khã kh¨n cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc theo híng chÊt lîng. C¶i c¸ch hµnh chÝnh ®· trë thµnh thuËt ng÷ ®îc sö dông phæ biÕn trªn nhiÒu ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng trong vµ ngoµi níc. Nhng nhiÒu ngêi ®a ra nhËn xÐt: "c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ mét c«ng viÖc sao khã vËy". B¸o c¸o cña Thñ tíng chÝnh phñ t¹i kú häp thø 6, còng nh t¹i kú häp thø 8 (Quèc héi Kho¸ X) viÕt “c¶i c¸ch hµnh chÝnh cã tiÕn bé vÒ ®æi míi thÓ chÕ, nhng chËm chuyÓn biÕn vÒ bé m¸y vµ con ngêi” 4/. C«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc cã lÞch sö kh¸ dµi vµ trong h¬n 12 n¨m ®æi míi, ®Æc biÖt tõ sau NghÞ quyÕt Trung ¬ng 8 (Kho¸ VII) chóng ta ®· rÊt quan t©m ®Õn c¶i c¸ch. Ba néi dung chÝnh cña c«ng cuéc c¶i c¸ch: c¶i c¸ch thÓ chÕ, c¶i c¸ch c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y, c¶i c¸ch con ngêi ®· ®îc nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh quan t©m. Vµ gÇn ®©y thªm lÜnh vùc thø t lµ tµi chÝnh c«ng (hay tµi chÝnh nhµ níc). Chóng ta còng ®· x¸c ®Þnh ®îc kh©u ®ét ph¸ cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh (trªn b¶y lÜnh vùc mµ NghÞ quyÕt 38/CP ®· nªu ra). Chóng ta ®· lµm ®îc kh¸ nhiÒu viÖc, nhng rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cña c«ng cuéc c¶i c¸ch cÇn quan t©m. VÝ dô t¹i sao c¶i c¸ch ®· tiÕn hµnh mµ “hµnh chÝnh vÉn hµnh d©n lµ chÝnh”; “mét cöa nhng nhiÒu kho¸”; “cµng tinh gi¶m, cµng ph×ng to ra”; “tham «, tham nhòng cã xu híng ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m« vµ sè lîng ngêi tham gia trong ®ã cã c¶ quan chøc cÊp cao”; “tÖ n¹n x· héi cã xu híng gia t¨ng”; t×nh tr¹ng lµm viÖc t¾c tr¸ch, tuú tiÖn, thiÕu ý thøc kû luËt hµnh chÝnh cïng víi tÖ quan liªu, 4 B¸o c¸o cña Thñ tíng chÝnh phñ t¹i kú häp thø 8 (Quèc héi kho¸ X) môc 2.3 trong phÇn “ Nh÷ng mÆt cha thùc hÞªn tèt NghÞ quyÕt cña quèc héi vÒ nhiÖm vô n¨m 2000” ®· ®¸nh gi¸ t×nh h×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh víi ®Çu ®Ò trªn. Mét sè nÐt c¬ b¶n cÇn quan t©m: hÖ thèng thÓ chÕ cßn thiÕu ®ång bé cha b¶o ®¶m nhÊt quan vÒ chÝnh s¸ch,....... Ph¸p luËt, chÝnh s¸ch ban hµnh kh«ng ®îc chÊp hµnh nghiªm chØnh ngay c¶ trong bé m¸y hµnh chÝnh; c¬ cÊu tæ chøc cña bé m¸y hµnh chÝnh cßn cång kÒnh,.... ViÖc tuyÓn dông, chuyÓn ng¹ch, båi dìng ®îc chó ý ®a vµo quy cò, song cha t¹o ®îc chuyÓn biÕn râ nÐt trong viÖc n©ng cao tr×nh ®é, n¨ng lùc c«ng t¸c vµ lµm trong s¹ch ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc. tham nhòng trong bé m¸y nhµ níc kÓ c¶ trong bé m¸y b¶o vÖ ph¸p luËt, cha ®îc ng¨n chÆn kÞp thêi, ®ang lµ trë lùc lín, ng¨n c¶n ph¸p luËt, chÝnh s¸ch ®i vµo cuéc sèng, k×m h·m viÖc ph¸t huy tiÒm n¨ng cña d©n, lµm xãi mßn lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng vµ Nhµ níc “ 5/. C¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ mét vÊn ®Ò khã. Khã cña nã n»m ngay bªn trong cña thuËt ng÷ “c¶i c¸ch hµnh chÝnh”. §©y lµ mét côm tõ cã thÓ nãi rÊt ®a d¹ng trong c¸ch hiÓu. B¶n th©n thuËt ng÷ “hµnh chÝnh” ®ang vµ tiÕp tôc lµ chñ ®Ò tranh luËn s«i næi cña c¸c diÔn ®µn. Thô©t ng÷ “c¶i c¸ch” còng