Nội dung

MỘT SỐ VƯỚNG MẮC VÀ KIẾN NGHỊ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP DẪN GIẢI NGÔ ĐỨC TOÀN*- HOÀNG QUỐC KHÁNH** Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, việc có mặt của người làm chứng, bị hại, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố có vai trò rất quan trọng đối với việc xác định sự thật khách quan, toàn diện của vụ án. Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp dẫn giải không đơn giản do quy định của pháp luật về dẫn giải chưa cụ thể và khó triển khai trên thực tế. Trên cơ sở quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về dẫn giải, bài viết tập trung phân tích, làm rõ một số vướng mắc pháp luật, thực tế áp dụng và đưa ra một số kiến nghị sửa đổi, bổ sung pháp luật. Từ khóa: Bộ luật tố tụng hình sự, dẫn giải, biện pháp cưỡng chế. Ngày nhận bài: 03/6/2020; Ngày biên tập xong: 09/6/2020; Ngày duyệt đăng: 09/6/2020. In resolving criminal cases, the presence of witnesses, victims, persons denounced or charged plays an important role in determining objective and comprehensive truths of the case. However, it is difficult to apply forced escort in reality due to unspecific legal regulations. Based on the provisions of the 2015 Criminal Procedure Code, the article sheds light on a number of legal entanglements, actually application and brings out recommendations to amend and supplement legal provisions on force escort. Key words: The Criminal Procedure Code, force escort, coercive measure. 1. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về dẫn giải Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2018, đã xây dựng và cập nhật nhiều nội dung mới vừa nhằm bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân của những người tham gia tố tụng, vừa đảm bảo các nguyên tắc cơ bản trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, đặc biệt là nguyên tắc “xác minh sự thật của vụ án”. Nhằm cụ thể hóa nguyên tắc “xác minh sự thật của vụ án”cũng như việc đảm bảo thực thi tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, nhà làm luật đã đưa ra các quy định mới đối với biện pháp dẫn giải so với BLTTHS năm 2003. 32 Khoa học Kiểm sát Căn cứ điểm l, khoản 1, Điều 4 BLTTHS năm 2015, dẫn giải là việc cơ quan có thẩm quyền cưỡng chế người làm chứng, người bị tố giác hoặc người bị kiến nghị khởi tố đến địa điểm tiến hành điều tra, truy tố, xét xử hoặc người bị hại từ chối giám định. Theo đó, dẫn giải là biện pháp cưỡng chế do cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thực hiện đối với người làm chứng, bị hại, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố mà xét thấy cần đảm bảo sự có mặt của họ để thực hiện các hoạt động tố tụng. 1 * Thiếu tá, Học viện Cảnh sát nhân dân Trung úy, Học viện Cảnh sát nhân dân ** Số 03 - 2020 NGÔ ĐỨC TOÀN - HOÀNG QUỐC KHÁNH 1.1. Căn cứ áp dụng dẫn giải định thêm Kiểm sát viên là người có thẩm Căn cứ Điều 127 BLTTHS năm 2015, quyền ra quyết định. Đối với các trường biện pháp dẫn giải được áp dụng trong hợp cụ thể, đơn vị trong Công an nhân dân hoặc Quân đội nhân dân có thẩm quyền thi trường hợp sau đây: hành quyết định dẫn giải. Thứ nhất, người làm chứng trong Thủ tục thi hành dẫn giải hiện nay trường hợp họ không có