Nội dung

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp Lêi nãi ®Çu B¶o hiÓm x· héi(BHXH) lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi kh¸ sím vµ ®Õn nay ®· ®­îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. So víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c, chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña BHXH cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt do b¶n chÊt cña nã chi phèi. ë n­íc ta, BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín trong hÖ thèng an sinh x· héi. BHXH võa mang tÝnh kinh tÕ nh­ng còng mang tÝnh nh©n ®¹o cña Nhµ n­íc ta nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng tr­íc nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. Môc tiªu cña Nhµ n­íc lµ më réng ®èi t­îng tham gia BHXH cho mäi ng­êi d©n nh­ng hiÖn nay môc tiªu ®ã ch­a ®­îc thùc hiÖn v× nhiÒu nguyªn nh©n. Trong c«ng t¸c BHXH nãi riªng cßn cã nhiÒu tån t¹i cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. BHXH cÊp huyÖn lµ mét bé phËn quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý BHXH ViÖt Nam, lµ c¬ së ®Çu tiªn ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c BHXH. Thùc hiÖn tèt ho¹t ®éng ë BHXH cÊp huyÖn th× míi ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn cña c¶ hÖ thèng. BHXH thµnh phè Vinh l¨ c¬ quan BHXH cÊp huyÖn trùc thuéc sù qu¶n lý däc cña BHXH tØnh NghÖ An. Trong thêi gian 4 th¸ng thùc tËp t¹i BHXH thµnh phè Vinh, em ®· thu nhËn ®­îc ®­îc mét sè kiÕn thøc thùc tÕ vÒ c«ng t¸c BHXH vµ em ®· tiÕn hµnh thùc hiÖn chuyªn ®Ò thùc tËp vÒ ®Ò tµi: “Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt ho¹t ®éng cña BHXH thµnh phè Vinh” nh»m xem xÐt vµ nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña BHXH TP Vinh trong giai ®o¹n (19952002) ®Ó ®ãng gãp mét sè gi¶i ph¸p cho BHXH TP Vinh. Bµi viÕt ®­îc chia lµm 3 ch­¬ng: - Ch­¬ng 1: Lý luËn chung vÒ BHXH - Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng thùc hiÖn BHXH trªn ®Þa bµn thµnh phè Vinh - Ch­¬ng 3: Ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng vµ nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m thùc hiÖn tèt ho¹t ®éng cña BHXH TP Vinh. Trong qu¸ tr×nh thùc tËp, em ®· nhËn ®­îc rÊt nhiÒu sù gióp ®ì, h­íng dÉn cña c¸c c¸n bé c«ng t¸c t¹i c¬ quan thùc tËp, c¸c gi¸o viªn trong bé m«n vµ ®Æc biÖt lµ sù h­íng dÉn cña thÇy gi¸o M¹c V¨n tiÕn trong viÖc chän ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt. Nh­ng do tr×nh ®é nhËn thøc vµ thêi gian cã h¹n nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong nhËn ®­îc sù chØ b¶o, gãp ý cña c¸c thÇy c« gi¸o trong bé m«n gióp bµi viÕt cña em ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 1 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp Ch­¬ng I: Lý luËn chung vÒ BHXH I. bhxh vµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña bhxh 1. Sù cÇn thiÕt Con ng­êi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®­îc tr­íc hÕt ph¶i ¨n, mÆc, ë vµ ®i l¹i v..v...§Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ng­êi ta ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th× ®êi sèng con ng­êi ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n minh h¬n. Nh­ vËy, viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. Nh­ng trong thùc tÕ, con ng­êi kh«ng chØ lóc nµo còng gÆp thuËn lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu kiÖn sinh sèng b×nh th­êng. Tr¸i l¹i, cã rÊt nhiÒu tr­êng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ng­êi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n, bÊt ngê bÞ èm ®au hoÆc bÞ tai n¹n trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao ®éng hay kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m v..v...Khi r¬i vµo nh÷ng tr­êng hîp nµy, c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, tr¸i l¹i cã c¸i cßn t¨ng lªn, thËm chÝ cßn xuÊt hiÖn thªm mét sè nhu cÇu míi mh­: cÇn ®­îc kh¸m vµ ®iÒu trÞ khi èm ®au; tai n¹n th­¬ng tËt nÆng cÇn ph¶i cã ng­êi ch¨m sãc nu«i d­ìng v..v...Bëi vËy, muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau nh­: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong mét néi bé céng ®ång; ®i vay, ®i m­în hoÆc dùa vµo sù cøu trî cña Nhµ n­íc v..v... Râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã lµ hoµn toµn thô ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n. Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, viÖc thuª m­ín nh©n c«ng trë nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ng­êi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nh­ng vÒ sau ®· ph¶i cam kÕt b¶o ®¶m cho ng­êi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Î hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt khi èm ®au, tai n¹n, thai s¶n...Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c tr­ßng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ng­êi chñ kh«ng ph¶i chi tr¶ mét ®ång nµo. Nh­ng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä mét lóc ph¶i bá ra trong mét lóc nhiÒu kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn.V× thÕ m©u thuÉn chñ- thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc chñ ph¶i thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÒn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do vËy, Nhµ n­íc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng vai trß cña Nhµ n­íc, mÆt kh¸c buéc c¸c giíi chñ vµ giíi thî ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®­îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi lµm thuª .Sè tiÒn ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung trªn ph¹m vi quèc gia. Qòy nµy cßn ®­îc bæ sung tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc khi cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc ®ã mµ rñi ro, bÊt lîi cña ng­êi lao ®éng ®­îc dµn tr¶i, cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä ngµy cµng ®­îc ®¶m b¶o 2 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp æn ®Þnh. Giíi chñ còng thÊy m×nh cã lîi vµ ®­îc b¶o vÖ, s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh th­êng, tr¸nh ®­îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt. V× vËy, nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®­îc thiÕt lËp ngµy cµng lín vµ nhanh chãng. Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña quü ngµy cµng ®¶m b¶o. Toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng víi nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc chÆt chÏ trªn ®­îc thÕ giíi quan niÖm lµ BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy, BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä gãp phÇn ®¶m an toµn x· héi . 2. B¶n chÊt - BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, mèi quan hÖ thuª m­ín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã . Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng v­ît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi n­íc . - Mèi quan hÖ gi÷a c¸i bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: Bªn tham gia BHXH, bªn BHXHvµ bªn ®­îc BHXH. Bªn tham gia BHXHchØ cã thÓ lµ ngu­êi lao ®éng hoÆc c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm vô BHXHth«ng th­êng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ n­íc lËp ra vµ b¶o trî. Bªn ®­îc BHXH lµ ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt. - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn tr¸i víi chñ quan cña con ng­êi nh­ : èm ®au, tai n¹nlao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp...HoÆc còng cã thÓ l· tr­êng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh­: tuæi giµ, thai s¶n