Nghiên cứu tách zirconi(IV) khỏi các tạp chất bằng di-2-etylhexylphotphoric axit để xác định chúng bằng ICP-MS

pdf
Số trang Nghiên cứu tách zirconi(IV) khỏi các tạp chất bằng di-2-etylhexylphotphoric axit để xác định chúng bằng ICP-MS 8 Cỡ tệp Nghiên cứu tách zirconi(IV) khỏi các tạp chất bằng di-2-etylhexylphotphoric axit để xác định chúng bằng ICP-MS 3 MB Lượt tải Nghiên cứu tách zirconi(IV) khỏi các tạp chất bằng di-2-etylhexylphotphoric axit để xác định chúng bằng ICP-MS 0 Lượt đọc Nghiên cứu tách zirconi(IV) khỏi các tạp chất bằng di-2-etylhexylphotphoric axit để xác định chúng bằng ICP-MS 0
Đánh giá Nghiên cứu tách zirconi(IV) khỏi các tạp chất bằng di-2-etylhexylphotphoric axit để xác định chúng bằng ICP-MS
4.4 ( 7 lượt)
Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu
Để tải xuống xem đầy đủ hãy nhấn vào bên trên
Chủ đề liên quan

Nội dung

Tạp chí phân tích Hóa, Lý và Sinh học - Tập 19, Số 4/2014 NGHIÊN CỨU TÁCH ZIRCONI(IV) KHỎI CÁC TẠP CHẤT BẰNG DI-2-ETYLHEXYLPHOTPHORIC AXIT ĐỂ XÁC ĐỊNH CHÖNG BẰNG ICP-MS Đến tòa soạn 2 - 6 – 2014 Lê Bá Thuận, Nguyễn Xuân Chiến Viện Công nghệ Xạ hiếm, Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam Chu Mạnh Nhƣơng Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên SUMMARY SEPARATION OF ZIRCONIUM(IV) FROM IMPURITIES WITH DI-2-ETHYLHEXYLPHOSPHORIC ACID FOR DETERMINATION OF THEM BY ICP-MS Investigation of the effects of extraction time, extractant concentration, diluents, acids and loading capacity of the extractant, sunfate with di-2-ethylhexyl phosphoric acid (DEHPA) in toluene on extracting of Zr(V) has been done. The optimal conditions for extraction of 30 mg/mL Zr(IV) are: 2 to 5M HNO3, toluene diluent, 50% DEHPA, 1 hrs. for phase contact time. Extraction efficiency of Zr(V) increase in order: H2SO4 << HCl < HNO3. Extraction, stripping of Zr, Hf and scrubbing impurities have been studied and showed that using 3M and 6M HNO3, can scrubbing 95% of almost investigated impurity elements and stripping about 20-26% of Zr(V). Obtained results allow to determine the content of impurities in Zr nuclear materials by ICP-MS technique after removal of Zr using extraction with DEHPA/toluene solvent. Keywords: extraction, zirconium, HNO3, DEHPA, toluene, impurities, ICP-MS. 1. MỞ ĐẦU Zirconi (Zr) và các hợp kim Zr sạch hạt nhân đƣợc sử dụng chủ yếu để chế tạo vật liệu lò phản ứng và vỏ bọc thanh nhiên liệu hạt nhân do Zr có tiết diện bắt nơtron nhiệt rất nhỏ và tính chất hóa lý đặc thù của kim loại hợp kim Zr. Yêu cầu quan trọng của vật liệu Zr sạch hạt nhân là hàm lƣợng các tạp chất khá thấp. Vì vậy, cần xác định chính xác hàm lƣợng tạp chất nhằm phục vụ cho việc sản xuất, đánh giá vật liệu Zr dùng