Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI =========== PHAN VĂN CƯƠNG NGHI£N CøU Tû SUÊT MíI M¾C UNG TH¦ D¹ DµY TRONG CéNG §åNG D¢N C¦ Hµ NéI GIAI §O¹N 2009 - 2013 Chuyên ngành : Ung thư Mã số : 62720149 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Hướng dẫn khoa học: GS.TS. Trần Văn Thuấn HÀ NỘI - 2018 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện luận án này, tôi đã nhận được sự hỗ trợ hiệu quả, tạo điều kiện nghiên cứu, làm việc của nhiều đơn vị, các thầy, cô giáo, đồng nghiệp, bạn bè và người thân trong gia đình. Với tấm lòng kính trọng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Đảng uỷ, BGH, Phòng Quản lý Đào tạo Sau đại học, Bộ môn Ung Thư, Trường Đại học Y Hà Nội đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu; Đảng ủy, BGĐ Bệnh viện K Hà Nội, Trung tâm chỉ đạo tuyến đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án. Đảng uỷ, BGH Trường Đại học Y Dược Thái Bình, BV Đại học Y Thái Bình, Bệnh viện đa khoa tỉnh Thái Bình đã thường xuyên quan tâm, tạo điều kiện và động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. GS. TS. Trần Văn Thuấn, Phó chủ nhiệm Bộ môn Ung Thư Trường Đại học Y Hà Nội, Giám đốc Bệnh viện K Hà Nội, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, cung cấp cho tôi những kiến thức, phương pháp luận quý báu trong suốt quá trình làm nghiên cứu sinh và hoàn thành luận án này. Bộ môn Ngoại, Tổ Bộ môn Ung Thư- Trường Đại học Y Thái Bình, luôn tạo điều kiện, là nguồn động viên, giúp đỡ và khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Trung tâm Ung Bướu, Bệnh viện đa khoa tỉnh Thái Bình luôn tạo điều kiện giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cuối cùng tôi xin gửi trọn lòng biết ơn và tình cảm yêu quí nhất tới gia đình và bạn bè đã luôn cổ vũ, động viên, chia sẻ và luôn giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành bản luận án này. Nghiên cứu sinh Phan Văn Cương LỜI CAM ĐOAN Tôi là Phan Văn Cương, Nghiên cứu sinh khóa 33 chuyên nghành Ung Thư, Trường Đại học Y Hà Nội, xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của GS.TS. Trần Văn Thuấn. 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố tại Việt Nam. 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này. Hà Nội, Ngày 22 tháng 09 năm 2018 Nghiên cứu sinh Phan Văn Cương DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt AJCC Tiếng việt Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ Tiếng Anh The American Joint Committee on Cancer ASR Tỷ suất mắc chuẩn hoá theo tuổi Age-Standardize for Rates BMI Chỉ số khối cơ thể Body Mass Index CDH1 Sự đột biến di truyền của E- Cadherin-1 gen cadherin gene CEA Kháng nguyên bào thai u Carcinoembryonic antigen CI Khoảng tin cậy Confident Interval CR Tỷ suất mắc thô Crude rate CT Chụp cắt lớp vi tính Computerized Tomography GNUT Ghi nhận ung thư HP Xoắn khuẩn dạ dày IARC Viện Nghiên cứu Ung thư Quốc tế International Agency for Helicobacter Pylori Research on Cancer ICD Phân loại Quốc tế các bệnh khối u International Classification of Diseases of Oncology PCUT Phòng chống ung thư RR Nguy cơ tương đối Ralative Rík TCYTTG Tổ chức Y tế Thế giới WHO (World Health Organization) UT Ung thư UTDD Ung thư dạ dày MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................. 1 Chương 1. TỔNG QUAN ........................................................................... 3 1.1. Một số khái niệm cơ bản về ung thư dạ dày ..................................... 3 1.1.1. Khái niệm chung ...................................................................... 3 1.1.2. Ghi nhận ung thư dạ dày quần thể .......................................... 13 1.2. Đặc điểm vị trí, type mô bệnh học và giai đoạn của ung thư dạ dày .. 22 1.2.1. Đặc điểm vị trí của ung thư dạ dày ......................................... 22 1.2.2. Đặc điểm type mô bệnh học của ung thư dạ dày..................... 24 1.2.3. Đặc điểm giai đoạn bệnh của ung thư dạ dày.......................... 26 1.3. Tỷ suất mới mắc và xu hướng mắc ung thư dạ dày ........................ 28 1.3.1. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày............................................. 28 1.3.2. Xu hướng mắc ung thư dạ dày................................................ 37 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........... 39 2.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 39 2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng được ghi nhận ung thư dạ dày .... 39 2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng cho nghiên cứu định tính........ 39 2.2. Địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 40 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................ 