Nội dung

Soá 26 (51) - Thaùng 03/2017 TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Một số vấn đề đặt ra của đồng tiền số Bitcoin cho công tác quản lý Problems for management related to Bitcoin digital currency ThS. Nguyễn Hồng Minh Trường Đại học An ninh nhân dân Nguyen Hong Minh, M.F. University of Security T Tiền số là khái niệm mới, sản phẩm của công nghệ số và ngày càng được chấp nhận trong thanh toán, giao dịch. Điều này có thể là một xu thế mới trong tương lai không xa. Tuy nhiên, giới tội phạm công nghệ cao đã sử dụng tiền số làm công cụ trong thực hiện các hành vi phạm tội nguy hiểm như: tài trợ cho khủng bố, mua bán ma túy, mại dâm, lừa đảo… Bài viết này tác giả nghiên cứu về tiền số Bitcoin, từ đó chỉ ra những vấn đề mới, phức tạp trong công tác quản lý của các cơ quan chức năng. Từ khóa: tiền số, Bitcoin, tội phạm, quản lý, công nghệ cao. Abstract Digital currency, a new conception created by digital technology, is increasingly accepted in payment and trading. This would possibly be a new trend in the near future. Nevertheless, high-technology crime has used digital currency as a tool to commit serious offenses such as terrorist financing, drug trafficking, prostitution, fraud, etc. This article studies features of Bitcoin digital currency, anticipates several illegal activities that take advantage of it, and proposes serious care and management from the authorities for potential problems. Keywords: digital currency, Bitcoin, management, high-technology. thanh toán, giao dịch. Nỗi bật trong số đó là đồng tiền số Bitcoin [9], được phát minh bởi Satoshi Nakamoto, nhà phát triển người Nhật Bản và bắt đầu được sử dụng từ năm 2009. Bitcoin được tạo ra bởi các thuật toán, số liệu phức tạp (xử lý các hàm băm SHA-256 [5] thông qua phương pháp Brute force [8]) dựa trên mạng ngang hàng (Peer - to - Peer [2] ) gọi là “đào mỏ” và được thiết lập sao cho ngày càng khó để đào được. Phương pháp đơn giản và rẻ nhất là trang bị cấu hình máy tính, mạng máy tính mạnh, card đồ họa cao cấp. Ngoài việc 1. Giới hiệu Tiền tệ là nhân tố quan trọng của nền kinh tế, được luật pháp quy định để phục vụ trao đổi hàng hóa và dịch vụ của một quốc gia hay chức năng làm phương tiện thanh toán. Tiền tệ có thể mang hình thức tiền giấy hoặc tiền kim loại do ngân hàng Trung ương của nước đó phát hành, quản lý nhằm đảm bảo sự thống nhất. Tuy nhiên, trong thời đại ngày nay, xuất hiện khái niệm tiền số (tiền điện tử, tiền ảo), không có các đặc điểm của đồng tiền truyền thống nhưng vẫn được chấp nhận rộng rãi trong 122 NGUYỄN HỒNG MINH “đào mỏ”, còn có các phương thức khác để sở hữu Bitcoin như: mua bán hàng hóa sử dụng thanh toán bằng Bitcoin, mua Bitcoin trực tiếp tại một sàn giao dịch, trao đổi Bitcoin… Để sử dụng và trao đổi Bitcoin, người ta dùng một phần mềm lưu trữ mã số bí mật, chẳng hạn “ouaHuRaPCXUE” (tương tự tài khoản ngân hàng) cho phép giao dịch “tài khoản” trên máy của chủ sở hữu. Thuật ngữ của Bitcoin gọi phần mềm này là “ví tiền” (wallet), với khả năng thực hiện giao dịch dễ dàng và thuận lợi. Mỗi “tài khoản” được cấp hai khóa điện tử khóa công khai (Public Key) và khóa riêng (Private Key). Khi thực hiện giao dịch, người dùng sử dụng khóa riêng của mình và khóa công khai