Nội dung

LUẬN VĂN: Một số biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu khoa học giáo dục của sinh viên trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trước những yêu cầu về phát triển văn hóa xã hội và đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nghị lần thứ IV Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VII đã giao cho ngành giáo dục nhiệm vụ: “Xác định lại mục tiêu, thiết kế lại chương trình, kế hoạch, nội dung, phương pháp giáo dục, đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học “ Với trách nhiệm nặng nề nhưng vô cùng quan trọng đó, các trường đại học đã khẳng định lại mục tiêu của mình là đào tạo các nhà chuyên môn giỏi, có trình độ tri thức khoa học vững vàng, có khả năng tư duy năng động, sáng tạo để giải quyết các vấn đề mà thực tiễn đòi hỏi. Nhằm thực hiện mục tiêu đó, các trường đại học không ngừng tìm tòi các biện pháp nâng cao chất lượng đào tạo, một trong những biện pháp quan trọng là đưa SV vào hoạt động NCKH. NCKH là một hình thức tổ chức dạy học đặc thù ở đại học có tác dụng giúp SV chủ động học tập, tìm tòi sáng tạo, vừa nắm vững tri thức mới, vừa luyện tập vận dụng các phương pháp nhận thức mới, đồng thời rèn luyện thói quen và hình thành các KNNCKH, nó có tác dụng rất lớn đến quá trình và kết quả học tập của SV. Tuy nhiên, hiện nay việc tổ chức đưa SV vào hoạt động NCKH còn nhiều khó khăn, vướng mắc, các biện pháp tổ chức chưa đạt được hiệu quả cần phải có. Ngày 30 tháng 3 năm 2000, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có quyết định số 08/2000/QĐBGD&ĐT ban hành Quy chế NCKH của SV các trường đại học và cao đẳng. Để góp phần đưa quyết định này thành hiện thực trong các trường sư phạm, chúng tôi chọn vấn đề: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu khoa học giáo dục của sinh viên trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài nghiên cứu. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Qua phân tích lý luận và tìm hiểu thực trạng hoạt động NCKHGD của SV trường Đại học Sư phạm TP.HCM, đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động này trong công tác đào tạo giáo viên. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Khách thể nghiên cứu: Hoạt động NCKHGD của SV trường Đại học Sư phạm TP.HCM. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động NCKHGD của SV trường Đại học Sư phạm TP.HCM. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Việc tổ chức cho SV tham gia vào hoạt động NCKHGD đang được coi trọng ở trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, tuy nhiên các họat động này vẫn chưa đạt tới chất lượng và hiệu quả mong muốn. Nếu phát hiện đúng thực trạng thì sẽ có thể đề xuất được một hệ thống các biện pháp đồng bộ và hợp lý để nâng cao chất lượng nghiên cưú KHGD của SV. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc tổ chức hoạt động NCKHGD của SV các trường đại học sư phạm. 2. Nghiên cứu thực trạng hoạt động NCKHGD của SV ở trường Đại học Sư phạm TP.HCM. 3. Đề xuất một số biện pháp có cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao chất lượng hoạt động NCKHGD của SV. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng hoạt động NCKHGD của SV trường Đại học Sư phạm TP.HCM trong 2 năm học 2001 – 2002 và 2002 – 2003. 7. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 7.1. Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu dựa các cơ sở phương pháp luận sau đây: 7.1.1. Lý thuyết hoạt động - nhân cách Lý thuyết hoạt động- nhân cách đã được A.N. Leonchiev giải thích như sau: hoạt động là phương thức tồn tại của chủ thể, là quy luật chung nhất của tâm lý người. “Hoạt động là mối liên hệ thực tế của chủ thể với khách thể mà trong mối liên hệ này hoặc khác, cá nhân cần tiếp thu, ghi nhớ, suy nghĩ và trở thành chăm chỉ. Trong quá trình hoạt động, ở cá nhân xuất hiện tình cảm này hoặc khác, thể hiện phẩm chất, ý chí, hình thành tâm thế, thái độ v.v…”[63, tr305]. Hoạt động là tính tích cực bên trong và bên ngoài của con người được điều chỉnh bởi mục đích tự giác, gắn nhận thức và ý chí. Đối tượng và chủ thể hoạt động là thể thống nhất hữu cơ trong suốt quá trình hoạt động. Vận dụng lý thuyết hoạt động- nhân cách, chúng tôi thấy đưa SV vào hoạt động NCKH sẽ giúp họ luyện tập hình thành năng lực NCKH, tạo ra nội lực, niềm tin và sức mạnh trí tuệ. 7.1.2. Quan điểm hệ thống- cấu trúc Tiếp cận quan điểm hệ thống- cấu trúc, chúng tôi nhận thấy hoạt động NCKH bao gồm các yếu tố sau đây: - Mục đích của hoạt động NCKHGD - Động cơ của hoạt động NCKHGD, đòi hỏi GV thực hiện các biện pháp nhằm kích thích ở SV sự hứng thú, nhu cầu giải quyết nhiệm vụ NC. - Nội dung NCKHGD được quy định bởi kế hoạch đào tạo, chương trình bộ môn và giáo trình do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. - Thao tác - hành động của hoạt động NCKH được thực hiện bằng các phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức NCKH. - Kiểm soát - điều chỉnh, đòi hỏi phải tiến hành đồng thời việc kiểm tra giải quyết các nhiệm vụ đề ra từ phía GV và tự kiểm tra của SV. - Đánh giá hiệu quả, đòi hỏi đánh giá của GVvà sự tự đánh giá của SV về kết quả đã đạt được trong quá trình hoạt động NCKH. Tất cả các yếu tố trên đây của hoạt động NCKH đều nằm trong mối liên hệ tác động qua lại theo những quy luật nhất định. 7.1.3. Quan điểm thực tiễn Quan điểm thực tiễn yêu cầu chú ý đến các mặt sau đây: + Việc nghiên cứu các biện pháp phải xuất phát từ sự phân tích tình hình thực tiễn hoạt động NCKHGD. + Chất lượng NCKHGD của SV khi áp dụng các biện pháp đề xuất phải được nâng cao rõ rệt (đo đạc được). + Tính khả thi của các biện pháp không dừng lại ở mô hình lý thuyết mà còn phải tính đến điều kiện đảm bảo khả năng thực hiện được trong hoạt động NCKHGD của SV. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu lý thuyết nhằm tìm ra cơ sở lý luận của hoạt động NCKHGD của SV. 7.2.2. Phương pháp điều tra Chúng tôi sử dụng phương pháp điều tra cơ bản, nhằm thu thập thông tin về thực trạng hoạt động NCKHGD của SV ở ĐHSP.TPHCM. 7.2.3. Phương pháp quan sát sư phạm Chúng tôi xác định mục tiêu quan sát là những biểu hiện của nhận thức, thái độ và hành vi của SV trong các hình thức hoạt động nghiên cưú khoa học. 7.