xÈy ra t¬ng tù 6/. Tïy theo tõng c¸ch tiÕp cËn mµ c¸c quèc gia ®· ®a ra c¸c chiÕn lîc c¶i c¸ch kh«ng gièng nhau c¶ vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Khã kh¨n cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh cã thÓ ®îc gi¶i thÝch trªn c¬ së nghiªn cøu vµ hiÓu râ h¬n nÒn hµnh chÝnh nhµ níc víi c¸c tæ chøc cña nã vµ m«i trêng mµ trong ®ã nã ®ang vËn hµnh còng nh nh÷ng môc tiªu, môc ®Ých mµ nÒn hµnh chÝnh ®Æt ra. §iÒu nµy cã thÓ mang tÝnh kinh ®iÓn, nhng ®ã cÇn ®îc xem nh lµ gèc rÔ ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao c¶i c¸ch hµnh chÝnh l¹i khã. Tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc nãi riªng còng nh mét tæ chøc nãi chung ®Òu quan t©m ®Õn hai khÝa c¹nh cña tæ chøc: c¬ cÊu tæ chøc vµ quy tr×nh lµm viÖc trong tæ chøc ®ã. Khi bµn vÒ c¬ cÊu tæ chøc, ngêi ta liªn tëng ®Õn vÊn ®Ò thø bËc cña tæ chøc - tøc nghiªn cøu ph©n ®Þnh c¸c 5 §o¹n nghiªng nµy ®îc trÝch tõ b¸o c¸o cña chÝnh phñ tríc Quèc héi t¹i kú häp lÇn thø 8 (Kho¸ X). Mét sè t¹i liÖu trong vµ ngoµi níc ®· ®ang cè g¾ng ®Þnh nghÜa thô©t ng÷ hµnh chÝnh. Nhng còng kh«ng Ýt ngêi còng ®ang nghiªn cøu ®Ó cã sù t¬ng ®ång gi÷a hµnh chÝnh vµ qu¶n lý (Administration Management). Mét sè t¸c gi¶ cña c¸c níc thuéc tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ OECD ®· cã g¾ng ®Ó ph©n biÖt c¸c kh¸i niÖm nh thay ®æi, ®æi míi, chuyÓn ®æi, c¸ch m¹ng vµ c¶i c¸ch. Tuy nhiªn, sù ph©n biÖt vÒ néi dung cña c¸c thô©t ng÷ ®ã cha râ rµng. §æi míi (Innovation) vµ c¶i c¸ch (Reform) cã sù kh¸c nhau nh÷ng g× còng ®ang tranh luËn. 6 tÇng nÊc mang tÝnh quyÒn lùc cña tæ chøc. §iÒu nµy trong tæ chøc hµnh chÝnh nhiÒu ngêi suy nghÜ ®Õn c¬ cÊu thø bËc mµ Max Weber ®· nªu ra trong c¸c nguyªn t¾c hµnh chÝnh. Vµ ngêi ta quan t©m ®Õn thÓ chÕ hµnh chÝnh. C¶i c¸ch c¬ cÊu tæ chøc còng chÝnh lµ c¶i c¸ch sù ph©n chia quyÒn lùc gi÷a c¸c tÇng nÊc víi nhau. C¶i c¸ch nµy mang tÝnh chÝnh trÞ nhiÒu h¬n lµ chuyªn m«n, nghiÖp vô. NhiÒu tæ chøc, tÇng nÊc kh«ng muèn mÊt ®i quyÒn cña m×nh vµ do ®ã kh«ng muèn thay ®æi vµ còng kh«ng muèn chuyÓn cho khu vùc t nh©n. Xu híng gi¶m quy m« bé m¸y víi ph¬ng ch©m nhá h¬n nhng tèt h¬n ®îc ñng hé ë mét giai ®äan nµo ®ã. Nhng h×nh nh khã cã thÓ gi¶m quy m« do nhiÒu nguyªn nh©n, nªn c¸c nhµ c¶i c¸ch l¹i chuyÓn sang chän quy m« hîp lý. C¸ch tiÕp cËn nµy ®îc sù ñng hé h¬n v× tÝnh hîp lý, nhng rÊt khã m« t¶, c©n ®ong the nµo lµ hîp lý. Ngêi ta nãi ®Õn gi¶m quy m« th«ng qua chuyÓn mét sè viÖc sang cho khu vùc t nh©n. Nhng thùc tÕ, c¸c tæ chøc nhµ níc vÉn thÝch ®Ó m×nh lµm h¬n lµ chuyÓn giao. Sù “thÝch” ë ®©y mang ý nghÜa thùc tiÔn vµ lý thuyÕt vÒ lîi Ých. ThuËt ng÷ dÔ lµm, khã bá (hay chuyÓn cho t nh©n) ph¶n ¶nh sù kh«ng thÝch ®ã. Lùa chän m« h×nh ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc hµnh chÝnh nhµ níc ®ang lµ chñ ®Ò quan t©m cña nhiÒu chiÕn lîc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ë c¸c níc. NhiÒu níc ®· thö nghiÖm c¸c m« h×nh vµ mçi mét m« h×nh ®Òu kh«ng ®em l¹i ®Çy ®ñ nh÷ng g× hä muèn. C¸c nhµ c¶i c¸ch l¹i t×m ®Õn m« h×nh kh¸c. M« h×nh thÞ trêng víi xu híng tËp trung vµo hiÖu qu¶ vµ ho¹t ®éng