Nội dung

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Moät soá ñaëc ñieåm chaán thöông giao thoâng khi ñi xe maùy cuûa caùc naïn nhaân ñeán khaùm/ ñieàu trò taïi trung taâm y teá huyeän Löông Sôn - Hoøa Bình naêm 2002 Bùii Thò Thӏ Tú Th.S. Buø TuùQuyên Quyeân Chaán thöông lieân quan ñeán giao thoâng ñang laø vaán ñeà söùc khoeû, xaõ hoäi ñaùng quan taâm ôû Vieät Nam, haøng naêm coù haøng chuïc ngaøn tröôøng hôïp töû vong, thöông tích xaûy ra. Chaán thöông giao thoâng cuõng gaây neân nhöõng maát maùt lôùn veà taøi saûn cho naïn nhaân, gia ñình vaø taïo ra nhöõng gaùnh naëng cho xaõ hoäi. Vôùi muïc tieâu goùp phaàn moâ taû hieän traïng tình hình chaán thöông giao thoâng, ñoàng thôøi ñöa ra ñöôïc nhöõng moâ taû ban ñaàu veà möùc ñoä traàm troïng vaø nhöõng chi phí bò maát ñi do chaán thöông giao thoâng gaây ra, nghieân cöùu naøy ñaõ ñöôïc tieán haønh taïi huyeän Löông Sôn, tænh Hoaø Bình naêm 2002. Ñaây laø moät ñieàu tra moâ taû hoài cöùu döïa treân 93 naïn nhaân ngöôøi thuoäc ñòa baøn huyeän Löông Sôn bò chaán thöông giao thoâng khi ñi xe maùy trong khoaûng thôøi gian 1/1/2002-31/12/2002 ñeán khaùm/ñieàu trò taïi Trung taâm Y teá Huyeän (TTYTH) Löông Sôn trong voøng 24h. Caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp döïa treân vieäc phoûng vaán tröïc tieáp ngöôøi bò naïn hoaëc ngöôøi nhaø, caùc soá lieäu veà laâm saøng cuõng ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn caùc möùc ñoä traàm troïng döïa treân caùc chæ soá chuaån: ISS, RTS, TRISS. Keát quaû cuûa nghieân cöùu cho thaáy, chaán thöông giao thoâng (CTGT) haàu heát xaûy ra trong nhöõng ñieàu kieän giao thoâng thuaän lôïi vaø ngöôøi tham gia giao thoâng thöôøng khoâng chaáp haønh ñuùng luaät giao thoâng. Haàu heát caùc tröôøng hôïp chaán thöông (CT) ñeàu khoâng quaù traàm troïng, vò trí CT chuû yeáu laø ñaàu maët coå, loaïi CT hay gaëp nhaát laø CT phaàn meàm. Thôøi gian naèm ñieàu trò taïi cô sôû y teá (CSYT) trung bình laø 3,45 ngaøy, thôøi gian nghæ hoïc/laøm trung bình laø 19,1 ngaøy vaø chi phí trung bình cho moät vuï va chaïm laø 2,6 trieäu ñoàng. Nghieân cöùu cuõng cho thaáy raèng coù moái lieân quan giöõa trình ñoä hoïc vaán (TÑHV) vaø vieäc coù giaáy pheùp laùi xe, vaø ñaëc bieät laø theå hieän roõ coù moái lieân quan chaët cheõ giöõa ñoäi muõ baûo hieåm (BH) khi bò CTGT vaø vò trí chaán thöông ñaàu maët coå. Road traffic injury is an emerging health and social problem in Vietnam. There were thousands deaths or injured cases every year. Road traffic injury also causes a huge economic loss for victims and their families and creates a social burden for social welfare. This study was carried out in Luong Son district, Hoa Binh province in 2002 with the objective to provide more evidence on the severity and economic loss of road traffic injury victims. This is a retrospective study based on the information collected from 93 road injury victims who were admitted to Luong Son district health center during the period from Jan 1, 2002 to December 31, 2002. Eligible victims to the study were interviewed with a structured questionnaire; three different injury severity scores: ISS, RTS and TRISS, were also calculated based on medical diagnosis. The results