Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI TRỊNH THỊ BÍCH HUYỀN NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM HỘI CHỨNG CHUYỂN HÓA Ở BỆNH NHÂN TÂM THẦN PHÂN LIỆT THỂ PARANOID ĐIỀU TRỊ BẰNG OLANZAPIN VÀ HIỆU QUẢ DỰ PHÒNG CỦA METFORMIN LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HÀ NỘI – 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI TRỊNH THỊ BÍCH HUYỀN NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM HỘI CHỨNG CHUYỂN HÓA Ở BỆNH NHÂN TÂM THẦN PHÂN LIỆT THỂ PARANOID ĐIỀU TRỊ BẰNG OLANZAPIN VÀ HIỆU QUẢ DỰ PHÒNG CỦA METFORMIN Chuyên ngành: Tâm thần Mã số: 62720148 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học 1. PGS.TS. Nguyễn Văn Tuấn 2. PGS.TS. Trần Hữu Bình HÀ NỘI - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi là Trịnh Thị Bích Huyền, nghiên cứu sinh khóa 34, Trường Đại học Y Hà Nội, chuyên ngành Tâm thần, xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Văn Tuấn và PGS.TS. Trần Hữu Bình. 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố tại Việt Nam. 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của các cơ sở nơi nghiên cứu. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Pháp luật về những cam kết này. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Người viết cam đoan Trịnh Thị Bích Huyền DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG ANH PANSS : Possitve and negative symptom scale. HDL - cholesterol : High-density lipoprotein cholesterol LDL - cholesterol : Low-density lipoprotein cholesterol BMI : Body mass index MetS : Metabolism syndrome FDA : Food and Drug Administration IPAQ : International Physical Activity Questionnaires ICD : International Classification of Diseases METs : Metabolic Equivalents NIAAA : National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism WHO : World Health Organization AHA : American Heart Association D1: Dopamine -1 α2: α-adrenoreceptor -2 D2: Dopamine -2 H1: Histamine -1 D3: Dopamine 3 M1: Muscarinic-1 D4: Dopamine 4 M2: Muscarinic -2 5HT1A: Serotonin 1A M3: Muscarinic -3 5HT1B: Serotonin 1B M4: Muscarinic -4 5HT1E: Serotonin 1E DAT: Dopamine transporter 5HT2A: Serotonin 2A NAT: Noradrenaline trasporter 5HT2C: Serotonin 2C 5HTT: Serotonin transporter protein 5HT6: Serotonin 6 5HT7 Serotonin 7 α1A: α adrenoreceptor 1A α1B: α-adrenoreceptor -1B DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ATK : An thần kinh BN : Bệnh nhân BP : Béo phì BT : Bình thường ĐTĐ : Đái tháo đường HCCH : Hội chứng chuyển hóa NC : Nghiên cứu RLCH : rối loạn chuyển hóa TB : Trung bình TC : Thừa cân THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TTPL : Tâm thần phân liệt MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN ......................................................................... 3 1.1. Thuốc An thần kinh olanzapin ............................................................... 3 1.1.1. Sự ra đời của thuốc olanzapin ......................................................... 3 1.1.2. Công thức hóa học của olanzapin ................................................... 3 1.1.3. Dược động học của olanzapin ......................................................... 3 1.1.4. Chuyển hóa của thuốc olanzapin .................................................... 4 1.1.5 Sự chuyển hóa của olanzapin ở một số đối tượng đặc biệt.............. 5 1.2. Bệnh tâm thần phân liệt ......................................................................... 6 1.2.1. Khái niệm bệnh tâm thần phân liệt ................................................. 6 1.2.2. Lâm sàng bệnh tâm thần phân liệt .................................................. 6 1.2.3. Biến đổi sinh hóa não trong bệnh tâm thần phân liệt...................... 9 1.3. Hội chứng chuyển hóa liên quan đến thuốc an thần kinh olanzapin ... 13 1.3.1. Khái niệm hội chứng chuyển hóa ................................................. 13 1.3.2. Biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng của hội chứng chuyển hóa ở bệnh nhân tâm thần phân liệt điều trị bằng an thần kinh ........................ 14 1.3.3. Cơ chế gây hội chứng chuyển hóa của thuốc an thần kinh olanzapin ................................................................................................. 17 1.4. Điều trị dự phòng hội chứng chuyển hóa do olanzapin ............................... 27 1.4.1. Theo dõi bệnh nhân trước và trong quá trình điều trị ................... 28 1.4.2. Chế độ tập luyện vận động và dinh dưỡng ................................... 29 1.4.3. Thay đổi thuốc ATK .................................................................... 