trªn c¬ së kinh doanh còng ®· ®îc thö nghiÖm. M« h×nh gi¶ thÞ trêng (quasi market) víi t duy thÞ trêng trong tæ chøc ho¹t ®éng nhng cung cÊp theo c¬ chÕ hµng ho¸ c«ng v× lîi Ých chung; m« h×nh hîp lý hay m« h×nh ®Þnh híng dÞch vô c«ng. Tuy nhiªn, cã thÓ kÕt luËn r»ng kh«ng cã m« h×nh nµo lµ hîp lý tuyÖt ®èi. NhiÒu nhµ c¶i c¸ch thêng cho r»ng cÇn chuyÓn m« h×nh cña khu vùc t vµo trong ho¹t ®éng cña khu vùc c«ng v× c¸c m« h×nh ®ã thµnh c«ng ë khu vùc t. Nhng ®iÒu kh«ng nhËn thøc ®óng lµ nÒn t¶ng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc hµnh chÝnh c«ng kh¸c víi c¸c tæ chøc t. §iÒu mµ c¸c tæ chøc t kh«ng cã hoÆc kh«ng quan t©m lµ tæ chøc hµnh chÝnh ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c lîi Ých c«ng (tËp thÓ); ho¹t ®éng trªn c¬ së quyÒn c«ng d©n vµ ph¶i b¶o ®¶m tÝnh b×nh ®¼ng. NhiÒu níc t duy vÒ h×nh thøc hîp ®ång trong ho¹t ®éng cña tæ chøc hµnh chÝnh. Hîp ®ång trong khu vùc t nh©n lµ c«ng cô ®Ó hai bªn cïng thùc hÞªn trªn c¬ së b¶o ®¶m lîi Ých riªng. Hîp ®ång còng ®îc nãi ®Õn trong khu vùc c«ng, tæ chøc hµnh chÝnh. NhiÒu lo¹i hîp ®ång ®îc sö dông 7 / nh: tho¶ thuËn khung; tho¶ thô©n vÒ ng©n s¸ch vµ kiÓm so¸t chi tiªu; hîp ®ång qu¶n lý; tho¶ thô©n mua - cung cÊp; tho¶ thuËn tµi trî vµ cung cÊp; tho¶ thuËn liªn c¬ quan hay ®èi t¸c; tho¶ thô©n dÞch vô kh¸ch hµng; HiÕn ch¬ng kh¸ch hµng; tho¶ thô©n vÒ c«ng khai thñ tôc hµnh chÝnh; tho¶ íc tËp thÓ; hîp ®ång ra bªn ngoµi (t nh©n, NGO,...); hîp ®ång néi bé; hîp ®ång cung cÊp dÞch vô (t nh©n s¶n xuÊt, nhµ níc mua l¹i vµ cung cÊp); hîp ®ång qu¶n lý (nhµ níc cã thÓ thuª t nh©n qu¶n lý); hîp ®ång thuª mua; ®Æc quyÒn díi h×nh thøc nhµ níc cho hëng mét sè u ®·i ®Ó cung cÊp dÞch vô (franchising); hîp t¸c liªn doanh trªn c¬ së thÞ trêng; x©y dùng, khai th¸c vµ chuyÓn giao (BOT)- víi sù u ®·i cña nhµ n- 7 NhiÒu níc ¸p dông c¸c h×nh thøc m« h×nh hîp ®ång. Møc ®é thµnh c«ng cña lo¹i h×nh nµy phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè. íc; x©y dùng, khai th¸c vµ së h÷u (BOO) - cã sù u ®·i cña nhµ níc Nhng c¸c bªn tham gia hîp ®ång víi c¸c tæ chøc hµnh chÝnh quan niÖm tÝnh ph¸p lý cña hîp ®ång kh«ng nh trong hîp ®ång t nh©n. Trõ mét vµi lo¹i hîp ®ång mang tÝnh kinh tÕ vµ bªn ngoµi, cßn ®a sè c¸c lo¹i hîp ®ång ®Òu mang tÝnh hîp ®ång quan hÖ (relational contracts). H×nh thøc hîp ®ång chØ gióp ®Ó lµm râ h¬n c¸c mèi quan hÖ vµ c¸c môc tiªu, môc ®Ých cïng ®i ®Õn. NÕu thiÕu ®iÒu nµy, h×nh thøc hîp ®ång kh«ng cã hiÖu qu¶. Còng kh«ng dÔ dµng ¸p dông h×nh thøc nµy trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc hµnh chÝnh. Bé m¸y hµnh chÝnh hay tæ chøc hµnh chÝnh lu«n bÞ phª ph¸n lµ tæ chøc hµnh chÝnh, quan liªu. §iÒu ®ã n»m ngay trong c¸ch thøc ho¹t ®éng cña chÝnh bé m¸y. Hä cho r»ng cÇn ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n míi thÓ hiÖn uy quyÒn cña m×nh. Tæ chøc hµnh chÝnh ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ®Õn møc “chÝnh hä còng kh«ng hiÓu vµ biÓt hÕt c¸c lo¹i v¨n b¶n ®ã”. Ngêi ta kh«ng muèn mÊt ®i uy quyÒn ®ã. Vµ ngay c¶ viÖc chÝnh phñ b·i bá vµ yªu cÇu b·i bá hµng lo¹t thñ tôc hµnh chÝnh còng ®ang bÞ kh«ng Ýt c¬ quan