Nội dung

Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Khoa §Þa lÝ – Tr−êng §HSP Hµ Néi, 5/2005 Ph¸t triÓn du lÞch céng ®ång - lo¹i h×nh du lÞch nªn ®−îc khuyÕn khÝch ë v−ên quèc gia Cóc Ph−¬ng, ViÖt Nam TS. NguyÔn ThÞ S¬n Khoa §Þa lÝ- Tr−êng §HSP Hµ Néi I. §Æt vÊn ®Ò Ngµy nay, du lÞch ph¸t triÓn m¹nh mÏ kh«ng chØ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, mµ ë hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Mét mÆt, du lÞch ®−îc coi nh− lµ mét c«ng cô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng t¹i c¸c khu tù nhiªn, ®Æc biÖt t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng cã v−ên quèc gia (VQG). MÆt kh¸c, ë nhiÒu n¬i, víi c¸c møc ®é kh¸c nhau, du lÞch còng lµm n¶y sinh c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn n¬i ®ãn kh¸ch, mµ cuèi cïng, céng ®ång ®Þa ph−¬ng ph¶i g¸nh chÞu. Lµ mét VQG cßn gi÷ ®−îc tÝnh chÊt nguyªn sinh, ®a d¹ng sinh häc cao, thiªn nhiªn phong phó, Cóc Ph−¬ng, tõ l©u ®· trë thµnh mét n¬i thu hót c¸c ho¹t ®éng tham quan, gi¶i trÝ, häc tËp, nghiªn cøu khoa häc cña c¶ kh¸ch trong n−íc vµ quèc tÕ. Ph¸t triÓn du lÞch t¹i VQG Cóc Ph−¬ng cßn mét sè bÊt cËp. Tuy nhiªn, viÖc hç trî ph¸t triÓn céng ®ång tõ nguån thu cña du lÞch vµ l«i kÐo sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng vµo c¸c dÞch vô du lÞch t¹i ®©y cßn h¹n chÕ. Trong khi ®ã, cuéc sèng cña d©n c− céng ®ång l©n cËn VQG cßn nhiÒu khã kh¨n vµ cßn tån t¹i hiÖn t−îng khai th¸c mét sè s¶n phÈm VQG, ¶nh h−ëng ®Õn môc tiªu b¶o tån VQG. V× vËy, du lÞch céng ®ång lµ mét m« h×nh phï hîp nh»m ®Þnh h−íng du lÞch cña Cóc Ph−¬ng tíi mét lo¹i du lÞch bÒn v÷ng h¬n - du lÞch g¾n liÒn víi b¶o tån m«i tr−êng tù nhiªn vµ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph−¬ng. II. TÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò Cóc Ph−¬ng lµ ®Þa bµn ®· thu hót ®−îc l−îng kh¸ch ngµy cµng ®«ng ®Õn tham quan vµ du lÞch ®· cã vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc bæ sung kinh phÝ cho c«ng t¸c qu¶n lý VQG; hç trî phóc lîi cho mét sè céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong khu vùc. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng du lÞch t¹i VQG Cóc Ph−¬ng ch−a thu hót ®−îc sù tham gia cña céng ®ång d©n c− ®Ó n©ng cao ®êi sèng cho hä vµ gi¶m thiÓu t×nh tr¹ng khai th¸c tµi nguyªn VQG. ViÖc nghiªn cøu ph¸t triÓn m« h×nh du lÞch céng ®ång cã ý nghÜa thùc tiÔn vµ cÊp thiÕt nh»m ph¸t huy vai trß cña ho¹t ®éng du lÞch ®èi víi c«ng 77 t¸c b¶o tån VQG vµ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph−¬ng. §ã lµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n−íc còng nh− xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay. §©y còng lµ mét ph−¬ng thøc gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. C¸c