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm Chúng tôi tiến hành phân tích chất lượng các sản phẩm NCKHGD của SV với các nội dung sau: - Năng lực vận dụng các PPNC. - Các KNNCKH như soạn thảo phiếu điều tra, xây dựng giả thuyết thực nghiệm, tra cứu tài liệu, trích dẫn tài liệu, vẽ sơ đồ, biểu đồ… - Kết quả đề tài NCKHGD về điểm số, nội dung và hình thức. 7.2.5. Phương pháp chuyên gia Chúng tôi lấy ý kiến chuyên gia về các nội dung sau: - Đánh giá hoạt động NCKHGD của SV về: - Xác định các trọng số đo kĩ năng NCKHGD của SV qua các sản phẩm cụ thể. - Quy trình thực nghiệm khoa học. 7.2.6. Phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu bằng toán thống kê 8. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Về lý luận: - Hệ thống hoá cơ sở lý luận về các biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động NCKHGD của SV các trường đại học sư phạm. - Xác định cấu trúc họat động NCKHGD của SV . Về thực tế: - Nghiên cứu thực trạng hoạt động NCKHGD của SV ở trường đại học sư phạm TP.HCM, phát hiện những nguyên nhân và hiệu quả của các biện pháp đó. - Xây dựng quy trình rèn KNNCKHGD cho SV qua các hình thức tổ chức dạy học: seminar, BTMH, KLTN. - Xây dựng các tiêu chí đánh giá chất lượng NCKHGD qua các kĩ năng nghiên cứu trong các sản phẩm seminar, BTMH, KLTN. CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU NCKH của SV là một hoạt động không thể thiếu trong quá trình đào tạo ở các trường cao đẳng, đại học. Đây cũng là hình thức tổ chức dạy học đặc thù nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng đào tạo của nhà trường. Chính vì thế, việc tổ chức, rèn luyện cho SV kỹ năng hoạt động NCKH đã trở thành vấn đề cấp thiết thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học giáo dục trong và ngoài nước. 1.1.1. Ở nước ngoài Trong các trường cao đẳng, đại học ở Liên Xô trước đây, người ta coi luận văn, khoá luận tốt nghiệp của sinh viên là hình thức NCKH ở mức độ cao. Từ những góc độ khác nhau của quan điểm này, các giả đã chú ý đến những nội dung sau đây: a) Về tác dụng và tầm quan trọng của NCKH thông qua việc làm niên luận, khoá luận Năm 1971, Lubixưna M.T và Gơrôxepxki. A.A trong “Tổ chức công việc tự học của SV” [34] cho rằng: Khóa luận tốt nghiệp của SV đại học là một trong những hình thức hoàn thiện về mặt đào tạo khoa học cho SV, đây là hình thức tự học, tự nghiên cứu độc lập có hiệu quả thiết thực đối với việc nâng cao trình độ tay nghề ở người SV. Chú ý đến hứng thú và kĩ năng ứng dụng tri thức của sinh viên, năm 1979 Ackhanghenxki S.I trong “Những bài giảng về lý luận dạy học ở Đại học” [1] cho rằng: Một trong những con đường để phát triển hứng thú nhận thức và kỹ năng ứng dụng tri thức của SV là các bài kiểm tra, các khóa luận, những trắc nghiệm chuyên môn. Theo tác giả: “khóa luận, đồ án tốt nghiệp là công trình độc lập cuối cùng của SV trong năm học cuối”. Khóa luận tốt nghiệp là công trình khoa học độc đáo, trình bày một trong những vấn đề cấp thiết của ngành chuyên môn nào đó mà SV nghiên cứu. Năm 1982, Zinôviev S.I trong “Quá trình dạy học ở trường Đại học Xô Viết” [124] đã nhấn mạnh ý nghĩa của niên luận, khóa luận đối với quá trình đào tạo. Cũng theo tác giả khi thực hiện niên luận, khoá luận thì mức độ độc lập và tập dượt NCKH của SV được nâng dần lên qua đó giúp họ có những quan điểm, thái độ đối với những tác phẩm khoa học và những phẩm chất, năng lực của người NCKH cũng được hình thành. Mặt khác để SV thành công trong NCKH, tác giả cũng quan tâm đến các vấn đề giúp họ giải quyết khó khăn khi chọn đề tài, xây dựng cấu trúc của công trình nghiên