hµnh chÝnh cha ®ång t×nh vµ mét sè ngêi ®· ®Æt c©u hái: t¹i sao tæ chøc t«i l¹i mÊt ®i quyÒn qu¶n lý ®ã; Nhµ níc ®Þnh bu«ng láng hay bá qu¶n lý trªn lÜnh vùc ®ã hay sao. MÆc dÇu quyÒn ®ã kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ g× cho x· héi. Ngêi ta muèn ®îc quyÒn kiÓm so¸t- vÝ dô “vÊn ®Ò cÊp giÊy chøng nhËn an toµn thùc phÈm”, nhng ngêi ta l¹i kh«ng thÓ biÕt c¸ch ®Ó lµm thÕ nµo qu¶n lý ®îc vÊn ®Ò nµy vµ khi xÈy ra sù viÖc, hä chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ®Õn ®©u. NÕu cÊp ®Ó mµ cÊp- theo t«i kh«ng nªn cÊp v× chØ thªm phiÒn hµ. Nãi nh vËy, kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng ñng hé viÖc kiÓm so¸t - cÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a, nhng c¸c nhµ qu¶n lý lÜnh vùc nµy ®· lµm g× ®Ó cã thÓ kiÓm so¸t ®îc. CÊp giÊy kh«ng cã nghÜa lµ kiÓm so¸t. HËu kiÓm ph¶i kÕt hîp víi tiÒn kiÓm. B¶n chÊt th l¹i, quan liªu cña bé m¸y hµnh chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ c¸c tæ chøc hµnh chÝnh thêng t×m c¸ch b¶o vÖ ngêi cña tæ chøc m×nh h¬n lµ b¶o vÖ kh¸ch hµng. Ngêi ta kh«ng muèn bÞ phª b×nh vÒ tÝnh quan liªu, cöa quyÒn cña nÒn hµnh chÝnh. Khi gÆp ph¶i sai lÇm, tæ chøc hµnh chÝnh thêng mong muèn “xö lý néi bé” ®Ó tù b¶o vÖ m×nh h¬n lµ ®a c«ng chøc ra toµ ¸n, dï ®ã lµ toµ ¸n hµnh chÝnh. Thùc tÕ cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh trªn thÕ giíi còng nh ë ViÖt nam ®· chØ ra sù nguy h¹i khi ngêi d©n kh«ng biÕt hµnh chÝnh xö hµnh chÝnh nh thÕ nµo. Sù ra ®êi cña toµ ¸n hµnh chÝnh ë mét sè níc còng nh ë ViÖt Nam ®· ®em l¹i cho ngêi d©n nhiÒu hy väng. Nhng kh«ng dÔ dµng thay ®æi (c¶i c¸ch) c¸ch thøc xem xÐt khuyÕn ®iÓm, vi ph¹m kÓ c¶ ph¸p luËt cña c«ng chøc. Thuyªn chuyÓn c«ng t¸c tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c, tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c lµ mét c«ng cô nh»m gióp cho c«ng chøc cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn réng h¬n th«ng tin. Nhng trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt n¬i ®· sö dông nã nh lµ mét “c«ng cô” ®Ó b¶o vÖ lÉn nhau. Quy tr×nh lµm viÖc trong tæ chøc lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng, song tiÕn tr×nh c¶i c¸ch ë c¸ch níc còng nh thùc tÕ ë ViÖt Nam cha quan t©m ®óng møc. Nguyªn nh©n chÝnh lµ c¶i c¸ch lÜnh vùc nµy tËp trung nhiÒu h¬n vÒ nh÷ng g× ngêi c«ng chøc lµm trong tæ chøc ; hä quan hÖ víi nhau, giao tiÕp, øng xö víi nhau; hîp t¸c víi nhau vµ víi kh¸ch hµng nh thÕ nµo; hä gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ph¸t sinh trong tæ chøc theo c¸ch thøc nµo. Thay ®æi hay c¶i c¸ch quy tr×nh lµm viÖc cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn tõng c¸ nh©n c«ng chøc vµ mÆc dï ®©y lµ cèt lâi cña viÖc hoµn thiÖn c«ng viÖc, nhng l¹i lµ khã kh¨n nhÊt v× nã bÞ chÝnh nh÷ng ngêi “bÞ t¸c ®éng- c«ng chøc” kh«ng ñng hé chÝnh sù thay ®æi nÕu nh lîi Ých cóa chÝnh hä cã thÓ bÞ va ch¹m. Trªn thùc tÕ, thay ®æi hay c¶i c¸ch quy tr×nh lµm viÖc cña tæ chøc ®ßi hái ngêi c«ng chøc nhiÒu h¬n lµ c¸i hä muèn. Mét cöa- trë thµnh nhiÒu kho¸ còng lµ ®iÒu mµ c«ng chøc kh«ng muèn mÊt ®i nh÷ng g× hä cã thÓ cã. C«ng