Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƢƠNG Dã nh LÊ NGỌC HẢI QUẢN LÝ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA ĐÌNH PHÙNG KHOANG (PHƢỜNG TRUNG VĂN, QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI) LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA Khóa 4 (2015 - 2017) Hà Nội, 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƢƠNG LÊ NGỌC HẢI QUẢN LÝ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA ĐÌNH PHÙNG KHOANG (PHƢỜNG TRUNG VĂN, QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI) LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý văn hóa Mã số: 60 31 06 42 Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS VĂN ĐỨC THANH Hà Nội, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn: Quản lý di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang, phƣờng Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các trích dẫn, số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày 01 tháng 01 năm 2018 Tác giả luận văn Đã ký Lê Ngọc Hải DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BQL : Ban quản lý BVHTT : Bộ Văn hóa - Thông tin Bộ VHTT : Bộ Văn hóa & Thể thao CNH,HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNH, ĐTH : Công nghiệp hóa, đô thị hóa DTLN : Di tích lƣu niệm DSVH : Di sản văn hóa ĐTH : Đô thị hóa GS : Giáo sƣ Nxb : Nhà xuất bản PGS : Phó Giáo sƣ Sở VH&TT : Sở Văn hóa và Thể thao Tr. : Trang TS : Tiến sĩ TW : Trung ƣơng UBND : Ủy ban nhân dân UNESCO : Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA VÀ TỔNG QUAN DI TÍCH ĐÌNH PHÙNG KHOANG .. 18 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý di tích lịch sử văn hóa .................................. 18 1.1.1. Một số khái niệm liên quan ...................................................... 24 1.1.2. Nội dung Quản lý nhà nƣớc về di tích lịch sử văn hóa .............. 31 1.2. Cơ sở pháp lý về bảo tồn và phát huy giá trị di tích ..................... 32 1.3. Tổng quan về di tích đình Phùng Khoang ........................................... 35 1.3.1. Giới thiệu chung về phƣờng Trung Văn và sự hình thành, phát triển của đình Phùng Khoang .............................................................................. 35 1.3.2. Những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của di tích đình Phùng Khoang ................................................................................... 41 Tiểu kết ........................................................................................................ 46 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ DI TÍCH ĐÌNH PHÙNG KHOANG ................................................................. 48 2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy và chức năng nhiệm vụ của cơ quan quản lý di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang ................................................ 48 2.1.1. Ủy ban nhân dân các cấp................................................................... 48 2.1.2. Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội - Phòng Văn hóa và Thông tin quận Nam Từ Liêm .................................................................... 49 2.1.3. Ban quản lý di tích ................................................................... 53 2.2. Hoạt động công tác quản lý di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang .. 54 2.2.1. Xây dựng, tổ chức thực hiện kế hoạch bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn phƣờng ....................... 54 Xây dựng kế hoạch bảo tồn di tích.............................................................. 54 2.2.2. Tổ chức tuyên truyền, tổ chức các văn bản pháp luật bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa của di tích trong cộng đồng ........................... 64 2.2.3. Tổ chức thực hiện các hoạt động nghiệp vụ nhằm giữ gìn và phát huy các giá trị của di tích ............................................................................ 66 2.2.3.1. Hoạt động bảo tồn di tích ............................................................... 66 2.2.3.2. Hoạt động phát huy giá trị di tích .................................................. 71 2.2.4. Thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, giải quyết đơn thƣ kiếu nại, tố cáo và việc chấp hành pháp luật về di tích lịch sử văn hóa ........................ 72 2.2.5. Tổ chức đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ cán bộ chuyên môn về công tác quản lý nhà nƣớc về di tích lịc sử văn hóa ............................................ 74 2.3. Nhận xét đánh giá chung ...................................................................... 76 Tiểu kết .......................................................................................... 