Nội dung

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI --------------------------- ĐÀO MINH ĐỨC NGUY CƠ SỬ DỤNG MA TUÝ Ở HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Hà Nội – 2017 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ----------------------- ĐÀO MINH ĐỨC NGUY CƠ SỬ DỤNG MA TUÝ Ở HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Tâm lý học chuyên ngành Mã số : 62.31.04.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phan Trọng Ngọ Hà Nội – 2017 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các thông tin trong luận án này là hoàn toàn đúng và do chính tôi tiến hành thực hiện, chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào. Hà Nội, ngày .... tháng ... năm 2017 Nghiên cứu sinh Đào Minh Đức 4 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến PGS.TS Phan Trọng Ngọ đã thường xuyên quan tâm, giúp đỡ và hướng dẫn tận tình cho tôi trong việc hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban chủ nhiệm khoa Tâm lý- Giáo dục, các thầy cô giáo trong khoa và Bộ môn Tâm lý học Ứng dụng, đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Phòng Tổ chức cán bộ, Phòng sau đại học đã tạo điều kiện, giúp đỡ cho tôi trong quá trình thực hiện và bảo vệ luận án. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu và các thầy cô giáo của Trường Trung học Phổ thông Trương Định, Trường Trung học Phổ thông Cầu Giấy, Trường Trung học Phổ thông Kim Liên đã tạo điều kiện cho tôi tiến hành các nghiên cứu và thực nghiệm khoa học của luận án. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban lãnh đạo và cán bộ Chi cục phòng chống TNXH Hà Nội, Ban lãnh đạo và cán bộ các Trung tâm Chữa bệnhGiáo dục- Lao động- Xã hội số 1,2,3,4,5,6 đã tạo điều kiện cho tôi tiến hành các nghiên cứu của luận án. Đào Minh Đức 5 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT SDMT : Sử dụng ma tuý THPT : Trung học phổ thông TNXH : Tệ nạn xã hội THCS : Trung học cơ sở CGN : Chất gây nghiện 6 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu............................................................................... 3. Khách thể nghiên cứu.............................................................................. 4. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 4 4 4 5. Giả thuyết khoa học................................................................................ 6. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................... 7. Phạm vi nghiên cứu................................................................................. 8. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 9. Đóng góp mới của luận án. ...................................................................... CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU NGUY CƠ SỬ DỤNG MA TÚY Ở HỌC SINH THPT................................................ 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề............................................................... 5 5 5 5 1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................. 1.1.2. Nghiên cứu tại Việt Nam.................................................................. 1.2. Sử dụng ma túy và nguy cơ sử dụng ma túy....................................... 1.2.1. Sử dụng ma túy................................................................................. 1.2.1.1. Khái niệm ma tuý.......................................................................... 1.2.1.2. Khái niệm sử dụng ma tuý............................................................. 1.2.1.3. Một số tác hại của sử dụng ma tuý................................................. 1.2.2. Nguy cơ sử dụng ma túy.................................................................. 1.2.2.1. Khái niệm nguy cơ........................................................................ 1.2.2.2. Khái niệm nguy cơ sử dụng ma tuý.............................................. 1.3. Đặc điểm tâm lý của học sinh trung học phổ thông và nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh trung học phổ thông............................ 1.3.1. Đặc điểm tâm lý của học sinh trung học phổ thông........................... 1.3.2. Nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh trung học phổ thông................ 6 7 7 7 14 21 21 21 22 24 25 25 31 36 36 42 7 1.3.2.1. Khái niệm nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh trung học phổ thông 42 1.3.2.2. Cấu trúc nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh trung học phổ thông 1.3.3. Biểu hiện của nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh THPT................ 43 47 1.3.3.1. Biểu hiện của các yếu tố tâm lý có thể ẩn chứa nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh THPT............................................................ 47 1.3.3.2. Biểu hiện của các yếu tố môi trường sống ở học sinh THPT........ 1.3.4. Các mức độ nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh THPT.................. 1.3.5. Một số yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh THPT........................................................................................ 50 1.3.5.1. Các yếu tố chủ quan ...................................................................... 1.3.5.1. Các yếu tố khách quan ................................................................. 53 55 1.4. Biện pháp kiểm soát nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh trung học phổ thông .................................................................................. 