khuyÕn nghÞ cho ph¸t triÓn du lÞch céng ®ång trªn c¬ së t«n träng nguyÖn väng vµ lîi Ých cña d©n c− së t¹i, ®i ®«i víi môc tiªu b¶o tån lµ c¬ së cho ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng du lÞch ch−a thùc sù ®i ®«i víi c«ng t¸c b¶o tån vµ ph¸t triÓn céng ®ång còng kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu VQG kh¸c t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. V× vËy, viÖc ph¸t triÓn m« h×nh du lÞch céng ®ång t¹i VQG Cóc Ph−¬ng cã ý nghÜa thùc tiÔn kh«ng chØ cho VQG nµy, mµ cßn cã thÓ ¸p dông vµo c¸c VQG kh¸c ë n−íc ta. III. Kh¸i qu¸t hiÖn tr¹ng c¸c céng ®ång d©n c− thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu Víi diÖn tÝch 22.200 ha, VQG Cóc Ph−¬ng n»m trªn ®Þa phËn 15 x· thuéc c¸c huyÖn: Nho Quan, tØnh Ninh B×nh (víi diÖn tÝch 11.300 ha); Th¹ch Thµnh, tØnh Thanh Ho¸ (kho¶ng 5000 ha); Yªn Thuû vµ L¹c Thuû, tØnh Hoµ B×nh (kho¶ng 5850 ha). VQG Cóc Ph−¬ng cã thÓ ®−îc coi lµ cöa ngâ ®ãn kh¸ch cña vïng thÞ tr−êng kh¸ch tiÒm n¨ng - vïng ®ång b»ng B¾c Bé. Cóc Ph−¬ng n»m trong vïng ph©n bè d©n c− cña 15 x· thuéc 4 huyÖn cña 3 tØnh, chñ yÕu lµ ®ång bµo d©n téc M−êng (chiÕm 89%). Trong thêi gian tõ n¨m 1983-1988, mét sè b¶n c− d©n trong v−ên ®· ®−îc chuyÓn ra ngoµi vïng ®Öm víi sù hç trî cña dù ¸n cña FAO, nh»m môc tiªu b¶o tån vµ phôc håi sinh th¸i VQG. HiÖn t¹i cã kho¶ng trªn 2200 ng−êi hiÖn ®ang sèng trong 8 th«n n»m hoµn toµn hoÆc mét phÇn trong ranh giíi v−ên, kho¶ng 400 hé d©n. Ngoµi ra cßn cã kho¶ng 60.000 ng−êi sèng trong vïng ®Öm cña v−ên, trong ®ã kho¶ng 1000 ng−êi ë 3 th«n t¸i ®Þnh c−. ChÊt l−îng cuéc sèng cña d©n c− vµ ho¹t ®éng khai th¸c VQG C¸c cuéc ®iÒu tra x· héi häc tËp trung vµo c¸c céng ®ång d©n c− n»m trong ph¹m vi VQG (b¶n Khanh, b¶n Nga) vµ mét sè céng ®ång t¸i ®Þnh c− thuéc x· Cóc Ph−¬ng (§ång T©m, §ång Qu©n, §ång Bãt). 78 Nguån sèng chÝnh cña ng−êi d©n hiÖn t¹i vÉn chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (h¬n 84% sè ng−êi ®−îc hái). §Æc biÖt, c¸c céng ®ång d©n c− t¸i ®Þnh c− cã møc sèng thÊp vµ khã kh¨n h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c b¶n hiÖn t¹i cßn trong VQG. V× vËy, hiÖn t−îng khai th¸c c¸c s¶n phÈm rõng mÆc dï ®· ®−îc h¹n chÕ, song vÉn diÔn biÕn ë c¸c céng ®ång d©n c−. Nh÷ng ho¹t ®éng ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy, ch¨n th¶ gia sóc trong rõng còng ¶nh h−ëng tíi chu tr×nh t¸i sinh cña tù nhiªn, g©y « nhiÔm, t¹o sù x©m nhËp cña c¸c loµi l¹... KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, ®èn gç, cñi vµ s¨n b¾n lµ c¸c ho¹t ®éng khai th¸c cña c− d©n céng ®ång trong vµ xung quanh v−ên g©y ¶nh h−ëng lín nhÊt ®Õn hÖ sinh th¸i VQG, ®Æc biÖt lµ sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng vµ sè l−îng c¸c loµi ®éng vËt hoang