Nội dung

Nghiªn cøu t¸c dông chèng viªm cña cèt to¸i bæ (Drynaria fortunei) trªn ®éng vËt thùc nghiÖm NguyÔn TrÇn Gi¸ng H−¬ng1, Ph¹m Xu©n Sinh2 1 §¹i häc Y Hµ Néi, 2§¹i häc D−îc Hµ Néi T¸c dông chèng viªm cña cèt to¸i bæ ®−îc thùc hiÖn trªn chuét cèng tr¾ng theo ph−¬ng ph¸p g©y phï lßng bµn ch©n chuét b»ng carrageenin... KÕt qu¶ cho thÊy cao láng cèt to¸i bæ (Drynaria fortunei) cã t¸c dông chèng viªm cÊp vµ m¹n tÝnh ë liÒu 4g/ kg. T¸c dông chèng viªm cÊp cña cèt to¸i bæ ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc lµm gi¶m l−îng dÞch rØ viªm vµ l−îng b¹ch cÇu trong dÞch rØ viªm. i. §Æt vÊn ®Ò N−íc ta cã nguån d−îc liÖu phong phó vµ nÒn y häc cæ truyÓn l©u ®êi, nhiÒu vÞ thuèc, bµi thuèc cã t¸c dông tèt trªn l©m sµng, nh−ng ch−a ®−îc nghiªn cøu s©u vÒ t¸c dông d−îc lý vµ ®éc tÝnh. Trong nh÷ng c©y thuèc d©n gian cèt to¸i bæ (Drynaria fortunei) ®−îc dïng ®Ó ch÷a viªm khíp, ®au l−ng, ®au nhøc g©n x−¬ng [3]. Theo y häc cæ truyÒn, cèt to¸i bæ ®· ®−îc dïng ®Ó ch÷a chøng phong thÊp, nh−ng ch−a cã nghiªn cøu chi tiÕt nµo vÒ hãa häc, t¸c dông d−îc lý, c¬ chÕ t¸c dông, ®éc tÝnh cña lo¹i th¶o d−îc nµy. §Ó gãp phÇn kh¼ng ®Þnh t¸c dông cña vÞ thuèc vµ lµm tiÒn ®Ò cho nh÷ng øng dông trªn l©m sµng, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi nµy víi môc ®Ých: 1. §¸nh gi¸ t¸c dông chèng viªm cÊp cña cèt to¸i bæ qua hai ph−¬ng ph¸p g©y phï lßng bµn ch©n chuét cèng tr¾ng b»ng carrageenin vµ g©y trµn dÞch mµng bông. 2. Nghiªn cøu t¸c dông chèng viªm m¹n cña cèt to¸i bæ trªn ®éng vËt thùc nghiÖm. ii. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. Thuèc Chóng t«i sö dông cao láng cèt to¸i bæ (tØ lÖ 1:1, 1ml = 1g d−îc liÖu) do Bé m«n D−îc häc cæ truyÒn tr−êng §¹i häc D−îc Hµ Néi bµo chÕ. Cèt to¸i bæ ®−îc thu h¸i vµo th¸ng 9, t¹i T©y B¾c Lµo Cai. Dung m«i dïng lµm chøng: n−íc muèi sinh lý 0,9%. 8 2. §èi t−îng nghiªn cøu Chuét cèng tr¾ng khoÎ m¹nh, c¶ hai gièng, träng l−îng 170-190g, vµ chuét cèng non träng l−îng 60 - 70g ®−îc nu«i trong ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ thøc ¨n vµ n−íc uèng t¹i phßng thÝ nghiÖm cña Bé m«n D−îc lý, tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi. 3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. Nghiªn cøu t¸c dông chèng viªm cÊp 3.1.1. Ph−¬ng ph¸p g©y phï lßng bµn ch©n chuét cèng tr¾ng b»ng carrageenin [6] Chuét cèng tr¾ng c¶ hai gièng ®−îc chia thµnh 3 l«, mçi l« 10 con: - L« 1: uèng NaCl 0,9% - L« 2: uèng aspegic (lysin acetyl salicylat) 0,09g/ kg t−¬ng ®−¬ng aspirin 0,05g/ kg - L« 3: uèng cèt to¸i bæ 4g/ kg Mét giê sau khi chuét uèng thuèc thö (uèng 1 lÇn), g©y viªm b»ng c¸ch tiªm vµo d−íi da gan bµn ch©n sau bªn ph¶i cña chuét carrageenin 1% - 0,05ml/ chuét, thÓ tÝch ch©n chuét ®−îc ®o b»ng dông cô chuyªn biÖt plethysmometer UGO BASILE lo¹i N07140 tr−íc vµ sau khi g©y viªm b»ng carrageenin ë c¸c thêi ®iÓm sau g©y viªm 2-4-6-24 vµ 48 giê. Møc ®é phï ®−îc tÝnh nh− sau: Vt - V0 X% = × 100 V0 Vt: ThÓ tÝch ch©n chuét sau khi g©y viªm V0: ThÓ tÝch ch©n chuét tr−íc khi g©y viªm So s¸nh ®é t¨ng thÓ tÝch trung b×nh gi÷a ch©n chuét thö thuèc víi ch©n chuét ®èi chøng vµ gi÷a c¸c l« thuèc thö víi nhau. T¸c dông chèng viªm ®−îc biÓu thÞ b»ng tû lÖ % øc chÕ ph¶n øng viªm. 3.1.2. Ph−¬ng ph¸p g©y trµn dÞch mµng bông Chuét cèng tr¾ng ®−îc chia thµnh 3 l« nh− trªn. Mét giê sau khi uèng thuèc thö, chuét ®−îc tiªm mµng bông dung dÞch (carrageenin 0,05g + formaldehyd 1,5 ml + n−íc cÊt võa ®ñ 100 ml) víi thÓ tÝch 2 ml/ chuét. Sau khi tiªm carrageenin 24 giê, më khoang mµng bông ®Ó hót dÞch vµ ®Õm sè l−îng tÕ bµo m¸u trong dÞch tiÕt. T¸c dông chèng xuÊt tiÕt ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua thÓ tÝch dÞch rØ viªm vµ sè l−îng tÕ bµo trong dÞch rØ viªm. 3.2. Nghiªn cøu t¸c dông chèng viªm m¹n G©y u h¹t thùc nghiÖm theo ph−¬ng ph¸p cña Ducrot, Julon vµ céng sù [4]. Chuét ®−îc chia thµnh c¸c l« nh− trªn. Cho chuét uèng thuèc thö vµo mçi buæi s¸ng, trong 5 ngµy liÒn. LÇn thø nhÊt uèng ngay tr−íc khi cÊy sîi amiant (30 mg) ®· ®−îc tiÖt khuÈn ë 1600C trong 2 giê vµo d−íi da l−ng chuét. ChiÒu ngµy thø 5 giÕt chuét, bãc t¸ch khèi u, ®Æt vµo tñ sÊy 360C trong 18 giê, sau ®ã c©n träng l−îng c¸c khèi u. Träng l−îng trung b×nh c¸c khèi u (®· trõ sîi amiant cña chuét thö thuèc ®−îc so víi chuét ®èi chøng. T¸c dông chèng viªm ®−îc biÓu thÞ b»ng tØ lÖ % gi¶m träng l−îng khèi u. 3.3. §¸nh gi¸ t¸c dông chèng viªm th«ng qua vá th−îng thËn §¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña thuèc lªn tuyÕn øc chuét cèng non theo ph−¬ng ph¸p cña P.Lechat vµ céng sù [5]. Chuét cèng non (nÆng 60- 70g) ®−îc uèng thuèc trong 2 ngµy liÒn, chiÒu ngµy thø 3 giÕt chuét, bãc t¸ch tuyÕn øc vµ c©n ngay. Theo dâi sù ¶nh h−ëng cña thuèc lªn tuyÕn øc th«ng qua träng l−îng t−¬ng ®èi tuyÕn øc so víi l« uèng dung m«i vµ uèng prednisolon. TÊt c¶ sè liÖu nghiªn cøu ®−îc xö lý b»ng thuËt to¸n thèng kª t- test Student. III. KÕt qu¶ 1. T¸c dông chèng viªm cÊp 1.1. G©y phï lßng bµn ch©n chuét cèng tr¾ng b»ng carrageenin B¶ng 1: T¸c dông chèng viªm cÊp cña cèt to¸i bæ L« thö n Thuèc thö liÒu dïng NaCl 0,9% ThÓ tÝch ch©n chuét ban ®Çu V0 (ml) ThÓ tÝch ch©n chuét sau tiªm carrageenin (ml) VTB(ml) §é t¨ng thÓ tÝch TB Av Tû lÖ % viªm 100 Sau 2h Sau 4h Sau 6h Sau 24h Sau 48h 1,05 ± 0,11 1,91 ± 0,24 1,85 ± 0,23 1,78 ± 0,23 1,37 ± 0,12 1,24 ± 0,10 1,53 58 p so §é øc víi chÕ viªm % chøng 1 10 2 10 Aspegic 0,09g/kg 1,10 ± 0,12 1,45 ± 0,12 1,44 ± 0,12 1,57 ± 0,13 1,34 ± 0,10 1,22 ± 0,48 1,37 32 56,55 43,45 <0,05 3 10 1,03 ± 0,09 1,61 ± 0,12 1,62 ± 0,11 1,18 ± 0,06 1,18 ± 0,05 1,14 ± 0,08 1,36 40 68,27 31,37 <0,05 Cèt to¸i bæ 4g/kg 9 KÕt qu¶ thùc nghiÖm ®−îc ghi l¹i trªn b¶ng 1 cho thÊy cao láng cèt to¸i bæ cã t¸c dông lµm gi¶m phï thùc nghiÖm ch©n chuét, biÓu thÞ b»ng tØ lÖ % gi¶m thÓ tÝch ch©n chuét thö thuèc so víi ch©n chuét ®èi chøng. T¸c dông chèng viªm cña cèt to¸i bæ 4g/ kg so víi aspirin 0,05g/ kg cã phÇn kÐm h¬n, nh−ng sù kh¸c biÖt nµy ch−a cã ý nghÜa thèng kª. Ph−¬ng ph¸p g©y trµn dÞch mµng bông B¶ng 2: T¸c dông chèng viªm cña cèt to¸i bæ qua ph−¬ng ph¸p g©y trµn dÞch mµng bông L« thö n Thuèc dïng vµ liÒu l−îng Sè l−îng dÞch trung b×nh (ml) 1 % gi¸ trÞ TB lµm gi¶m thÓ tÝch dÞch so víi chøng p so víi chøng 10 NaCl 0,9% 4,78 ± 1,10 2 10 Aspegic 0,09g/ kg 1,53 ± 0,70 67,99 < 0,01 3 10 Cèt to¸i bæ 4g/ kg 2,40 ± 0,96 49,79 p so víi aspegic > 0,05 TB: trung b×nh B¶ng 3: ¶nh h−ëng cña cèt to¸i bæ trªn sè l−îng tÕ bµo trong dÞch rØ viªm L« thö n Thuèc dïng vµ liÒu l−îng Sè l−îng b¹ch cÇu (ngh×n/ mm3) Sè l−îng b¹ch cÇu trung tÝnh (%) Sè l−îng b¹ch cÇu lympho (%) 1 10 NaCl 0,9% 10,7 ± 0,5 62,2 ± 4,3 36,0 ± 3,9 2 10 Aspegic 0,09g/ kg 7,8 ± 0,4 59,7 ± 3,9 38,5 ± 1,5 (p< 0,05) (p > 0,05) (p> 0,05) 7,9 ± 0,5 61,5 ± 2,8 37,5 ± 1,6 (p < 0,05) (p > o,o5) (p> 0,05) 3 10 Cèt to¸i bæ 4g/ kg p so víi aspegic > 0,05 KÕt qu¶ thùc nghiÖm ®−îc tr×nh bµy trªn b¶ng 2 vµ 3 cho thÊy cèt to¸i bæ liÒu 4g/ kg cã t¸c dông chèng viªm cÊp râ rÖt, lµm gi¶m l−îng dÞch rØ viªm 26,20% so víi l« chøng (p< 0,05). T¸c dông nµy cña cèt to¸i bæ (4g/ kg) gÇn b»ng víi aspirin (0,05g/ kg). Ngoµi ra, cèt to¸i bæ vµ aspirin cßn lµm gi¶m sè l−îng b¹ch cÇu trong dÞch rØ viªm (p< 0,05). Tuy vËy, c«ng thøc b¹ch cÇu kh«ng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ sau thêi gian thö nghiÖm. 