Nội dung

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ––––––––––––––––––– HỨA NGUYỆT MAI NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG BỔ SUNG TẾ BÀO VÀ HORMONE LÊN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA PHÔI LỢN THỤ TINH ỐNG NGHIỆM Chuyên ngành: Công nghệ sinh học Mã số: 60 42 80 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG NGHỆ SINH HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Bùi Xuân Nguyên Thái Nguyên, 2012 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa có ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Thái Nguyên, ngày 30 tháng 7 năm 2012 Tác giả Hứa Nguyệt Mai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới TS. Bùi Xuân Nguyên - nguyên Trưởng phòng Công nghệ phôi - Viện công nghệ sinh học đã định hướng nghiên cứu, tận tình hướng dẫn và dìu dắt tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến tập thể cán bộ phòng Công nghệ phôi, Viện Công nghệ sinh học, đặc biệt là TS. Nguyễn Thị Ước đã nhiệt tình giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình thực hiện những thí nghiệm liên quan đến luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn những tình cảm quý báu đó. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy cô trong ban chủ nhiệm Khoa, các anh chị trong Khoa Khoa học Sự sống - trường Đại học Khoa học đã luôn tạo điều kiện, quan tâm và giúp đỡ tôi trong quá trình tôi học tập, nghiên cứu. Đồng thời tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến những người thân trong gia đình, đồng nghiệp và các bạn bè của tôi đã có những khích lệ tinh thần và những quan tâm sâu sắc trong suốt thời gian tôi thực hiện luận văn này. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả Hứa Nguyệt Mai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ...........................................................................................................ii MỤC LỤC ............................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN ................................................ vi DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................vii MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề .............................................................................................................. 1 2. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................. 2 3. Nội dung nghiên cứu .............................................................................................. 2 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................ 3 1.1. Sự hình thành và phát triển phôi in vivo ............................................................. 3 1.1.1. Sự thụ tinh ................................................................................................ 3 1.1.2. Quá trình thụ tinh ...................................................................................... 4 1.1.3. Những yếu tố đảm bảo xảy ra sự thụ tinh ................................................... 5 1.1.4. Sự phát triển của phôi in vivo ..................................................................... 6 1.1.5. Sự làm tổ của phôi .................................................................................... 8 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng lên sự phát triển của phôi in vitro ................................... 9 1.2.1. Thụ tinh trong ống nghiệm............................................................................... 9 1.2.2. Buồng trứng ............................................................................................ 10 1.2.3. Loại nang trứng ....................................................................................... 11 1.2.4. Quá trình nuôi thành thục trứng và các hormone bổ sung .......................... 12 1.2.5. Hệ thống nuôi phôi .................................................................................. 13 1.3. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................... 19 CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG, VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 21 2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 21 2.2. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................... 21 2.3. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................................... 21 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 2.3.1. Dụng cụ, thiết bị ...................................................................................... 21 2.3.2. Hóa chất, môi trường .............................................................................. 