khai ho¸ thñ tôc hµnh chÝnh - c«ng khai nh÷ng g× hä ph¶i lµm ®Ó xøng ®¸ng lµ c«ng béc cña d©n, hä kh«ng muèn. C¶i c¸ch hµnh chÝnh mµ c¸c níc còng nh ë ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh thêng quan t©m cha ®óng møc ®Õn thay ®æi ph¬ng ph¸p lµm viÖc cña c«ng chøc trong bé m¸y. C¸c níc còng nh chóng ta nãi nhiÒu ®Õn tÝnh hiÖu lùc (tøc kÕt qu¶ thi hµnh c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh) vµ hiÖu qu¶ (tÝnh kinh tÕ, tiÕt kiÖm, mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ kÕt qu¶) nhng l¹i Ýt quan t©m ®Õn tõng ho¹t ®éng cô thÓ cña c«ng chøc kÓ c¶ c«ng chøc cao cÊp. Khoa häc chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh ®· chØ ra nh÷ng yÕu tè cÇn quan t©m quan t©m khi ra quyÕt ®Þnh, nhng nÕu khu vùc t hä ®· ¸p dông thµnh c«ng , b¶o ®¶m cho c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh kh¶ thi cao, th× trong khu vùc c«ng ngêi ta l¹i Ýt quan t©m ®Õn tÝnh kh¶ thi ®ã. CÇn cã mét quyÕt ®Þnh ®îc ®a ra h¬n lµ mét quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶. Ph¬ng ph¸p lµm viÖc theo thãi quen, theo nh÷ng ®êng mßn cò vµ kh«ng ®Æt vµo trong bèi c¶nh ®ang thay ®æi nªn kh«ng thÓ hiÖu qu¶. Sau gÇn 15 n¨m ®æi míi vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh, thuËt ng÷ “ xin- cho” vÉn cha bÞ ®Èy ra khái cung c¸ch lµm viÖc cña c¸c c¬ quan nhµ níc. TÝnh tr× trÖ, b¶o thñ víi c¸ch thøc lµm viÖc tríc ®©y vÉn nÆng nÒ, h¬n c¶ hßn ®¸ t¶ng. M« h×nh lµm viÖc cña tæ chøc hµnh chÝnh thêng quan t©m ®Õn c¶ hai h×nh thøc mµ c¸c nhµ khoa häc qu¶n lý ®· nªu ra ra chuyªn m«n ho¸ vµ phèi hîp. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p lµm viÖc theo d©y chuyÒn (tÝnh theo hµng lèi) ®· kh¸ nÆng nÒ trong tæ chøc hµnh chÝnh. Mçi ngêi mét viÖc vµ khi kÕt thóc mét ngµy lµm viÖc tøc ®· hoµn thµnh c«ng vÞªc; Ýt quan t©m chung ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng. Do ®ã, chÊt lîng, hiÖu qu¶ cuèi cïng kh«ng ph¶i lµ môc tiªu cña tæ chøc hµnh chÝnh. Vµ nÕu nh cã khã kh¨n, thiÕu ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm víi sù yÕu kÐm ®ã. NÕu kh«ng thay ®æi ph¬ng ph¸p lµm vÞªc nµy, ch¾c khã cã thÓ c¶i c¸ch. NhiÒu níc ®· nghÜ ®Õn ¸p dông tiªu chuÈn qu¶n lý chÊt lîng ISO.90012000 (tríc ®©y lµ ISO 9000) vµo trong quy tr×nh lµm viÖc hµnh chÝnh. §©y kh«ng ph¶i lµ ý tëng míi, nhng ®· ®Õn lóc cÇn suy nghÜ ®Õn tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm cña tõng c¸ nh©n trong c¶ quy tr×nh lµm viÖc cña tæ chøc m×nh; tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶, s¶n phÈm cuèi cïng cña tæ chøc t¸c ®éng ®Õn x· héi. Sù tr× trÖ, b¶o thñ ®· kh«ng cho phÐp nhiÒu níc ¸p dông m« h×nh ISO 9001-2000. Tæ chøc hµnh chÝnh lµ mét tæ chøc ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c v× lîi Ých chung, lîi Ých c«ng. §©y lµ mét kh¸i niÖm rÊt phøc t¹p. B¶n th©n lîi Ých c«ng còng lµ mét kh¸i niªm ®a nghÜa. Khi c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh, c¶i c¸ch ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh chÝnh, ®iÒu nhiÒu quan t©m lµ tiªu chÝ g× ®Ó x¸c ®Þnh ®ã lµ v× lîi Ých c«ng. X· héi cµng ph¸t triÓn, møc ®é xung ®ét