Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Vũ Thị Phương Thủy XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÁT TRIỂN TƯ DUY CHO HỌC SINH LỚP 11 BAN NÂNG CAO Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Vũ Thị Phương Thủy XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÁT TRIỂN TƯ DUY CHO HỌC SINH LỚP 11 BAN NÂNG CAO Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học môn hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ VĂN NĂM Thành phố Hồ Chí Minh - 2012 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn, nếu không có sự giúp đỡ của nhiều người, chắc chắn tôi không thể hoàn thành nhiệm vụ. Tôi xin trân trọng cảm ơn: - PGS. TS. Lê Văn Năm, thầy đã rất tận tình cho tôi những góp ý chuyên môn vô cùng quí báu cũng như luôn quan tâm, động viên tôi trước những khó khăn trong khi thực hiện đề tài và cả trong cuộc sống. - PGS. TS. Trịnh Văn Biều, thầy đã dành nhiều thời gian để góp ý, chỉnh sửa luận văn cho tôi dù rất bận rộn. - Tất cả các thầy cô đã giảng dạy trong quá trình học tập của tôi, thầy cô đã cung cấp nhiều kiến thức và tư liệu để tôi có thể hoàn thành luận văn. - Các thầy cô khoa Hóa trường ĐHSP TP.HCM đã giúp đỡ, động viên tôi. - Đồng nghiệp và bạn bè đã hỗ trợ tôi về chuyên môn, góp ý cho tôi khi tiến hành thực nghiệm và cả khi tôi gặp khó khăn về thời gian trong quá trình vừa đi dạy vừa đi học. - Ban giám hiệu trường THPT Vũng Tàu đã tạo điều kiện cho tôi về mặt thời gian trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. - Và cuối cùng là gia đình của tôi, những người luôn tạo mọi điều kiện tốt nhất về thời gian, về tinh thần, về vật chất,… luôn sát cánh bên tôi trong suốt quãng thời gian tôi thực hiện ước mơ của mình. Một lần nữa, tôi xin được gởi lời tri ân đến mọi người. Tác giả VŨ THỊ PHƯƠNG THỦY MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình vẽ, đồ thị MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ..... 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................... 5 1.2. Tư duy ................................................................................................................... 6 1.2.1 Khái niệm ....................................................................................................... 6 1.2.2. Tư duy hóa học ............................................................................................. 6 1.2.3. Những phẩm chất của tư duy ........................................................................ 7 1.2.4. Những hình thức cơ bản của tư duy .............................................................. 7 1.2.5. Các thao tác tư duy ....................................................................................... 8 1.2.6. Các mức độ tư duy......................................................................................... 9 1.2.7. Dấu hiệu đánh giá trình độ phát triển tư duy ............................................... 11 1.3. Bài tập hóa học ................................................................................................... 12 1.3.1. Khái niệm về bài tập .................................................................................... 12 1.3.2. Bài tập hóa học phát triển tư duy................................................................. 13 1.3.3. Phân loại bài tập hóa học ............................................................................ 15 1.3.4. Tác dụng của bài tập hóa học ..................................................................... 18 1.4. Tổng quan về chương trình hóa học lớp 11 (nâng cao) ...................................... 19 1.5.Thực trạng sử dụng bài tập hóa học phát triển tư duy HS ở trường PTTH ......... 26 1.5.1. Về phía GV .................................................................................................. 26 1.5.2. Về phía HS .................................................................................................. 27 Tiểu kết chương 1 ......................................................................................................... 29 Chương 2 XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÁT TRIỂN TƯ DUY CHO HỌC SINH LỚP 11 BAN NÂNG CAO Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG............................................................................................ 30 2.1. Hệ thống tiêu chí và phương pháp đánh giá năng lực tư duy của học sinh ........ 30 2.2. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập phát triển tư duy .................................... 31 2.2.1. BT phải gắn với mục tiêu kiến thức, kỹ năng, yêu cầu giảng dạy ............. 31 2.2.2. BT phải đảm bảo tính chính xác, khoa học, phù hợp với thực tiễn............ 31 2.2.3. BT phải phù hợp với trình độ kiến thức, khả năng giải toán của HS ......... 32 2.2.4. BT phải đảm bảo tính sư phạm................................................................... 32 2.2.5. BT phải đảm bảo tính hệ thống, tính kế thừa ............................................. 32 2.2.6. BT phải theo xu hướng đổi mới hiện nay ................................................... 32 2.2.7. Hệ thống BT phải giúp HS phát triển tư duy ............................................. 32 2.2.8. Qua việc giải bài tập, phải đánh giá được chất lượng học tập, phân loại được HS, kích thích được toàn lớp học ...................................................... 39 2.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập phát triển tư duy ....................................... 39 2.3.1. Bước 1: Chuẩn bị ........................................................................................ 39 2.3.2. Bước 2: Sưu tầm, tham khảo tài liệu .......................................................... 39 2.3.3. Bước 3: Căn cứ vào mục đích dạy học để bổ sung BT mới ....................... 39 2.3.4. Bước 4: Xây dựng hệ thống BT ................................................................. 40 2.3.5. Bước 5: Tham khảo ý kiến chuyên gia và các đồng nghiệp ....................... 40 2.3.6. Bước 6: Chỉnh sửa, hoàn thiện ................................................................... 40 2.4. Hệ thống bài tập phát triển tư duy cho học sinh ( lớp 11- Chương trình nâng cao) ........................................................................................................... 40 2.4.1. Hệ thống bài tập chương 1: Sự điện li ........................................................ 40 2.4.2. Hệ thống bài tập chương 2: Nhóm Nitơ ..................................................... 44 2.4.3. Hệ thống bài tập chương 3: Nhóm Cacbon ................................................ 47 2.4.4. Hệ thống bài tập chương 4: Đại cương về hóa học hữu cơ ........................ 51 2.4.5. Hệ thống bài tập chương 5: Hiđrocacbon No ............................................. 56 2.4.6. Hệ thống bài tập chương 6: Hiđrocacbon Không No ................................. 60 2.4.7. Hệ thống bài tập chương 7: Hiđrocacbon thơm- Nguồn hiđrocacbon thiên nhiên .................................................................................................. 64 2.4.8. Hệ thống bài tập chương 8: Dẫn Xuất Halogen- Ancol- Phenol................ 69 2.4.9. Hệ thống bài tập chương 9: Anđehit- Xeton- Axit Cacboxylic ................. 74 2.5. Một số giáo án có sử dụng hệ thống bài tập mới xây dựng ................................ 78 2.5.1. Giáo án bài 28: CÔNG THỨC PHÂN TỬ HỢP CHẤT HỮU CƠ ............ 78 2.5.2. Giáo án bài 41: Ankađien ............................................................................ 85 2.5.3. Giáo án bài 43: ANKIN ............................................................................... 92 2.5.4. Giáo án bài 46: BENZEN VÀ ANKYLBENZEN ................................... 104 2.6. Một số biện pháp sử dụng bài tập phát triển năng lực tư duy cho học sinh ..... 115 2.6.1. Sử dụng bài tập theo nhiều mức độ yêu cầu, từ dễ đến khó ...................... 115 2.6.2. Sử dụng bài tập nâng cao khả năng suy luận ........................................... 116 2.6.3. Sử dụng bài tập phân tích, so sánh ............................................................ 118 2.7. Một số hình thức sử dụng hệ thống bài tập phát triển tư duy ........................... 119 2.7.1. Dùng BT trong nghiên cứu xây dựng kiến thức mới ................................ 119 2.7.2. Dùng BT để củng cố bài, mở rộng, đào sâu kiến thức .............................. 120 2.7.3. Dùng BT để giao nhiệm vụ về nhà ............................................................ 120 2.7.4. Dùng BT trong giờ ôn tập, luyện tập ........................................................ 120 2.7.5. Dùng BT để kiểm tra – đánh giá ............................................................... 122 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................... 123 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................. 125 3.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 125 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ..................................................................................... 125 3.3. Đối tượng thực nghiệm ..................................................................................... 125 3.4. Tiến trình thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 126 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 130 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................... 146 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................... 148 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 149 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 152 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BB : biểu bảng BT : bài tập BTHH : bài tập hoá học Dd (dd) : dung dịch ĐC : đối chứng ĐHSP : đại học sư phạm đktc : điều kiện tiêu chuẩn ĐT : đồ thị G : giỏi GV : giáo viên HH : hoá học HS : học sinh HV : hình vẽ K : khá NXB : nhà xuất bản pthh : phương trình hoá học PTN : phòng thí nghiệm SBT : sách bài tập SĐ : sơ đồ SGK : sách giáo khoa TB : trung bình THPT : trung học phổ thông TN : thực nghiệm YK : yếu kém DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Danh sách các trường tham gia điều tra thực trạng ............................... 26 Bảng 3.1. Số lượng và kết quả học tập môn hoá của các lớp thực nghiệm và đối chứng ............................................................................................. 126 Bảng 3.2 Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 1- THPT Vũng Tàu) ............................................................................................ 130 Bảng 3.3. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 1- THPT Vũng Tàu) ......... 130 Bảng 3.4. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 1- THPT Vũng Tàu) .......... 131 Bảng 3.5. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN1- THPT Trần Nguyên Hãn) ....................................................................................... 131 Bảng 3.6. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 1- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 132 Bảng 3.7. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 1- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 132 Bảng 3.8. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 2-LH-PT) ......... 132 Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 133 Bảng 3.10. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 133 Bảng 3.11. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 2- THPT Long Hải- Phước Tỉnh) ....................................................................... 133 Bảng 3.12. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 134 Bảng 3.13. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 134 Bảng 3.14. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 3- THPT Vũng Tàu) ............................................................................................ 134 Bảng 3.15. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 3- THPT Vũng Tàu) ......... 135 Bảng 3.16. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 3- THPT Vũng Tàu) .......... 135 Bảng 3.17. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 3- THPT Long Hải- Phước Tỉnh) ....................................................................... 135 Bảng 3.18. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 3- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 136 Bảng 3.19. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 3- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 136 Bảng 3.20. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 4- LH-PT) ........ 136 Bảng 3.21. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 4- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 137 Bảng 3.22. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 4- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 137 Bảng 3.23. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích (Bài TN 4- TNH) ........... 137 Bảng 3.24. Tổng hợp các tham số đặc trưng (Bài TN 4- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 138 Bảng 3.25. Thống kê kết quả điểm kiểm tra (Bài TN 4- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 138 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Sơ đồ 1.1. Hệ bài toán ............................................................................................. 13 Hình 1.1. Các kĩ năng tư duy ................................................................................. 11 Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 1- THPT Vũng Tàu) ............. 138 Hình 3.2. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 1- THPT Vũng Tàu) .......... 139 Hình 3.4. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 1- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 140 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 140 Hình 3.6. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 141 Hình 3.7. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 141 Hình 3.8. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 2- THPT Long HảiPhước Tỉnh) ......................................................................................... 142 Hình 3.9. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 3- THPT Vũng Tàu) ............. 142 Hình 3.10. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 3- THPT Vũng Tàu) ......... 143 Hình 3.11. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 3- THPT Long Hải – Phước Tỉnh) ......................................................................................... 143 Hình 3.12. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 3- THPT Long Hải – Phước Tỉnh) ......................................................................................... 144 Hình 3.13. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 4- THPT Long Hải – Phước Tỉnh) ......................................................................................... 144 Hình 3.14. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 4- THPT Long Hải – Phước Tỉnh) ......................................................................................... 145 Hình 3.15. Đồ thị đường lũy tích điểm số (Bài TN 4- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 145 Hình 3.16. Biểu đồ thống kê điểm kiểm tra (Bài TN 4- THPT Trần Nguyên Hãn) ..................................................................................................... 146