showed that most of cases took place in fine weather conditions, in a quite good road; and in most of the cases the victims violated the traffic law. Most of injuries were moderate injuries; the majority of injury locations are face/head or legs. All of the victims were hospitalized for about 3.5 days, and about 19 days off from work or school. More than 90% of them needed help 26 Taïp chí Y teá coâng coäng, 8.2004, Soá 1 (1) | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | from family members at least one more day. The results also showed that average cost of each crash is about 2.6 millions Vietnam Dong (about 180$US); and there is a relationship between education level and having drive license, and especially the study confirmed that not wearing helmet is a risk factor of head/face injury. Ñaët vaán ñeà Theo baùo caùo cuûa toå chöùc y teá theá giôùi (WHO) thì CTGT ñöùng thöù 9 trong caùc nguyeân nhaân gaây gaùnh naëng beänh taät toaøn caàu naêm 1998, ñöùng thöù naêm ôû caùc nöôùc coù thu nhaäp cao vaø thöù 10 ôû caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình. Coù 500.000 tröôøng hôïp töû vong do CTGT haøng naêm trong ñoù coù 350.000 tröôøng hôïp laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, chi phí cho CTGT chieám 1-3% GDP1. Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây ôû VN cho thaáy CT laø nguyeân nhaân chuû yeáu daãn ñeán töû vong vaø laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät2. Trong caùc loaïi CT thì CTGT laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát. Tính töø naêm 1990 sau 9 naêm CTGT taêng 339% soá vuï, soá ngöôøi cheát taêng 282%, soá bò thöông taêng 464%, trung bình coù 30 ngöôøi cheát vaø 60 ngöôøi bò thöông trong voøng 24h vaø haøng ngaøn phöông tieän bò phaù huyû1. Coù tôùi 49% tröôøng hôïp CTGT phaûi naèm taïi CSYT ít nhaát laø 1 ngaøy, tính toaùn gaùnh naëng beänh taät theo YPLL65 thì töû vong do CTGT chieám khoaûng 28%. CTGT lieân quan ñeán xe maùy chieám tyû leä lôùn nhaát, nguyeân nhaân caùc vuï CT do xe maùy laø treân 70% 3. Ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu veà CT noùi chung vaø CTGT noùi rieâng ôû coäng ñoàng tuy nhieân khoâng chæ ra ñöôïc möùc ñoä traàm troïng cuûa CT. Ñaëc bieät vôùi phöông phaùp xaùc ñònh möùc ñoä traàm troïng cuûa CT döïa vaøo vieäc cho ñieåm theo thang ñieåm ISS, RTS, TRISS4,... thì chöa coù nghieân cöùu naøo ñeà caäp tôùi. Ñaây laø heä thoáng ñaùnh giaù möùc ñoä CT töông ñoái hoaøn chænh döïa vaøo soá lieäu ôû beänh vieän, vieäc tính toaùn ñieåm khoâng chæ döïa vaøo toån thöông thöïc theå maø coøn caân nhaéc ñeán caùc toån thöông veà tinh thaàn töø ñoù ñöa ra döï ñoaùn veà khaû naêng soáng soùt cuûa naïn nhaân. Ñeå goùp phaàn xaùc ñònh gaùnh naëng saùt thöïc cuûa CTGT cuõng nhö vieäc xaây döïng chieán löôïc phoøng ngöøa vaø kieåm soaùt CTGT chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu naøy vôùi muïc ñích nhaèm moâ taû hoaøn caûnh xaûy ra CTGT khi söû duïng xe maùy cuûa caùc naïn nhaân ñeán khaùm/ñieàu trò taïi TTYTH Löông Sôn, Hoaø Bình naêm 2002, ñoàng thôøi tieán haønh xaùc ñònh möùc ñoä traàm troïng chaán thöông vaø chi phí cho CTGT cuûa caùc naïn nhaân. Phöông phaùp Ñaây laø moät nghieân cöùu