d·. Theo −íc ®o¸n cña mét nh©n viªn kiÓm l©m VQG, hµng n¨m VQG mÊt ®i kho¶ng 15 km2 rõng do c¸c ho¹t ®éng khai th¸c tr¸i phÐp cña c− d©n. T¹i c¸c th«n t¸i ®Þnh c−, khi ®−îc hái vÒ ®iÒu kiÖn sèng hiÖn t¹i ë n¬i t¸i ®Þnh c− so víi ®iÒu kiÖn sèng tr−íc ®©y trong VQG, trªn 70% ý kiÕn cho r»ng hä kh«ng ®ñ ¨n vµ khã kh¨n h¬n trong viÖc t×m nguån bæ sung nh÷ng ngµy gi¸p h¹t. H¬n 50% ý kiÕn lùa chän ®iÒu kiÖn sèng ë VQG h¬n hiÖn t¹i, chØ 20% ý kiÕn ng−îc l¹i, cßn l¹i lµ khã tr¶ lêi. §iÒu ®ã cho thÊy, ®a sè ch−a cã ®iÒu kiÖn c¶i thiÖn cuéc sèng b»ng c¸c nguån kh¸c ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vèn rÊt khã kh¨n ë ®Þa bµn míi. IV. Ho¹t ®éng du lÞch ë VQG Cóc Ph−¬ng 1. Kh¸i qu¸t So víi mét sè VQG kh¸c í ViÖt Nam nh− Ba V×, Tam §¶o, B¹ch M·... th× kh¸ch ®Õn Cóc Ph−¬ng lín h¬n rÊt nhiÒu vµ t¨ng nhanh. N¨m 1990, chØ cã kho¶ng 4000 - 5000 l−ît kh¸ch ®Õn VQG. §Õn n¨m 2003, sè kh¸ch tham quan VQG ®· lªn ®Õn 60.000 l−ît ng−êi, song chØ kho¶ng 7% lµ kh¸ch quèc tÕ. Doanh thu ngµy cµng t¨ng tõ 500 triÖu ®ång n¨m 1990 lªn 1,7 tû nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Nguån thu tõ vÐ tham quan vµ phßng nghØ chiÕm tõ 2/3- 3/4 tæng doanh thu, tõ dÞch vô ¨n uèng vµ hµng ho¸ cßn Ýt (tõ 1/4 - 1/3). Nguån thu tõ kh¸ch n−íc ngoµi lµ 40% mÆc dï l−îng kh¸ch chØ chiÕm 7%. Ho¹t ®éng du lÞch ë Cóc Ph−¬ng ngµy cµng ®−îc më réng, thÓ hiÖn ë l−îng kh¸ch gia t¨ng, c¸c c¬ së dÞch vô du lÞch ®−îc n©ng cÊp, c¶i thiÖn. Du lÞch ®· cã vai trß nhÊt ®Þnh ®èi víi viÖc bæ sung kinh phÝ qu¶n lý VQG vµ hç trî mét sè céng ®ång ®Þa ph−¬ng b»ng viÖc ®Çu t− vµo mét sè c«ng tr×nh phóc lîi x· héi (®iÖn, n−íc, y tÕ...). 79 Tuy nhiªn, ho¹t ®éng du lÞch t¹i VQG Cóc Ph−¬ng cßn tån t¹i mèt sè bÊt cËp. Sö dông l·nh thæ cho du lÞch ch−a hîp lý, kh¸ch tËp trung vµo khu trung t©m VQG, thuéc khu b¶o vÖ nguyªn vÑn, n¬i hÖ sinh th¸i cÇn ®−îc b¶o vÖ. L−îng kh¸ch ë c¸c ®iÓm, tuyÕn tham quan chÝnh v−ît qu¸ søc chøa cho phÐp cña m«i tr−êng. C¸c hiÖn t−îng tiªu cùc nh− x¶ r¸c, g©y « nhiÔm... x¶y ra phæ biÕn trªn däc c¸c tuyÕn tham quan vµ xung quanh c¸c ®iÓm hÊp dÉn du lÞch cã l−îng kh¸ch tham quan lín. Trong khi ®ã, mét sè ®iÓm hÊp dÉn ë ngoµi trung t©m vµ trong c¸c vïng ®Öm cña VQG l¹i ch−a ®−îc khai th¸c. H¬n n÷a, nh÷ng ®Þa bµn ®ã võa cã thÓ l«i kÐo sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng, võa gi¶m thiÓu ®−îc c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c¸c khu vùc nh¹y c¶m cña VQG. 2. Vai trß cña du lÞch víi céng ®ång d©n c− * Du lÞch ®· cã ®ãng gãp trong viÖc c¶i thiÖn phóc lîi, më mang giao tiÕp x· héi cho mét sè ®Þa bµn d©n c− trong khu vùc. C¸c khu d©n c− thuéc ®Þa bµn x· Cóc Ph−¬ng ®· ®−îc h−ëng sù c¶i thiÖn vÒ giao th«ng ®i l¹i vµ ®−îc hç trî kinh phÝ trong viÖc cung cÊp hÖ thèng ®iÖn l−íi. Du lÞch ®· hç trî c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña mét sè b¶n, nhê ®ã ®−êng vµo b¶n, x©y bÓ n−íc vµ èng dÉn n−íc s¹ch, l¾p ®Æt thuû ®iÖn nhá hé gia ®×nh ®−îc ®Çu t−. VQG cho c¸c hé vay vèn nu«i h−¬u, nu«i ong, dÖt thæ cÈm, trång rõng, trång c©y ¨n qu¶..., song qui m« thùc hiÖn cßn nhá, chñ yÕu ë b¶n Khanh víi 20 hé d©n. * §· cã mét sè ng−êi d©n tham gia ho¹t ®éng du lÞch, song cßn ë ph¹m vi nhá vµ møc ®é h¹n chÕ. Sù tham gia cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vµo ho¹t ®éng du lÞch míi chØ ®−îc thùc hiÖn ë b¶n Khanh - mét b¶n nhá gåm 20 hé d©n, n»m trong ph¹m vi VQG. Kh¸ch du lÞch ®Õn b¶n Khanh chñ yÕu lµ nh÷ng nhãm kh¸ch nhá kh¸ch n−íc ngoµi, ®i xuyªn rõng. Trong sè 20 hé d©n cña b¶n Khanh, chØ cã mét hé ®−îc ®Çu t− vµ phôc vô kh¸ch th−êng xuyªn. C¸c hé cßn l¹i göi s¶n phÈm dÖt, mËt ong ®Õn ®Ó b¸n, song nguån thu tõ c¸c s¶n phÈm nµy kh«ng ®¸ng kÓ. Nh×n chung, sù tham gia vµo ho¹t ®éng du lÞch cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ë khu vùc Cóc Ph−¬ng ch−a ®¸ng kÓ. Ng−êi d©n hÇu nh− ch−a cã vai trß g× trong viÖc tæ chøc, qu¶n lý trùc tiÕp c¸c ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch cña m×nh. 80 4.3. Mèi quan hÖ cña du lÞch vµ d©n c− ®Þa ph−¬ng * Møc ®é ¶nh h−ëng cña du lÞch qua ý kiÕn cña d©n ®Þa ph−¬ng ¶nh h−ëng cña du lÞch víi ®Þa ph−¬ng ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së ®iÒu tra mÉu ý kiÕn cña gÇn 100 ®¹i diÖn hé gia ®×nh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu. C¸c ý kiÕn vÒ th¸i ®é cña ng−êi d©n ®èi víi du lÞch ®−îc ¸p dông c¸ch tÝnh ®iÓm gi¸ trÞ trung b×nh (Likert type scale) cña Pizam (1978). KÕt qu¶ cho thÊy, du lÞch Cóc Ph−¬ng ch−a ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn c− d©n ®Þa ph−¬ng. Th¸i ®é cña ng−êi d©n ®èi víi du lÞch cßn mê nh¹t tuy ®−îc xem lµ cã ¶nh h−ëng tÝch cùc ®Õn mét sè mÆt (®−êng s¸, giao th«ng, më réng hiÓu biÕt x· héi). T−¬ng tù, ng−êi d©n b¶n Khanh cho r»ng du lÞch kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c yÕu tè nh−: ®iÒu kiÖn mua b¸n hµng ho¸, gi¸ c¶, trËt tù an ninh, dÞch vô y tÕ, phong tôc tËp qu¸n, g©y « nhiÔm, ho¹t ®éng khai th¸c rõng. §iÒu nµy cho thÊy ho¹t ®éng du lÞch ë b¶n Khanh, ®· ®−îc ng−êi d©n c¶m nhËn víi th¸i ®é tÝch cùc h¬n. * Møc ®é quan hÖ gi÷a du lÞch vµ d©n ®Þa ph−¬ng Khi ®−îc hái vÒ mèi quan hÖ víi kh¸ch du lÞch, ®a sè c¸c ý kiÕn cho biÕt hÇu nh− kh«ng cã mèi quan hÖ g× víi kh¸ch du lÞch. Du lÞch Ýt cã mèi quan hÖ víi d©n ®Þa ph−¬ng, 61,2% ý kiÕn cho r»ng hÇu nh− kh«ng cã quan hÖ g× víi du lÞch. Cã thÓ nãi céng ®ång ®Þa ph−¬ng cßn “®øng ngoµi cuéc” víi c¸c ho¹t ®éng du lÞch trong VQG, ch−a ®−îc tham gia hoÆc ®−îc h−ëng nh÷ng lîi Ých tõ ®ã. V× vËy, th¸i ®é cña hä thÓ hiÖn sù bµng