22 2.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 23 2.4.1. Phương pháp thu, bảo quản và vận chuyển buồng trứng ............................ 23 2.4.1.2. Phương pháp phân loại phẩm chất trứng ................................................ 23 2.4.2. Phương pháp thu tế bào nguyên bào sợi phôi chuột (Mouse Embryonic Fibroblast- MEF) .................................................................................... 25 2.4.3. Phương pháp thu cụm tế bào màng trong ống dẫn trứng ........................... 27 2.4.4. Phương pháp nuôi phôi và đánh giá sự phát triển của phôi ........................ 28 2.4.5. Phương pháp xử lý số liệu ....................................................................... 30 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................ 31 3.1. Kết quả nhân nuôi tế bào nguyên bào sợi từ bào thai chuột ............................. 31 3.2. Nghiên cứu phân lập, nhân nuôi tế bào màng trong ống dẫn trứng .................. 34 3.2.1. Kết quả thu tế bào màng trong ống dẫn trứng............................................... 34 3.2.2. So sánh ảnh hưởng thời gian quay của cụm tế bào lên chất lượng của cụm tế bào thu được và cụm tế bào sau giải đông ...................................... 36 3.3. Kết quả bổ sung hormone lên tỷ lệ trứng thành thục ........................................ 37 3.4. Kết quả nuôi phôi từ các hệ thống môi trường ................................................. 39 3.4.1. Hệ thống 1 (HT1) .................................................................................... 39 3.4.2. Hệ thống 2 (HT2) .................................................................................... 40 3.4.3. Hệ thống 3 (HT3) .................................................................................... 41 3.4.4. Hệ thống 4 (HT4) .................................................................................... 43 3.5. So sánh kết quả tạo phôi từ các hệ thống .......................................................... 44 3.5.1. So sánh tỷ lệ tạo phôi từ hệ thống 1, hệ thống 2 và hệ thống 3 ................... 44 3.5.2. So sánh tỷ lệ tạo phôi từ hệ thống 2 và hệ thống 4 ..................................... 45 3.5.3. So sánh tỷ lệ tạo phôi từ hệ thống 1, 2, 3 và hệ thống 4 ............................. 46 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 49 KIẾN NGHỊ ............................................................................................................ 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 51 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ........ 58 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Anh Nghĩa tiếng Việt DMEM Dulbecco’s Modified Eagle Medium Môi trường DM FPP Fertilization promoting peptide Peptide thúc đẩy sự thụ tinh FBS Fetal Bovine Serum Huyết thanh bò FSH Follicle stimulating hormone Hormon kích thích nang phát triển IVC In Vitro Culture Nuôi cấy trong ống nghiệm IVF In Vitro Fertilization Thụ tinh trong ống nghệm IVP In Vitro Production Sản xuất trong ống nghiệm IVM In Vitro Maturation Sự thành thục trong ống nghiệm LH Luteinsing Stimulating Hormone Hormon tăng trưởng MAT Maturation Thành thục NCSU - 23 North Carolina State University 23 Đại học phía Bắc bang Carolina 23 NCSU - 37 North california state university 37 Đại học phía Bắc bang Carolina 37 PBS Phosphate Buffer Saline Dung dịch đệm POSP Porcine oviductal secretory protein Ống dẫn trứng lợn tiết ra protêin PMSG Pregnant mare’s serum gonadotropin Huyết thanh ngựa chửa TCM Tissue Culture Medium Môi trường nuôi cấy ZP Zone Pellucide Màng trong suốt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN Bảng Tên bảng Trang 2.1 Các dụng cụ, thiết bị dùng trong thí nghiệm 21 2.2 Nội dung và chi tiết thí nghiệm 29 3.1 Kết quả thu tế bào nguyên bào sợi thai chuột từ các bào thai chuột 31 3.2 Kết quả tốc độ nhân nuôi tế bào tươi và tế bào sau giải đông 32 3.3 3.4 Ảnh hưởng chất lượng vòi trứng đến tỷ lệ các cụm tế bào màng trong vòi trứng thu được Kết quả theo dõi thời gian quay của các cụm tế bào thu được và cụm tế bào sau giải đông 34 36 3.5 Kết quả nuôi trứng thành thục 38 3.6 Kết quả tạo phôi trong môi trường cơ bản 40 3.7 3.8 3.9 Kết quả tạo phôi trong môi trường có bổ sung tế bào nguyên bào sợi thai chuột Kết quả tạo phôi trong môi trường có bổ sung tế bào màng trong vòi trứng Nuôi phôi trong môi trường bổ sung tế bào nguyên bào sợi thai chuột và tế bào màng vòi trứng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 41 42 43 vii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình Tên hình Trang 1.1 Sự phát triển của hợp tử giai đoạn 2 phôi bào đến giai đoạn phôi dâu 7 1.2 Cơ quan sinh sản của lợn cái 8 2.1 Buồng trứng lợn và phân loại các tế bào trứng 25 2.2 Các bước thu cụm tế bào màng trong vòi trứng 28 3.1 Kết quả nhân nuôi tế bào nguyên bào sợi thai chuột 33 3.2 Biểu đồ tỷ lệ cụm tế bào màng trong vòi trứng ở các nhóm thí nghiệm 35 3.3 Kết quả nhân nuôi tế bào màng trong vòi trứng 37 3.4 Trứng MAT II và thể cực 39 3.5 Biểu đồ so sánh tỷ lệ phôi phát triển từ HT1, HT2, HT3 44 3.6 Biểu đồ so sánh tỷ lệ phôi phát triển từ HT2 và HT4 45 3.7 Biểu đồ so sánh tỷ lệ phôi phát triển từ HT1, HT2, HT3 và HT4 46 3.8 Kết quả tạo phôi từ các hệ thống nuôi phôi 48 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Ngày nay, công nghệ sinh học nói chung và công nghệ sinh học sinh sản nói riêng đã rất phát triển và đạt nhiều thành tựu quan trọng, đem lại nhiều ý nghĩa và lợi ích thiết thực trong cuộc sống. Một trong những thành tựu nổi bật nhất của công nghệ sinh học là sự kiện nhân bản vô tính thành công (1997) với sự ra đời của cừu Dolly. Còn trong sinh sản hữu tính thành tựu quan trọng nhất là tạo phôi trong ống nghiệm, phôi là nguồn vật liệu quan trọng trong chuyển cấy phôi tạo nguồn động vật đồng loạt, phục vụ cho các thử nghiệm trong y học, hoặc nhằm mục đích nâng cao năng suất vật nuôi trong chăn nuôi. Nước ta là nước có ngành chăn nuôi lợn phát triển, song cũng là một điểm nóng về bảo vệ đa dạng sinh học nói chung và nguồn gen các giống lợn nói riêng. Trong vòng đời sinh sản của một con vật, chu kỳ sống của chúng có loài chỉ sinh ra 4-5 con cái thông qua sinh sản bình thường, trong khi thông qua thụ tinh ống nghiệm có thể tạo ra 50-80 con cái trong chu kỳ sống của chúng. Vì vậy thụ tinh ống nghiệm giữ vai trò quan trọng trong việc tạo ra nhiều động vật với số lượng lớn và đặc tính gen cũng sẽ được cải thiện đáng kể. Kỹ thuật thụ tinh ống nghiệm trên động vật nói chung và kỹ thuật thụ tinh ống nghiệm trên lợn nói riêng đã có nhiều nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển phôi, nhưng vấn đề quan tâm nhiều nhất đó là việc nghiên cứu bổ sung, thay thế các chất khác nhau vào các môi trường cơ bản ban đầu. Đã có nhiều nghiên cứu chứng minh tác dụng có lợi của đồng nuôi cấy đến sự phát triển của phôi như cải thiện chất lượng phôi, tăng tỷ lệ phát triển của phôi vào giai đoạn phôi nang [32], [64]. Bổ sung môi trường nuôi cấy với tế bào đệm như tế bào màng trong ống dẫn trứng là yếu tố tăng cường sự phát triển của phôi lợn trong ống nghiệm [14], [48]. Các nguyên bào sợi phôi chuột đã được sử dụng trong đồng nuôi cấy, nguyên bào sợi phôi chuột tiết ra các yếu tố nhằm nâng cao sự phát triển của phôi, cho kết quả tốt đối với sự phát triển của phôi bò và cừu [36], [47]. Cho đến nay các vấn đề về việc nghiên cứu môi trường tối ưu để có chất lượng phôi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 phát triển tốt đã được cải thiện phần nào. Ở Việt Nam, việc nuôi thành thục và thụ tinh ống nghiệm các trứng lợn đã được thực hiện từ những năm đầu của thế kỷ 21 [3], [6]. Một số nghiên cứu đã được tiến hành trên đối tượng trứng và phôi lợn in vitro [4] [7], [9]. Tuy nhiên tỷ lệ thành thục của trứng và tỷ lệ tạo phôi vẫn còn thấp so với tỷ lệ chung trên thế giới. Nguyên nhân của hiện tượng này vẫn chưa được làm sáng tỏ. Việc nghiên cứu cải thiện hệ thống nuôi phôi in vitro bằng cách bổ sung các loại tế bào đệm như nguyên bào sợi thai chuột hay tế bào màng trong ống dẫn trứng nhằm nâng cao chất lượng phát triển cho các phôi động vật nói chung và phôi lợn nói riêng là cần thiết cho việc ứng dụng công nghệ này trong nghiên cứu và sản xuất. Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu ảnh hưởng bổ sung tế bào và hormone lên sự phát triển của phôi lợn thụ tinh ống nghiệm’’. 2. Mục tiêu của đề tài - Đánh giá được ảnh hưởng của việc bổ sung hormone, bổ sung tế bào màng trong ống dẫn trứng và nguyên bào sợi thai chuột vào môi trường nuôi phôi lên kết quả thụ tinh ống nghiệm ở lợn. - Thu nhận được các kết quả thí nghiệm cần thiết về sản xuất và bảo quản tế bào, chế độ bổ sung tế bào nhằm góp phần nâng cao hiệu quả thụ tinh ống nghiệm ở lợn. 3. Nội dung nghiên cứu - Thu trứng, nuôi thành thục trứng in vitro trong môi trường cơ bản và môi trường có bổ sung hormone. - Thu và nhân nuôi tế bào màng trong ống dẫn trứng từ ống dẫn trứng lợn. - Thu và nhân nuôi tế bào nguyên bào sợi từ bào thai chuột. - Nuôi phôi trong môi trường cơ bản, môi trường có bổ sung tế bào màng vòi trứng và nguyên bào sợi phôi chuột. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn