Nội dung

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI DƢƠNG TRỌNG NGHĨA CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG ĐỐI VỚI TRẺ EM MỒ CÔI TẠI LÀNG TRẺ EM SOS THÁI BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI Ngành: Công tác xã hội Mã số: 8 76 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI HÀ NỘI, 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội đề tài “Công tác xã hội trong hỗ trợ hòa nhập cộng đồng đối với trẻ em mồ côi tại Làng trẻ em SOS Thái Bình” là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Học viên Dƣơng Trọng Nghĩa MỤC LỤC MỞ ĐẦU..................................................................................................................................1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG CÔNGTÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG ĐỐI VỚI TRẺ EM MỒ CÔI ..... 11 1.1 Một sô khái niệm, công cụ nghiên cứu ................................................................ 11 1.3. Các hoạt động công tác xã hội trong hỗ trợ hòa nhập cộng đồng đối với trẻ em mồ côi tại các làng trẻ SOS Thái Bình ........................................................................................ 16 1.4. Một số yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động CTXH trong hỗ trợ hoà nhập cộng đồng đối với trẻ mồ côi tại các làng SOS ........................................................................................ 19 1.5. Chính sách đối với trẻ em mồ côi và nhân viên CTXH tại các làng SOS ....................... 22 Chƣơng 2.THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ TRẺ EM MỒ CÔI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNGTẠI LÀNG TRẺ EM SOS THÁI BINH ................................................................................................................ 25 2.1. Tổng quan về địa bàn và khách thể nghiên cứu ................................................... 25 2.2. Thực trạng hoạt động CTXH trong hỗ trợ trẻ em mồ cối hòa cộng đồng tại Làng trẻ em SOS Thái Bình............................................................................................. 29 2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động CTXH trong hỗ trợ hỏa nhập cộng đồng cho trẻ em mồ côi tại Làng trẻ SOS Thái Bình.................................................................... 45 Chƣơng 3.CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ TRẺ EM MỒ CÔI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNGTẠI LÀNG TRẺ EM SOS THÁI BINH............................................................ 54 3.1. Căn cứ vào mục tiêu của các giải pháp .............................................................. 54 3.2. Nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục lao động, hướng nghiệp và dạy nghề cho trẻ .......................................................................................................... 54 3.4. Nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn đội ngũ nhân viên xã hội chuyên nghiệp làm công tác trẻ em................................................................................................. 61 3.5. Giải pháp xoá bỏ định kiến, mở rộng quan hệ ,tạo điều kiện cho trẻ em mô côi, xoá bỏ mặc cảm tự ti dựa vào cộng đồng .......................................................................... 62 3.6. Tăng cường mối quan hệ giữa Làng trẻ – Gia đình – các tổ chức xã hội, các cơ sở đào tạo, tuyển dụng lao động để tìm kiếm việc làm cho trẻ em mồ côi. ........................... 63 KẾT LUẬN .......................................................................................................................... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................. 71 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTXH Công tác xã hội GVCN Giáo viên chủ nhiệm NVCTXH Nhân viên công tác xã hội NVXH Nhân viên xã hội SOS Làng trẻ em THCS Trung học cở sở UNICEF Tổ chức thế giới về trẻ em XH Xã hội DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ Sơ đồ2.1. bộ máy quản lý của Làng trẻ em SOS Thái Bình ..................... 26 Bảng 2.1. Cơ cấu độ tuổi và giới tính của trẻ em mồ côi làng trẻ SOS ...... 28 Bảng 2.3. Thực trạng công tác xã hội trong hoạt động hỗ trợ tâm lý hòa nhập cộng đồng cho trẻ mồ côi tại Làng trẻ SOS Thái Bình ..................... 34 Bảng 2.4. Kết quả học tập của học sinh THCS và THPT của Làng trẻ em SOS Thái Bình qua các năm học .............................................................. 41 Bảng 2.5. Kết quả học tập của học sinh Tiểu học của ............................... 42 Làng trẻ em SOS Thái Bình qua các năm học........................................... 42 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trẻ em là hạnh phúc của gia đình, là tương lai của đất nước. Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành cho các cháu thiếu niên, nhi đồng tình thương yêu và quan tâm đặc biệt. Với Bác, trẻ em là những mầm non, những người chủ tương lai của đất nước. Bác nói: “Cái mầm có xanh thì cây mới vững, cái búp có xanh thì lá mới tươi quả mới tốt, con trẻ có được nuôi dưỡng giáo dục hẳn hoi thì dân tộc mới tự cường tự lập”. Việt Nam đang trong công cuộc hội nhập quốc tế, ngoài những thành tựu đã đạt được, Việt Nam đang phải đối mặt với rất nhiều những vấn đền khác hội khác nhau như: sự phân hoá giàu ngh o, vấn đề việc làm và các tệ nạn xã hội đang có chiều hướng ngày càng gia tăng hơn..... Những vấn đề đó đang làm ảnh hưởng rất lớn tới đời sống của nhân dân và giới trẻ, đặc biệt là nhóm trẻ có hoàn cảnh đặc biệt, trong đó có trẻ em mồ côi là đối tượng chịu nhiều thiệt thòi dễ bị tổn thương và cần được sự quan tâm chăm sóc của cộng đồng xã hội. Theo số liệu thống kê hiện nay ở Việt Nam có khoảng 3 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, trong đó có khoảng 176.000 trẻ mồ côi, trẻ bị bỏ rơi. Những năm qua, Đảng và nhà nước đã luôn quan tâm, đưa ra nhiều chủ chương chính sách cũng như các chiến lược nhằm trợ giúp cho nhóm đối tượng trẻ em mồ côi. Xây dựng các mô hình giáo dục và chăm sóc trẻ em mồ côi tại các trung tâm bảo trợ xã hội, Làng trẻ em SOS, nhà tình thương... đây là những gia đình thay thế giúp đỡ cho trẻ em mồ côi.Việc chuẩn bị cho trẻ mồ côi bước vào cuộc sống, thực chất là quá trình giáo dục đào tạo để hình thành kỹ năng sống, kỹ năng giao tiếp và định hướng nghề nghiệp giúp các em phát triển nhân cách toàn diện, tự lập một cách tự tin. Vì thế công tác xã hội trong hỗ trợ trẻ em mồ côi hòa nhập cộng đồng tại các làng trẻ SOS, Trung tâm bảo trợ là hết sức quan trọng, trước khi trẻ được đưa đến cơ sở trung tâm bảo trợ xã hội thì thường một thời gian dài trước đó trẻ thiếu sự quan tâm dạy bảo của người thân nên đã hình thành ở trẻ 1 một số đặc điểm tâm lý mang tính tiêu cực như mặc cảm, nhút nhát, giao tiếp kém, thiếu niềm tin vào bản thân và người khác, không nhanh nhạy, quyết đoán…, trẻ hay nói tục, đánh nhau và đó cũng là điểm yếu trong việc hình thành những phẩm chất đạo đức của các em sau này. Vì vậy, việc cần trang bị cho các em một số kỹ năng hòa nhập, giúp các em có tư tưởng ổn định, tâm lý phát triển lành mạnh, có niềm tin vào bản thân mình là điều rất quan trọng. Trong quá trình tiếp xúc và làm việc với các trẻ em mồ côi sống tại Làng trẻ SOS Thái Bình, trẻ em mồ côi sống tại đây vẫn còn một số biểu hiện như mặc cảm, nhút nhát, giao tiếp kém, thiếu niềm tin vào bản thân và người khác. Vấn đề đặt ra là cần phải làm tốt công tác xã hội trong hỗ trợ trẻ em mồ côi hòa nhập nhằm giúp cho các em có được cuộc sống tốt hơn sau khi ra khỏi Làng trẻ SOS để hòa nhập với cộng đồng. Với lý do như vậy học viên đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Công tác xã hội trong hỗ trợ hòa nhập cộng đồng đối với trẻ em mồ côi tại Làng trẻ em SOS Thái Bình" làm đề tài nghiên cứu luận văn của mình. Đề tài này mang đến cái nhìn chính xác hơn về khả năng hòa nhập cộng đồng của trẻ mồ côi tại Làng trẻ SOS Thái Bình. Đồng thời cũng qua luận văn này học viên mạnh dạn đưa ra các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động công tác xã hội trong hỗ trợ trẻ em mồ côi hòa nhập cộng đồng cũng như vận dụng những kỹ năng, phương pháp của CTXH khi làm việc với đối tượng này. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Các nghiên cứu trên thế giới: “Bảo vệ cho trẻ em ở các văn hóa khác nhau tại Djiobouti” (Protection for children in especially difficult circumstances) [22] nghiên cứu của UNICEF đã đưa ra những hoạt động cung cấp dịch vụ bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt ở đây như: Đánh giá toàn diện các vấn đề về chăm sóc và bảo vệ trẻ em, những ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em; Nâng cao năng lực cán bộ xã hội, cảnh sát, nhân viên tư pháp, các tổ chức phi chính phủ trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến trẻ em; Tăng cường phối hợp, xây dựng quan hệ đối tác và liên minh nhằm trợ giúp cho trẻ. 2 Trong nghiên cứu về “Dịch vụ của chính quyền địa phương cho trẻ em có nhu cầu ở Bắc Ireland” (Local authority services for children in need) [22] đã nhận định rằng vai trò của chính quyền địa phương trong việc bảo vệ trẻ em. Chính phủ phải làm việc với gia đình để cung cấp các dịch vụ hỗ trợ trẻ em. Ngoài ra, Chính quyền địa phương có thể cung cấp một loạt các dịch vụ cho trẻ em có nhu cầu bao gồm: cơ sở giữ trẻ cho trẻ em dưới 5 tuổi và chưa đến trường chăm sóc sau giờ học và ngày nghỉ, các hoạt động tư vấn tâm lý, tư vấn định hướng nghề nghiệp, vui chơi giải trí, văn hóa xã hội; hỗ trợ tài chính thường dưới hình thức cho vay; chăm sóc thay thế; chăm sóc y tế..... Các nghiên cứu trên mới chỉ tập trung vào các nhiệm vụ của nhà quản lý công tác xã hội và các dịch vụ xã hội cung cấp cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt. Các nghiên cứu trên chưa chỉ ra rõ nét các nội dung tiến trình thực hiện cụ thể hướng vào một đối tượng trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt. 2.2. Các nghiên cứu trong nước Trong những năm qua, thấm nhuần lời dạy của Bác Hồ kính yêu, Đảng và Nhà nước ta luôn coi nhiệm vụ bảo vệ và chăm sóc trẻ em là một trong những nội dung cơ bản của chiến lược con người, góp phần tạo ra nguồn nhân lực cho quá trình đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Chính vì vậy, dù trong điều kiện, hoàn cảnh nào, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta luôn có những chính sách đúng đắn, ưu tiên đầu tư hàng đầu cho sự nghiệp giáo dục, bảo vệ và chăm sóc trẻ em.Nhà nước đã ban hành Quyết định số 65/ 2005/ QĐ - TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt để án “Chăm sóc trẻ em mồ côi không nơi nương tựa, trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em tàn tật nặng, trẻ em là nạn nhân của chất độc hoá học và trẻ em bị nhiễm HIV/ AIDS dựa vào cộng đồng giai đoạn 2005 - 2010” [29]; Luật Trẻ em số 102/2016/QH13 ngày 05 tháng 4 năm 2016 của Quốc hội có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 6 năm 2017, Luật này quy định về quyền, bổn phận của trẻ em; nguyên tắc, biện pháp bảo đảm thực hiện quyền trẻ em; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo dục, gia đình, cá nhân trong việc thực hiện quyền và bổn phận của trẻ em[24]. 3 Bài viết “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong tiến trình giúp trẻ em đặc biệt khó khăn hội nhập cuộc sống” của tác giả Vũ Nhi Công [11] (2009) chỉ ra vai trò của nhân viên công tác xã hội trong tiến trình giúp trẻ em đặc biệt khó khăn hội nhập cuộc sống, khó khăn của nhân viên công tác xã hội trong việc thực hiện vai trò của mình, vai trò của nhân viên công tác xã hội với công tác xã hội gia đình.Trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn gắn liền với gia đình trẻ vì gia đình chính là nhân tố quan trọng nhất giúp các em phát triển một cách toàn vẹn nhất. Nghiên cứu “Tình hình trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt và các dự báo đến năm 2020” của tác giả Lê Thu Hà [15] đã phản ánh thực trạngtrẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn ở Việt Nam đến năm 2010. Đưa ra những vấn đề thách thức đến năm 2020 nhóm trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt cần rất nhiều sự hỗ trợ từ phía cộng đồng để hòa nhập một cách tốt nhất. Vì vậy,cần ý thức rõ ràng về tầm quan trọng của việc chăm sóc, bảo vệ, giáo dục trẻ em trong giai đoạn mới. “Chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn dựa vào cộng đồng – Những cơ sở xã hội và thách thức” là bài viết đồng tác giả Nguyễn Hồng Thái và Phạm Đỗ Nhật Thắng [26] đã tìm hiểu sự chuyển đổi cách tiếp cận trẻ em truyền thống sang tiếp cận trên cơ sở quyền trẻ em hiện nay. Cách tiếp cận truyền thống dưới góc độ trẻ em là đối tượng cần được hỗ trợ và bảo vệ từ trên xuống, mang nặng tính từ thiện, bao cấp, còn tiếp cận trên cơ sở quyền trẻ em nhìn nhận trẻ em là chủ thể của quyền, có quyền được chăm sóc, bảo vệ. Tác giả đã chỉ ra những trở ngại trong việc chăm sóc, bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt dựa vào cộng đồng song vẫn chưa chú trọng đến các giải pháp để khắc phục những hạn chế, bất cập đó. Bài viết “Kinh nghiệm của một số nước về hệ thống bảo vệ trẻ em” của tác giả Nguyễn Hải Hữu [17] đã đưa ra những dẫn chứng thực tế từ Australia, Thụy Điển và Hồng Kông trong việc hình thành hệ thống bảo vệ trẻ em liên quan rất nhiều đến quy định của pháp luật và các chính sách hiện hành của các quốc gia đó. Điểm mới trong bài viết đó là khái niệm “tư pháp thân thiện với trẻ em” tức 4 là trẻ em vi phạm pháp luật, cơ quan điều tra sẽ có những biện pháp khai thác các thông tin để xử lý phù hợptại toa án nhưng vẫn đảm bảo không gây tổn hại tới trẻ, đặc biệt là với các trường hợp trẻ em là nạn nhân của bạo lực, xâm hại. Tạp chí Lao động – Xã hội số 284 có bài viết “Những hoạt động hỗ trợ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn” của tác giả Tuấn Cường, bài viết này đã nêu ra một vài nội dung hoạt động hỗ trợ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, như việc tổ chức lớp tập huấn chó các cán bộ về việc chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt từ dự án Hỗ trợ trẻ em lang thang tại Việt Nam. Luận văn thạc sĩ “Công tác xã hội nhóm với trẻ em mồ côi từ thực tiễn Làng trẻ em SOS Thành phố Vinh - Tỉnh Nghệ an” của tác giả Trần Thị Khánh Dung [13]. Nghiên cứu đã phần nào mô tả được mô hình CTXH nhóm và các hoạt động CTXH trong làng trẻ SOS thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Nghiên cứu thực trạng và đề xuất các tiêu chí trong hòa nhập cộng đồng đối với trẻ em mồ côi gồm 3 tiêu chí: Mặt nhận thức; việc làm và thu nhập ổn định; được xã hội thừa nhận, giúp cho trẻ em mồ côi có được một vị thế nhất định trong xã hội. Ngoài ra, nghiên cứu này đã phản ánh được những thực trạng và nguyên nhân về sự khó hoà nhập của trẻ em mồ côi, những nhu cầu, nguyện vọng của nhóm trẻ mồ côi. Luận văn thạc sĩ “ Nâng cao kỹ năng hòa nhập cộng đồng cho trẻ em mồ côi sống trong Trung tâm bảo trợ xã hội tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay” của tác giả Nguyễn Thiên Thanh [25] (2015), đề tài nghiên cứu đã chỉ ra được nhữngnguyên nhân cơ bản gây nên tình trạng khó khăn trong quá trình hoà nhập cộng đồng của trẻ mồ côi sống trong Trung tâm và đưa ra một số biện pháp biện pháp nâng cao khả năng hòa nhập cộng đồng của trẻ mồ côi sống tại Trung tâm bảo trợ XH tỉnh Vĩnh phúc hiện nay. Luận văn thạc sĩ “Công tác xã hội nhóm đối với trẻ em mồ côi từ thực tiễn Làng trẻ em Birla Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Kim Dung, đề tài nghiên cứu đã chỉ ra thực trạng công tác xã hội nhóm đối với trẻ mồ côi trong việc tiếp cận các dịch vụ chăm sóc, nuôi dưỡng tại Làng trẻ em Birla Hà Nội từ đó vận dụng 5