quan víi kh¸ch du lÞch, nhÊt lµ d©n c− ë c¸c b¶n thuéc x· Cóc Ph−¬ng. D©n ë b¶n Khanh cã th¸i ®é thiÖn c¶m h¬n víi kh¸ch du lÞch, 90% cho r»ng kh¸ch du lÞch cëi më, dÔ chÞu, chØ 10% sè ng−êi tr¶ lêi kh«ng quan t©m. * Nhu cÇu tham gia vµo ho¹t ®éng du lÞch cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng §a sè ng−êi d©n ®−îc pháng vÊn (>75%) muèn cã kh¸ch du lÞch ®Õn th¨m vµ ®ång ý cho kh¸ch nghØ t¹i nhµ; h¬n 22% kh«ng quan t©m; chØ >2% sè cßn l¹i cho r»ng kh«ng nªn cã thªm kh¸ch. ChØ sè 11% ng−êi ®−îc hái tr¶ lêi kh«ng muèn cho kh¸ch nghØ víi lý do nhµ kh«ng ®¶m b¶o ®ñ ®iÒu kiÖn cho kh¸ch ë. 81 KÕt qu¶ ®iÒu tra ý kiÕn d©n ®Þa ph−¬ng cho phÐp ®−a ra nh÷ng kÕt luËn s¬ bé vÒ mèi quan hÖ gi÷a du lÞch ë VQG víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng nh− sau: - Du lÞch cßn kh¸ biÖt lËp víi céng ®ång d©n c−, ch−a cã nh÷ng t¸c ®éng ®¸ng kÓ (c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc) ®Õn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ®Þa ph−¬ng. - Th¸i ®é cña ng−êi d©n ®èi víi du lÞch cßn mê nh¹t, song cã phÇn thiªn theo h−íng tÝch cùc, thiÖn c¶m víi kh¸ch du lÞch. - Nhu cÇu cña ®a sè d©n ®Þa ph−¬ng lµ muèn cã thªm kh¸ch du lÞch vµ ®ång ý cho kh¸ch nghØ t¹i nhµ. §©y lµ c¬ së thùc tiÔn ®Ó du lÞch cã thÓ l«i kÐo sù tham gia cña ng−êi d©n vµ hç trî céng ®ång ®Þa ph−¬ng, gãp phÇn ñng hé b¶o tån. T×nh tr¹ng møc sèng, ®iÒu kiÖn kinh tÕ còng nh− nhu cÇu cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong viÖc h−ëng lîi tõ c¸c s¶n phÈm cña VQG ®ang bÞ h¹n chÕ do yªu cÇu b¶o tån lµ mét thùc tr¹ng nan gi¶i ë khu vùc VQG Cóc Ph−¬ng. Trong khi ®ã, c¸c lîi Ých thu ®−îc tõ ho¹t ®éng du lÞch dùa trªn c¬ së c¸c gi¸ trÞ cña VQG ®ang ®−îc khai th¸c l¹i ch−a ph¸t huy lµ nguån hç trî kinh tÕ cña ng−êi d©n, gi¶m søc Ðp khai th¸c s¶n phÈm rõng. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vµo c¸c ho¹t ®éng phôc vô du lÞch, hç trî ph¸t triÓn céng ®ång cã thÓ thùc hiÖn tr−íc hÕt ë c¸c ®Þa bµn cã ®iÒu kiÖn khai th¸c cho du lÞch. §ã lµ më réng sù tham gia cña d©n c− vµo ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch t¹i mét sè ®Þa bµn nh− b¶n Nga (ngay gÇn cæng VQG, §ång Bãt, §ång Qu©n, §ång T©m (lµ c¸c th«n t¸i ®Þnh c−), th«n Th−êng Sung (x· Kú Phó) - gÇn ®iÓm n−íc kho¸ng; th«n B«ng (x· Yªn Quang) - gÇn khu hå Yªn Quang. C¸c h×nh thøc tæ chøc ®Ó ®a sè d©n c− ®Þa ph−¬ng tham gia nh−: Sö dông lao ®éng ®Þa ph−¬ng vµo c¸c dÞch vô du lÞch nh−: qu¶n lý, dÞch vô l−u tró, ¨n uèng, gi¶i trÝ, h−íng dÉn du lÞch... Tæ chøc s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n phÈm ®Þa ph−¬ng cho du lÞch. Chia sÎ nguån thu lÖ phÝ tham quan, hç trî céng ®ång b»ng c¸c c«ng tr×nh phóc lîi, ®Çu t− l¹i cho c¸c c¬ së dÞch vô du lÞch ë ®Þa