của đối tác. Ví dụ khi gửi tiền cho một người nào đó, chỉ cần biết khóa công khai của họ là có thể chuyển tiền giữa các tài khoản Bitcoin ngay lập tức và hoàn toàn nặc danh. Người dùng không cần đăng ký, không cần tên, địa chỉ, số chứng minh hay mã số thuế… Việc xử lý các giao dịch Bitcoin được đảm bảo bởi các máy chủ có tên gọi là “mỏ Bitcoin” (Bitcoin mine). Bitcoin mine ghi nhận tất cả các giao dịch của người dùng nên có thể theo dõi chính xác số lượng Bitcoin được tạo ra. nhau mà không cần thông qua tổ chức trung gian, không có sự can thiệp của con người, giấy tờ sổ sách hay một tổ chức nào đó [1][10]. 2. Ưu, nhược điể của Bitcoin so với đồng iền ruyền hống 2.1. Ưu điểm a. Không có rủi ro lạm phát Bitcoin không được phát hành hay quản lý bởi bất kỳ một cơ quan hay ngân hàng trung ương nào. Do đó, Bitcoin sẽ không chịu rủi ro lạm phát khi ngân hàng trung ương in thêm tiền để xử lý các vấn đề kinh tế của quốc gia như: lạm phát, kinh doanh thua lỗ của các công ty nhà nước... Ngược lại, để tạo ra Bitcoin mới cần thông qua các hoạt động “đào mỏ” rất khó khăn, tốn kém và số lượng bị giới hạn trên toàn thế giới. Thực tế chỉ ra rằng để tạo ra Bitcoin mới thì chi phí phải bỏ ra (tiền đầu tư hệ thống, tiền điện, tiền nhân viên…) có thể còn cao hơn cả giá trị của chính nó [6][8]. b. Thuận tiện và tiết kiệm trong giao dịch thương mại điện tử Cá nhân, tổ chức có thể sử dụng Bitcoin để thực hiện các giao dịch thương mại điện tử thuận tiện [4]. Chẳng hạn người dùng thực hiện chuyển tiền một cách nhanh chóng, dễ dàng và đặc biệt là không tốn phí, hoặc chi phí rất thấp cho các bên trung gian so với đồng tiền thông thường. Bitcoin xử lý mọi giao dịch mà không có phí hoặc chi phí rất nhỏ. Trong trường hợp người dùng muốn nhận được ưu tiên xử lý, họ có thể đồng ý thêm một ít lệ phí với các giao dịch. Hơn nữa, ứng dụng xử lý thương mại còn giúp hỗ trợ các giao dịch, chuyển đổi Bitcoin thành tiền tệ và gửi tiền trực tiếp vào tài khoản ngân hàng thương mại. Do đó, các giao dịch sử dụng Bitcoin có thể cung cấp các dịch vụ thương mại điện tử nhanh hơn, chi phí thấp hơn nhiều so với các công cụ truyền thống như PayPal hoặc Hình 1: Đồng tiền số Bitcoin Như vậy, Bitcoin là đồng tiền số dựa hoàn toàn vào các thuật toán và mạng Internet, dễ dàng trao đổi và luân chuyển, di chuyển giữa các công ty, cá nhân với 123 M T SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA CỦA ĐỒNG TIỀN SỐ BITCOIN CHO CÔNG TÁC QUẢN LÝ thẻ tín dụng. c. Đảm bảo yêu cầu bảo mật về mặt kỹ thuật và thông tin của người sử dụng Thứ nhất, về mặt kỹ thuật Bitcoin sử dụng công nghệ mã hóa SHA-256, được phát triển bởi Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ có mức độ an toàn gần như tuyệt đối. Nếu giải mã mà không có chìa khóa thì với công nghệ hiện nay, thời gian giải mã có thể lên đến hàng thế kỷ. Do vậy, việc ăn cắp Bitcoin bằng cách phá khóa là điều không thể. Thứ hai, về bảo mật thông tin người dùng, khi thực hiện giao dịch, Bitcoin hoàn toàn ẩn danh, không chứa các thông tin nhạy cảm của khách hàng. Việc sử dụng Bitcoin trong lưu trữ, giao dịch sẽ phòng ngừa được các hoạt động theo dõi, trộm cắp,… Vì vậy, Bitcoin là bước đột phá về đảm bảo an ninh, an toàn, bí mật và chống gian lận so với đồng tiền