3.2. T¸c dông chèng viªm m¹n tÝnh B¶ng 4: Träng l−îng trung b×nh u h¹t cña c¸c nhãm nghiªn cøu L« thö n Thuèc dïng vµ liÒu l−îng Träng l−îng trung b×nh cña u h¹t (mg) TØ lÖ % gi¶m träng l−îng u p so víi l« chøng 1 10 NaCl 0,9% 149,5 ± 57,5 2 10 Aspegic 0,09g/ kg 69,0 ± 20,8 53,85 < 0,01 3 10 Cèt to¸i bæ 4g/ kg 66,3 ± 2,7 55,65 < 0,001 p so víi aspegic > 0,05 Qua nghiªn cøu chóng t«i thÊy cao láng cèt to¸i bæ cã t¸c dông chèng viªm m¹n tÝnh râ rÖt, víi liÒu 4g/ kg cèt to¸i bæ ®· øc chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c u h¹t thùc nghiÖm, lµm gi¶m 55,65% träng l−îng u h¹t so víi l« chøng (p< 0,001). T¸c dông nµy cña cèt to¸i bæ 4g/ kg t−¬ng ®−¬ng víi aspirin 0,05g/ kg. (B¶ng 4). 10 3.3. T¸c dông chèng viªm th«ng qua vá th−îng thËn B¶ng 5: ¶nh h−ëng cña cèt to¸i bæ trªn tuyÕn øc chuét cèng non L« thö n Thuèc dïng vµ liÒu l−îng Träng l−îng trung b×nh tuyÕn øc (mg/ 100g chuét) TØ lÖ % gi¶m träng l−îng tuyÕn øc so víi chøng p so víi l« chøng 1 10 NaCl 0,9% 224 ± 19,7 2 10 Cèt to¸i bæ 4g/ kg 223 ± 15,0 0 > 0,05 3 10 Prednisolon 0,006g/ kg 169 ± 13,2 24,55 < 0,05 KÕt qu¶ thùc nghiÖm (b¶ng 5) cho thÊy cao láng cèt to¸i bæ 4g/ kg kh«ng cã t¸c dông lµm thu teo tuyÕn øc so víi l« chøng (p> 0,05), trong khi ®ã prednisolon 0,006g/ kg cã t¸c dông lµm gi¶m träng l−îng truyÕn øc râ rÖt (p < 0,05). iv. Bµn luËn Cèt to¸i bæ lµ mét vÞ thuèc ®· ®−îc dïng tõ l©u trong d©n gian, qua nghiªn cøu trªn thùc nghiÖm chóng t«i thÊt cèt to¸i bæ cã t¸c dông chèng viªm rÊt râ. 1. T¸c dông chèng viªm cÊp Theo ph−¬ng ph¸p g©y phï bµn ch©n chuét cèng tr¾ng b»ng carrageenin, cao cèt to¸i bæ 4g/ kg ®· thÓ hiÖn t¸c dông chèng viªm cÊp râ ë c¸c thêi ®iÓm sau g©y viªm 2h, 4h, 6h vµ 24h (b¶ng 1). T¸c dông øc chÕ ph¶n øng viªm cña cao cèt to¸i bæ trung b×nh kho¶ng 31,71% so víi chøng. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña L−¬ng TrÇn Khuª vµ §µo V¨n Phan [2] hoÌ hoa t¸n 4g/ kg cã t¸c dông chèng viªm cÊp râ ë c¸c thêi ®iÓm sau g©y viªm 4h, 6h vµ 30h. T−¬ng tù theo NguyÔn TrÇn Gi¸ng H−¬ng [1] alkaloid toµn phÇn Trinh n÷ vµ ph©n t»m còng cã t¸c dông chèng viªm cÊp, lµm gi¶m phï ch©n chuét khi g©y viªm b»ng kaolin tõ 27%- 50%. Nh− vËy, t¸c dông chèng viªm cÊp cña cao cèt to¸i bæ 4g/ kg so víi c¸c thuèc nam ®· nghiªn cøu còng ë møc trung b×nh vµ t−¬ng ®−¬ng nhau. §Ó nghiªn cøu t¸c dông chèng tiÕt dÞch rØ viªm cña c¸c thuèc chèng viªm cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p, trong ®Ò tµi nµy chóng t«i chän ph−¬ng ph¸p g©y trµn dÞch mµng bông. KÕt qu¶ thùc nghiÖm (b¶ng 2, 3) cho thÊy cèt to¸i bæ cã t¸c dông chèng viªm cÊp râ rÖt, lµm gi¶m l−îng dÞch rØ viªm 49,79% so víi chøng (p< 0,05), t¸c dông nµy cña aspirin 0,05g/ kg lµ 67,99%. Cèt to¸i bæ cßn lµm gi¶m sè l−îng b¹ch cÇu trong dÞch rØ viªm, t¸c dông nµy cña cao láng cèt to¸i bæ t−¬ng ®−¬ng víi thuèc lµm ®èi chøng (aspirin) trong thùc nghiÖm. Qua kÕt qu¶ thùc nghiÖm, chóng t«i nghÜ c¬ chÕ chèng viªm cña cèt to¸i bæ cã thÓ do lµm gi¶m tÝnh thÊm thµnh m¹ch t¹i vÞ trÝ viªm dÉn tíi lµm gi¶m l−îng dÞch rØ viªm ®ång thêi ®· øc chÕ mét phÇn kh¶ n¨ng xuyªn m¹ch cña b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh vµo æ viªm. Trong dÞch rØ viªm, l−îng lympho bµo vµ c¸c tÕ bµo kh¸c ch−a cã sù thay ®æi lµ phï hîp. V× chóng ta ®· biÕt, trong ph¶n øng viªm cÊp ë nh÷ng giê ®Çu, d−íi ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè, trong qu¸ tr×nh viªm c¬ thÓ míi tËp trung chñ yÕu lµ b¹ch cÇu trung tÝnh ®Õn lµm nhiÖm vô t¹i æ viªm. 2. T¸c dông chèng viªm m¹n tÝnh Trªn m« h×nh thÝ nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p nµy víi nguyªn t¾c g©y u h¹t b»ng carrageenin vµ amiant. Nghiªn cøu nh»m ®¸nh gi¸ t¸c dông cña thuèc trªn qu¸ trinh t¨ng sinh tæ chøc th«ng qua viÖc t¹o thµnh u h¹t. Amiant lµ mét vËt l¹ kh«ng cã kh¶ n¨ng tiªu, carrageenin cã b¶n chÊt lµ mét polysaccharid ®ãng vai trß quan träng trong c¬ chÕ viªm. U h¹t t¹o thµnh lµ do cã ph¶n øng viªm g©y ra víi carrageenin cïng víi sù tån t¹i cña vËt l¹ kh«ng tiªu ®−îc lµ amiant. C¬ thÓ sÏ ph¶n øng b»ng c¸ch tËp trung nhiÒu tÕ bµo t¹o ra m« bµo l−íi, nguyªn bµo sîi v©y quanh vËt l¹ t¹o nªn h×nh ¶nh cña m« h×nh viªm m¹n thùc nghiÖm. Dùa theo 11 nguyªn t¾c: thuèc chèng viªm m¹n sÏ øc chÕ t¹o thµnh u h¹t, viÖc ®¸nh gi¸ t¸c dông nµy th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh ®o träng l−îng u h¹t gi÷a c¸c l« chuét dïng c¸c thuèc kh¸c