ph−¬ng. ViÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng nµy cÇn cã hç trî cña c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn céng ®ång, khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m vµ sù phèi hîp cña ban qu¶n lÝ VQG vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ ®Þa ph−¬ng. NÕu gióp ng−êi d©n ®−îc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch cña VQG, chÝnh lµ gióp hä ®−îc h−ëng nh÷ng lîi Ých cña VQG b»ng c¸ch lùa chän kh«n ngoan lµ sö dông tµi nguyªn theo c¸ch bÒn v÷ng. 82 V. KÕt luËn Hai trong sè c¸c chøc n¨ng quan träng cña c¸c VQG lµ b¶o tån c¸c gi¸ trÞ tù nhiªn vµ t¹o m«i tr−êng du lÞch. ViÖc chuyÓn d©n c− tõ trong ph¹m vi VQG ra ngoµi vïng ®Öm t¹i VQG Cóc Ph−¬ng lµ mét tÊt yÕu cho c«ng t¸c b¶o tån. §ång thêi, më ra c¸c ho¹t ®éng du lÞch còng lµ mét sù thay thÕ ph−¬ng thøc sö dông tµi nguyªn, cã thÓ ®−îc gäi lµ bÒn v÷ng h¬n nÕu ®−îc qu¶n lÝ tèt. V× vËy, ho¹t ®éng du lÞch ph¶i ®−îc g¾n liÒn víi viÖc b¶o tån nguån tµi nguyªn VQG vµ hç trî céng ®ång ®Þa ph−¬ng. Song, thùc tÕ ë VQG Cóc Ph−¬ng, du lÞch cßn ch−a thùc sù ph¸t huy ®−îc vai trß nµy. C¸c céng ®ång d©n c− ®ang sèng trong VQG Cóc Ph−¬ng, ®Æc biÖt sè d©n ®· chuyÓn tõ VQG ra vïng ®Öm cßn ®ang ®øng ngoµi cuéc cña c¸c ho¹t ®éng du lÞch ë ®©y, khi mµ hä mong muèn vµ ®¸ng ®−îc tham gia vµ ®−îc h−ëng lîi Ých tõ ho¹t ®éng nµy. V× vËy, ph¸t triÓn du lÞch céng ®ång lµ c¸ch lùa chän ®óng ®¾n, mét trong nh÷ng biÖn ph¸p sö dông tµi nguyªn bÒn v÷ng, ñng hé b¶o tån, tËn dông lao ®éng ®Þa ph−¬ng mang l¹i lîi Ých cho ng−êi d©n, gi¶m søc Ðp vµo m«i tr−êng VQG. ViÖc nghiªn cøu, x©y dùng mét m« h×nh du lÞch céng ®ång trªn c¬ së vËn dông c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña nhiÒu n¬i vµ cña ®Þa bµn víi c¸c tiªu chÝ g¾n du lÞch víi b¶o tån c¸c gi¸ trÞ cña VQG sÏ gióp c©n b»ng c¸c môc tiªu kinh tÕ, m«i tr−êng vµ x· héi. §ång thêi, cã thÓ lµ nh÷ng khuyÕn nghÞ cho c¸c VQG kh¸c ë ViÖt Nam tham kh¶o trong ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn du lÞch g¾n víi b¶o tån vµ hç trî céng ®ång ®Þa ph−¬ng. summary Reflecting global and national concerns, conservation of nature values have resulted in legitimising the resettlement of indigenous peoples out of national parks while ecouraging tourism activity - a type of so called sustainable development. This paper provides a case study of Cuc Phuong national Park as an evident that local peoples resettled from within the park have to struggle to survive on agricultural activity alone, that tourism has done little to support communities and that the Park environment is still threatened by the use of park resources by local peoples. Development of community-based tourism, therefore, should be promoted to meet the goal of providing alternative livelihoods for local people while reducing nagetive impacts to the park environment. 83 Tãm t¾t Ph¶n ¸nh mèi quan t©m cña c¸c quèc gia vµ toµn cÇu, viÖc b¶o tån c¸c gi¸ trÞ tù nhiªn ®· dÉn ®Õn hîp thøc ho¸ viÖc t¸i ®Þnh c− nh÷ng ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ra khái c¸c v−ên quèc gia (VQG) trong khi khuyÕn khÝch ho¹t ®éng du lÞch- mét lo¹i ®−îc coi lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Bµi b¸o ®−a ra nghiªn cøu cô thÓ ë VQG Cóc Ph−¬ng nh− lµ mét b»ng chøng r»ng d©n ®Þa ph−¬ng chuyÓn c− tõ VQG ®ang ph¶i xoay së cuéc sèng chØ b»ng ho¹t ®éng n«ng nghiÖp, trong khi du lÞch lµm ®−îc rÊt Ýt ®Ó hç trî céng ®ång, vµ m«i tr−êng cña VQG vÉn bÞ ®e do¹ bëi sù khai th¸c cña d©n ®Þa ph−¬ng. V× vËy, ph¸t triÓn du lÞch céng ®ång nªn ®−îc khuyÕn khÝch nh»m thay ®æi cuéc sèng cho d©n ®Þa ph−¬ng trong khi gi¶m ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng cña VQG. TµI LIÖU THAM KH¶O 1. B¸o c¸o dù ¸n b¶o tån Cóc Ph−¬ng, VQG Cóc Ph−¬ng, 1998. 2. Dù th¶o kÕ ho¹ch qu¶n lý VQG Cóc Ph−¬ng (2000-2010), Bé NN vµ PTNT, VQG Cóc Ph−¬ng, 1999. 3. Koeman, A., Du lÞch bÒn v÷ng vµ DLST, TuyÓn tËp b¸o c¸o Héi th¶o Quèc gia vÒ sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong qu¶n lý c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam, TP. Hå ChÝ Minh, 1997, 117-125. 4. Lª V¨n Lanh, C¸c b−íc chuÈn bÞ cho sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng vµo c¸c dù ¸n DLST ë c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, TuyÓn tËp b¸o c¸o Héi th¶o Quèc gia vÒ sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong qu¶n lý c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam, TP. Hå ChÝ Minh, 1997, 135-140. 5. Hoµng V¨n ThËn, Tæ chøc dÞch vô tham quan, du lÞch vµ nghiªn cøu khoa häc t¹i VQG Cóc Ph−¬ng, TuyÓn tËp b¸o c¸o Héi th¶o Quèc gia vÒ sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong qu¶n lý c¸c KBTTN ViÖt Nam, TP. Hå ChÝ Minh, 1997, 131-134. 6. NguyÔn B¸ Thô, Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vïng ®Öm, mét nhiÖm vô quan träng trong c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c khu b¶o tån, TuyÓn tËp b¸o c¸o Héi th¶o Quèc gia vÒ sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng trong qu¶n lý c¸c KBTTN ViÖt Nam, TP. Hå ChÝ Minh, 1997, 33-36. 7. Triraganon, R., C¸c vÊn ®Ò trong x©y dùng ph¸t triÓn DLST céng ®ång ë Th¸i lan, B¸o c¸o Héi th¶o x©y dùng chiÕn l−îc Quèc gia vÒ ph¸t triÓn DLST t¹i ViÖt Nam, Hµ Néi, 1999, 23-33. 8. Nadler, T., Anthropogenic influences on the Cuc Phuong National Park in North Vietnam, Pferdekamp, 1997. 9. Peters, W.J., ‘Local Participation in Conservation of the Ranomafana National Park, Madagascar’, Journal of World Forest Resource Management, N0 8, 1997, 109-135. 84