truyền thống hiện nay. d. Minh bạch và trung lập Mọi thông tin liên quan đến nguồn cung Bitcoin đều có sẵn trên hệ thông cho bất cứ ai muốn kiểm tra, xác minh theo thời gian thực. Không có bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào có thể kiểm soát, can thiệp được hệ thống do kỹ thuật mã hóa an toàn, phức tạp. Chính vì vậy Bitcoin hoàn toàn trung lập, minh bạch đối với mọi người sử dụng. 2.2. Nhược điểm a. Rủi ro do bị đánh cắp và thất thoát trên thế giới ảo Thứ nhất, mặc dù việc bẻ khóa để đánh cắp Bitcoin là không thể, tuy nhiên tin tặc vẫn có thể khai thác những điểm yếu khác để thực hiện hành vi chiếm đoạt. Hệ thống phần mềm quản lý Bitcoin sử dụng mật mã để cho phép người dùng thực hiện giao dịch mà không cần một bên thứ ba giám sát. Hơn nữa việc lưu trữ Bitcoin của từng cá nhân được bảo vệ bằng “chìa khóa điện tử” vừa chữ, vừa số rất phức tạp và khó nhớ. Khi bị mất, chìa khóa này không thể phục hồi và cũng đã có nhiều trường hợp người dùng quên “chìa khóa điện tử”, dẫn đến mất mát số tiền rất lớn. Do vậy người dùng phải tìm cách lưu giữ khóa ở đâu đó (ghi ra giấy, lưu trữ trong máy tính…). Đây chính là điểm yếu mà tin tặc sẽ khai thác để tấn công bằng cách sử dụng các phần mềm gián điệp, mã độc, xâm nhập… Chẳng hạn như hồi tháng 4, một nhóm tin tặc đã dùng mã độc tấn công người sử dụng trang Mt.Gox rút số tiền số Bitcoin và chuyển đến nơi khác; tháng 10/2013, tin tặc tấn công sàn giao dịch Inputs.io, rút đi 4.100 Bitcoin trị giá 1,3 triệu USD; tháng 11, tin tặc đã tổ chức một số đợt tấn công từ chối dịch vụ (DDoS) vào sàn giao dịch BIPS ở châu Âu, cướp đi 1.295 Bitcoin, trị giá khoảng 1 triệu USD; cuối tháng 11, trang Marketplace, một siêu thị ma túy và hàng cấm online bị tấn công và lấy đi 96.000 Bitcoin, trị giá tổng cộng 107,8 triệu USD, đây là vụ việc tấn công có giá trị lớn nhất cho đến nay. Thứ hai, các sàn giao dịch Bitcoin cũng có thể “bất ngờ” bị đóng cửa do các vấn đề về pháp lý hoặc đối tượng lừa đảo, bỏ trốn. Chẳng hạn như trường hợp biến mất của các sàn giao dịch lớn Flexcoin, Mt.Gox… Những vụ việc như vậy làm cho những người nắm giữ Bitcoin trở nên trắng tay mà không có cơ chế nào để có thể khởi kiện, đòi quyền lợi. b. Giá trị biến động mạnh và phức tạp Giá trị của Bitcoin không ngừng biến động phức tạp và khó lường. Khi Bitcoin lần đầu tiên được giới thiệu năm 2009, nó có giá trị rất nhỏ. Với 1 USD có thể mua 1,30903 Bitcoin. Tuy nhiên, tại thời điểm năm 2014, giá trị trung bình của 1 Bitcoin có thể lên đến hơn 1000 USD. Như vậy chỉ trong khoảng thời gian 5 năm, giá trị của Bitcoin đã tăng thêm 769 lần, một con số 124 NGUYỄN HỒNG MINH “khủng khiếp” nếu so với các hình thức khác như gửi tiền tiết kiệm vào ngân hàng, đầu tư chứng khoán… Những yếu tố quyết định giá trị của Bitcoin chính là niềm tin, quy luật cung cầu, khả năng thanh khoản, quá trình khai thác, đầu cơ… Càng có nhiều người muốn sử hữu, sử dụng thì giá trị càng tăng và ngược lại. Niềm tin của cộng đồng vào Bitcoin cũng ảnh hưởng đến giá trị của nó. Khi Bitcoin gặp sự cố, khủng hoảng thì giá trị đi xuống rất nhanh chóng, ngược lại, khi càng có thêm người dùng và doanh nghiệp sử dụng Bitcoin thì giá cũng nhanh chóng tăng theo. Thực tế chỉ ra rằng, đầu cơ là yếu tố có sức ảnh