1.4.1. Các biện pháp phát triển và nâng cao khả năng tự phòng ngừa cho cá nhân...................................................................................... 1.4.2. Phát huy vai trò của gia đình............................................................ 1.4.3. Phát huy vai trò phát hiện và can thiệp sớm của nhà trường........... Tiểu kết chương 1...................................................................................... CHƯƠNG 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............. 2.1. Tổ chức nghiên cứu............................................................................. 2.1.1. Mục đích và nội dung nghiên cứu.................................................... 2.1.1.1. Mục đích nghiên cứu..................................................................... 2.1.1.2. Nội dung nghiên cứu..................................................................... 2.1.2. Chọn mẫu khách thể nghiên cứu..................................................... 2.1.3. Địa bàn nghiên cứu......................................................................... 2.1.4. Các bước tiến hành nghiên cứu....................................................... 2.2. Xây dựng thang đánh giá nguy cơ sử dụng ma túy ở học sinh THPT 2.2.1. Quy trình xây dựng công cụ nghiên cứu.......................................... 2.2.2. Thang đánh giá nguy cơ SDMT ở học sinh THPT........................... 2.3. Phương pháp nghiên cứu..................................................................... 2.3.1. Hướng tiếp cận nghiên cứu............................................................... 2.3.2. Các phương pháp nghiên cứu........................................................... Tiểu kết chương 2........................................................................................ 51 53 56 57 57 57 58 59 59 59 59 59 59 61 61 63 63 64 65 65 67 77 8 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ NGUY CƠ SỬ DỤNG MA TUÝ Ở HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG................................................................................. 3.1. Thực trạng nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh THPT........................ 3.1.1. Các yếu tố tâm lý của nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh THPT.... 3.1.2. Các yếu tố môi trường sống nguy cơ ở học sinh THPT.................... 3.1.3. Nghiên cứu sàng lọc về học sinh THPT có nguy cơ sử dụng ma tuý 3.1.3.1. Nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh THPT................................... 3.1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ SDMT của học sinh THPT... 3.2. Kết quả thực nghiệm trên các học sinh có nguy cơ SDMT.................. 3.2.1. Mô tả tóm tắt về đặc điểm nguy cơ sử dụng ma tuý của khách thể thực nghiệm................................................................................... 3.2.2. Kết quả tham vấn cá nhân................................................................ 3.2.3. Kết quả tập huấn nhóm..................................................................... 3.2.4. Kết quả phỏng vấn giáo viên ........................................................... Tiểu kết chương 3....................................................................................... KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................... 1. Kết luận .................................................................................................. 2. Kiến nghị ................................................................................................ Danh mục các bài báo đã công bố Tài liệu tham khảo Phụ lục 78 78 78 99 105 105 120 123 123 125 141 144 145 147 147 148 9 DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 1.1. Các cấu trúc phổ biến của nguy cơ sử dụng ma tuý ở lứa tuổi học sinh trung học phổ thông Bảng 2.1: Đặc điểm khách thể nghiên cứu Bảng 2.2. Cấu trúc thang đánh giá nguy cơ SDMT ở học sinh THPT Bảng 2.3: Độ tin cậy của bảng hỏi về các nội dung được nghiên cứu Bảng 3.1: Kết quả đánh giá về các yếu tố tâm lý của nguy cơ sử dụng ma tuý giữa học viên cai nghiện ma tuý và học sinh THPT Bảng 3.2: Biểu hiện về xu hướng ở học sinh THPT Bảng 3.3: Biểu hiện về tính cách ở học sinh THPT Bảng 3.4: Biểu hiện về khí chất ở học sinh THPT Bảng 3.5: Biểu hiện về định hướng giá trị ở học sinh THPT Bảng 3.6. Định hướng giá trị ở học sinh THPT Bảng 3.7: Nhu cầu ở học sinh THPT Bảng 3.8: Biểu hiện về hứng thú ở học sinh THPT Bảng 3.9. Nhận thức về ma tuý và phòng ngừa SDMT ở học sinh THPT Bảng 3.10: Năng lực học tập của học sinh THPT Bảng 3.11. Phân tích tương quan Pearson giữa các yếu tố tâm lý ở học viên đang cai nghiện tại các Trung tâm Bảng 3.12. Phân tích tương quan Pearson giữa các yếu tố tâm lý ở học sinh THPT Bảng 3.13. Kết quả đánh giá về các kiểu kết hợp của các yếu tố tâm lý ở học sinh THPT và học viên cai nghiện tại trung tâm Bảng 3.14: Kết quả phân tích về các yếu tố môi trường sống nguy cơ SDMT học sinh THPT và học viên cai nghiện tại trung tâm Bảng 3.15: Hoàn cảnh gia đình của học sinh THPT 10 Bảng 3.16: Nhóm bạn của học sinh THPT Bảng 3.17. Khu vực sinh sống của học sinh THPT Bảng 3.18. Tương quan Pearson giữa các yếu tố tâm lý cá nhân và các yếu tố môi trường sống nguy cơ SDMT ở học viên cai nghiện tại các Trung tâm Bảng 3.19. Tương quan Pearson giữa các yếu tố tâm lý cá nhân và các yếu tố môi trường sống nguy cơ SDMT ở học sinh THPT Bảng 3.20. Kết quả nghiên cứu về các biểu hiện và mức độ nguy cơ SDMT ở học sinh THPT và học viên cai nghiện tại trung tâm Bảng 3.21. Học sinh THPT có nguy cơ sử dụng ma tuý Bảng 3.22. Các yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ SDMT ở học sinh THPT Bảng 3.23. Mô tả nguy cơ sử dụng ma tuý ở học sinh tham gia thực nghiệm