vÒ lîi Ých c¸ nh©n, tËp thÓ cµng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn v× tÝnh ®a d¹ng cña nhu cÇu, ham muèn. C«ng d©n mong muèn nhiÒu h¬n tõ nhµ níc v× nhµ níc sö dông tiÒn thuÕ cña hä. C«ng d©n muèn gi¸ trÞ ®ång tiÒn cña hä cao h¬n khi ®a cho nhµ níc sö dông. B¶n th©n c«ng chøc vµ tæ chøc hµnh chÝnh còng kh«ng lo¹i trõ cã nh÷ng lîi Ých riªng cña hä. V× lîi Ých c«ng ®· bÞ chÝnh c«ng chøc ®ång nghÜa víi lîi Ých cña tæ chøc hµnh chÝnh nªn sù thay ®æi bÞ c¶n trë. Lîi Ých riªng cña tæ chøc hµnh chÝnh, c«ng chøc vµ c«ng vô ph¶i ®îc lång ghÐp vµo trong lîi Ých x· héi, lîi Ých chung. Nhng ®iÒu g× lµm thíc ®o gi¸ trÞ cña sù lång ghÐp nµy. §©y còng lµ ®iÒu kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c níc. GÝa trÞ cña c«ng vô trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch ph¶i v¬n ®Õn lµ g×. C¸c nhµ c¶i c¸ch vÉn cßn lóng tóng vµ ®ã còng lµm cho c¶i c¸ch khã ®i ®Õn ®Ých. Mét sè níc cho r»ng, cÇn c¶i c¸ch c«ng vô theo híng cña c¸c tiªu chÝ: v« t, tu©n thñ ph¸p luËt; trung thùc; minh b¹ch, c«ng khai; hiÖu qu¶; c«ng b»ng; thÝch øng vµ cuèi cïng b×nh ®¼ng. Nhng c«ng chøc vµ tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh suy nghÜ nh thÕ nµo vÒ c¸c tiªu chÝ trªn vµ nh÷ng tiªu chÝ kh¸c n÷a. Hä (c«ng chøc) thêng nãi ®Õn c¸c tiªu chÝ, nhng kh«ng muèn cô thÓ ®Ó sö dông nã lµm thíc ®o m×nh. Mét sù c«ng khai vÒ thñ tôc hµnh chÝnh díi h×nh thøc hiÕn ch¬ng kh¸ch hµng (Client Charter) ®îc nhiÒu níc ¸p dông vµ cho ®©y lµ mét sù cam kÕt cña tæ chøc hµnh chÝnh ®èi víi c«ng d©n vµ ®ã còng lµ c¸ch thøc ®Ó chØ râ lîi Ých c«ng ®îc quan t©m hay kh«ng. Nhng còng kh«ng Ýt quèc gia l¹i kh«ng muèn vµ kh«ng ¸p dông h×nh thøc nµy. Sù cam kÕt nh vËy còng ®îc nhiÒu tæ chøc hµnh chÝnh sö dông, nhng thùc tÕ ho¹t ®éng cña hä kh¸c xa víi nh÷ng g× ®· ghi trong hiÕn ch¬ng kh¸ch hµng. C«ng d©n kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó khiÕu n¹i sù thiÕu cam kÕt ®ã do c¸c thñ tôc hµnh chÝnh kh¸c quy ®Þnh (vÝ dô dÞch vô y tÕ) vµ trªn thùc tÕ hä kh«ng ®îc tæ chøc hµnh chÝnh b¶o vÖ. C«ng khai, më cöa lµ mét trong nh÷ng c«ng cô ®Ó h¹n chÕ sù ¶nh hëng cña lîi Ých riªng, lîi Ých c¸ nh©n. §iÒu nµy còng lµ mét th¸ch thøc cña tæ chøc hµnh chÝnh. Ngêi ta thÝch bÝ mËt. §ã lµ c«ng cô ®Ó h¹n chÕ sù tham gia cña khu vùc t vµo trong qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh; h¹n chÕ tÝnh c¹nh tranh trong quyÕt ®Þnh vµ trong kh«ng Ýt trêng hîp ®ã lµ c«ng cô mµ ngêi c«ng chøc ®· sö dông ®Ó ®em l¹i lîi Ých riªng cho m×nh hoÆc ngêi nhµ, tæ chøc m×nh 8/. C«ng khai, më cöa ®èi lËp víi bÝ mËt vµ do ®ã kh«ng dÔ g× nhËn ®îc sù ñng hé nh»m thay ®æi quy tr×nh lµm viÖc. C«ng khai, më cöa lµm cho ngêi d©n thÊy hÕt ®îc nh÷ng ®iÒu c«ng chøc lµm vµ lµm nh thÕ nµo sÏ kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ chÞu víi c«ng chøc vµ ®ã còng lµ lý do t¹i sao c¶i c¸ch l¹i khã. C«ng chøc lµm viÖc theo ph¸p luËt vµ chØ b»ng ph¸p luËt lµ gi¸ trÞ mang tÝnh truyÒn thèng cña nÒn c«ng vô. §©y kh«ng ph¶i lµ sù c¶i c¸ch mµ lµ sù quay trë l¹i cña gi¸ trÞ truyÒn thèng sau nhiÒu n¨m cña nhiÒu níc trong ®ã cã c¶ ViÖt Nam chØ sèng b»ng