hưởng lớn nhất. Đầu cơ Bitcoin có thể mang lại những khoản lợi nhuận khổng lồ do sự biến động rất lớn của đồng tiền này trước những thông tin liên quan đến pháp lý, giao dịch và tâm lý của người dùng. Chính sự rủi ro, mạo hiểm của Bitcoin khiến nó có sức hấp dẫn mãnh liệt với giới đầu cơ. Khi giới đầu cơ “gom hàng”, nguồn cầu sẽ tăng lên và ngược lại, khi họ “xả hàng” khiến cho nguồn cung tăng. Nhờ đó đầu cơ trở thành yếu tố mạnh mẽ nhất tác động đến giá trị của Bitcoin. Giá trị Bitcoin cũng bị ảnh hưởng bởi quá trình khai thác. Do có giá trị lớn nên nó khiến nhiều người không tiếc tiền đầu tư vào những dàn máy tính cực kỳ hiện đại và đắt tiền để “đào mỏ”. Thế nhưng yếu tố này đang giảm dần sức ảnh hưởng bởi số vốn bỏ ra ban đầu sẽ rất lớn trong khi không nhiều người có đủ tiềm lực tài chính để chấp nhận rủi ro mà đồng tiền số mang lại. 3. Vai trò của Bitcoin trong tương lai Mặc dù có những ưu, nhược điểm cùng tồn tại, nhưng sự ra đời và đưa vào lưu thông của đồng tiền số Bitcoin vẫn ngày càng được chấp nhận rộng rãi trên thế giới [1][10]. Tổng giá trị của Bitcoin trên toàn thế giới vào khoảng 10,8 tỷ USD và hàng triệu USD giá trị của Bitcoin giao dịch, trao đổi hàng ngày. Những con số trên không lớn nếu so với tổng giá trị 800 tỷ USD của thị trường cổ phiếu Mỹ hay so với khoảng 4.000 tỷ USD giao dịch hàng ngày trên thị trường tiền tệ toàn cầu. Tuy nhiên những con số đó đã rất ấn tượng với một đồng tiền số vừa mới ra đời năm 2009 và vẫn còn rất nhiều tranh cãi về nhiều mặt. Ngày 18/8/2013, Đức chính thức công nhận Bitcoin là “một đơn vị tiền tệ” và là “tiền tiêu dùng”. Điều này đồng nghĩa, các hoạt động thương mại có liên quan đến Bitcoin được công nhận, bảo hộ, chịu sự quản lý và đóng thuế cho chính phủ. Ngày 18/11/2013, Quốc hội Mỹ có phiên điều trần đối với các cơ quan chính phủ Mỹ về Bitcoin. Kết quả đều có chung nhận định lạc quan, cho rằng Bitcoin “không phải phi pháp”, có các “triển vọng thực tiễn ở góc độ hỗ trợ giao dịch”, “có thể cung cấp các dịch vụ tài chính hợp pháp”. Singapore cũng đã chấp nhận Bitcoin như là một phương tiện thanh toán, chịu sự quản lý và đóng thuế. Thậm chí tại nước này còn có các máy ATM để rút tiền Bitcoin hoặc đổi sang các loại tiền truyền thống khác như: USD, Euro… Tại các quốc gia khác thì đưa ra các khuyến cáo đối với người sử dụng chứ không hoàn toàn cấm. Điều này chứng tỏ bước tiến mạnh mẽ của đồng tiền số Bitcoin trên con đường chiếm lĩnh thị trường giao dịch, thanh toán tại mỗi nước cũng như trên phạm vi toàn cầu. Hơn nữa, mặc dù có thể đã có khuyến cáo từ chính phủ các nước hoặc thậm chí bị cấm thì Bitcoin vẫn được chấp nhận thanh toán một cách phổ biến trong các giao dịch thông thường như: mua hàng hóa, giao dịch trực tuyến... Nhiều tập đoàn bán lẻ nổi tiếng trên thế giới cũng đã chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin. Overstock – công ty bán 125 M T SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA CỦA ĐỒNG TIỀN SỐ BITCOIN CHO CÔNG TÁC QUẢN LÝ lẻ trực tuyến lớn nhất của Mỹ; Braintree, Paypal – những hệ thống thanh toán trực tuyến phổ biến trên thế giới; tập đoàn máy tính DELL… Khách hàng có thể sử dụng Bitcoin để thanh toán cho rất nhiều loại hàng hóa mà họ muốn mua. Điển hình là một khách hàng đã chi khoảng 217 đồng tiền số Bitcoin, tương đương gần 210.000 USD (thời điểm giao dịch) để mua một chiếc Lamborghini Gallardo 2014 từ đại lý ở Mỹ. Tại Việt Nam cũng đã có một số đơn vị, doanh nghiệp chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin để mua các mặt hàng: dịch vụ quảng cáo, máy móc cơ khí, mua đồ chơi, trả lương cho nhân viên… Hơn nữa, hoạt động giao dịch mua bán, đầu cơ chính đồng tiền này cũng diễn ra hết sức sôi nổi và được thực hiện trên các sàn giao dịch Bitcoin lớn trên thế giới như: Blockchain.info, Bitcoinchart.com… hay như tại Việt Nam như: Bitcoinvietnam.com.vn,muaBitcoin.com, vbtc.vn. 4. Những vấn đề mới, phức tạp đặt ra trong công tác quản lý 4.1. Tính chất pháp lý Tính chất pháp lý của đồng tiền kỹ thuật số Bitcoin vẫn còn đang là vấn đề tồn tại, tranh cãi và trong quá trình xem xét. Như đã trình bày ở trên thì ở mức độ nhất định, Bitcoin đã được một số nước thừa nhận như Mỹ, Đức, Singapo… Tuy nhiên, luật pháp của hầu hết quốc gia trong đó có Việt Nam đều cấm các tổ chức hay tư nhân phát hành một đồng tiền song song với đồng tiền quốc gia. Ngoài khía cạnh chính trị và văn hóa, nguyên nhân kinh tế của việc nhà nước độc quyền phát hành tiền tệ liên quan đến hệ thống thuế quốc gia. Trong đó độc quyền phát hành tiền tệ là biện pháp hiệu quả để nhà nước có thể thu thuế của người dân qua các thể loại thuế trực thu/gián thu hoặc gián tiếp qua lạm phát và phát hành tiền. Do vậy, đối với Bitcoin, trong trường hợp rủi ro xảy ra, sẽ không có bất kỳ ai chịu trách nhiệm. Bởi vì Bitcoin chỉ tồn tại như một thỏa thuận dân sự, một hình thức thanh toán trên cơ sở quy ước và đồng thuận giữa các bên. Ngân hàng nhà nước (NHNN) đã khẳng định "Theo các quy định của pháp luật hiện hành về tiền tệ và ngân hàng, Bitcoin (và các loại tiền số tương tự khác) không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp tại Việt Nam. Do vậy, việc sử dụng Bitcoin (và các loại tiền sô tương tự khác) làm phương tiện thanh toán không được pháp luật thừa nhận và bảo vệ". Bên cạnh việc cấm các Tổ chức tín dụng không được phép sử dụng Bitcoin (và các loại tiền số tương tự khác) như một loại tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán khi cung ứng dịch vụ cho khách hàng, NHNN cũng khuyến cáo các tổ chức, cá nhân không đầu tư, nắm giữ, thực hiện các giao dịch liên quan đến Bitcoin và các loại tiền số tương tự khác. Do tính chất pháp lý yếu của đồng tiền số, trước mắt Bitcoin rất khó được sử dụng rộng rãi như tiền truyền thống. 4.2. Công cụ thực hiện các hành vi phạm tội Tiền số Bitcoin có tính ẩn danh, hoàn toàn bí mật và không chịu sự quản lý của cơ quan nào dẫn đến lo ngại sẽ được sử dụng làm phương tiện, công cụ cho các giới tội phạm công nghệ cao thực hiện các hoạt động phạm tội nguy hiểm như: trốn thuế, chuyển tiền ra nước ngoài phi pháp, rửa tiền, buôn bán vũ khí, buôn bán ma túy, cung cấp tài chính cho các hoạt động khủng bố [7][11]… Chẳng hạn, để thực hiện hành vi rửa tiền, các đối tượng sẽ sử dụng “tiền bẩn” để mua Bitcoin trên thế giới ảo nhằm ẩn danh và sử dụng đồng tiền này thực hiện 126 NGUYỄN HỒNG MINH các giao dịch phi pháp. Giám đốc điều hành sàn giao dịch Bitcoin đã bị bắt tại Mỹ do đã bán hơn 1 triệu USD tiền số cho một thành viên của chợ ma