82 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ DI TÍCH ĐÌNH PHÙNG KHOANG ............................................ 83 3.1. Những yếu tố ảnh hƣởng đến phƣơng hƣớng và nhiệm vụ quản lý di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang .................................................... 83 3.1.1. Những yếu tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý di tích .............. 83 3.1.2. Phƣơng hƣớng ................................................................................... 84 3.1.3. Nhiệm vụ ........................................................................................... 88 3.2. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di tích lich sử văn hóa đình Phùng Khoang ..................................................................................... 88 3.2.1. Nhóm giải pháp về chính sách .......................................................... 88 3.2.2. Nhóm giải pháp tăng cƣờng tổ chức và triển khai thực hiện công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị của di tích đình Phùng Khoang.......... 92 3.2.3. Nhóm giải pháp tăng cƣờng công tác Quản lý của Nhà nƣớc đối với hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị tại di tích đình Phùng Khoang ........ 95 Tiểu kết .......................................................................................... 98 KẾT LUẬN ..................................................................................... 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 105 PHỤ LỤC ........................................................................................ 110 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Di tích lịch sử văn hóa là tài sản vô giá, ẩn chứa truyền thống tốt đẹp mà thế hệ trƣớc truyền lại cho thế hệ sau các giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học, thấm mỹ... những giá trị đó biểu hiện truyền thống văn hiến, lòng tự hào dân tộc thông qua những di sản văn hóa của mỗi địa phƣơng, mỗi dân tộc và của cả nhân loại. Đó là những dấu vết, dấu tích còn lại của quá khứ, phản ảnh những biến cố, những sự kiện lịch sử, văn hóa hay nhân vật lịch sử qua các thời kỳ. Không những thế, di tích lịch sử văn hóa còn là chứng tích, là tƣ liệu sống để các thế hệ mai sau tìm hiểu, nghiên cứu về các thời kỳ lịch sử đã đi qua, từ đó giáo dục thế hệ trẻ hôm nay và mai sau những nét truyền thống đặc trƣng của lịch sử, văn hóa và dân tộc. Đình làng là một trong những loại hình di tích lịch sử văn hóa còn tồn tại mang đậm yếu tố truyền thống của dân tộc ta. Từ xƣa, hình ảnh “cây đa, giếng nƣớc, sân đình" đã trở nên quen thuộc và đi sâu vào tiềm thức ngƣời dân Việt Nam. Đình ra đời với rất nhiều chức năng: là nơi hội họp để bàn bạc, quyết định những công việc quan trọng, việc lớn trong làng, đồng thời là nơi thực thi lệ làng nhƣ: thu thuế, xét xử..., là nơi thờ Thành hoàng làng ngƣời đã có công giúp dân, giúp nƣớc. Đình Phùng Khoang thờ ông Đoàn Thƣợng - một trung thần có công lớn bảo vệ triều nhà Lý. Trên quan điếm kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa của cha ông và sáng tạo ra những giá trị văn hoá mới, Đảng và Nhà nƣớc Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách, văn bản pháp luật tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo tồn, tôn tạo hệ thống di tích lịch sử văn hóa và đạt đƣợc nhiều thành tựu trong công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc. Hàng loạt di tích lịch sử văn hóa đã đƣợc xếp hạng, tu bổ, tôn tạo; rất nhiều cổ vật, dị vật quý trong đó đƣợc gìn giữ, bảo vệ; các Lễ hội mang tính truyền thống, diễn xƣớng, trò chơi dân gian, thuần phong, mỹ tục theo các vùng 2 miền, tôn giáo... đƣợc lƣu giữ và phát triển. Trong những năm qua, nhất là từ khi Luật Di sản văn hóa đƣợc ban hành (có hiệu lực năm 2001 đến nay), công tác quản lý di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội có nhiều chuyển biến tích cực. Các di tích trọng điểm của quận đã đƣợc quản lý, đầu tƣ trùng tu, tôn tạo, phát huy tác dụng nhằm đáp ứng nhu cầu hƣởng thụ văn hóa của cộng đồng không chỉ trong địa phƣơng mà còn trên cả nƣớc. Tuy nhiên, công tác quản lý di tích vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế nhƣ: việc chống xuống cấp, xử lý lấn chiếm đất đai, khoanh vùng bảo vệ di tích, có di tích bị mất cắp cổ vật, di vật; việc tuyên truyền, phổ biến chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nƣớc về quản lý di tích đến cộng đồng còn chƣa thực hiện đầy đủ, chƣa có kế hoạch cụ thể để triển khai thực hiện đồng bộ giữa các Bộ, nghành từ Trung ƣơng đến địa phƣơng… Hiện nay, quận Nam Từ Liêm là địa phƣơng có tốc độ phát triển kinh tế - xã hội nhanh, quá trình CNH, ĐTH diễn ra mạnh mẽ, nhiều khu đô thị đƣợc quy hoạch và xây dựng. CNH, ĐTH đã có những tác động tích cực đến bảo tồn, phát huy giá trị di tích nhƣ tăng cƣờng