c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. Thãi quen ¨n s©u trong c¸c nhµ qu¶n lý lµm cho ph¸p luËt chÝnh m×nh ban hµnh ra kÐm hiÖu lùc vµ thËm chÝ kh«ng cã hiÖu lùc (kh«ng ®îc thi hµnh). C¶i c¸ch hµnh chÝnh ®ang gÆp ph¶i c¶n trë lµ thiÕu “bao c«ng” ®Ó xem xÐt ®iÒu mµ c«ng chøc ®ang lµm cã v× phông sù nh©n d©n hay kh«ng. 8 Ph¸p lÖnh c¸c bé, c«ng chøc cña níc ta còng quy ®Þnh 6 viÖc c¸n bé, c«ng chøc kh«ng ®îc lµm, trong ®è còng cã nh÷ng ®iÒu liªn quan ®Õn bÝ mËt th«ng tin. Níc nµo còng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. BÝ mËt vµ c«ng khai th«ng tin lu«n lµ ®ái hái cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh. C¸c quan chøc ®Þa ph¬ng kh«ng hiÓu ph¸p luËt nªn ®· qu¶n lý sai. Toµ hµnh chÝnh lµ c¬ quan “d©n xö quan” nhng h×nh nh cha ph¸t huy hÕt t¸c dông “bao c«ng” cña m×nh. Trong khi ®ã c¸c tæ chøc hµnh chÝnh còng kh«ng thËt mÆn mµ víi toµ ¸n hµnh chÝnh, víi “bao c«ng” cña d©n. C«ng chøc ®ang chÞu nhiÒu t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng nh c¸c xu thÕ héi nhËp. NhiÒu vÊn ®Ò næi lªn lµm cho v¨n ho¸ hµnh chÝnh c«ng, mét nÒn v¨n ho¸ vèn dÜ ®îc xem nh lµ mét b¶o ®¶m ®Ó cong chøc thùc hiÖn sù trung thùc cña m×nh víi tæ chøc ®ang bÞ ®e do¹ thay ®æi ( “c¶i c¸ch”).  Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc tõ nÒn hµnh chÝnh truyÒn thèng sang nÒn hµnh chÝnh c«ng míi.  Nguån lùc cho ho¹t ®éng cña khu vùc c«ng bÞ h¹n chÕ.  C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y cña khu vùc nhµ níc bÞ thu hÑp ®iÒu ®ã lµm cho ngêi c«ng chøc kh«ng cßn nh tríc ®©y lµ cã thÓ lµm viÖc suèt ®êi.  NhiÒu ho¹t ®éng cña nhµ níc ®îc chuyÓn ra bªn ngoµi theo h×nh thøc hîp ®ång; c«ng chøc kh«ng lµm nhng hä l¹i trë hµnh “®èi t¸c” cña bªn B.  D©n chñ, c«ng khai, sù tham gia còa x· héi c«ng d©n trong ho¹t ®éng qu¶n lý ®· lµm cho mèi quan hÖ gi÷a c«ng chøc vµ c«ng d©n thay ®æi.  C«ng chøc cña nhiÒu níc trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ tríc ®©y kh«ng cã vµ kh«ng Ýt ngêi trong sè hä bÞ “thÞ trêng ho¸”.  §¹o ®øc c«ng chøc hay viÖc tu©n thñ quy t¾c øng xö cña c«ng chøc chÞu t¸c ®éng cña nh÷ng mèi quan hÖ nh thëng, ph¹t, tiÒn l¬ng vµ chÝnh c¸c c¬ chÕ t¬ng tù cña khu vùc t nh©n t¸c ®éng 9/. C¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ mét sù thay ®æi rÊt lín. NhiÒu nhµ nghiªn cøu c¸c nh©n tè c¶n trë hay kh«ng ñng hé sù thay ®æi (c¶i c¸ch) ®· chØ ra r»ng con ngêi thiÕu ñng hé c¶i c¸ch v×: thãi quen ®· qu¸ n¨ng nÒ; sî bÞ kiÓm so¸t; sî mÊt viÖc do bÞ th¶i håi; sù thiÕu an toµn vÒ viÖc lµm; mÊt m¸t nh÷ng g× thuéc lîi Ých c¸ nh©n. C¸c cuéc c¶i c¸ch thêng bÞ c¸c bªn cã liªn quan ®Æt ra c©u hái: hä nhËn ®îc g× vµ mÊt g× trong c«ng cuéc c¶i c¸ch ®ã. Ngêi ta thêng nãi ñng hé c¶i c¸ch v× c¶i c¸ch còng chØ ®Ò ra nh÷ng môc tiªu rÊt chung chung nh “t¨ng cêng, n©ng cao, hoµn thiÖn,..” nhng khi ®i vµo tõng thµnh tè cô thÓ, khã t×m thÊy ®îc ñng hé nÕu kh«ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn, kh«ng nhËn ®îc lîi Þch. §µo t¹o, båi dìng c¸n bé, c«ng chøc ®îc coi nh lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó thóc ®Èy c¶i