cho lò phản ứng hạt nhân. 71 Hiện nay có nhiều phƣơng pháp phân tích hàm lƣợng tạp chất trong các vật liệu Zr, trong đó ICP-MS là một phƣơng pháp phân tích hiện đại có độ chính xác cao, giới hạn phát hiện thấp cho phép xác định đồng thời nhiều nguyên tố. Tác giả Nakane Kiyoshi đã sử dụng ICP-MS độ phân giải cao để phân tích lƣợng vết các tạp chất nhƣ: Na, Mg, Al, Ca, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Ni, Sr, Cs, La, Ce, Hf, Pb, Bi có trong bột ZrO2 độ sạch hạt nhân [1]. Nhóm nghiên cứu Zhang và cộng sự đã sử dụng ICP-MS để xác định nhiều Ims trong Zr siêu mịn [2]. Các tác giả Burger và Riciputi đã sử dụng ICP-MS để xác định tỷ lệ đồng vị các nguyên tố trong một số vật liệu hạt nhân [3]. Ngoài ra, tác giả Conrad Gregoire và cộng sự đã sử dụng ETV-ICP-MS để xác định lƣợng vết một số nguyên tố đất hiếm (REEs), U và Th trong quặng zircon đơn khoáng [4]. Đặc biệt, nhóm tác giả Chen Shi-zhong và cộng sự đã phân tích xác định 14 REEs bằng ICP-MS trong ZrO2 sạch sau khi tách nền Zr từ môi trƣờng HNO3 2M bằng tác nhân 1-phenyl-3metyl-4-benzoyl-5-pyrazon (PMPB). Kết quả đã tách đƣợc 99,7% lƣợng Zr và phân tích đƣợc hàm lƣợng của 14 REEs với giới hạn phát hiện thấp và độ lệch chuẩn tƣơng đối nhỏ [5]. Nghiên cứu của chúng tôi và các tác giả nêu trên cho thấy, khi nền mẫu lớn sẽ ảnh hƣởng lớn đến kết quả phân tích tạp chất bằng ICP-MS. Do đó, cần phải tách nền Zr khỏi các tạp chất trƣớc khi đo hàm lƣợng các tạp chất bằng ICP-MS [6]. Hiện nay, có nhiều phƣơng pháp khác nhau để tách loại Zr, tuy nhiên, 72 phƣơng pháp chiết dung môi với việc sử dụng các tác nhân chiết nhƣ TBP, DEHPA, Cyanex 272, PC88A,..., đƣợc đánh giá là phƣơng pháp có nhiều triển vọng, trong đó các tác nhân chiết DEHPA, PC88A đang đƣợc nghiên cứu tách Zr ra khỏi các nguyên tố khác [7,8]. Trong bài báo này, chúng tôi trình bày kết quả nghiên cứu khả năng chiết của Zr(IV) bằng tác nhân DEHPA nhằm ứng dụng để tách nền Zr(IV) ra khỏi các tạp chất khác phục vụ mục đích xác định các tạp chất trong vật liệu Zr sạch hạt nhân bằng phép đo ICP-MS. 2. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Hóa chất, dụng cụ và máy móc Trong nghiên cứu này, các dung dịch chuẩn sau đƣợc sử dụng: dung dịch Zr; Hf; Ti (1000µg/mL) và dung dịch chuẩn hỗn hợp gồm 43 nguyên tố (Ag, Al, B, Bi, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Ga, In, K, Li, Mg, Mn, Na, Ni, Pb, Sr, Tl, Zn, Sc, Y và 14 REEs) 1000µg/mL; Tác nhân DEHPA, HCl 36,5%, HClO4 72%, H2SO4 98%, HNO3 65%, H2O 18MΩ, toluen và các chất pha loãng khác đều có độ tinh khiết phân tích của Merck. Máy khối phổ plasma cảm ứng (ICP-MS) Aligent 7500a-Mỹ, phễu chiết, máy lắc và các dụng cụ thƣờng dùng trong phân tích. 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 2.2.1. Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu suất chiết Zr(IV) Các yếu tố ảnh hƣởng đƣợc khảo sát gồm: thời gian tiếp xúc 2 pha (0,1-3 giờ), nồng độ tác nhân DEHPA/toluen từ (10-80%), toluen và 5 chất pha loãng khác, nồng độ các axit từ (0,5-8M), nồng độ Zr(IV) từ (10-85 mg/mL), dung lƣợng chiết cực đại của DEHPA 50%/toluen, đánh giá một số tác nhân giải chiết Zr(IV) ra khỏi pha hữu cơ, số bậc chiết thích hợp theo giản đồ MC Cable-Thiele. Khảo sát hiệu suất chiết của Zr(IV) và một số nguyên tố trong môi trƣờng HNO3 bằng DEHPA/toluen đƣợc thực hiện với pha nƣớc là dung dịch chứa các đại diện cho từng nhóm nguyên tố, gồm: Zr, Hf, Ti, K, Mg, Al, Fe(III), Co, Zn, Pb, As(V), Se(VI), La, Er, Tm, Yb, Lu, nồng độ mỗi nguyên tố đều là 1 mg/mL trong môi trƣờng HNO3 (1-3,5M). Pha hữu cơ là DEHPA 50%/toluen. 2.2.2. Nghiên cứu tách Zr(IV) từ môi trường HNO3 bằng DEHPA/toluen Pha nƣớc chứa (Zr(IV) 30 mg/mL và 43 tạp chất, nồng độ mỗi nguyên tố tạp chất là 0,5 mg/L) trong môi trƣờng HNO3 từ (1-3,5M). Pha hữu cơ là DEHPA 50%/toluen. 2.2.3. Quy trình chiết tách loại Zr 100 %Ex 94.5 93.5 92.5 91.5 90 89 85 80.5 91.3 %Ex 97.75 85.94 80 91 87.5 0.5 1 1.5 2 2.5 HNO3, M 10 (1a) 95 % Ex 83 85 20 30 40 50 60 70 0.5 80 87.5 88.5 87 97.75 97.28 80 85 83.5 70 %Ex 90 70 HNO3 HCl H2SO4 Axit, M 4 5 6 7 76.5 80 60 chiết 1 lần 50 chiết 2 lần 7.5 73.48 62 61.56 48.5 Sunfat, mg/mL 0 3 6.5 38 30 5 2 5.5 94.48 96 40 1 4.5 85.86 37 20 0 3.5 100 65 35 2.5 (1c) 85.5 78 50 1.5 (1b) 80 80 0 30 3 Xylen IP Kerosen 20 D2EHPA/toluen (%) 0 Toluen n-hexan Benzen 40 43 40 70 88 Chiết 1 lần Chiết 2 lần 62.5 50 Thời gian, h 72 89 85 %Ex 80 67.51 60 10 mg/mL 98.79 98.56 98.44 60 70 30 mg/mL 80 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1. Ảnh hƣởng của thời gian tiếp xúc pha, nồng độ tác nhân chiết, các chất pha loãng, bản chất và nồng độ axit và nồng độ muối sunfat đến khả năng chiết Zr Các kết quả nghiên cứu đƣợc chỉ ra trên hình (1a, 1b, 1c, 1d, 1e). 100 100 95 90 90 90 95.2 Các điều kiện chiết tách: tỷ lệ Vo/Va = 1/1 hoặc 2/1, thời gian tiếp xúc pha 1 giờ, thời gian phân pha 0,5 giờ ở nhiệt độ 25±0,50C. Sau khi phân pha, tách lấy phần nƣớc cái và cô cạn lần 1. Tiếp tục cô cạn lần 2 với 5mL hỗn hợp (HNO 3 25%+HClO4 20%). Cuối cùng dùng HNO3 0,3M định mức đến 10 mL và đo trên máy ICP-MS Aligent 7500a. Các kết quả xác định nồng độ đƣợc dùng để tính hiệu suất chiết và đánh giá khả năng tách Zr khỏi các nguyên tố khác. Các thí nghiệm giải chiết Zr và các tạp chất cũng đƣợc tiến hành tƣơng tự. 10 20 30 40 50 8 (1e) (1d) Hình 1. Ảnh hưởng của thời gian tiếp xúc pha (a), nồng độ tác nhân chiết (b), các chất pha loãng (c), bản chất và nồng độ axit (d) và nồng độ muối sunfat (e) đến khả năng chiết Zr. 73 8.5 Kết quả thu đƣợc cho thấy rằng, hiệu suất chiết Zr(IV) đối với hệ chứa 50% DEHPA đạt đƣợc khá cao, sau 1-2 lần chiết lƣợng Zr(IV) lên pha hữu cơ đạt giá trị dung lƣợng chiết là 29,985 mg/mL Zr(IV). Mặt khác, khi nồng độ DEHPA/toluen cao hơn 50%, thời gian phân pha dài hơn và gây khó khăn cho việc xử lý mẫu sau khi chiết. Vì vậy, nồng độ thích hợp đƣợc chọn là DEHPA 50%/toluen khi chiết Zr(IV) trong môi trƣờng HNO3 2M. Kết quả trên hình 1c cho thấy, tác nhân toluen là thích hợp hơn cả khi pha loãng DEHPA dùng để chiết Zr(IV) trong môi trƣờng HNO3 2M và axit HNO3 cho hiệu suất chiết Zr(IV) cao hơn hẳn so với các môi trƣờng HCl và H2SO4. Qua đó cũng nhận thấy khoảng nồng độ HNO3 từ 2-5M là thích hợp hơn cả khi chiết Zr(IV) 30 mg/mL bằng tác nhân DEHPA 50%/toluen. Khác với axit HNO3, H2SO4 đặc và (NH4)2SO4/NH4HSO4) làm giảm hiệu suất chiết của Zr(IV). Điều này đƣợc giải thích là do ion Zr(IV) đã tạo phức mạnh với ion SO42- gây ra sự chiết cạnh tranh với tác nhân DEHPA hoặc tạo ra các phức mang điện tích âm dạng Zr(SO4)32khó bị chiết lên toluen bởi tác nhân chiết axit nhƣ DEHPA. Kết quả này cho thấy, khi sử dụng axit sunfuric và muối sunfat để phá các mẫu Zr thƣờng gây ảnh hƣởng giảm hiệu suất chiết Zr(IV). Do đó, cần tìm phƣơng pháp phá mẫu khác thích hợp hơn, chẳng hạn nhƣ sử dụng bom teflon với hỗn hợp các axit đặc (HCl+HNO3+HF) để phân hủy mẫu. 3.2. Đánh giá khả năng giải chiết Zr(IV) bằng một số dung dịch axit Để đánh giá khả năng giải chiết Zr(IV) ra khỏi pha hữu cơ DEHPA 50%/toluen (chứa 29,898 mg/mL Zr(IV)), chúng tôi sử dụng các dung dịch HCl, H2SO4, HNO3 trong khoảng nồng độ (1-8M) để giải chiết Zr(IV) và kết quả giải chiết đƣợc chỉ ra trong bảng 1. Bảng 1. Hiệu quả giải chiết Zr(IV) khỏi pha hữu cơ (DEHPA, 50%/toluen) bằng một số dung dịch axit STT Dung dịch 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 HCl 1M HCl 2M HCl 3M HCl 4M H2SO4 0,5M H2SO4 0,7M H2SO4 1M H2SO4 1,5M HNO3 2M HNO3 4M 74 Mức độ giải chiết Zr (%) 20,5 26 27,5 28 94,5 95 98,5 98,7 3 4,5 STT Dung dịch 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 HNO3 6M HNO3 8M HCl 1M +H2O2 1% HCl 2M +H2O2 1% HCl 1M +H2O2 2% HCl 2M +H2O2 2% HNO3 2M +H2O2 1% HNO3 4M +H2O2 1% HNO3 2M +H2O2 2% HNO3 4M +H2O2 2% Mức độ giải chiết Zr (%) 6 9,5 25 41 35 48 5,5 6,5 6 13 Trong trƣờng hợp sử dụng dung dịch HCl (1-4M), chỉ giải chiết đƣợc 20,528% Zr(IV) ra khỏi pha hữu cơ. Khi có thêm H2O2 1-2% mức độ giải chiết tăng lên từ 25-48%. H2SO4 trong khoảng nồng độ 0,5-1,5M đã giải chiết 94,5 98,7% Zr(IV). Mức độ giải chiết của các axit tăng theo thứ tự sau: HNO3< HCl<
This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.