Nội dung

QUAN HỆ GIỮA MÔN PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỊA LÍ VỚI CÁC KHOA HỌC KHÁC 1. Quan hệ với Khoa học Địa lí Mối quan hệ giữa môn Phương pháp dạy học Địa lí với các khoa học khác được thể hiện rõ rệt nhất trong nội dung của môn học. Nội dung của mỗi môn học trong nhà trường đều cố gắng phản ảnh những thành tựu mới nhất của khoa học tương ứng. Môn Địa lí trong nhà trường cũng vậy. Nó cung cấp cho học sinh những kiến thức và kĩ năng địa lí hiện đại nhưng đồng thời phù hợp với tâm lí lứa tuổi, với trình độ nhận thức của học sinh. Trong nhà trường phổ thong, học sinh được học cả về Địa lí điại cương lẫn Địa lí khu vực, cả về Địa lí tự nhiên lẫn Địa lí kinh tế - xã hội. Đó là những bộ phận chủ yếu trong cấu trúc của khoa học Địa lí. Ngay cả một số phương tiện nghiên cứu và phương pháp giảng dạy địa lí cũng được mô phỏng theo những dụng cụ và phương pháp nghiên cứu khoa học địa lí. Có thể dẫn ra một số ví dụ: các bản đồ và phương pháp sử dụng bản đồ trong nghiên cứu địa lí được đưa vào nhà trường dưới hình thức một loạt các bản đồ giáo khoa địa lí và thao tác về kĩ năng bản đồ. Trong việc giảng dạy Địa lí kinh tế - xã hội, các kĩ năng về sử dụng các loại số liệu thống kê cũng được mô phỏng theo phương pháp nghiên cứu định lượng, một phương pháp quan trọng trong việc nghiên cứu Địa lí kinh tế - xã hội. Ngay cả phương pháp thực địa của Khoa học địa lí cũng được phản ảnh vào nhà trường dưới hình thức các cuộc khảo sát, tham quan ngoài trời ở địa phương v.v… Như vậy trong chương trình Địa lí ở trường phổ thong, ngào việc lựa chọn nội dung, kiến thức, kĩ năng còn có cả việc vận dụng các quan điểm và phương pháp đặc trưng nhất của Khoa học địa lí. 2. Quan hệ với các Khoa học Giáo dục, đặc biệt với Lí luận dạy học đại cương Môn Phương pháp dạy học Địa lí có quan hệ rất chặt chẽ với Khoa học Giáo dục. Nó được phát triển phù hợp với các quy luật và nguyên tắc do môn Giáo dục học đề ra. Nội dung của môn Địa lí trong nhà trường được soạn thảo dựa trên cơ sở lí thuyết của nội dung giáo dục phổ thông, hệ thống các phương pháp dạy học Địa lí và những yêu cầu của chúng phải phù hợp với cách phân loại về phương pháp dạy học theo lí luận dạy học đại cương. Trình tự tiến hành dạy bài Địa lí cũng phù hợp với những hình thức tổ chức dạy học chung trong nhà trường. Ngược lại, môn Phương pháp dạy học Địa lí cũng cung cấp cho môn Giáo dục học những tài liệu cụ thể để khái quát hóa quá trình giáo dục. Môn Lí luận dạy học đại cương cũng không thể phát triển được nếu không có sự khái quát hóa những quy luật dạy học đặc thù của tất cả các môn, trong đó có môn Địa lí. Những năm gần đây, các nhà Giáo dục học đã coi môn Phương pháp dạy học các bộ môn là những môn học về lí luận dạy học cụ thể. Các quan niệm như vậy trong một mức độ nào đó cũng phản ánh được mối quan hệ của môn này trong hệ thống các khoa học giáo dục. Đặt biệt ngày nay, môn Phương pháp dạy học bộ môn đã vượt qua được giai đoạn inh nghiệm chủ nghĩa, phát triển được một cơ sở lí luận vững chắc để trở thành một ngành khoa học thực sự trong hệ thống các ngành Khoa học giáo dục. 3. Quan hệ với Khoa học Tâm Lí học, đặc biệt là môn Tâm lí dạy học Môn Phương pháp dạy học bộ môn có mối quan hệ hết sức chặt chẽ với môn Tân lí học, bởi vì những tri thức về các quy luật tâm lí có thể giúp cho việc nghiên cứu các phương pháp giáo dục cũng như giảng dạy môn học một cách hiệu quả. Trong những năm gần đây, các công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học Địa lí, các cứ liệu về tâm lí học đã được đánh giá rất cao. Trong cuốn “Phương pháp dạy Địa lí ở trường phổ thông” (1968) do tập thể các nhà nghiên cứu phương pháp giảng dạy Địa lí Xô viết biên soạn (A.E.Bibich chủ biên), lần đầu tiên đã có một chương riêng đề cập đến những cơ sở tâm lí và giáo dục trong việc giảng dạy Địa lí. Đặc biệt, nhiều công trình nghiên cứu và các thành tựu mới về tâm lí sư phạm của các nhà Tâm lí học trên thế giới trong những năm gần đây đã có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển lí luận của môn Phương pháp dạy học Địa lí. Mối quan hệ giữa Tâm lí học và môn Phương pháp dạy học Địa lí cũng được thể hiện cụ thể trong việc vận dụng những quy luật về hoạt động nhận thức theo lứa tuổi của học sinh để quy định khối lượng kiến thức, kỹ năng, mức độ yêu cầu về tư duy ở từng lớp, từng cấp học cũng như trong việc tổ chức, điều khiển quá trình lĩnh hội những kiến thức và kĩ năng địa lí của học sinh. 4.Quan hệ với Lôgic học Môn Phương pháp dạy học Địa lí còn có mối quan hệ mật thiết với Lôgic học. Do tính logic là bắt buộc đối với môn học nào, cho nên tuỳ thuộc vào mức độ phát triển của mình, môn Phương pháp dạy học Địa lí ngày càng gắn bó chặt chẽ với Lôgic. Những quy luật của Lôgic học đã sử dụng cụ thể vào việc xây dựng hệ thống khái niệm và kĩ năng địa lí trong chương trình các lớp, trong nội dung sách giáo khoa và cả trong nghiên cứu, đề ra các phương pháp, biện pháp dạy học địa lí thích hợp nhất. Tâm lí học và Lôgic học đều là những khoa học về tư duy, nhưng nếu Tâm lí học chú trọng vào việc nghiên cứu đặc điểm tư duy cụ thể của học sinh theo lứa tuổi thì Lôgic học lại chú trọng vào việc nghiên cứu cách thức tư duy cụ thể của học sinh như thế nào cho đúng đắn. Những mối quan hệ giữa môn Phương pháp dạy học Địa lí và các khoa học nói trên có thể tóm tắt bằng sơ đồ sau: Hệ thống các khoa học Địa lí Tâm lí học Phương dạy học pháp dạy học Địa lí Lôgic học Lí luận dạy học đại cương Hình 1: Mối quan hệ giữa Phương pháp dạy học Địa lí và các khoa học khác Như vậy, muốn xem xét một kết luận về phương pháp dạy học địa lí, chúng ta không thể không chú ý đến những mối quan hệ với các khoa học khác.