c¸ch, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng qu¶n lý. Nhng trªn thùc tÕ, c«ng viÖc nµy cña kh«ng dÔ dµng nhËn ®îc sù ñng hé tÝch cùc. Nh Thñ tíng chÝnh phñ ®· tr×nh bµy tríc Quèc héi, tuy ®· cè g¾ng ®i vµo trËt tù, quy chÕ, song nh×n l¹i hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña nã ®èi víi ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc th× cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i bµn. Cã thÓ thÊy h×nh thøc ®µo t¹o, båi dìng hiÖn nay vµ tríc ®©y cha kh¸c nhau nhiÒu. H×nh thøc, cã chøng chØ h¬n lµ kiÕn thøc, chÊt lîng. C¸ch thøc nµy cã c¶ tõ hai phÝa: c¸c c¬ quan ®µo t¹o vµ häc viªn ®i häc hoÆc c¬ quan cã ngêi ®i häc. Sù chång chÐo, trïng l¾p (kh«ng cã n©ng cao) cña c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®· kh«ng lµm cho c¶ hai phÝa v¬n lªn, thay ®æi c¸ch thøc häc vµ d¹y. Nh÷ng g× hä cÇn th× cha ®îc trang bÞ v× bªn d¹y còng kh«ng biÕt 9 Xem chi tiÕt bµi “ VÊn ®Ò ®¹o ®øc c«ng chøc “ ®¨ng trªn t¹p chÝ Th«ng tin Lý luËn sè 4/2000. ngêi häc cÇn g×. HiÖn tîng nµy còng gièng nh mét ®¹i biÓu quèc héi ®· nãi t¹i kú häp thø 8 (khoa X) r»ng c¸i kh«ng cÇn t¨ng th× l¹i t¨ng, c¸i cÇn gi¶m th× kh«ng gi¶m. Sù tr× trÖ, kh«ng thay ®æi ph¬ng ph¸p lµm viÖc cña hÖ thèng ®µo t¹o còng ®· ¶nh hëng ®Õn sù kh«ng thay ®æi c¸ch thøc lµm viÖc cña c«ng chøc. C¶i c¸ch hµnh chÝnh ®Ò cËp ®Õn nhiÒu néi dung, song nh nhiÒu nhµ níc c¶i c¸ch ®· khuyÕn nghÞ, c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh thíng xuyªn vµ liªn tôc. Kh«ng cã ®Çu vµ còng kh«ng cã cuèi. C¸i mµ chóng ta cã thÓ lµm lµ ph¶i hoµn thiÖn tõng bíc ®Ó ho¹t ®éng cña tæ chøc hµnh chÝnh thÝch øng víi m«i trêng mµ trong ®ã nÒn kinh tÕ - x· héi vËn ®éng. Mét nhµ níc, tæ chøc hµnh chÝnh trong mét thÕ giíi ®ang thay ®æi vµ thay ®æi rÊt nhanh kh«ng thÓ ®øng yªn. Hoµn thiÖn tõng bíc thêng dÔ thÊy h¬n, cô thÓ h¬n lµ c¸i rÊt lín mµ chóng ta l¹i muèn v¬n ®Õn. LËp l¹i trËt trù an toµn giao th«ng trong ®« thÞ lµ mét vÝ dô, nÕu kh«ng hoµn thiÖn, ®a vµo kû c¬ng ngay chÝnh ngêi ®i bé th× kh«ng thÓ ®i ®Õn môc ®Ých - x· héi ®« thÞ. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ chóng ta (ViÖt Nam còng nh nhiÒu níc kh¸c) thêng mong muèn cã nh÷ng bíc thay ®æi lín, thùc sù c¶i c¸ch nhng l¹i thiÕu quan t©m ®Õn viÖc hoµn thÞªn tõng chi tiÕt nhá trong quy tr×nh lµm viÖc, qu¶n lý cña tæ chøc m×nh. NÕu chØ tËp trung vµo hiÖn tîng ®Ó lµm thay ®æi nã th× kh«ng thÓ c¶i c¸ch vµ hoµn thÞªn ®îc. TriÓn khai thùc hÞªn NghÞ ®Þnh 36/CP cña chÝnh phñ vÒ lËp l¹i trËt tù kû c¬ng an toµn giao th«ng ®« thÞ cã thÓ lµm vÝ dô. NÕu kh«ng hoµn thiÖn tõng bíc, tõ viÖc ngêi ®i bé trªn vØa hÌ, ®Õn ngêi c¶nh s¸t giao th«ng (tõng ho¹t ®éng nhá nhÊt) th× khã cã thÓ lµm cho ngêi “®« thÞ n«ng th«n” ViÖt Nam chÊp hµnh luËt lÖ ®i ®êng. C¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i c¸ch c«ng vô, c«ng chøc trong bé m¸y ph¶i ¸p dông ph¬ng ph¸p qu¶n lý toµn diÖn (Total Quality Management- TQM) cho chÝnh m×nh, tõ c«ng vô nhá nhÊt, Ýt ngêi biÕt ®Õn nhÊt cho ®Õn c¶ mét chu tr×nh ban hµnh chÝnh s¸ch vÜ m« th× chóng ta míi thÊy ®îc ®Ých thùc cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh.