Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN --------------***--------------- NGUYỄN TUẤN KHANH ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA SỬ DỤNG HOÁ CHẤT BẢO VỆ THỰC VẬT ĐẾN SỨC KHOẺ NGƯỜI CHUYÊN CANH CHÈ TẠI THÁI NGUYÊN VÀ HIỆU QUẢ CỦA CÁC BIỆN PHÁP CAN THIỆP LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC THÁI NGUYÊN NĂM 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN --------------***--------------- NGUYỄN TUẤN KHANH ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA SỬ DỤNG HOÁ CHẤT BẢO VỆ THỰC VẬT ĐẾN SỨC KHOẺ NGƯỜI CHUYÊN CANH CHÈ TẠI THÁI NGUYÊN VÀ HIỆU QUẢ CỦA CÁC BIỆN PHÁP CAN THIỆP Chuyên ngành: Vệ sinh học xã hội và Tổ chức Y tế Mã số: 62 72 73 15 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS.TS Đỗ Văn Hàm 2. GS.TSKH Nguyễn Văn Dịp THÁI NGUYÊN NĂM 2010 LỜI CAM ĐOAN Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tôi xin đảm bảo những số liệu và kết quả trong luận án này là trung thực, khách quan và chưa có ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Tuấn Khanh Lêi c¶m ¬n T«i xin bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c tíi: Gi¸o s− TiÕn sÜ §ç Hµm, Tr−ëng khoa Y tÕ c«ng céng - Tr−êng §¹i häc Y D−îc Th¸i Nguyªn, Gi¸o s− TiÕn sÜ Khoa häc NguyÔn V¨n DÞp nguyªn vô Tr−ëng vô khoa häc ®µo t¹o Bé Y tÕ, ng−êi thÇy ®= tËn t×nh gióp ®ì, h−íng dÉn t«i trong nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn ¸n nµy. Phã gi¸o s− TiÕn sÜ Hoµng Kh¶i LËp Tr−ëng Bé m«n DÞch tÔ vµ Phã gi¸o s− TiÕn sÜ §µm Kh¶i Hoµn Phã tr−ëng khoa Y tÕ C«ng céng, Tr−ëng Bé m«n Y häc céng ®ång ®= dµnh nhiÒu thêi gian c«ng søc tËn t×nh gióp ®ì h−íng dÉn t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n Ban gi¸m ®èc §¹i häc Th¸i Nguyªn, Ban gi¸m hiÖu Tr−êng §¹i häc Y D−îc Th¸i Nguyªn, Bé m«n søc khoÎ nghÒ nghiÖp, Khoa sau ®¹i häc, c¸c thÇy c« gi¸o vµ toµn thÓ c¸n bé nh©n viªn Tr−êng §¹i häc Y D−îc Th¸i Nguyªn ®= t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn ¸n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi BÖnh viÖn §a khoa Trung −¬ng Th¸i Nguyªn, BÖnh viÖn §a khoa tØnh B¾c Ninh, ViÖn Khoa häc sù sèng - Tr−êng §¹i häc N«ng l©m - §¹i häc Th¸i Nguyªn ®= t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i hoµn thµnh c¸c xÐt nghiÖm trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn ¸n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi §¶ng uû, UBND, Tr¹m y tÕ c¸c x= T©n Linh, Phôc Linh huyÖn §¹i Tõ, x= Phóc Xu©n thµnh phè Th¸i Nguyªn, Trung t©m y tÕ huyÖn §¹i Tõ, Trung t©m y tÕ thµnh phè Th¸i Nguyªn ®= t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn ¸n nµy. T«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n tíi Ban L=nh ®¹o Së Y tÕ B¾c Ninh, Së Khoa häc C«ng nghÖ B¾c Ninh, Trung t©m y tÕ huyÖn QuÕ Vâ - B¾c Ninh ®= t¹o ®iÒu kiÖn vµ ñng hé t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ hoµn thµnh luËn ¸n nµy. T«i xin bµy tá lßng t«n kÝnh vµ biÕt ¬n ch©n thµnh tíi bè mÑ hai bªn néi ngo¹i, ng−êi th©n trong gia ®×nh, vî vµ c¸c con t«i, c¸c b¹n bÌ th©n thiÕt ®= ®éng viªn khÝch lÖ t«i c¶ vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt trong suèt