Nội dung

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN LÊ THỊ HUYỀN QUAN ĐIỂM CỦA PHRANXI BÊCƠN VỀ VAI TRÒ CỦA TRI THỨC KHOA HỌC VÀ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC TRONG THỜI ĐẠI HIỆN NAY LU N ÁN TIẾN S TRIẾT HỌC TP HỒ CHÍ MINH – Năm 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN LÊ THỊ HUYỀN QUAN ĐIỂM CỦA PHRANXI BÊCƠN VỀ VAI TRÒ CỦA TRI THỨC KHOA HỌC VÀ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC TRONG THỜI ĐẠI HIỆN NAY C u nn n L s tr t Mã số 62 22 80 01 LU N ÁN TIẾN S TRIẾT HỌC N ờ ớn n 1 PGS TS Đ n N 2 PGS TS N u ễn T o T ạ n P ản ện 1 GS TS N u ễn Tr n C u n P ản ện 2 PGS TS N u ễn T P ản ện 3 PGS TS N u ễn Xu n T P ản P ản ện độ lập 1 PGS TS N u ễn T uý V n ện độ lập 2 PGS TS N u ễn Đứ Lữ TP HỒ CHÍ MINH - Năm 2012 N LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của bản thân dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS Đinh Ngọc Thạch và PGS.TS Nguyễn Thanh. Những tài liệu tham khảo và trích dẫn sử dụng trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Lê Thị Huyền MUC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 13 C n 1 ĐIỀU KIỆN KINH TẾ CHÍNH TRỊ XÃ HỘI VÀ TIỀN ĐỀ H NH THÀNH TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA PHRANXI BÊCƠN ...... 13 1.1. ĐI U KI N KINH T TRI T H H NH TR X H I H NH TH NH TƢ TƢ NG PHR NXI BÊ ƠN................................................................................ 13 1.2 TI N Đ L LU N V TI N Đ KHO H TRI T H PHRANXI BÊ ƠN................................................................................ 23 1.3. KH I QU T U C H NH TH NH TƢ TƢ NG Đ IV S NGHI P PHRANXI BÊ ƠN ..................... 43 n 2. NH NG TƯ TƯỞNG CƠ BẢN CỦA PHRANXI BÊCƠN VỀ VAI TRÒ CỦA TRI THỨC KHOA HỌC TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI ......................................................................................................... 53 2.1. N Đ I PH V V I TR – ƢƠNG L NH H I KHO H TRI TH KHO H PHRANXI BÊ ƠN ...................................................................... 53 2.1.1 K t cấu nội dung và ngh a của ự án "Đại phục hồi khoa học" .......... 53 2.1.2. Phân loại khoa học theo tinh th n đề cao vai tr của khoa học tự nhiên thực nghiệm ........................................................................................ 69 2.2. PHÊ PH N TRI TH TH X Y KINH VI N V NG PHƢƠNG PH P KHO H NG U TƢ NG NH N .................................................. 81 2.2.1. Phê phán tri thức kinh viện và những ngẫu tƣ ng của nhận thức ....... 81 2.2.2. Xây dựng phƣơng pháp qui nạp khoa học .............................................. 88 2.3. NH NG N I UNG Ơ B N TR TRI TH KHO H QU N ĐI M PHRANXI BÊ ƠN V V I Đ I V I Đ I S NG X H I .................................. 95 2.3.1. Vai tr của tri thức khoa học trong việc th p lên một ngọn đuốc hay vai tr khai m trí tuệ thanh t y l trí ..................................................... 95 2.3.2. Vai tr hàng đ u của tri thức khoa học trong việc góp ph n phát tri n lực lƣ ng sản xuất th c đ y nhanh nhịp độ của ti n bộ x hội ...................... 102 2.3.3. Vai trò to lớn của tri thức khoa học trong quản l x hội .................... 108 2.3.4. Vai tr của khoa học tr thành một thi t ch x hội ............................. 119 C n 3 VAI TRÒ CỦA TRI THỨC KHOA HỌC – TỪ THỜI ĐẠI PHRANXI BÊCƠN ĐẾN KINH TẾ TRI THỨC TRONG THỜI ĐẠI NGÀY NAY .................................................................................................... 