30 1.4.4. Metformin và hiệu quả dự phòng rối loạn chuyển hóa ................. 31 1.5. Các nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................................... 35 1.5.1. Hội chứng chuyển hóa ở bệnh nhân tâm thần phân liệt thể paranoid điều trị bằng olanzapin ............................................................. 35 1.5.2. Hiệu quả dự phòng hội chứng chuyển hóa của metformin ........... 40 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........ 45 2.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 45 2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân: ................................................... 45 2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ ........................................................................ 47 2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 48 2.2.1 Thiết kế nghiên cứu và cỡ mẫu nghiên cứu ................................... 48 2.2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu................................................. 50 2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu ........................................................ 50 2.3. các biến số nghiên cứu ......................................................................... 53 2.3.1. Biến số về đặc điểm chung của bệnh nhân ................................... 53 2.3.2. Các biến số về đặc điểm hội chứng chuyển hóa ở hai nhóm nghiên cứu .............................................................................................. 53 2.3.3. Các biến số về lối sống ................................................................. 56 2.3.4. Xác định về tiền sử gia đình: ........................................................ 58 2.4 Xử lý số liệu nghiên cứu: ...................................................................... 59 2.5. Đạo đức trong nghiên cứu .................................................................... 59 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................. 61 3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ......................................... 61 3.1.1 Tuổi của đối tượng nghiên cứu ...................................................... 61 3.1.2. Đặc điểm giới tính của bệnh nhân nghiên cứu.............................. 62 3.1.3. Đặc điểm nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu ........................ 63 3.1.4. Đặc điểm trình độ học vấn của đối tượng nghiên cứu .................. 63 3.1.5. Đặc điểm tình trạng hôn nhân của đối tượng nghiên cứu ............. 64 3.1.6. Đặc điểm tiền sử gia đình của đối tượng nghiên cứu ................... 64 3.1.7. Đặc điểm về lối sống của đối tượng nghiên cứu........................... 65 3.1.8. Thời gian mắc bệnh trung bình của đối tượng nghiên cứu ........... 65 3.1.9. Đặc điểm các chỉ số nghiên cứu của hai nhóm tại thời điểm bắt đầu nghiên cứu T0 ................................................................................... 66 3.2. Đặc điểm hội chứng chuyển hóa và các rối loạn chuyển hóa khác có liên quan đến thuốc olanzapin ở bệnh nhân tâm thần phân liệt thể paranoid ........ 67 3.2.1. Đặc điểm các chỉ số lâm sàng của HCCH và các rối loạn chuyển hóa liên quan ở nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin ...................... 67 3.2.2. Đặc điểm thay đổi các chỉ số cận lâm sàng của HCCH ở nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin .......................................................... 71 3.2.3. Đặc điểm hội chứng chuyển hóa của nhóm điều trị bằng olanzapin 73 3.3. Hiệu quả dự phòng hội chứng chuyển hóa và các yếu tố liên quan của metformin ở bệnh nhân TTPL thể paronoid điều trị bằng olanzapin ......... 73 3.3.1. Đặc điểm về hiệu quả dự phòng của metformin với các chỉ số lâm sàng của HCCH và các rối loạn chuyển hóa liên quan ở nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin ............................................................................ 73 3.3.2. Đặc điểm thay đổi chỉ số cận lâm sàng của HCCH bệnh nhân TTPL thể paranoid điều trị bằng olanzapin kết hợp metformin ............. 78 3.3.3. Đặc điểm hội chứng chuyển hóa của bệnh nhân TTPL thể paranoid điều trị bằng olanzapin kết hợp metformin ............................................. 80 3.3.4 Đặc điểm hội chứng chuyển hóa và các rối loạn chuyển hóa liên quan so sánh giữa hai nhóm nghiên cứu ............................................... 81 3.4. Đặc điểm tác dụng không mong muốn của metformin ............................ 84 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN .......................................................................... 