thêi gian häc tËp vµ hoµn thµnh luËn ¸n nµy. T¸c gi¶ Nguyễn Tuấn Khanh I MỤC LỤC Trang phụ bìa Trang Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục I Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt III Danh mục các bảng IV Danh mục các hình (hình vẽ, ảnh chụp, đồ thị...) VI ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3 1.1. Một số khái niệm cơ bản 3 1.2. Thực trạng sử dụng HCBVTV và kiến thức, thái độ, thực hành của người nông dân thường xuyên tiếp xúc hoá chất bảo vệ thực vật 5 1.3. Ảnh hưởng của hoá chất bảo vệ thực vật và một số yếu tố nguy cơ liên quan đến sức khoẻ của người tiếp xúc hoá chất bảo vệ thực vật 13 1.3. Phân tích một số mô hình can thiệp bảo vệ sức khỏe người tiếp xúc với hoá chất bảo vệ thực vật đã triển khai tại Việt Nam 21 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 24 2.1. Đối tượng nghiên cứu 24 2.2. Địa điểm nghiên cứu 24 2.3. Thời gian nghiên cứu 25 2.4. Phương pháp nghiên cứu 25 2.5. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu 25 2.6. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu 27 2.7. Các chỉ tiêu nghiên cứu 35 2.8. Phương pháp đánh giá, phân tích và xử lý số liệu 36 II 2.9. Khống chế sai số 37 2.10. Đạo đức nghiên cứu 37 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 38 3.1. Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành của người chuyên canh chè 38 3.2. Tình hình sức khỏe và một số yếu tố liên quan đến sức khoẻ của người thường xuyên tiếp xúc hoá chất bảo vệ thực vật 49 3.3. Các hoạt động của mô hình phòng chống nhiễm độc HCBVTV, bảo vệ sức khoẻ cộng đồng và hiệu quả của các biện pháp can thiệp 52 Chương 4. BÀN LUẬN 72 4.1. Kiến thức, thái độ, thực hành về sử dụng, bảo quản và phòng chống ngộ độc hóa chất bảo vệ thực vật của người canh tác chè 72 4.2. Tình hình sức khỏe và một số yếu tố liên quan đến sức khoẻ của người thường xuyên tiếp xúc hoá chất bảo vệ thực vật 80 4.3. Xác định vấn đề can thiệp, xây dựng mô hình phòng chống nhiễm độc HCBVTV và hiệu quả của các biện pháp can thiệp 85 4.4. Khả năng duy trì và mở rộng của mô hình 91 KẾT LUẬN 95 KHUYẾN NGHỊ 97 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO 99 PHỤ LỤC III NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ATVSLĐ An toàn vệ sinh lao động BHLĐ Bảo hộ lao động BNN & PTNN Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn BYT Bộ Y tế BVĐK Bệnh viện Đa khoa BVTV Bảo vệ thực vật CSSKND Chăm sóc sức khoẻ nhân dân CS Cộng sự CSHQ Chỉ số hiệu quả CT Can thiệp ĐC Đối chứng ĐT Điều tra FAO Tổ chức lương thực-nông nghiệp của Liên Hiệp Quốc (Food and Agriculture Organization) HCBVTV Hoá chất bảo vệ thực vật HQCT Hiệu quả can thiệp KHCN Khoa học công nghệ LD50 Liều chết trung bình ILO Tổ chức Lao động Thế giới (International Labour Organization) PTBVCN Phương tiện bảo vệ cá nhân TCT Trước can thiệp THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TCCP Tiêu chuẩn cho phép TMH Tai - mũi - họng TTS Thuốc trừ sâu SCT Sau can thiệp WHO Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization) IV DANH MỤC CÁC BẢNG TÊN BẢNG Trang Bảng 3.1. Tỷ lệ giới tính theo nhóm tuổi của người chuyên canh