mặt theo giấy triệu tập mà không vì lý do bất khả kháng vẫn đang được áp dụng theo Quyết định số 1502/2008/QĐ-BCA ban hành quy trình hoặc không do trở ngại khách quan; bắt, áp giải bị can, bị cáo, người có quyết Thứ hai, người bị hại trong trường hợp định thi hành án phạt tù, dẫn giải người họ từ chối việc giám định theo quyết định làm chứng của lực lượng cảnh sát bảo vệ trưng cầu của cơ quan có thẩm quyền tiến và hỗ trợ tư pháp thuộc Công an nhân dân hành tố tụng mà không vì lý do bất khả theo yêu cầu của các Cơ quan tiến hành tố kháng hoặc không do trở ngại khách quan; tụng hình sự của Bộ Công an. Thứ ba, người bị tố giác, người bị kiến 2. Một số vướng mắc khi áp dụng nghị khởi tố mà qua kiểm tra, xác minh biện pháp dẫn giải có đủ căn cứ xác định người đó liên quan Trên thực tế áp dụng, các quy định về đến hành vi phạm tội đã được khởi tố vụ án, được triệu tập mà vẫn vắng mặt không biện pháp dẫn giải vẫn còn tồn tại nhiều vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở hạn chế, vướng mắc cụ thể như sau: ngại khách quan. 2.1. Về căn cứ áp dụng biện pháp dẫn giải Theo đó, so với BLTTHS năm 2003, nhà Áp dụng biện pháp dẫn giải người làm luật đã bổ sung thêm 03 chủ thể có thể làm chứng, người bị tố giác, người bị kiến bị áp dụng biện pháp dẫn giải bao gồm: Bị nghị khởi tố không có mặt theo giấy triệu hại, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tập hoặc yêu cầu của cơ quan có thẩm tố. Ngoài ra, nhằm bảo đảm yếu tố quyền quyền tiến hành tố tụng mà không vì lý con người, BLTTHS năm 2015 đã quy định do bất khả kháng hoặc không do trở ngại không được áp dụng dẫn giải đối với người khách quan (khoản 2 Điều 127 BLTTHS già yếu, người bị bệnh nặng có xác nhận của năm 2015). cơ quan y tế. Khi áp dụng các quy định nêu trên, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố 1.2. Thẩm quyền áp dụng và thi hành tụng vẫn không thống nhất khi áp dụng Tùy theo các giai đoạn tố tụng khác biện pháp dẫn giải do chưa có văn bản nhau mà thẩm quyền ra quyết định áp hướng dẫn, cụ thể như: “Không có mặt dụng dẫn giải cũng khác khau, cụ thể: theo giấy triệu tập hoặc theo yêu cầu” Điều tra viên, Cấp trưởng của cơ quan thì được hiểu là cơ quan, người có thẩm được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt quyền tiến hành tố tụng đã gửi giấy triệu động điều tra, Kiểm sát viên, Thẩm phán tập hoặc yêu cầu hợp lệ lần thứ mấy mà chủ tọa phiên tòa, Hội đồng xét xử. họ không có mặt? Có cần phải xác định BLTTHS năm 2003 chỉ quy định Điều rằng họ đã nhận được giấy triệu tập tra viên và Hội đồng xét xử có thẩm quyền hoặc yêu cầu hay chưa? Ngoài ra, các cơ ra quyết định dẫn giải đối với người làm quan có thẩm quyền không có sự thống chứng mà không quy định Kiểm sát viên. nhất trong số lần triệu tập hay yêu cầu Tuy nhiên, BLTTHS năm 2015 đã quy hợp lệ. Một số địa phương áp dụng biện Số 03 - 2020 Khoa học Kiểm sát 33 MỘT SỐ VƯỚNG MẮC VÀ KIẾN NGHỊ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP DẪN GIẢI pháp dẫn giải sau hai lần gửi giấy triệu tập hay yêu cầu hợp lệ, nhưng một số địa phương khác lại áp dụng sau khi đã gửi giấy triệu tập hay yêu cầu hợp lệ lần thứ ba mà chủ thể bị triệu tập hay yêu cầu không có mặt. Trong thực tế, đối với nhiều vụ việc, mặc dù cơ quan có thẩm quyền đã gửi giấy triệu tập hay yêu cầu hợp lệ nhiều lần, nhưng chủ thể không nhận được thông tin hoặc vì nhiều lý do khách quan khác mà giấy triệu tập, yêu cầu bị thất lạc. Đến khi cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp dẫn giải, họ mới biết. thân của người bị dẫn giải không có tinh thần hợp tác, cố ý ngăn cản việc chấp hành quyết định dẫn giải, từ đó gây khó khăn cho cơ quan có thẩm quyền. Điều này chưa có quy định cụ thể và cách thức giải quyết hợp lý. 2.3. Về việc áp dụng biện pháp dẫn giải đối với bị hại Có thể nói, bị hại là đối tượng bị xâm hại hoặc đe dọa xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp. Do vậy, nhằm bảo đảm xác định sự thật khách quan của vụ án, cơ quan có thẩm quyền khi áp dụng biện pháp dẫn giải với bị hại phải hết sức thận 2.2. Về thủ tục tiến hành biện pháp dẫn giải trọng và nắm bắt tốt các biểu hiện tâm Thủ tục, cách thức thực hiện biện pháp lý, tránh gây ảnh hưởng quyền và lợi ích dẫn giải hiện nay căn cứ vào Quyết định số hợp pháp của họ. 1502/2008/QĐ-BCA của Bộ Công an. Trong quá trình giải quyết vụ án Theo đó, thực hiện biện pháp dẫn giải hình sự, mặc dù một số vụ án không là nhiệm vụ của lực lượng cảnh sát bảo thuộc trường hợp khởi tố theo yêu cầu vệ và hỗ trợ tư pháp thuộc Công an nhân của bị hại nhưng bị hại không thực hiện dân theo yêu cầu của các cơ quan tiến việc giám định theo quyết định trưng hành tố tụng hình sự. Tuy nhiên, Quyết cầu của cơ quan có thẩm quyền, bị hại định này hiện nay chỉ quy định về thủ tục từ chối giám định, cố tình không chấp dẫn giải đối với người làm chứng mà chưa hành quyết định dẫn giải dẫn đến phần quy định đối với bị hại, người bị tố giác, nhiều các vụ án đều đi vào bế tắc phải người bị kiến nghị khởi tố. Như vậy, có đình chỉ vụ án. thể hiểu thủ tục áp dụng dẫn giải với chủ Một số trường hợp, bị hại có thực thể còn lại có thực hiện giống như người hiện theo quyết định trưng cầu giám làm chứng hay không? định lần đầu của cơ quan có thẩm quyền. Ngoài ra, Quyết định số 1502/2008/ Tuy nhiên, khi nội dung giám định chưa QĐ-BCA có quy định về thủ tục trước và rõ, chưa đầy đủ hoặc phát sinh vấn đề trong khi dẫn giải và đã đưa ra một số mới cần phải giám định liên quan đến tình huống thực tế như người bị dẫn giải tình tiết vụ án đã có kết luận giám định có hành vi chống đối hoặc không có mặt trước đó hoặc có căn cứ nghi ngờ kết tại nơi cư trú, làm việc và cố tình không luận giám định lần đầu không chính xác, chấp hành quyết định dẫn giải. Hơn nữa, theo đề nghị của người tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, (Điều 210, 211 BLTTHS năm 2015) và bị khi áp dụng biện pháp dẫn giải đã nảy hại không tiến hành giám định lại hoặc sinh nhiều tình huống khác nhau như giám định bổ sung thì có áp dụng biện người đại diện, người giám hộ hay người pháp dẫn giải đối với bị hại không? 