v..v... §ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi lao ®éng. - PhÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®­îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tËp trung ®­îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®­îc sù hç trî tõ phÝa Nhµ n­íc. - Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm. Môc tiªu nµy ®· ®­îc tæ chøc quèc tÕ ILO cô thÓ ho¸ nh­ sau: + §Òn bï cho ng­êi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä. + Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt. 3 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp + X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n c­ vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ng­êi giµ, ng­êi tµn tËt vµ trÎ em. 3. Chøc n¨ng cña B¶o HiÓm X· Héi BHXH lµ mét bé phËn quan träng trong chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta, BHXH cã nh÷ng chøc n¨ng chñ yÕu sau: - Thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng tham gia BHXH khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm. Sù b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p nµy ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra v× suy cho cïng, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng sÏ ®Õn víi tÊt c¶ mäi ng­êi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng theo c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña BHXH. Cßn mÊt viÖc lµm vµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, ng­êi lao ®éng còng sÏ ®­îc h­ëng trî cÊp BHXH víi møc h­ëng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, thêi ®iÓm vµ thêi h¹n ®­îc h­ëng ph¶i ®óng quy ®Þnh. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH, nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH. - TiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. Tham gia BHXH kh«ng chØ cã ng­êi lao ®éng mµ c¶ ng­êi sö dông lao ®éng. C¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH. Quü nµy dïng ®Ó trî cÊp cho mét sè ng­êi lao ®éng tham gia khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. Sè l­îng nh÷ng ng­êi nµy th­êng chiÕm tØ träng nhá trong tæng sè ng­êi tham gia ®ãng gãp. Nh­ vËy, theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, BHXH thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang. Ph©n phèi l¹i gi÷a nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao vµ thÊp, gi÷a ng­êi kháe m¹nh ®ang lao ®éng víi nh÷ng ng­êi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc v..v...Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy cã nghÜa lµ BHXH gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. - Gãp phÇn kÝch thÝch ng­êi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt n©­ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Khi khoÎ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt, ng­êi lao ®éng ®­îc chñ sñ dông lao ®éng tr¶ l­¬ng hoÆc tiÒn c«ng. Khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, hoÆc khi vÒ giµ ®· cã BHXH trî cÊp thay thÕ nguån thu nhËp bÞ mÊt. V× thÕ cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh hä lu«n ®­îc ®¶m b¶o æn ®Þnh vµ cã chç dùa. Do ®ã, ng­êi lao ®éng lu«n yªn t©m, g¾n bã tËn t×nh víi c«ng viÖc, víi n¬i lµm viÖc. Tõ ®ã, hä rÊt tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn nh­ mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ng­êi lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ kÐo theo n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. - G¾n bã lîi Ých gi÷a ng­êi lao ®éng víi ng­êi sö dông lao ®éng, gi÷a ng­êi lao ®éng víi x· héi. Trong thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt, ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng vèn cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i kh¸ch quan vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng, thêi gian lao ®éng...Th«ng qua BHXH, nh÷ng m©u thuÉn ®ã sÏ ®­îc ®iÒu hoµ vµ gi¶i quyÕt. §Æc biÖt, c¶ hai giíi nµy ®Òu thÊy nhê cã BHXH mµ m×nh cã 4 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp lîi vµ ®­îc b¶o vÖ . Tõ ®ã lµm cho hä hiÓu nhau h¬n vµ g¾n bã lîi Ých ®­îc víi nhau. §èi víi Nhµ n­íc vµ x· héi, chi cho BHXH lµ c¸ch thøc ph¶i chi Ýt nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt nh­ng vÉn gi¶i quyÕt ®­îc khã kh¨n vÒ ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh, kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi ®­îc ph¸t triÓn vµ an toµn h¬n. 4. TÝnh chÊt cña B¶o HiÓm X· Héi BHXH lµ bé phËn chñ yÕu cña hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi, v× vËy tÝnh x· héi cña nã thÓ hiÖn rÊt râ. Quü BHXH lµ mét bé phËn cña tæng s¶n phÈm quèc néi ®­îc x· héi tæ chøc qu¶n lÝ, b¶o tån vµ ph©n phèi l¹i cho ng­êi lao ®éng. Thùc chÊt quü BHXH lµ mét phÇn trong tæng s¶n phÈm quèc néi, trong ®ã ng­êi lao ®éng chØ ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n nhá nh­ng khi gÆp rñi ro ®­îc c¶ céng ®ång trî gióp ®Ó v­ît qua khã kh¨n, ho¹n n¹n. KÕt qu¶ cña sù ph©n phèi l¹i ®ã t¹o ra ®­îc sù b×nh ®¼ng h¬n vÒ thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­ trong x· héi. ChÝnh tõ ®ã gãp phÇn t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më réng søc lao ®éng, t¹o thªm ®­îc nhiÒu ®iÒu kiÖn thóc ®Èy s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶, t¹o thªm ®­îc nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp ®ång thêi ph¸t triÓn tèt h¬n c¸c dÞch vô x· héi phôc vô cho con ng­êi nh­ y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸... Ho¹t ®éng BHXH kh«ng v× môc tiªu lîi nhËn mµ ho¹t ®éng v× môc ®Ých b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn l©u bÒn cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn æn ®Þnh vµ tiÕn bé x· héi. BHXH mang tÝnh chÊt nh©n ®¹o, nh©n v¨n, dïng tiÒn ®ãng gãp khi cßn trÎ khoÎ ®Ó dïng vµo lóc tuæi giµ, ®au yÕu. XÐt vÒ l©u dµi, mäi ng­êi lao ®éng trong x· héi ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH. Vµ ng­îc l¹i, BHXH ph¶i cã tr¸ch nhiÖn b¶o hiÓm cho mäi ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, kÓ c¶ khi hä ®ang cßn trong ®é tuæi lao ®éng. TÝnh x· héi cña BHXH lu«n g¾n chÆt víi tÝnh dÞch vô cña nã. Khi nÒn kinh tÕ – x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh dÞch vô vµ tÝnh x· héi ho¸ cña BHXH còng ngµy cµng cao. II . Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña BHXH 1. Kh¸i niÖm vÒ BHXH BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. 2. §èi t­îng cña b¶o hiÓm x· héi B¶o hiÓm x· héi lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi kh¸ sím vµ ®Õn nay ®· ®­îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Tuy BHXH ra ®êi sím 5 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp nh­ vËy nh­ng mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n cña chóng nh­: ®èi t­îng tham gia, ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm, ®èi t­îng thô h­ëng quyÒn lîi b¶o hiÓm ®«i khi cßn cã sù nhÇm lÉn vµ cã nhiÒu quan ®iÓm ch­a thèng nhÊt. Cã nhiÒu lóc cßn lÉn lén gi÷a ®èi t­îng BHXH víi ®èi t­îng tham gia BHXH. Nh­ chóng ta ®· biÕt, BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i do ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh­: èm ®au, tai n¹n, giµ yÕu...ChÝnh v× vËy, ®èi t­îng b¶o hiÓm x· héi chÝnh lµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm . Ng­êi lao ®éng trong quan hÖ BHXH võa lµ ®èi t­îng tham gia, võa lµ ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm vµ hä còng lµ ®èi t­îng ®­îc h­ëng quyÒn lîi BHXH (chiÕm phÇn lín trong c¸c tr­êng hîp ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm BHXH). §èi t­îng