85 4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ......................................... 85 4.1.1. Đặc điểm tuổi của đối tượng nghiên cứu ...................................... 85 4.1.2. Đặc điểm giới của đối tượng nghiên cứu ...................................... 86 4.1.3. Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu ........................................ 87 4.1.4. Trình độ học vấn của đối tượng nghiên cứu ................................. 87 4.1.5. Tình trạng hôn nhân của đối tượng nghiên cứu ............................ 88 4.1.6. Tiền sử gia đình của đối tượng nghiên cứu................................... 89 4.1.7. Đặc điểm lối sống ở đối tượng nghiên cứu ................................... 89 4.2. Đặc điểm hội chứng chuyển hóa và các rối loạn liên quan ở bệnh nhân TTPL thể paranoid điều trị bằng olanzapin ................................................ 91 4.2.1. Đặc điểm sự thay đổi các chỉ số lâm sàng của hội chứng chuyển hóa và các rối loạn liên quan ở nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin ............... 91 4.2.2. Đặc điểm sự thay đổi giá trị cận lâm sàng của HCCH và các rối loạn chuyển hóa cận lâm sàng khác liên quan ở nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin ........................................................................................ 97 4.2.3. Đặc điểm hội chứng chuyển hóa ở nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin ............................................................................................... 101 4.3. hiệu quả dự phòng hội chứng chuyển hóa và các rối loạn liên quan của metformin ở bệnh nhân tâm thần phân liệt thể paranoid điều trị bằng metformin .................................................................................................. 105 4.3.1. Hiệu quả dự phòng hội chứng chuyển hóa về lâm sàng của metformin ở nhóm bệnh nhân TTPL thể paranoid điều trị bằng olanzapin ................ 105 4.3.2. Hiệu quả dự phòng HCCH về cận lâm sàng của metformin ở bệnh nhân TTPL thể paranoid điều trị bằng olanzapin.................................. 111 4.3.3. Hiệu quả dự phòng hội chứng chuyển hóa của metformin .............. 119 4.3. Đặc điểm tác dụng không mong muốn của metformin............................ 119 KẾT LUẬN ............................................................................................... 121 KIẾN NGHỊ.............................................................................................. 123 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Sự phân loại nguy cơ tăng cân của thuốc an thần kinh đã được FDA và các chuyên gia công nhận ............................................ 30 Bảng 1.2. Thuốc an thần kinh mới và những nguy cơ về tim mạch ........... 31 Bảng 3.1. Tuổi khởi phát trung bình, tuổi trung bình của đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 61 Bảng 3.2. Nhóm tuổi của bệnh nhân nghiên cứu ........................................ 62 Bảng 3.3. Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu ..................................... 63 Bảng 3.4. Trình độ học vấn của đối tượng nghiên cứu .............................. 63 Bảng 3.5. Tiền sử gia đình về bệnh lý TTPL đối tượng nghiên cứu .......... 64 Bảng 3.6. Đặc điểm các yếu tố lối sống của bệnh nhân nghiên cứu .......... 65 Bảng 3.7. Thời gian mắc bệnh trung bình của hai nhóm nghiên cứu ......... 65 Bảng 3.8. Giá trị trung bình các chỉ số nghiên cứu của hai nhóm tại thời điểm T0 ....................................................................................... 66 Bảng 3.9. Giá trị trung bình của chỉ số lâm sàng của nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin tại các thời điểm nghiên cứu ........................ 67 Bảng 3.10. Mức độ tăng trung bình các chỉ số lâm sàng của nhóm bệnh nhân điều trị bằng olanzapin so với thời điểm T0 .............................. 68 Bảng 3.11. Tỉ lệ mức độ tăng cân so với thời điểm ban đầu tính theo % của các đối tượng nghiên cứu ở nhóm điều trị bằng olanzapin ........ 69 Bảng 3.12. Sự tăng cân nặng theo giới của nhóm điều trị bằng olanzapin .. 69 Bảng 3.13. Sự tăng cân nặng theo nhóm tuổi của các bệnh nhân điều trị bằng olanzapin .................................................................................... 70 Bảng 3.14. Sự thay đổi giá trị trung bình của chỉ số cận lâm sàng của HCCH ở nhóm điều trị bằng olanzapin .................................................. 71 Bảng 3.15. Mức độ tăng trung bình các chỉ số cận lâm sàng của HCCH ở nhóm điều trị bằng olanzapin ..................................................... 72