nguồn ngân sách để trùng tu, tôn tạo cho các di tích, làm cho nhiều di tích tránh đƣợc sự xuống cấp, hủy hoại. Tuy nhiên quá trình CNH, ĐTH cũng có những tác động tiêu cực đến bản thân các di tích nhƣ các khu dân cƣ, khu công nghiệp phát triển nhanh không đƣợc lƣu ý đúng mức đến sự tồn tại bền vững của các di tích dẫn đến tình trạng di tích bị lấn át, hƣ hỏng, biến dạng hoặc bị hủy hoại; thành phần cƣ dân địa phƣơng nơi có di tích tồn tại sẽ có những biến đổi rõ rệt, sự liên kết cộng đồng làng xã cổ truyền sẽ chuyển sang một mối quan hệ khác, thái độ ứng xử của cộng đồng đối với di tích cũng có sự thay đổi. Vì vậy, đây là các vấn đề đặt ra đối với cơ quan quản lý di tích trong thời kỳ phát triển CNH, ĐTH. Cơ quan quản lý đứng trƣớc một áp lực đối với việc bảo vệ, khai thác và phát huy các giá trị văn hóa truyền 3 thống một cách bền vững nhƣng phải đảm bảo phục vụ phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho cộng đồng dân cƣ. Trƣớc thực trạng và sự cấp thiết của vấn đề nghiên cứu, trên cơ sở khoa học, thực tiễn, tiếp thu những công trình khoa học đi trƣớc, tác giả là một ngƣời con đƣợc sinh ra và lớn lên tại mảnh đất có bề dày lịch sử và có nhiều nét văn hóa đặc sắc này. Hơn nữa, tác giả là một ngƣời đƣợc học tập - nghiên cứu về văn hóa nên nhận thấy vai trò, tầm quan trọng của công tác quản lý nhà nƣớc về di sản văn hóa của địa phƣơng trong giai đoạn hiện nay là một việc làm cần thiết. Trên cơ sở những lý do trên, tác giả quyết định chọn đề tài “Quản lý di tích đình Phùng Khoang phƣờng Trung Văn quận Nam Từ Liêm thành phố Hà Nội" làm Luận văn thạc sỹ, chuyên ngành Quản lý văn hoá, tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Nghệ thuật Trung ƣơng. 2. Lịch sử nghiên cứu Trong những năm gần đây, các đề tài nghiên cứu về di tích lịch sử văn hóa đình, đền đã đƣợc rất nhiều tác giả, nhà nghiên cứu quan tâm, giới thiệu nhƣng cụ thể tại di tích lịch sử đình Phùng Khoang thì chƣa có công trình nghiên cứu một cách toàn diện về công tác quản lý di tích lịch sử đình Phùng Khoang, nhất là trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nƣớc đang diễn ra nhanh chóng làm biển đổi nhiều giá trị văn hóa và có tác động ảnh hƣởng rõ nét đến di tích lịch sử văn hóa. Công trình nghiên cứu của tác giả dựa trên các nguồn tài liệu tham khảo, các công trình nghiên cứu của các tác giả đi trƣớc cùng với các tƣ liệu lịch sử còn lƣu lại và những nghi chép của những ngƣời đã có công sƣu tầm làm cơ sở cho tác giả thực hiện luận văn này. 2.1. Các công trình nghiên cứu về quản lý DSVH vật thể Trên thế giới, quản lý DSVH đƣợc các nhà nghiên cứu tiếp cận từ khá sớm, theo Peter Howard trong cuốn “Di sản: Quản lý, diễn giải và bản 4 sắc” đã cho rằng, việc quản lý di sản xuất hiện vào khoảng đầu thế kỷ XIX, ban đầu là những ngƣời say mê di sản với lòng tin rằng họ bảo tồn những thứ vì lợi ích của công chúng. Thế kỷ XX là sự ra đời của các Hiệp hội di sản ở châu Âu, việc nghiên cứu di sản đã phát triển với các khía cạnh thực tế, thƣờng xuyên đƣợc nói ngắn gọn bằng từ “quản lý di sản" và phát triển mạnh vào nửa sau thế kỷ XX, Peter Howard cũng phân các lĩnh vực của di sản thành: thiên nhiên, cảnh quan, đài kỷ niệm, khu di tích, đồ tạo tác, các hoạt động và con ngƣời [50]. Ngày nay, các nhà nghiên cứu cho rằng, DSVH không chỉ là một giá trị biểu tƣợng mà cần sống trong cộng đồng, trong xã hội tức là phải đóng góp vào sự phát triển chung, DSVH phải phục vụ cho cộng đồng. Ashworth G.J - Larkham P.J xem việc khai thác các giá trị của di sản nhƣ một ngành công nghiệp do vậy việc quản lý cần có những phƣơng thức của một ngành công nghiệp với cách thức quản lý phù hợp với những đặc điểm của các di sản [47]. Zhan Chang Yuan trong giáo trình “Quản lý công nghiệp văn hóa” cũng đề cập việc quản DSVH nhƣ một ngành công nghiệp cần chú ý tới chính sách, nguồn tài nguyên, nhân lực thực hiện [51]... Trong nhiều nghiên cứu, các tác giả đề cập tới hai vấn đề của quản lý đó là bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Các nhà quản lý luôn phải đối mặt với vấn đề cân bằng giữa hai lĩnh vực này cho hợp lý. Peter Howard cho rằng các nhà quản lý luôn phải đặt ra câu hỏi: chúng ta cần bảo tồn cái gì, tại sao và cho ai? Việc bảo tồn nhằm gìn giữ lại tối đa những giá trị của di sản, làm cơ sở để khai thác, phát huy các giá trị đó trong đời sống. Việc khai thác, phát huy giá trị là điều cần làm cho di sản thực sự trở thành một bộ phận của cuộc sống hiện tại. Tuy nhiên, các nghiên cứu lƣu ý rằng việc khái thác cần quan tâm đến vấn đề phát triển bền vững, tránh tình trạng khai thác quá mức dẫn tới những ảnh hƣởng không tốt đến bản thân giá trị của các di sản đó. Brian Garrod, Alan Fyall trong nghiên cứu về quản lý du lịch di sản lại thừa nhận cần có sự cân bằng giữa bảo tồn và khai