41 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu .................... 41 2.3.2. Các bước tiến hành ghi nhận ung thư ...................................... 43 2.3.3. Phương pháp thu thập số liệu .................................................. 45 2.3.4. Các thông tin cần ghi nhận và mã hoá .................................... 45 2.3.5. Phương pháp xử lý thông tin trong quá trình ghi nhận ............ 48 2.3.6. Kiểm tra chất lượng của ghi nhận ........................................... 49 2.3.7. Nhập số liệu và xử trí số liệu .................................................. 51 2.3.8. Thời gian nghiên cứu .............................................................. 57 2.3.9. Đạo đức trong nghiên cứu....................................................... 57 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................... 58 3.1. Một số đặc trưng của các bệnh nhân ung thư dạ dày tại Hà Nội giai đoạn 2009-2013 ............................................................................. 58 3.2. Đặc điểm vị trí, hình thái học và giai đoạn ung thư dạ dày ............. 60 3.2.1. Vị trí mắc ung thư dạ dày ....................................................... 60 3.2.2. Đặc điểm type mô bệnh học ung thư dạ dày ........................... 62 3.2.3. Mối liên quan giữa vị trí và type mô bệnh học ung thư dạ dày 64 3.2.4. Giai đoạn ung thư dạ dày ........................................................ 67 3.2.5. Một số yếu tố liên quan tới tính đầy đủ và chính xác trong ghi nhận ung thư dạ dày tại Hà Nội .................................................. 71 3.3. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dạ dày ................................................ 75 3.3.1. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày thô tại Hà Nội giai đoạn 2009-2013 .................................................................................. 75 3.3.2. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi ............. 83 3.3.3. Dự báo xu hướng mắc ung thư dạ dày tại Hà Nội đến năm 2030 ... 90 Chương 4. BÀN LUẬN ............................................................................ 92 4.1. Đặc điểm vị trí, type mô bệnh học và giai đoạn mắc ung thư dạ dày .... 92 4.1.1. Vị trí mắc ung thư dạ dày ....................................................... 92 4.1.2. Đặc điểm type mô bệnh học ung thư dạ dày ........................... 95 4.1.3. Giai đoạn ung thư dạ dày ........................................................ 98 4.1.4. Một số yếu tố liên quan tới tính đầy đủ và chính xác trong ghi nhận ung thư dạ dày tại Hà Nội ................................................ 102 4.2. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dạ dày .............................................. 103 4.2.1. Tỷ suất mới mắc thô ............................................................. 103 4.2.2. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá .......................... 108 4.2.3. Xu hướng mắc ung thư dạ dày tại Hà Nội đến năm 2030 ...... 116 4.3. Bàn luận về phương pháp nghiên cứu ........................................... 120 NHỮNG PHÁT HIỆN MỚI CỦA LUẬN ÁN ...................................... 124 KẾT LUẬN ............................................................................................. 126 KIẾN NGHỊ............................................................................................ 128 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Vị trí của ung thư dạ dày theo phương pháp ghi nhận ung thư ....... 22 Bảng 1.2. Phân loại TNM của ung thư dạ dày theo AJCC, 2010............. 26 Bảng 1.3. Bảng xếp loại giai đoạn bệnh theo TNM ................................ 27 Bảng 1.4. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi và giới năm 2012 ở một số châu lục ........................................................... 29 Bảng 1.5. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hóa theo tuổi ở một số quốc gia năm 2012 ........................................................................... 30 Bảng 1.6. Tỷ suất mới mắc chuẩn hoá theo tuổi và tỷ suất hiện mắc ung thư dạ dày ở nam giới năm 2008 . ................................................. 31 Bảng 1.7. Tỷ suất mới mắc chuẩn hoá theo tuổi và hiện mắc ung thư dạ dày ở nữ giới năm 2008................................................................. 31 Bảng 1.8. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày ở nam và nữ tại Việt Nam 2000-2010 .............................................................................. 34 Bảng 1.9. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày ở nam và nữ tại một số tỉnh thành năm 2004-2010 ............................................................. 36 Bảng 2.1. Cấu trúc dân số Thành phố Hà Nội từ 2009-2013 ................... 44 Bảng 2.2. Dân số Thành phố Hà Nội giai đoạn từ 2009-2013 ................. 45 Bảng 2.3. Các thông tin cần ghi nhận ..................................................... 45 Bảng 2.4. Phân bố quần thể dân số tham chiếu thế giới .......................... 55 Bảng 3.1. Tuổi trung bình mới mắc ung thư dạ dày theo giới và theo từng năm giai đoạn 2009-2013 ....................................................... 58 Bảng 3.2. Phân bố một số đặc trưng của các bệnh nhân ung thư dạ dày tại Hà Nội giai đoạn 2009-2013 ................................................... 59 Bảng 3.3. Phân bố vị trí mắc ung thư dạ dày theo giới tại Hà Nội 2009-2013 . 61 Bảng 3.4. Phân bố hình thái ung thư dạ dày theo giới ............................. 63 Bảng 3.5. Mối liên quan giữa ung thư biểu mô tuyến và một số vị trí ung thư dạ dày phổ biến ................................................................ 64 Bảng 3.6. Mối liên quan giữa một số vị trí ung thư dạ dày phổ biến và ung thư biểu mô tế bào nhẫn.......................................................... 65 Bảng 3.7. Mối liên quan giữa một số vị trí ung thư dạ dày phổ biến và ung thư biểu mô tuyến nhày .......................................................... 66 Bảng 3.8. Mối liên quan giữa ung thư biểu mô và một số vị trí ung thư dạ dày phổ biến ........................................................................... 66 Bảng 3.9. Mối liên quan giữa một số vị trí ung thư dạ dày phổ biến và ung thư biểu mô kém biệt hoá ....................................................... 67 Bảng 3.10. Phân bố độ xâm lấn của ung thư dạ dày giai đoạn 2009-2013 .. 68 Bảng 3.11. Phân bố mức độ di căn hạch vùng của ung thư dạ dày giai đoạn 2009-2013 .............................................................................. 69 Bảng 3.12. Phân bố mức độ di căn xa của ung thư dạ dày, 2009-2013...... 70 Bảng 3.13. Phân bố giai đoạn của ung thư dạ dày giai đoạn 2009-2013.... 71 Bảng 3.14. Số mới mắc và tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày thô cho cả nam và nữ, Hà Nội theo năm, 2009-2013 ....................................... 76 Bảng 3.15. Tỷ suất mắc ung thư dạ dày thô theo tuổi tại Hà Nội, 2009-2013 ... 77 Bảng 3.16. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày thô theo tuổi và giới tại Hà Nội, 2009-2013 .............................................................................. 78 Bảng 3.17. Số mới mắc và tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày thô đặc trưng theo giới và theo năm tại Hà Nội giai đoạn 2009-2013 ........... 79 Bảng 3.18. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày thô theo nhóm tuổi và theo năm tại Hà Nội giai đoạn 2009-2013 .............................................. 79 Bảng 3.19. Tỷ suất mắc ung thư dạ dày thô của nam giới theo nhóm tuổi và theo từng năm ......................................................................... 80 Bảng 3.20. Tỷ suất mắc ung thư dạ dày thô của nữ giới theo nhóm tuổi và theo từng năm ......................................................................... 81 Bảng 3.21. Phân bố nhóm tuổi mắc ung thư dạ dày theo giới, 2009-2013 ... 82 Bảng 3.22. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi cho cả nam và nữ theo tuổi tại Thành phố Hà Nội giai đoạn 2009-2013 .... 84 Bảng 3.23. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi ở nam giới tại Thành phố Hà Nội theo nhóm tuổi giai đoạn 2009-2013.... 86 Bảng 3.24. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi ở nữ giới tại Thành phố Hà Nội theo nhóm tuổi giai đoạn 2009-2013......... 88 Bảng 3.25. Dự báo xu hướng của tỷ suất mắc ung thư dạ dày thô đặc trưng theo giới và theo năm tại Hà Nội giai đoạn 2009-2030 ........... 90 Bảng 4.1. Một số yếu tố nguy cơ của ung thư dạ dày tại tâm vị tại Ardabil ... 95 Bảng 4.2. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi giai đoạn 2004-2008 ............................................................................ 109 Bảng 4.3. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi năm 20082010 trong toàn quốc ............................................................ 110 Bảng 4.4. Ước lượng tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi cho một số khu vực năm 2012. ............................................. 113 Bảng 4.5. Tỷ suất mới mắc ung thư dạ dày chuẩn hoá theo tuổi tại một số quốc gia Đông Nam Á .......................................................... 115