túy Silk Road; những đối tượng mua Bitcoin để thực hiên các giao dịch mua bán ma túy. Bitcoin với tính chất phi chính thức “tiền mặt” trong thời đại mọi thứ đều có thể giao dịch trực tuyến. Vì vậy khi giao dịch được thực hiện thông qua Bitcoin, nhà nước chỉ thu được thuế khi các bên tham gia “tự nguyện” đến nộp, sẽ cực kỳ khó khăn, phức tạp cho cơ quan thuế điều tra, theo dõi các hoạt động kinh tế trong hệ thống Bitcoin. Theo báo cáo của Ghost Security Group (GSG) thuộc tổ chức Anonymous chuyên chống lại chủ nghĩa cực đoan trên mạng Internet và các phương tiện truyền thông, mạng xã hội, nhà nước Hồi giáo IS tự xưng đã thường xuyên nhận các nguồn tài trợ, đóng góp bằng đồng tiền số Bitcoin cho các hoạt động khủng bố. Một trong những tài khoản được phân tích cho thấy chỉ riêng số Bitcoin có giá trị hơn 3 triệu USD. Hầu hết các hoạt động giao dịch đều được diễn ra khá kín kẽ bằng các trang web chìm (deep web). 5. Kế luận Tiền số nói chung và Bitcoin nói riêng là khái niệm mới mẻ về “tiền tệ” trên thế giới “ảo” xuất hiện trong những năm gần đây; sản phẩm của thời đại công nghệ số phát triển ở trình độ cao. Ở nhiều nước, Bitcoin đã từng bước được chấp nhận như một công cụ tiền tệ phổ biến sử dùng trong giao dịch thanh toán, tích trữ và đầu cơ sinh lời. Tuy nhiên đồng tiền này vẫn còn nhiều yếu tố gây tranh cãi, nghi ngờ về tính pháp lý; đồng thời làm nảy sinh những Ngày nhận bài: 27/3/2016 vấn đề mới, phức tạp trong công tác quản lý tiền tệ; phòng chống tội phạm lợi dụng đồng tiền này nhằm giữ gìn trật tự, an toàn xã hội. Do vậy, bài toán đặt ra cần được giải quyết phải vừa mang tính xu thế của thời đại đồng thời đảm bảo các yêu cầu chủ động phòng ngừa, đấu tranh đối với các loại hình tội phạm mới lợi dụng đồng tiền số. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. David, Yermack (2013), Is Bitcoin a real currency? An economic appraisal. 2. Detlef, and Kai Fischbach Schoder, Peer-topeer, Wirtschaftsinformatik , pp 587-589, 2002. 3. Fredric-S Mishkin (1999), Tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài chính, Nxb Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. 4. Ghassan O, Elli Androulaki, and Srdjan Capkun Karame, Double-spending fast payments in bitcoin, in Proceedings of the 2012 ACM conference on Computer and communications security. ACM, 2012. 5. Henri, and Helena Handschuh Gilbert, Security analysis of SHA-256 and sisters, Selected areas in cryptography, Springer Berlin Heidelberg, 2003. 6. Ittay, and Emin Gün Sirer Eyal, Majority is not enough: Bitcoin mining is vulnerable, Financial Cryptography and Data Security, Springer Berlin Heidelberg, pp 436-454, 2014. 7. Jerry, and Andrea Castillo Brito (2013), Bitcoin: A primer for policymakers, Mercatus Center at George Mason University. 8. Michael, Adam Greene, and Pedram Amini Sutton (2007), Fuzzing: brute force vulnerability discovery, Pearson Education, 2007. 9. Satoshi Nakamoto (2008), Bitcoin: A peer to-peer electronic cash system. 10. Simon, et al Barber, Bitter to better-how to make bitcoin a better currency, Financial cryptography and data security, Springer Berlin Heidelberg, pp 399-414, 2012. 11. Fran Velde (2013), Bitcoin: A primer. Biên tập xong: 15/3/2017 127 Duyệt đăng: 20/3/2017