chè 39 Bảng 3.2. Thời gian người chuyên canh chè tiếp xúc HCBVTV 40 Bảng 3.3. Hiểu biết của người chuyên canh chè về tác dụng, tác hại và nhận biết mức độ độc hại của HCBVTV qua vạch màu trên nhãn lọ, bao bì Bảng 3.4. Kiến thức của người chuyên canh chè về chọn thời tiết và hướng gió khi phun HCBVTV 41 Bảng 3.5. Người chuyên canh chè kể được tên phương tiện bảo vệ cá nhân khi tiếp xúc HCBVTV 42 Bảng 3.6. Người chuyên canh chè hiểu về đường xâm nhập của HCBVTV vào cơ thể người 43 Bảng 3.7. Kiến thức bảo quản, cất giữ HCBVTV của người chuyên canh chè 43 Bảng 3.8. Hiểu biết về điều kiện đảm bảo sức khoẻ khi phun HCBVTV của người chuyên canh chè 44 Bảng 3.9. Người chuyên canh chè kể được các dấu hiệu, triệu chứng ngộ độc HCBVTV 44 Bảng 3.10. Người chuyên canh chè biết xử trí khi bị ngộ độc HCBVTV 45 40 Bảng 3.11. Thái độ của người tiếp xúc HCBVTV 45 Bảng 3.12. Thực hành pha thuốc của người chuyên canh chè 46 Bảng 3.13. Thực hành sử dụng phương tiện bảo vệ cá nhân của người chuyên canh chè 46 Bảng 3.14. Tỷ lệ người chuyên canh chè còn sử dụng HCBVTV cấm 47 V Bảng 3.15. Thực hành huỷ vỏ bao bì, chai đựng HCBVTV sau phun của người chuyên canh chè 47 Bảng 3.16. Nguồn cung cấp thông tin 48 Bảng 3.17. Tình hình bệnh tật của người nông dân chuyên canh chè 49 Bảng 3.18. Thực trạng các triệu chứng cơ năng trong tháng qua của người chuyên canh chè tiếp xúc HCBVTV 50 Bảng 3.19. Mối liên quan giữa các bệnh mũi họng với thực hành pha, phun HCBVTV 50 Bảng 3.20. Mối liên quan giữa các bệnh mắt với thực hành pha, phun HCBVTV 51 Bảng 3.21. Tổng hợp hoạt động tập huấn, truyền thông 54 Bảng 3.22. Kiến thức của cán bộ y tế và người bán HCBVTV Bảng 3.23. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về kiến thức mức độ độc qua vạch màu trên nhãn lọ, tác dụng, tác hại của HCBVTV Bảng 3.24. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về sử dụng và bảo quản HCBVTV Bảng 3.25. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về kể được các loại bảo hộ lao động cần thiết 55 56 57 58 VI Bảng 3.26 So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về biết đường xâm nhập của HCBVTV vào cơ thể người về kể được các triệu chứng ngộ độc Bảng 3.27. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về biết điều cần thiết đảm bảo sức khoẻ khi phun HCBVTV Bảng 3.28. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về kiến thức xử trí khi bị ngộ độc HCBVTV Bảng 3.29. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về thái độ khi sử dụng HCBVTV. Bảng 3.30. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về thực hành pha, phun và sử dụng HCBVTV cấm 59 60 61 62 63 Bảng 3.31. So sánh kết quả trước và sau can thiệp tại xã Tân Linh, kết quả điều tra lần thứ nhất và lần thứ 2 tại xã Phục Linh về thực hành sử dụng phương tiện bảo vệ cá nhân 64 Bảng 3.32. So sánh kết quả xét nghiệm hoạt tính enzym cholinesterase 65 Bảng 3.33. So sánh kết quả xét nghiệm lần 1 và xét nghiệm lần 2 về tổng số loại HCBVTV/01 mẫu và số loại HCBVTV trung bình/01 mẫu chè thành phẩm 65 Bảng 3.34. So sánh kết quả xét nghiệm HCBVTV trước và sau can thiệp về số mẫu có HCBVTV trong danh mục cấm sử dụng 66