nhau. KÕt qu¶ thùc nghiÖm (b¶ng 4) cho thÊy cèt to¸i bæ 4g/kg cã t¸c dông øc chÕ sù ph¸t triÓn cña u h¹t, lµm gi¶m 55,65% träng l−îng u h¹t so víi chøng. Víi nh÷ng kÕt qu¶ trªn, chóng t«i cho r»ng cèt to¸i bæ cã t¸c dông chèng viªm cÊp vµ m¹n, møc ®é t¸c dông võa ph¶i, t−¬ng ®−¬ng víi aspirin 0,05g/ kg nh−ng t¸c dông nµy kh«ng th«ng qua vá th−îng th©n (b¶ng 5). §iÒu nµy rÊt phï hîp víi l©m sµng v× trong y häc cæ truyÒn, cèt to¸i bæ th−êng ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh viªm m¹n tÝnh nh− phong thÊp, viªm khíp... Tµi liÖu tham kh¶o 1. NguyÔn TrÇn Gi¸ng H−¬ng (1983). Nghiªn cøu t¸c dông d−îc lý, ®éc tÝnh cña alkaloid toµn phÇn trong c©y Trinh n÷. LuËn v¨n b¸c sü néi tró, Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi. 2. L−¬ng TrÇn Khuª, §µo V¨n Phan (1998). §¸nh gi¸ t¸c dông cña bµi thuèc ch÷a trÜ hoÌ hoa t¸n trªn thùc nghiÖm. T¹p chÝ Nghiªn cøu Y häc, Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi, 4, 39- 44. 3. §ç TÊt Lîi (1999). Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc kü thuËt. 4. Ducrot, R; Julon, L et al (1965). Turner, screening methodes in pharmacology. Academic press, 114- 115. Qua nghiªn cøu chóng t«i rót ra mét sè kÕt luËn: 5. Lechat (P); Fontagne' (J) (1967). Action des antiinflammatoire nonsteroidiques sur le thymus. Therapie, 22, 12211230. - Cèt to¸i bæ víi liÒu 4g/ kg cã t¸c dông chèng viªm cÊp. T¸c dông chèng viªm cÊp cña cèt to¸i bæ ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc lµm gi¶m l−îng dÞch rØ viªm vµ l−îng b¹ch cÇu trong dÞch rØ viªm. 6. Winter, C.A; Ristey, E. A and Nuss, G.W (1962). Carrageenin induced edema in hind paw of the rat as an assay for anti inflammatory drug. Proc, exp. Biol. N.J, 111, 544- 574. V. KÕt luËn - Víi liÒu 4g/ kg cèt to¸i bæ cßn cã t¸c dông chèng viªm m¹n tÝnh . Summary Study on the anti inflammatory effect of cot toai bo in experimental animals The anti inflammatory effect of cot toai bo was studied on rat's hind paw oedema induced by carrageenin. The experimental results showed that: - The aqueous extract of cot toai bo (Drynarice fortunei) in dosage of 4g/ kg of body weight exerts the anti inflammatory effect. - The anti- acute inflammatory effect of cot toai bo is exhibited through the decrease quantity of exudation and the number of leucocyte in exudation. 12