moâ taû hoài cöùu vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu bao goàm taát caû caùc naïn nhaân cö truù taïi Löông Sôn bò chaán thöông giao thoâng khi ñi xe maùy trong khoaûng thôøi gian 1/1/200231/12/2002 ñeán khaùm/ñieàu trò taïi TTYTH Löông Sôn trong voøng 24h sau khi xaûy ra chaán thöông. Toaøn boä caùc naïn nhaân chaán thöông giao thoâng phuø hôïp caùc tieâu chuaån cuûa nghieân cöùu ñöôïc löïa choïn ñeå nghieân cöùu, caùc tieâu chí ñeå löïa choïn ñoái töôïng ñöôïc ñöa ra töø ñaàu ñeå saøng loïc caùc ñoái töôïng phuø hôïp. Caùc naïn nhaân ñöôïc phoûng vaán thoâng qua moät boä caâu hoûi ñöôïc thieát keá vaø thöû nghieäm nhieàu laàn tröôùc khi nghieân cöùu. Caùc thoâng tin lieân quan coù trong hoà sô beänh aùn löu tröõ taïi TTYTH cuõng ñöôïc söû duïng trong nghieân cöùu naøy. Taát caû caùc naïn nhaân ñeàu ñöïôc ñaùnh giaù möùc ñoä traàm troïng cuûa chaán thöông döïa treân ba thang ñieåm chuaån ñöôïc Susan Baker4 phaùt trieån laø: ISS (Injury Severity Score), RTS (Revised Trauma Score) vaø TRISS (Trauma and Injury Severity Score). Caùc döõ lieäu duøng ñeå tính toaùn caùc thang ñieåm traàm troïng ñeàu döïa treân caùc chaån ñoaùn laâm saøng do trung taâm y teá huyeän Löông sôn tieán haønh. Keát quaû Coù 93 naïn nhaân CTGT phuø hôïp vôùi caùc tieâu chuaån cuûa nghieân cöùu ñöôïc löïa choïn. Tuoåi trung cuûa caùc naïn nhaân laø 36,2, ngöôøi lôùn tuoåi nhaát laø 62 tuoåi. Naïn nhaân CTGT chuû yeáu thuoäc nhoùm tuoåi 21-40 (55%), nhoùm tuoåi treû <20 chieám ñeán 16%. Hôn 3/4 (77%) naïn nhaân laø nam giôùi vaø taäp trung chuû yeáu ôû nhoùm tuoåi döôùi 60 tuoåi. Thaùng 10 laø thaùng xuaát hieän nhieàu naïn nhaân CTGT vaøo ñieàu trò nhaát (12,9%) tieáp theo laø thaùng 7, tuy nhieân chöa thaáy coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa taàn suaát CTGT vaøo TTYTH giöõa caùc thaùng trong naêm (p>0,05). CTGT chuû yeáu xaûy ra trong nhöõng ñieàu kieän giao thoâng thuaän lôïi: ñöôøng toát (ñöôøng quoác loä vaø thò traán), maät ñoä ngöôøi tham gia GT khoâng nhieàu, taàm nhìn khoâng bò haïn cheá (57,1%), trôøi khoâng möa ñöôøng khoâ raùo (88,2%). Loaïi xe maùy do Taïp chí Y teá coâng coäng, 8.2004, Soá 1 (1) 27 | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | Trung Quoác saûn xuaát chieám moät tyû leä lôùn trong toång soá caùc loaïi xe va chaïm (64,5%), caùc ñoái töôïng chuû yeáu söû duïng xe coù phaân khoái lôùn (töø 100cm3 trôû leân) (91,4%). Baûng 1. Ñieàu kieän tham gia giao thoâng Caùc haønh vi lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän luaät an toaøn GT cuûa ñoái töôïng vaãn chöa toát, vaãn coøn nhieàu ñoái töôïng coù haønh vi vi phaïm luaät ATGT nhö söû duïng röôïu bia tröôùc khi ñieàu khieån xe (31,2%), chôû quaù qui ñònh (6,5%), vi phaïm toác ñoä (36,6%) vaø ñaëc bieät coù tôùi 83,9% caùc ñoái töôïng khoâng söû duïng muõ BH khi bò CT. Soá naïn nhaân trung bình trong 1 vuï va chaïm laø khoaûng 2 ngöôøi, vuï ít nhaát coù 1 ngöôøi lieân quan vaø vuï nhieàu nhaát coù tôùi 5 naïn nhaân. Soá vuï va chaïm lieân quan töø 2-4 ngöôøi chieám 68,8%. Haàu heát caùc naïn nhaân ñeàu bò CT phaàn meàm (96,8%), caùc toån thöông naëng nhö chaán thöông soï naõo, gaõy xöông, ña chaán thöông cuõng chieám moät tyû leä töông