34 Khoa học Kiểm sát Số 03 - 2020 NGÔ ĐỨC TOÀN - HOÀNG QUỐC KHÁNH 2.4. Về việc áp dụng dẫn giải đối với 2.5. Khó khăn khi chủ thể bị dẫn giải là người dưới 18 tuổi người giám định, người chứng kiến Người dưới 18 tuổi là chủ thể đặc biệt Người giám định là người có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực cần giám trong hoạt động tố tụng và được BLTTHS định, được cơ quan có thẩm quyền tiến quy định tại Chương XVIII. Họ đang trong hành tố tụng trưng cầu, người tham gia quá trình phát triển về thể chất và tinh tố tụng yêu cầu giám định theo quy định thần nên khả năng nhận thức về pháp luật của pháp luật. Họ có nghĩa vụ có mặt còn hạn chế, dễ bị tổn thương. theo giấy triệu tập của cơ quan có thẩm Do đó, khi áp dụng biện pháp cưỡng quyền tiến hành tố tụng (khoản 3 Điều 68 chế như dẫn giải đối với chủ thể là người BLTTHS năm 2015). dưới 18 tuổi, đặc biệt trong trường hợp Tuy nhiên, trên thực tế, đối với một họ không phải là người bị buộc tội, đòi số vụ án có nghi ngờ về tính chính xác hỏi cơ quan, người có thẩm quyền tiến của kết quả giám định hoặc cần giải thích hành tố tụng phải thật thận trọng, tránh cụ thể, cơ quan có thẩm quyền tiến hành việc làm tổn thương về sức khỏe và tinh triệu tập hợp lệ nhiều lần nhưng Giám thần của họ. Cùng với đó, quyền và lợi định viên không đến. Ngay cả khi các cơ ích của người dưới 18 tuổi tham gia tố quan có thẩm quyền thực hiện việc kiến tụng được thực hiện thông qua người đại diện hoặc người giám hộ, vậy khi tiến nghị với Cơ quan giám định nhưng Giám hành dẫn giải người dưới 18 tuổi, vai trò định viên vẫn không có mặt, từ đó kéo dài của người đại diện, người giám hộ như thời gian hoạt động tố tụng, không đảm thế nào? Xử lý thế nào khi tiến hành dẫn bảo về mặt thời hạn. giải người dưới 18 tuổi mà người đại Hơn nữa, người chứng kiến là một diện, người giám hộ của họ không hợp trong những người tham gia tố tụng, là tác hoặc chống đối? Trên thực tế, khi áp người được cơ quan có thẩm quyền tiến dụng dẫn giải, cơ quan tố tụng thường hành tố tụng yêu cầu chứng kiến việc tiến xuyên gặp phải những trường hợp trên hành hoạt động tố tụng theo quy định. Họ và nhiều vụ án không giải quyết được do có nghĩa vụ có mặt theo giấy triệu tập của việc thực hiện biện pháp dẫn giải đối với cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng người dưới 18 tuổi gặp nhiều khó khăn. (khoản 4 Điều 67 BLTTHS năm 2015). 3. Một số kiến nghị về áp dụng biện Cũng giống như đối với Giám định viên, trong một số vụ án có khiếu nại các hoạt động tố tụng mà họ tham gia chứng kiến, cơ quan có thẩm quyền mặc dù đã triệu tập hợp lệ nhiều lần nhưng người chứng kiến không có mặt thì hiện nay chưa có biện pháp để giải quyết vấn đề này. pháp dẫn giải Như đã phân tích ở trên, biện pháp dẫn giải người làm chứng, bị hại, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố có vai trò rất quan trọng trong việc giải quyết đúng đắn vụ án hình sự. Do vậy, tác giả đề xuất một số kiến nghị và sửa đổi luật như sau: Thứ nhất, kiến nghị các cơ quan tư Do đó, cần thiết phải đưa đối tượng người giám định, người chứng kiến là pháp Trung ương sớm ban hành văn bản một trong những chủ thể của biện pháp hướng dẫn cụ thể thủ tục thi hành dẫn giải dẫn giải. người làm chứng, bị hại, người bị tố giác, Số 03 - 2020 Khoa học Kiểm sát 35 MỘT SỐ VƯỚNG MẮC VÀ KIẾN NGHỊ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP DẪN GIẢI người bị kiến nghị khởi tố. Trong hướng dẫn cần nêu rõ vai trò phối hợp không chỉ giữa các cơ quan tư pháp mà còn cần sự liên kết chặt chẽ với Chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức nơi người bị dẫn giải cư trú, học tập, làm việc. Vai trò của các Chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức nơi người bị dẫn giải cư trú, học tập, làm việc phải được khẳng định hơn nữa, có trách nhiệm tổ chức vận động, thuyết phục cá nhân; gia đình, người thân của người bị dẫn giải chấp hành giấy triệu tập, yêu cầu của các cơ quan có thẩm quyền; phối hợp cùng lực lượng cảnh sát bảo vệ và hỗ trợ tư pháp làm công tác tư tưởng, kêu gọi người bị dẫn giải chấp hành theo sự hướng dẫn. thật khách quan của vụ án. Vì vậy, việc đề nghị người giám định, người chứng kiến là chủ thể của biện pháp dẫn giải là phù hợp. dẫn giải như người giám định, người chứng kiến để giải quyết những trường hợp triệu tập hợp lệ nhiều lần nhưng họ không có mặt. Việc áp dụng biện pháp cưỡng chế dẫn giải là nhằm bảo đảm hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, trong khi các chủ thể nêu trên đều là người tham gia tố tụng, có vai trò quan trọng trong quá trình xác minh sự Ngoài ra, người dưới 18 tuổi luôn được đặt dưới sự giám sát của người thân, người đại diện hay người giám hộ. Vì vậy, khi tiến hành dẫn giải, theo mong muốn, nguyện vọng của người bị dẫn giải, có thể để người thân, người đại diện hay người giám hộ đi cùng nhằm duy trì sự ổn định tâm lí cho người bị dẫn giải và có thể thanh toán các chi phí phát sinh./. Thứ ba, về vấn đề dẫn giải người dưới 18 tuổi, các cơ quan ban hành cần có hướng dẫn cụ thể, bảo đảm các nguyên tắc tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi được quy định tại Điều 414 BLTTHS năm 2015. Việc thực hiện các biện pháp cưỡng chế nói chung và biện pháp dẫn giải nói riêng phải thân thiện, phù hợp với tâm sinh lý, lứa tuổi, nhận thức, mức độ trưởng thành cũng như gìn giữ bí mật, hình ảnh của người dưới 18 tuổi, đúng theo tinh thần Điều 3 Công ước về quyền trẻ em mà Việt Nam đã tham gia, khẳng Ngoài ra, trong trường hợp người bị định mọi hành động liên quan tới trẻ em dẫn giải cố tình không chấp hành quyết và các quyền lợi chính đáng của trẻ phải định dẫn giải, không thể dừng lại ở việc được xem xét đầu tiên. lập biên bản và thông báo cho cơ quan Muốn cho hoạt động dẫn giải có yêu cầu dẫn giải mà phải có giải pháp phù hợp, cụ thể khác như phối hợp với hiệu quả đối với người dưới 18 tuổi, điều các cơ quan, Chính quyền địa phương kiện đầu tiên là những người tiến hành giáo dục, thuyết phục người bị dẫn giải, tố tụng, lực lượng cảnh sát bảo vệ và hỗ chỉ ra các lợi ích khi tuân theo giấy triệu trợ tư pháp phải nắm vững được những tập, yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền. đặc điểm tâm lý lứa tuổi, khoa học giáo Cùng với đó, luôn đảm bảo nguyện vọng, dục không chỉ của người dưới 18 tuổi mà mong muốn phù hợp của cá nhân bị dẫn còn của người thân, người đại diện, người giải nhằm tạo tâm lý thoải mái, không giám hộ. Do đó, đề nghị lực lượng cảnh sát bảo vệ và hỗ trợ tư pháp phải tham tạo thêm gánh nặng cho họ. Thứ hai, ngoài những chủ thể mà gia tập huấn, đào tạo thường xuyên, tránh BLTTHS năm 2015 đã quy định, nhà làm gây ra ảnh hưởng tâm lý đối với người bị luật cần bổ sung thêm các chủ thể có thể dẫn giải. 36 Khoa học Kiểm sát Số 03 - 2020