tham gia BHXH kh«ng chØ cã ng­êi lao ®éng mµ cßn cã ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc. Së dÜ ng­êi sö dông lao ®éng tham gia vµo BHXH lµ v× phÇn hä thÊy ®­îc lîi Ých thiÕt thùc khi tham gia BHXH, mét phÇn lµ do sù Ðp buéc cña Nhµ n­íc th«ng qua c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. §èi víi Nhµ n­íc th× kh¸c, hä tham gia BHXH víi t­ c¸ch lµ: chñ së h÷u lao ®éng ®èi víi tÊt c¶ c«ng nh©n viªn chøc vµ nh÷ng ng­êi h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch. Nhµ n­íc lµ ng­êi b¶o hé cho quü BHXH mµ cô thÓ lµ b¶o hé gi¸ trÞ cña quü BHXH, b¶o hé cho sù t¨ng tr­ëng cña quü nh»m t¹o sù æn ®Þnh cho quü vµ sù ph¸t triÓn x· héi. §èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm x· héi trong quan hÖ BHXH ngoµi ng­êi lao ®éng cßn cã ng­êi sö dông lao ®éng. Bëi v×, khi ng­êi lao ®éng gÆp rñi ro th× ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hä ph¶i bá ra mét kho¶n chi phÝ cho ng­ßi lao ®éng, nh­ng thùc tÕ chi phÝ nµy nhanh chãng ®­îc c¬ quan b¶o hiÓm hoµn tr¶ l¹i. §èi t­îng ®­îc h­ëng quyÒn lîi BHXH lµ ng­ßi lao ®éng trong tr­êng hîp hä gÆp rñi ro nh­: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, h­u trÝ. Nh­ng trong tr­êng hîp ng­êi lao ®éng bÞ tö vong hoÆc sinh ®Î th× ®èi t­îng h­ëng quyÒn lîi b¶o hiÓm x· héi l¹i lµ th©n nh©n cña ng­êi lao ®éng nh­: bè, mÑ, con, vî ( chång). 3. Ph¹m vi b¶o hiÓm x· héi Theo c«ng ­íc 102 th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬ cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ILO ph¹m vi cña BHXH lµ trî cÊp cho 9 chÕ ®é sau: - Ch¨m sãc y tÕ - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thÊt nghiÖp 6 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp gia ®×nh - Trî cÊp thai s¶n - Trî cÊp khi tµn phÕ - Trî cÊp cho ng­êi cßn sèng( trî cÊp mÊt ng­êi nu«i d­ìng) Tuú ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi mµ mçi n­íc tham gia c«ng ­íc Gi¬nev¬ thùc hiÖn kiÕn nghÞ ®ã ë møc ®é k¸c nhau. ë n­íc ta theo ®iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam, BHXH n­íc ta hiÖn nay bao gåm 5 chÕ ®é: chÕ ®é trî cÊp èm ®au, chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, chÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, chÕ ®é h­u trÝ vµ chÕ ®é tö tuÊt . 4. Quü b¶o hiÓm x· héi 4.1. Kh¸i niÖm quü BHXH Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Quü BHXH lµ tËp hîp ®ãng gãp b»ng tiÒn cña c¸c bªn tham gia b¶o hiÓm: ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng, Nhµ n­íc nh»m môc ®Ých chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH vµ ®¶m b¶o ho¹t ®éng cña hÖ thèng BHXH. 4.2. §Æc ®iÓm - Lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung, gi÷ vÞ trÝ lµ kh©u tµi chÝnh trung gian trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Lµ tæ chøc t¸i chÝnh n»m giao thoa gi÷a ng©n s¸ch nhµ n­ícvíi c¸c tæ chøc tµi chÝnh Nhµ n­íc, tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ sau ®ã lµ tµi chÝnh d©n c­. - Ph©n phèi quü BHXH võa mang tÝnh hoµn tr¶, võa mang tÝnh kh«ng hoµn tr¶. TÝnh kh«ng hoµn tr¶ cña quü BHXH ®­îc ¸p dông ®èi víi ng­êi ®· tham gia BHXH trong suèt qu¸ tr×nh lao ®éng nh­ng kh«ng èm ®au, tai n¹n lao ®éng, sinh con. - Sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña BHXH g¾n liÒn víi chøc n¨ng vèn cã cña nhµ n­íc lµ v× quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng chø kh«ng v× môc ®Ých kiÕm lêi, ®ång thêi nã còng phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö trong tõng thêi k× cña tõng quèc gia. Khi nÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× cµng cã nhiÒu chÕ ®éBHXH®­îc thùc hiÖn, vµ b¶n th©n tõng chÕ ®é cïng ®­îc ¸p dông réng r·i h¬n, nhu cÇu tho¶ m·n vÒ BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng cµng ®­îc n©g caovµ hä cµng cã kh¶ n¨ng tham gia vµo nhiÒu chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. 7 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp - Mét mÆt, quü BHXH mang tÝnh tiªu dïng ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua môc tiªu, môc ®Ých cña nã lµ chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH. Nh­ng mÆt kh¸c nã l¹i mang tÝnh dù tr÷ v× th«ng th­êng, khi ng­êi lao ®éng ®ãng gãp vµo quü BHXH th× hä kh«ng ®­îc quü nµy chi tr¶ ngay khi gÆp rñi ro mµ ph¶i cã ®ñ thêi gian dù bÞ. - Ho¹t ®éng cña quü BHXH ®Æt ra yªu cÇu vµ h×nh thµnh tÊt yÕu chÕ ®é tiÕt kiÖm b¾t buéc cña x· héi vµ ng­êi lao ®éng dµnh cho èm ®au, h­u trÝ. §ã còng lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i thu nhËp cña c¸ nh©n vµ céng ®ång. 4.3. Nguån h×nh thµnh quü BHXH Quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ng­êi sö dông lao ®éng gãp. - Ng­êi lao ®éng gãp. - Nhµ n­íc gãp vµ hç trî thªm. - C¸c nguån thu kh¸c( nh­ c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc tõ thiÖn ñng hé, l·i do ®Çu t­ phÇn nhµn rçi...) Qt BH = §L§ + §SDL§+ §NN + T§T + TTT +TK Trong ®ã : QTBH : Nguån h×nh thµnh quü b¶o hiÓm. §L§ : §ãng gãp cña ng­êi lao ®éng §SDL§ : §ãng gãp cña chñ së h÷u lao ®éng §NN : §ãng gãp vµ hç trî cña nhµ n­íc T§T : Thu tõ ho¹t ®éng ®Çu t­ TTT : Thu tõ viÖn trî TK : Thu kh¸c Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, tr¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp BHXH cho ng­êi lao ®éng ®­îc ph©n chia cho c¶ ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ sù ph©n chia rñi ro, mµ lµ lîi Ých gi÷a hai bªn. VÒ phÝa ng­êi sö dông lao ®éng, sù ®ãng gãp mét phÇn BHXH cho ng­êi lao ®éng sÏ tr¸nh ®­îc thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi lao ®éngmµ m×nh thuª m­ín. §ång thêi nã cßn gãp phÇn gi¶m bít t×nh tr¹ng tranh chÊp, kiÕn t¹o ®­îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a chñ– thî. VÒ phÝa ng­êi lao ®éng, sù ®ãng gãp mét phÇn ®Ó BHXH cho m×nh võa biÓu hiÖn sù tù g¸nh chÞu trùc tiÕp rñi ro cña chÝnh m×nh,võa cã ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ. 8 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp Mèi quan hÖ chñ - thî trong BHXH thùc chÊt lµ mèi quan hÖ lîi Ých. V× thÕ, còng nh­ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c trong quan hÖ lao ®éng, BHXH kh«ng thÓ thiÕu ®­îc sù tham gia ®ãng gãp cña Nhµ n­íc. Tr­íc hÕt c¸c luËt lÖ cña Nhµ n­íc vÒ BHXH lµ nh÷ng chuÈn mùc ph¸p lÝ mµ c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®Òu ph¶i tu©n theo, nh÷ng tranh chÊp chñ thî trong lÜnh vùc BHXH cã c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó gi¶i quyÕt. Ngoµi ra, b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, Nhµ n­íc kh«ng chØ tham gia ®ãng gãp vµ hç trî thªm cho quü BHXH, mµ cßn trë thµnh chç dùa ®Ó ®¶m b¸o cho ho¹t ®éng BHXH ch¾c ch¾n vµ æn ®Þnh. PhÇn lín c¸c n­íc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn. Tuy nhiªn, ph­¬ng thøc ®ãng gãp vµ møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH cã kh¸c nhau. VÒ ph­¬ng thøc ®ãng gãp BHXH cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sñ dông lao ®éng hiÖn vÉn cßn hai quan ®iÓm. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng, ph¶i c¨n cø vµo møc l­¬ng c¸ nh©nvµ quü l­¬ng cña c¬ quan, doanh nghiÖp. Quan ®iÓm thø hai l¹i nªu lªn, ph¶i c¨n cø vµo møc thu nhËp c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng ®­îc c©n ®èi chung trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp. VÒ møc ®ãng gãp BHXH, mét sè n­íc quy ®Þnh ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng. ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh, c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng cïng ®ãng gãp mçi bªn mét phÇn b»ng nhau. Mét sè n­íc kh¸c l¹i quy ®Þnh, ChÝnh phñ bï thiÕu cho quü BHXH hoÆc chÞu toµn bé chi phÝ Qu¶n lÝ BHXHv..v... N­íc ta, tõ n¨m 1962 ®Õn n¨m 19987, quü BHXH chØ ®­îc h×nh thµnh tõ hai nguån: c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt vËt chÊt ®ãng gãp 4,7% quü l­¬ng cña xÝ nghiÖp, phÇn cßn l¹i do ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®µi thä. Thùc chÊt lµ kh«ng tån t¹i quü BHXH ®éc lËp. Tõ n¨m 1988 ®Õn nay, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®ãng gãp 15% quü l­¬ng cña ®¬n vÞ. Sau khi nÒn kinh tÕ n­íc ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ChÝnh phñ ®· ban hµnh réng r·i NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 22/ 06/ 1993 vµ §iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12 /CP ngµy 26/ 01/1995, trong c¸c v¨n b¶n nµy ®Òu quy ®Þnh quü BHXH ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp 15% so víi tæng quü tiÒn l­¬ng cña nh÷ng ng­êi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ. Trong ®ã 10% ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é h­u trÝ, tö tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é åm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp . - Ng­êi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l­¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ vµ tö tuÊt. 9 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Chuyªn ®Ò thùc tËp - Nhµ n­íc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng. - C¸c nguån kh¸c. Møc ®ãng gãp BHXH thùc chÊt lµ phÝ BHXH. PhÝ BHXH lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù c©n ®èi thu chi quü BHXH. V× vËy, quü nµy ph¶i ®­îc tÝnh to¸n mét c¸ch khoa häc. Trong thùc tÕ, viÖc tÝnh phÝ BHXH lµ mét nghiÖp vô chuyªn s©u cña BHXH vµ ng­êi ta th­êng sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p to¸n häc kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh. Khi tÝnh phÝ BHXH, cã thÓ cã nh÷ng c¨n cø tÝnh to¸n kh¸c nhau: - Dùa vµo tiÒn l­¬ng vµ thang l­¬ng ®Ó x¸c ®Þnh møc trî cÊp BHXH, tõ ®ã cã c¬ së x¸c ®Þnh møc phÝ ®ãng. - Quy ®Þnh møc phÝ BHXH tr­íc råi tõ ®ã míi x¸c ®Þnh møc h­ëng. - Dùa vµo nhu cÇu kh¸ch quan cña ng­êi lao ®éng ®Ó x¸c ®Þnh møc h­ëng, råi tõ møc h­ëng BHXH nµy cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc møc phÝ ph¶i ®ãng. - MÆc dï chØ thuÇn tuý mang tÝnh kÜ thuËt nh­ng x¸c ®Þnh phÝ BHXH l¹i kh¸ phøc t¹p v× nã liªn quan c¶ ®Õn ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ nhµ n­íc. Liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng c©n ®èi thu nhËp cña ng­êi lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, khi x¸c ®Þnh phÝ BHXH vÉn ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c: c©n b»ng thu chi, lÊy sè ®«ng bï sè Ýt vµ cã dù phßng. Møc phÝ x¸c ®Þnh ph¶i ®­îc c©n ®èi víi møc h­ëng, víi nhu cÇu BHXH vµ ®iÒu chØnh sao cho tèi ­u nhÊt. PhÝ BHXH ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: P = f1+f2+f3 Trong ®ã : P : PhÝ BHXH f1: phÝ thuÇn tóy trî cÊp BHXH f2 :phÝ dù phßng f3: phÝ qu¶n lÝ PhÝ thuÇn tuý trî cÊp BHXH cho c¶ chÕ ®é ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. §èi víi c¸c chÕ ®é BHXH ng¾n h¹n viÖc ®ãng vµ h­ëng BHXH x¶y ra trong thêi gian ng¾n ( th­êng lµ mét n¨m ) nh­: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng nhÑ... V× vËy, sè ®ãng gãp BHXH ph¶i ®ñ cho sè ph¸t sinh chi tr¶ trong n¨m. §èi víi chÕ ®é BHXH dµi h¹n nh­ : h­u trÝ, trî cÊp mÊt ng­êi nu«i d­ìng, tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp nÆng v..v...qu¸ tr×nh ®ãng vµ qu¸ tr×nh h­ëng BHXH t­¬ng ®èi ®éc lËp víi nhau vµ diÔn ra trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Cho nªn sù c©n b»ng gi÷a ®ãng gãp vµ h­ëng BHXH ph¶i ®­îc dµn tr¶i trong c¶ thêi k× dµi. V× thÕ, ngoµi phÝ thuÇn tuý ph¶i cã phÝ dù phßng ®Ó ®¶m b¶o quü BHXH cã dù tr÷ ®ñ lín. 10