cứu. b) Về tổ chức và phương pháp NCKH Năm 1972 P.T.Prikhodko trong tác phẩm “Tổ chức và phương pháp công tác NCKH” [77] đã giới thiệu những nét đặc trưng cơ bản về phương pháp nghiên cứu của các công trình khoa học, để giúp cho các cán bộ NCKH mới vào nghề và các chuyên gia nâng cao trình độ nghiên cứu. Năm 1983, G.I.Ruravin trong “Các phương pháp nghiên cứu khoa học” [85], ở một khía cạnh khác, tác giả chú ý phân tích những biện pháp, phương tiện và phương pháp nhận thức nhằm thu được tri thức mới trong khoa học. Như vậy, các tác giả trong những tài liệu nêu trên đã đặt vấn đề quan trọng việc thực hiện niên luận, khóa luận tốt nghiệp của SV. Họ đều coi đây là những công việc tập dượt NCKH và cũng là những công trình độc lập trong quá trình đào tạo, nhờ đó mà SV có khả năng học tập suốt đời. Theo họ, NCKH là một hoạt động để nâng cao chất lượng đào tạo các chuyên gia, các cán bộ khoa học phù hợp với yêu cầu của nền sản xuất và khoa học hiện đại. Tuy nhiên một số vấn đề như cách tổ chức, phương pháp rèn KNNC, cách kiểm tra đánh giá và những điều kiện khác để thực hiện việc NCKH của SV các tác giả đề cập tới nhưng còn ở mức độ chung chung và khái quát. 1.1.1.2. Các nước khác Ở một số nước, hoạt động NCKH của SV các trường cao đẳng, đại học cũng được nhiều nhà khoa học giáo dục quan tâm. Các tác giả đã đề cập đến những vấn đề sau đây: a) Về những kĩ năng cụ thể để giúp sinh viên trong quá trình NCKH Ở Hoa Kỳ, năm 1963 Francesco Cordasco và Elliots S.M.Galner trong “Rescarch and Report Writing” [15], đã chỉ dẫn những kỹ năng cụ thể để SV thực hiện công trình nghiên cứu như lựa chọn đề tài, cách sử dụng thư viện, thu thập và cấu trúc tài liệu, các kỹ thuật kết cấu bản báo cáo nghiên cứu… tài liệu giúp SV tránh được những sai sót khi tập dượt nghiên cứu. b) Về việc lập kế hoạch NCKH Ở Singapore, năm 1983 Keith Howard và John A.Sharp đã biên soạn tài liệu: “ The management of a student research project” [131] nhằm giúp SV biết cách quản lý kế hoạch nghiên cứu. Theo các tác giả nếu SV quản lý được kế hoạch nghiên cứu thì họ sẽ làm chủ công trình của mình và tất nhiên sẽ tránh được những khó khăn, vấp váp khi nghiên cứu. Các tác giả đã trình bày trong tài liệu những vấn đề về nghiên cứu, chọn lựa và đánh giá, xây dựng kế hoạch cho một đề tài nghiên cứu, tập hợp và phân tích dữ liệu, xử lý KQNC. Năm 1990, Gary Anderson (New York), trong “Fundamentals of educational Research” [126], đã giúp SV và những người nghiên cứu ở mọi lĩnh vực có thể xây dựng được cho mình một kế hoạch nghiên cứu với những phương pháp cần thiết. Trong tài liệu tác giả đặt trọng tâm vào việc giới thiệu các các nguyên tắc, các phương pháp cũng như những công cụ, kỹ thuật cần thiết khi nghiên cứu giáo dục. Phương pháp nghiên cứu đượctác giả quan tâm là phương pháp mô tả, thử nghiệm. c) Về những vấn đề lý thuyết trong NCKH Năm 1996, Brian Allison (Singapore) trong “Research skills for students - National institute of education” [125] đã cung cấp cho SV những lý thuyết về những KNNC, như kỹ năng tiến hành một cuộc điều tra mẫu, thiết kế một bảng câu hỏi và những kỹ thuật khi sử dụng phương pháp phỏng vấn... d) Về các phương pháp điều tra và đo lường Sổ tay quốc tế Educational Research, Methodology and Measurement [133] do John