ñoái cao. Vò trí bò toån thöông nhieàu nhaát laø ñaàu maët coå vaø chi döôùi (71,0% vaø 50,5%). Tieáp theo laø chi treân vôùi tyû leä 33,3; loàng ngöïc, buïng, Baûng 2. Loaïi thöông toån 28 Taïp chí Y teá coâng coäng, 8.2004, Soá 1 (1) khung chaäu chòu thöông toån ít hôn. Treân 90% caùc naïn nhaân vaøo vieän trong tình traïng tænh taùo (93,5%), coù 6,5% naïn nhaân vaøo vieän trong tình traïng hoân meâ. Haàu heát caùc naïn nhaân CTGT ñeàu phaûi naèm vieän trong voøng moät tuaàn (töø 1-7 ngaøy), ít nhaát laø 1 ngaøy, vaø nhieàu nhaát laø 15 ngaøy. Trung bình thôøi gian ñieàu trò taïi CSYT laø 3,5 ngaøy. Phaàn lôùn caùc ñoái töôïng chaán thöông phaàn naøo vaãn coøn chòu aûnh höôûng cuûa chaán thöông giao thoâng cho söùc khoeû hieän taïi (81%). Treân 90% (91,4%) soá naïn nhaân sau khi xuaát vieän vaãn caàn thieát phaûi nhôø ñeán ngöôøi khaùc chaêm soùc trong caùc hoaït ñoäng haøng ngaøy, söï chaêm soùc naøy ít nhaát laø 1 ngaøy vaø coù nhieàu tröôøng hôïp phaûi chaêm soùc treân 1 thaùng. Soá ngaøy ít nhaát ngöôøi nhaø phaûi boû ra ñeå chaêm soùc thaân nhaân bò chaán thöông laø 1 ngaøy, nhieàu nhaát laø 120 ngaøy, trung bình moät ngöôøi chaêm soùc phaûi daønh 9,1 ngaøy ñeå chaêm soùc ñoái töôïng chaán thöông. Trung bình moät vuï va chaïm giao thoâng ñoái töôïng phaûi chi tôùi 2.607.193,6 ñoàng, ngöôøi coù möùc chi thaáp nhaát laø 180.000 vaø ngöôøi coù möùc chi cao nhaát laø 15.700.000 ñoàng. Chuû yeáu caùc ñoái töôïng phaûi chi khoaûng gaàn 1.000.000 ñoàng (61,3%), coù 36,6% caùc ñoái töôïng phaûi chi töø 5.000.00010.000.000 ñoàng. Baûng 3. Chi phí tröïc tieáp Trung bình chi phí tröïc tieáp cuûa caùc ñoái töôïng chaán thöông laø 2.098.806,5 ñoàng, möùc chi thaáp nhaát laø 10.000 vaø möùc chi cao nhaát laø 5.000.000 ñoàng. Chi phí tröïc tieáp khoâng cho ñieàu trò lôùn hôn chi phí tröïc tieáp cho ñieàu trò. Chi phí giaùn tieáp trung bình moät ñoái töôïng chaán thöông maát laø 508.387,1 ñoàng, möùc chi thaáp nhaát laø 0 vaø cao nhaát laø 3.000.000 ñoàng. Ñieåm ISS trung bình laø 9,41 ? 3,481 ñieåm, ñieåm thaáp nhaát laø 4 vaø cao nhaát laø 22, caùc ñoái töôïng coù soá ñieåm ISS = 8 chieám tyû leä cao nhaát 22,6%. Theo thang ñieåm RTS soá ñoái töôïng chaán | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | thöông coù soá ñieåm laø 7,841 chieám tyû leä cao nhaát (82,8%), ñieåm RTS chaïy töø 2,784 ñeán 7,841 (Bieåu ñoà 1) ngöôøi coù hoïc vaán thaáp hôn thì tyû leä coù giaáy pheùp laùi xe thaáp hôn (p<0,05) Coù moái lieân quan chaët cheõ giöõa vieäc ñoäi muõ baûo hieåm vaø chaán thöông ñaàu maët coå, vôùi nhöõng ñoái töôïng khoâng ñoäi muõ baûo hieåm khaû naêng bò chaán thöông ñaàu maët coå cao gaáp hôn 10 laàn so vôùi nhöõng ñoái töôïng ñoäi muõ baûo hieåm (OR=10,7; p<0,001). Baøn luaän Bieåu ñoà 1. Phaân boá tyû leä döï baùo töû vong cuûa caùc ñoái töôïng CTGT (TRISS) Chuû yeáu caùc ñoái töôïng chaán thöông coù tyû leä döï baùo töû vong <1%, nhoùm ñoái töôïng chaán thöông coù tyû leä cao nhaát (39,8%) laø nhoùm coù TRISS <= 0,5% vaø cuõng baèng nhoùm coù TRISS töø 0,6% ñeán 1%. Coù 5,83% ñoái töôïng CT coù tyû leä döï baùo töû vong >3%. Baûng 4 : Lieân quan giöõa ngheà nghieäp, TÑVH, nhoùm tuoåi vôùi khoâng coù giaáy pheùp ñieàu khieån xe Chöa thaáy coù moái lieân quan giöõa vieäc khoâng coù giaáy pheùp laùi xe vôùi ngheà nghieäp vaø tuoåi cuûa ñoái töôïng chaán thöông (p>0,05). Coù moái lieân quan giöõa trình ñoä vaên hoaù vaø giaáy pheùp laùi xe, ôû nhöõng Baûng 5: Lieân quan giöõa chaán thöông ñaàu, maët coå vôùi haønh vi khoâng söû duïng muõ baûo hieåm khi ñi xe maùy. Chaán thöông giao thoâng Keát quaû nghieân cöùu treân 93 ñoái töôïng CTGT cho thaáy coù ñeán gaàn 3/4 ñoái töôïng chaán thöông laø nam giôùi vaø ñoä tuoåi trung bình cuûa caùc ñoái töôïng naøy laø 32,2 tuoåi trong ñoù nam treû hôn nöõ gaàn 6 tuoåi. Haàu heát caùc tröôøng hôïp chaán thöông ñeàu xaûy ra treân ñöôøng coù chaát löôïng toát vôùi 45% tröôøng hôïp xaûy ra treân ñöôøng quoác loä, 39,8% laø ñöôøng thò traán/lieân xaõ ñaây laø nhöõng con ñöôøng ñöôïc traûi nhöïa phaúng khaù roäng. CTGT treân caùc ñoaïn ñöôøng khaùc chieám tyû leä nhoû vaø chuû yeáu laø treân caùc ñoaïn ñöôøng coù chaát löôïng toài nhö ñöôøng ñaát, ñöôøng raûi ñaù raêm. Keát quaû naøy phuø hôïp vôùi nghieân cöùu cuûa Leâ Thò Höông Giang naêm 20025, moät nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh treân moät quy moâ töông töï. CTGT laïi thöôøng xaûy ra khi ñieàu kieän tham gia giao thoâng hoaøn toaøn thuaän lôïi vôùi khoaûng 1/3 tröôøng hôïp CTGT xaûy ra khi ñöôøng vaéng vaø tôùi gaàn 9/10 tröôøng hôïp CTGT xaûy ra khi trôøi khoâng möa, ñöôøng khoâ raùo vaø treân 1/2 khoâng heà bò haïn cheá taàm nhìn. Vì theá coù theå noùi, ñöôøng toát coäng vôùi ñieàu kieän hoaøn toaøn thuaän lôïi cho vieäc tham gia giao thoâng nhö ñaõ neâu treân deã laøm cho ngöôøi ñieàu khieån phöông tieän chuû quan vaø thieáu yù thöùc trong vieäc chaáp haønh luaät an toaøn giao thoâng ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ñieàu khieån xe maùy, hoï deã daøng ñi vöôït quaù toác ñoä giôùi haïn vaø cuï theå trong nghieân cöùu naøy ñaõ coù tôùi hôn 1/3 ñoái töôïng vi phaïm toác ñoä. Chöa thaáy coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa caùc thôøi ñieåm trong naêm vôùi CTGT. Rieâng coù thaùng 10 laø coù tyû leä chaán thöông lôùn nhaát (12,9%) tieáp theo laø thaùng 7 (11,8%), keát quaû naøy tuy coù hôi khaùc so vôùi baùo caùo cuûa coâng an thaønh phoá Haø Noäi nhöng khoâng cheânh leäch nhieàu vaø cuõng hôi khaùc vôùi nghieân cöùu cuûa taùc giaû Leâ Höông Giang. Traùi laïi thôøi ñieåm chaán thöông trong ngaøy thì laïi coù nhieàu söï khaùc bieät, trong nghieân Taïp chí Y teá coâng coäng, 8.2004, Soá 1 (1) 29 | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | cöùu naøy CTGT thöôøng xaûy ra vaøo buoåi chieàu ñaëc bieät khoaûng thôøi gian töø 13 giôø ñeán 15 giôø. Buoåi tröa vaø buoåi saùng laø thôøi gian ít xaûy ra CTGT nhaát. Vaøo giôø buoåi chieàu nhaát laø ñaàu giôø chieàu con ngöôøi ta thöôøng meät moûi vaø keùm taäp trung hôn neân khaû naêng chaán thöông cao hôn. Tuy nhieân söï phaân tích naøy vaãn chöa noùi ñöôïc gì nhieàu vì maãu nghieân cöùu cuûa chuùng toâi coøn nhoû, tính ñaïi dieän chöa cao. Haønh vi chaáp haønh luaät ATGT cuûa caùc ñoái töôïng CT nhìn chung coøn yeáu, chæ coù khoaûng 16% ñoái töôïng chaán thöông coù ñoäi muõ baûo hieåm vaø coù 1/3 soá ngöôøi ñieàu khieån phöông tieän maø khoâng coù baèng laùi. Caùc haønh vi vi phaïm luaät ATGT coøn ôû möùc khaù cao, coù ñeán treân 1/3 soá ngöôøi ñieàu khieån xe maùy bò chaán thöông ñi quaù toác ñoä cho pheùp, coù tôùi gaàn 1/3 soá ngöôøi ñieàu khieån xe uoáng röôïu, bia tröôùc khi ñieàu khieån. Keát quaû naøy cuõng gaàn töông töï nhö moät soá baùo caùo cuûa coâng an caùc tænh taïi “Hoäi thaûo tai naïn moâ toâ, xe maùy “. Nhö vaäy vieäc chaáp haønh luaät ATGT chaéc raèng seõ coù nhöõng aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán vieäc xaûy ra caùc vuï chaán thöông giao thoâng. Loaïi xe bò va chaïm laø xe Trung Quoác chieám tyû leä raát lôùn 61,3% vaø chuû yeáu laø xe töø 100 cm3 trôû leân (91,4%). Ñaây cuõng laø moät caûnh baùo cho chuùng ta trong vieäc ñaûm baûo an toaøn giao thoâng cho ngöôøi daân vì moät löôïng lôùn xe Trung Quoác nhaäp khaåu vaøo Vieät Nam thöôøng chöa ñöôïc qua khaâu kieåm tra chaát löôïng vaø ñoä an toaøn, hôn nöõa phaân khoái xe laïi lôùn neân khoù ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi söû duïng. Möùc ñoä traàm troïng cuûa chaán thöông CTGT khoâng nhöõng gaây haäu quaû tôùi söùc khoeû cuûa ngöôøi bò chaán thöông maø noù coøn gaây ra nhöõng taøn taät taïm thôøi hoaëc laø vónh vieãn hôn theá nöõa noù coøn taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû theå chaát cuõng nhö tinh thaàn cuûa gia ñình, ngöôøi thaân ñoái töôïng chaán thöông. Nghieân cöùu naøy chæ döïa vaøo soá lieäu cuûa Trung taâm y teá huyeän vaø khoâng tính ñeán caùc ñoái töôïng töû vong cuõng nhö khoâng quan taâm ñeán caùc ñoái töôïng ngöôøi Löông Sôn bò chaán thöông giao thoâng khi ñi xe maùy maø ñieàu trò taïi cô sôû y teá khaùc neân chuùng toâi khoâng tính ñöôïc YPLL cuõng nhö DALY ñeå so saùnh vôùi caùc nghieân cöùu khaùc. Trung bình moät vuï va chaïm coù khoaûng 2 naïn nhaân bò chaán thöông caùc loaïi trong ñoù chuû yeáu laø caùc chaán thöông phaàn meàm (96,8%), 17,2% naïn nhaân bò chaán thöông soï naõo. Coù ñeán 16,1% naïn 30 Taïp chí Y teá coâng coäng, 8.2004, Soá 1 (1) nhaân meâ ngay sau chaán thöông vaø vò trí chaán thöông chuû yeáu ôû ñaàu, maët, coå (71,0%), ñieàu naøy cuõng hôïp lyù vôùi tyû leä naïn nhaân ñoäi muõ baûo hieåm thaáp. Thôøi gian naèm ñieàu trò taïi cô sôû y teá trung bình laø 3,5 ngaøy, thôøi gian naèm ñieàu trò laâu nhaát laø 15 ngaøy, ñaây laø nhöõng tröôøng hôïp chaán thöông naëng nhö chaán thöông soï naõo, gaõy xöông... Thôøi gian nghæ hoïc/nghæ laøm trung bình cuûa ñoái töôïng chaán thöông laø 19,1 ngaøy ñaây laø moät toån thaát raát lôùn veà kinh teá cho gia ñình cuõng nhö cho xaõ hoäi. 91,4% caùc ñoái töôïng bò chaán thöông caàn coù ngöôøi chaêm soùc vaø thôøi gian chaêm soùc trung bình laø 9 ngaøy. Coù ñeán 98% ñoái töôïng chaán thöông vaãn coøn chòu aûnh höôûng haäu quaû cuûa chaán thöông naøy vaø trung bình hoï maát ñi khoaûng 5 % söùc khoûe vì chaán thöông. Treân keát quaû ôû taát caû caùc thang ñieåm ISS, RTS, TRISS möùc ñoä chaán thöông cuûa caùc naïn nhaân naøy khoâng naëng, ñieàu naøy coù theå giaûi thích do Trung taâm y teá huyeän Löông Sôn laø cô sôû y teá tuyeán döôùi, trang thieát bò phuïc vuï cho caáp cöùu, hoài söùc vaø xöû lyù nhöõng ca chaán thöông naëng chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu neân ñaïi ña soá nhöõng tröôøng hôïp chaán thöông naëng naïn nhaân thöôøng ñöôïc ñöa vöôït tuyeán ñeå caáp cöùu. Trong soá 93 ñoái töôïng nghieân cöùu coù 18% ñoái töôïng ñöôïc chuyeån leân tuyeán treân ñaây laø nhöõng naïn nhaân naëng coù ñieåm chaán thöông vaø tyû leä döï baùo töû vong cao vaø chuû yeáu laø nhöõng naïn nhaân bò chaán thöông soï naõo. Chi phí cho chaán thöông giao thoâng Tính toaùn chi phí cho chaán thöông giao thoâng khoâng phaûi laø deã vaø deã bò sai soá, tuy nhieân chuùng toâi coá gaéng ñöa ra caùch tính toaùn ñôn giaûn vaø hy voïng coù ñöôïc moät con soá töông ñoái veà chi phí cho chaán thöông giao thoâng cuûa caùc ñoái töôïng bò chaán thöông. Trung bình moãi vuï chaán thöông coù chi phí khoaûng 2.600.000 ñoàng, tuy nhieân ñaây chæ laø con soá tính toaùn öôùc löôïng, ta khoâng theå tính moät caùch chính xaùc chi phí naøy vaø treân thöïc teá noù seõ coøn cao hôn raát nhieàu. Chi phí tröïc tieáp daønh cho ñieàu trò khoaûng 1.800.000 ñoàng tuy nhieân chi phí naøy môùi chieám khoaûng 20% giaù trò thöïc, coøn ñeán 80% laø xaõ hoäi phaûi gaùnh chòu nhö vaäy khoaûn chi phí naøy thöïc söï laø khoång loà. Chi phí tröïc tieáp khoâng cho ñieàu trò cao hôn khoaûng treân 2.000.000 ñoàng. Ngoaøi ra coøn khoaûn chi phí giaùn tieáp tính trung bình khoaûng 510.000 ñoàng/ ñoái töôïng chaán thöông. Nhö vaäy chi phí trung bình cho moãi vuï chaán | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU | thöông giao thoâng duø naëng hay nheï cuõng laø moät chi phí khoâng nhoû cho naïn nhaân vaø gia ñình. Nhöõng chi phí treân ñaây chöa tính toaùn ñeán söï phaù huyû cuûa phöông tieän giao thoâng cuõng nhö chi phí veà thôøi gian. Nhö vaäy haäu quaû kinh teá ñem laïi cho ngöôøi daân cuõng nhö ñòa baøn huyeän Löông Sôn laø raát lôùn, vôùi tyû leä chaán thöông giao thoâng chung cuûa toaøn quoác (1,156 tröôøng hôïp/100.000 daân)2, aùp duïng cho Löông Sôn öôùc tính moãi naêm taïi ñaây coù khoaûng 885 tröôøng hôïp CTGT thì huyeän mieàn nuùi naøy ñaõ maát ñi khoaûng 2,3 tyû ñoàng. Moät soá yeáu toá lieân quan giöõa haønh vi tham gia GT vôùi CTGT Treân thöïc teá vieäc chaáp haønh luaät an toaøn giao thoâng cuûa caùc ñoái töôïng CTGT coøn nhieàu vaán ñeà baát caäp ñôn cöû nhö giaáy pheùp laùi xe chæ coù khoaûng 2/3 ñoái töôïng ñieàu khieån xe maùy laø coù giaáy pheùp laùi xe nhöng trong ñoù coøn coù tôùi treân 10% giaáy pheùp laø ñoái töôïng chaán thöông mua nhaèm ñoái phoù vôùi vieäc kieåm tra baèng laùi cuûa löïc löôïng thanh tra caûnh saùt chöù hoï khoâng quan taâm ñeán vieäc hoïc luaät, hieåu vaø chaáp haønh luaät an toaøn giao thoâng. Nhö vaäy khoâng theå döïa vaøo baèng laùi laøm thöôùc ño cho vieäc hieåu bieát vaø thöïc haønh luaät an toaøn giao thoâng vaø vaán ñeà cuõng khoâng phaûi chæ tuyeân truyeàn cho ngöôøi daân hieåu bieát luaät maø phaûi laøm cho hoï töï coù yù thöùc chaáp haønh luaät. Chuùng toâi thaáy coù moái quan heä chaët cheõ giöõa trình ñoä vaên hoaù vaø vieäc coù giaáy pheùp laùi xe, nhöõng ngöôøi coù trình ñoä vaên hoaù thaáp thì ít coù giaáy pheùp laùi xe hôn nhöõng ngöôøi coù trình ñoä vaên hoaù cao. Ñieàu naøy coù theå do nhöõng ngöôøi coù trình ñoä vaên hoaù thaáp ít coù khaû naêng tieáp caän, caäp nhaät thoâng tin maët khaùc khaû naêng nhaän thöùc taàm