129 3.1. THUY T K TR V THUY T H I T – NH NG KH NH U V V I TR KHO H H TI P N K THU T TRONG TH I Đ I NG Y N Y ......................................................................................................................130 3.1.1. Thuy t k trị ......................................................................................... 130 3.1.2. Thuy t hội tụ ......................................................................................... 139 3.2. KINH TEÁ TRI THÖÙC – TÖØ DÖÏ BAÙO CUÛA PHRANXI BEÂCÔN ÑEÁN HIEÄN THÖÏC TRONG THÔØI ÑAÏI NGAØY NAY .............................................. 148 3.2.1. Kinh t tri thức – xu th phát tri n tất y u trong thời đại ngày nay ...... 149 3.2.2. Vấn đề phát tri n kinh t tri thức Việt Nam hiện nay ........................ 162 PHẦN KẾT LU N ........................................................................................ 185 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 189 DANH MỤC CÁC CÔNG TR NH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ............. 201 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tín ấp t t ủ đề t Phranxi Bêcơn (Francis Bacon 1561 – 1626) là nhà tri t học duy vật Anh, ngƣời sáng lập chủ ngh a duy vật kinh nghiệm nh và đồng thời là bố đẻ của khoa học thực nghiệm tự nhiên hiện đại. ác Mác vi t: Ngƣời bố đẻ chính tông của chủ nghĩa duy vật Anh và của toàn bộ khoa học thực nghiệm hiện đại là Bêcơn (63 195). Là đại bi u tiêu bi u của nền tri t học Tây u cận đại Phranxi Bêcơn đƣ c xem là ngƣời đồng sáng lập tinh th n tri t học mới cùng với nhà tri t học ngƣời Pháp Rơnê Đềcáctơ (René escartes, 1596 – 1650). Phranxi Bêcơn thực sự đ lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử tri t học nói riêng và lịch sử tƣ tƣ ng nói chung với phong cách tƣ duy mới th hiện bƣớc phát tri n tất y u của tƣ duy con ngƣời trƣớc những bi n đổi lớn lao của thực tiễn. Nƣớc nh cũng nhƣ toàn th châu u th kỷ XVI – XVII diễn ra những sự thay đổi bƣớc ngoặt trong phƣơng thức sản xuất dẫn đ n những sự bi n chuy n trong đời sống tinh th n x hội. Đó là thời đại nối ti p tinh th n văn hoá Phục hƣng đấu tranh chống ch độ chuyên ch phong ki n và giáo hội từng bƣớc hình thành phƣơng thức sản xuất mới với vai tr lịch sử của giai cấp tƣ sản đêm trƣớc của các cuộc cách mạng tƣ sản. Phranxi Bêcơn từ đỉnh cao của một nhà chính trị vị th của một nhà tƣ tƣ ng tri t gia bằng vốn sống và kinh nghiệm của mình bằng năng lực nhạy bén và sáng suốt của mình đ thâu tóm đƣ c những bi n đổi của thời đại và đƣa ra những phƣơng án cải cách đáp ứng nhu c u thực tiễn của cuộc sống. Ông là ngƣời đ u tiên lên ti ng đ i trả lại ph m giá cho khoa học đ bị chìm lấp trong đêm trƣờng trung cổ b i th n học. Ngay từ rất sớm (1592) khi đang c n nấc thang danh vọng của sự nghiệp chính trị Phranxi Bêcơn đ đƣa ra một lời hứa đƣ c coi là mục đích của cuộc đời ông đó chính là việc cải tổ sinh hoạt khoa học nhằm xác định vai tr mục đích của khoa học 2 là hƣớng đ n phục vụ cuộc sống thực tiễn của con ngƣời. Ông đ thực hiện một chƣơng trình đồ sộ đ Đại phục hồi khoa học (Instauratio Magna Scientarum / The Great Instauration). Theo ông, nhiệm vụ của nhận thức là phải đạt đ n tri thức khoa học. Tri thức khoa học phải đƣ c đƣa từ trên tháp ngà xuống với đời thƣờng đảm đƣơng nhiệm vụ thực tiễn trang bị cho con ngƣời ngọn đuốc trí tuệ thâm nhập vào cõi bí hi m của tự nhiên. Đ đạt đ n tri thức khoa học là tri thức đối lập với tri thức kinh viện xa rời thực tiễn giáo điều trống rỗng Phranxi Bêcơn chỉ ra những sai l m ngẫu tƣ ng (Idola / Idols) trong nhận thức và sự c n thi t phải xoá bỏ ch ng ra khỏi l trí của con ngƣời. Trên cơ s làm sạch l trí Phranxi Bêcơn đƣa ra phƣơng pháp nhận thức khoa học mới – phƣơng pháp thực nghiệm khoa học qui nạp (The Inductive Scientific Empirical Method) hƣớng dẫn con ngƣời đạt đ n tri thức hữu dụng thứ tri thức bi n thành sức mạnh gi p con ngƣời khẳng định quyền lực của mình trƣớc tự nhiên. Trong tri t học Phranxi Bêcơn tinh th n phê phán và tinh th n khám phá g n k t với nhau: phê phán hình thức tri thức trung cổ và các ngẫu tƣ ng trong nhận thức phục hồi vị trí của tri thức khoa học trong đời sống xã hội. Tinh th n phê phán và khám phá của tri t học Phranxi Bêcơn đã ảnh hƣ ng sâu rộng đ n nền tri t học nh và Tây u th kỷ XVII – XVIII. Đặc biệt tuyên bố của ông Tri thức là sức mạnh đã tr thành tuyên ngôn của thời đại. Đoạn tuyệt với tri t học kinh viện và các hình thức tri thức trung cổ các nhà khoa học và tri t học hƣớng sự nghiên cứu của mình vào việc phục vụ nhu c u thực tiễn. Những phát minh khoa học ra đời đƣ c ứng dụng rộng rãi, nhằm nâng cao sức sản xuất xã hội. ác tổ chức thi t ch khoa học (Institutions of Sciences) đƣ c thi t lập. Tri thức khoa học từng bƣớc gi p con ngƣời nhận thức giới tự nhiên chinh phục tự nhiên khẳng định quyền lực con ngƣời trƣớc tự nhiên. Với vai tr m đƣờng cho tinh th n tri t học mới 3 Phranxi Bêcơn đã tạo ra một thời đại sôi động và cách mạng trong tri t học tr thành ngọn cờ tƣ tƣ ng của giai cấp tƣ sản trong cuộc đấu tranh chống lại trật tự phong ki n và giáo hội và những uy quyền tƣ tƣ ng trung cổ. Khẳng định của Phranxi Bêcơn về vai tr của tri thức khoa học trong đời sống xã hội suốt mấy th kỷ qua vẫn ti p tục đƣ c tri n khai b i các trào lƣu tri t học phƣơng Tây. Thuy t k trị thuy t hội tụ nhƣ hệ quả tất y u của sự phát tri n tƣ tƣ ng của nhân loại trong việc đề cao tri thức khoa học trí tuệ con ngƣời. Sự phát tri n xã hội g n liền với những thành tựu to lớn của khoa học k thuật và công nghệ th hiện năng lực tƣ duy và sức sáng tạo vô tận của con ngƣời. Sau g n 400 năm tinh th n tri t học Phranxi Bêcơn đƣ c chứng minh một cách trọn vẹn thời đại của ch ng ta – thời đại kinh t tri thức. Vào thập niên năm mƣơi của th kỷ XX sự phát tri n của khoa học k thuật và công nghệ đã khẳng định một thời đại mới thời đại mà khoa học thực sự tr thành lực lƣ ng sản xuất trực ti p góp ph n to lớn vào sự phát tri n của xã hội. Làn sóng văn minh trí tuệ đang lan toả toàn c u kéo theo nó là sự ra đời nền kinh t tri thức. Điều đó càng chứng tỏ giá trị bền vững của tƣ tƣ ng Phranxi Bêcơn về vai tr của tri thức khoa học. Tri thức khoa học đang dƣờng nhƣ tr thành một thứ quyền lực tối thƣ ng trong xã hội ngày nay. Vì th việc tìm hi u quan đi m của Phranxi Bêcơn về vai tr của tri thức khoa học trong đời sống x hội h t sức có ngh a đối với ch ng ta trong bối cảnh xây dựng và phát tri n kinh t tri thức. Trên cơ s k thừa chọn lọc những giá trị tƣ tƣ ng của nhân loại theo tinh th n của chủ ngh a duy vật biện chứng ch ng ta nghiên cứu tƣ tƣ ng của Phranxi Bêcơn với mục đích làm rõ quan đi m của ông về tri thức khoa học và vai tr – sức mạnh của nó trong thực tiễn cải tạo tự nhiên và phát tri n xã hội. Qua đó chúng ta làm rõ đƣ c ngh a to lớn của tri thức khoa học và khả năng vận dụng những thành quả trí tuệ của con ngƣời vào quá trình xây dựng một xã hội l tƣ ng giàu mạnh dựa 4 trên quyền lực của tri thức g n liền với sự phát tri n của nền kinh t tri thức trong thời đại ngày nay. Từ nhận thức trên tác giả chọn đề tài Quan điểm của Phranxi Bêcơn về vai trò của tri thức khoa học và vấn đề phát triển kinh tế tri thức trong thời đại hiện nay làm đề tài luận án ti n s tri t học của mình. Nghiên cứu sinh cũng nhận thấy rằng trong cƣơng l nh cải tổ tri thức khoa học đ khoa học thực hiện sứ mệnh của mình là khẳng định quyền lực của con ngƣời trƣớc tự nhiên th c đ y sự phát tri n x hội Phranxi Bêcơn chƣa th ti p cận đ y đủ quan đi m lịch sử - cụ th đó những quan đi m thực tiễn do tƣ ng của ông đƣ c tri n khai theo từng tác ph m và chỉ mang tính thông điệp hơn là những nội dung cụ th về vai tr tri thức khoa học trong việc phát tri n kinh t trong quản l x hội trong chính trị trong văn hoá trong giáo dục. Tính chất cụ th và sâu rộng về vai tr của tri thức khoa học đƣ c ti p tục làm rõ các thời đại sau đặc biệt là chủ ngh a duy vật lịch sử do .Mác và Ph.Ăngghen thực hiện. 2. Tình hình nghiên ứu đề t Phranxi Bêcơn là đại bi u tiêu bi u của chủ ngh a duy vật XVII – XVIII. nh th kỷ o đó các công trình nghiên cứu về lịch sử tri t học phƣơng Tây ph n lớn đều đề cập đ n thân th sự nghiệp các tác ph m và tƣ tƣ ng tri t học của ông. ác tác giả đều ghi nhận công lao to lớn của Phranxi Bêcơn trong việc bảo vệ và phát tri n khoa học đ ng với chức năng và nhiệm vụ của nó. Tại các nƣớc châu u và M di sản tƣ tƣ ng của ông đã đƣ c khai thác tìm hi u từ nhiều góc độ khác nhau trong đó có quan đi m của Phranxi Bêcơn về khoa học vai tr của tri thức khoa học trong đời sống xã hội. Tri t học của Phranxi Bêcơn nói chung quan đi m của Phranxi Bêcơn về vai tr của tri thức khoa học nói riêng đƣ c tìm hi u theo hai hƣớng. Hƣớng thứ nhất công bố rộng rãi các tác ph m nguyên bản kèm theo giới thiệu một cách tổng th khái quát và s c tích nội dung giá trị và hạn ch lịch sử của 5 tri t học Phranxi Bêcơn; Hƣớng thứ hai thực hiện các chuyên khảo về Phranxi Bêcơn phân tích từng vấn đề trong học thuy t của Phranxi Bêcơn. Hai hƣớng nghiên cứu này về Phranxi Bêcơn diễn ra song song với nhau từ trƣớc tới nay trên th giới. Trƣớc h t có th k đ n một số công trình về Phranxi Bêcơn của các tác giả ngoài nƣớc nhƣ Fulton H. Anderson với tác ph m Francis Bacon – His career and his thought, (Los Angeles, University of Southern California Press, 1962) tác giả Loren Eiseley (1973) với The Man Who Saw Through Time, (New York Scribners) tác giả B.Farrington (1999) với Francis Bacon – Philosopher of Industrial Science, (New York), tác giả J.Fourastié (1957) với A.Laleuf. Revolution ql’Quest Pari tác giả Stephen Gaukroger (2001) với Francis Bacon and the Transformation of Early-morden Philosophy, (Cambridge, U.K, New York, Cambridge University Press) tác giả Paolo Rossi (1968) với Francis Bacon: from Magic to Science, (Trans, Sacha Rabinovitch hicago University of hicago Press) tác giả Brian Vikers (1978) với Francis Bacon, (Harlow, UK, Longman Group), Vikers, Brian, Ed (1996) với Francis Bacon, (New York, Oxford University Press), Charles Whitney (1986) với Francis Bacon and Mordenity, New Haven, CN, Yale University Press… Trong cuốn Francis Bacon – Philosopher of Industrial Science (New York) tác giả B.Farrington đ giải thích mục đích chính của Phranxi Bêcơn chủ y u là vấn đề thực tiễn và khoa học công nghiệp th hiện giá trị to lớn của tƣ tƣ ng tri t học của Phranxi Bêcơn trong vấn đề phát tri n x hội. Fulton H. nderson trong tác ph m Francis Bacon – His career and his thought trình bày khá công phu về cuộc đời hoạt động và nghiên cứu của Phranxi Bêcơn danh ti ng và những năm tháng ngồi vị trí quan trọng của một nhà chính trị một số những công trình của Phranxi Bêcơn đặc biệt là The New Organon tức ông