quan troïng cuûa vieäc thöïc haønh luaät giao thoâng haïn cheá. Chính vì vaäy vieäc giaùo duïc truyeàn thoâng luaät an toaøn giao thoâng caàn cuï theå, giuùp nhöõng ñoái töôïng naøy deã naém baét vaø thöïc hieän theo. Coù moái lieân quan chaët cheõ giöõa vieäc ñoäi muõ baûo hieåm vaø chaán thöông ñaàu maët coå. Nhöõng ñoái töôïng khoâng ñoäi muõ baûo hieåm khi ñi xe maùy coù khaû naêng chaán thöông ñaàu maët coå cao gaáp 10 laàn nhöõng ñoái töôïng coù ñoäi muõ (p<0,001). Ñieàu naøy cho chuùng ta thaáy vieäc caàn thieát phaûi tuyeân truyeàn giaùo duïc cuõng nhö coù nhöõng luaät baét buoäc ñoäi muõ baûo hieåm khi ñi xe maùy nhaèm haïn cheá chaán thöông vuøng ñaàu maët coå khi xaûy ra va chaïm vì ñaây thöôøng laø nhöõng chaán thöông nguy hieåm ñaëc bieät laø chaán thöông soï naõo. Maëc duø ñaây laø moät nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh treân moät quy moâ nhoû, caùc keát quaû cuûa nghieân cöùu naøy chöa mang tính khaùi quaùt cao. Tuy nhieân, caùc keát quaû cuûa nghieân cöùu cuõng cho chuùng ta roõ theâm veà caùc gaùnh naëng cuûa chaán thöông, ñaëc bieät laø söï toån haïi veà kinh teá cho naïn nhaân, gia ñình vaø xaõ hoäi. Nghieân cöùu naøy tuy chöa theå ñöa ra keát luaän nhöng cuõng goùp phaàn chæ ra caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán vieäc xaûy ra va chaïm giao thoâng nhö: thieáu kieán thöùc, khoâng coù baèng laùi xe, söû duïng phöông tieän khoâng an toaøn. Nghieân cöùu naøy cuõng cho thaáy söï caàn thieát cuûa vieäc söû duïng muõ baûo hieåm khi ñi xe maùy, neáu ngöôøi tham gia giao thoâng coù ñoäi muõ baûo hieåm hoï seõ ñöôïc baûo veä toát hôn vaø seõ traùnh vaø giaûm ñöôïc caùc nguy cô daãn ñeán caùc chaán thöông naëng. Taùc giaû: Th.S. Buøi Thò Tuù Quyeân hieän ñang laøm vieäc taïi Boä moân Y hoïc coäng ñoàng - Tröôøng Ñaïi hoïc Y Thaùi Nguyeân. Ñoäc giaû coù theå lieân heä vôùi taùc giaû theo ñòa chæ sau: Th.S. Buøi Thò Tuù Quyeân, Boä moân Y hoïc coäng ñoàng - Tröôøng Ñaïi hoïc Y Thaùi Nguyeân, 284 ñöôøng Löông Ngoïc Quyeán - thaønh phoá Thaùi Nguyeân; e-mail: tuquyenhnvn@yahoo.com from recent studies and their implications for road traffic injury policy, Submitted to Road Traffic Injury & Health Equity Conference/Cambridge, Massachusetts,USA April 10-12,2002 Taøi lieäu tham khaûo 4. Baker SP et al- The Injury Severity Score: a method for describing patients with multiple injury and evaluating emergency care “-J Trauma 14:187196;1974 1. Leâ Vuõ Anh, Traàn Höõu Bích- Dòch teã hoïc chaán thöông ôû Vieät Nam vaø treân Theá Giôùi, chieán löôïc phoøng ngöøa vaø kieåm soaùt- Tröôøng ñaïi hoïc y teá coâng coäng 1997 2. Linh C.Le, Cuong V. Pham, Michael J. Linnan, et al., Vietnam profile on traffic- related injury: Facts and figures 3. Nguyeãn Höõu Chænh- Moät soá nhaän xeùt veà ñaëc ñieåm dòch teã tai naïn giao thoâng ñöôøng boä ôû Haûi Phoøng treân 440 naïn nhaân - NXB YH VN - Toång hoäi y hoïc soá 10 (trang 36-40) 5. Leâ Höông Giang, Thöïc traïng vaø moät soá yeáu toá aûnh höôûng ñeán chaán thöông giao thoâng taïi coäng ñoàng daân cö huyeän Chí Linh tænh Haûi Döông naêm 2002, Luaän vaên thaïc syõ y teá coâng coäng, Tröôøng ñaïi hoïc y teá coâng coäng. Taïp chí Y teá coâng coäng, 8.2004, Soá 1 (1) 31