Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ---------- PHẠM ANH TUẤN CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỰ ĐÁNH GIÁ TRONG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ---------- PHẠM ANH TUẤN CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỰ ĐÁNH GIÁ TRONG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Mã số : QUẢN LÝ GIÁO DỤC 62.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC G IÁO DỤC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1 - GS.TS PHẠM THÀNH NGHỊ 2 - TS PHẠM QUANG SÁNG HÀ NỘI, 2015 i LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh trân trọng cảm ơn: Lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Trung tâm đào tạo và Bồi dưỡng, các Quý thầy cô, các nhà khoa học của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. GS.TS Phạm Thành Nghị và TS Phạm Quang Sáng. Các thầy, các cô trong các hội đồng thi chuyên đề tiến sĩ, seminar luận án tiến sĩ, bảo vệ luận án cấp bộ môn, cấp Viện… Sở GD&ĐT Thái Bình, trường THPT Chu Văn An, các trường THPT khác trong tỉnh Thái Bình, bạn bè, đồng nghiệp của nghiên cứu sinh. Gia đình nghiên cứu sinh đã hƣớng dẫn, động viên, tạo điều kiện giúp đỡ nghiên cứu sinh hoàn thành luận án! Tác giả luận án Nghiên cứu sinh Phạm Anh Tuấn ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Phạm Anh Tuấn iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ……………………………………………………………………… 1 1. Lí do chọn đề tài …………………………………………………………. 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ………………………………………….. 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ……………………………………… 2 4. Nội dung và phạm vi nghiên cứu ………………………………………… 2 5. Giả thuyết khoa học ……………………………………………………… 3 6. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu ………………………………. 4 7. Nơi thực hiện nghiên cứu ……………………………………………....... 5 8. Luận điểm khoa học đƣa ra bảo vệ ………………………………………. 5 9. Những đóng góp mới của luận án ……………………………………….. 6 10. Bố cục của luận án ……………………………………………………… 6 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TỰ ĐÁNH GIÁ TRONG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề quản lý chất lƣợng và tự đánh giá trong quản lý chất lƣợng …………………………………………………………….. 1.1.1. Lịch sử hình thành, phát triển của quản lý chất lượng, tự đánh giá chất lượng …………………………………………………………………….. 1.1.2. Một số nghiên cứu về quản lý chất lượng , tự đánh giá chất lượng 1.1.3. Đóng góp của những công trình nghiên cứu đã có và một số v ấn đề đặt ra ……………………………………………………………………….. 7 7 7 8 10 1.2. Chất lƣợng và quản lý chất lƣợng trong trƣờng trung học phổ thông …. 12 1.2.1. Chất lượng ………………………………………………………... 12 1.2.2. Quản lý chất lượng ……………………………………………….. 15 1.2.3. Hệ thống đảm bảo chất lượng và các cấp độ quản lý chất lượng trong trường trung học phổ thông ……………………………………………. 1.3. Tự đánh giá và tự đánh giá trong đảm bảo chất lƣợng ở trƣờng trung học phổ thông …………………………………………………………………. 1.3.1. Khái niệm Tự đánh giá …………………………………………… 1.3.2. Tự đánh giá trong đảm bảo chất lượng ở trường trung học phổ thông ………………………………………………………………………….. 17 22 22 24 iv 1.3.3. Các điều kiện để thực hiện tự đánh giá ở trường trung học phổ thông trong đảm bảo chất lượng ……………………………………………. 1.4. Nội dung cơ bản của tự đánh giá trong đảm bảo chất lƣợng ở trƣờng trung học phổ thông …………………………………………………………… 27 32 1.4.1. Nội dung của tự đánh giá cấp trường ……………………………. 33 1.4.2. Nội dung tự đánh giá cấp bộ môn ……………………………….. 46 1.5. Một số yếu tố tác động tới tự đánh giá trong đảm bảo chất lƣợng ở trƣờng trung học phổ thông …………………………………………………… 1.5.1. Yếu tố bên ngoài nhà trường tác động trực tiếp lên hoạt động tự đánh giá ……………………………………………………………………….. 1.5.2. Một số yếu tố bên trong nhà trường tác động đến hoạt động tự đánh giá ……………………………………………………………………….. Kết luận chƣơng 1 …………………………………………………………….. CHƢƠNG 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA TỰ ĐÁNH GIÁ TRONG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 48 49 49 50 53 2.1. Tự đánh giá chất lƣợng ở trƣờng trung học trên thế giới ………………. 53 2.1.1. Tự đánh giá ở trường trung học của một số nước phát triển …….. 53 2.1.2. Tự đánh giá ở trường trung học phổ thông tại một số quốc gia đang phát triển ………………………………………………………………… 2.2. Tự đánh giá chất lƣợng ở trƣờng trung học phổ thông Việt Nam …….. 2.2.1. Sơ lược về tự đánh giá chất lượng ở trường phổ thông Việt Nam 2.2.2. Thực trạng tự đánh giá chất lượng ở trường trung học phổ thông Việt Nam qua nghiên cứu trường hợp điển hình ở Thái Bình ………………….. 2.3. Kinh nghiệm thế giới và các hạn chế trong tự đánh giá chất lƣợng ở trƣờng trung học phổ thông Việt Nam ………………………………………… 2.3.1. Kinh nghiệm thế giới cho hoạt động tự đánh giá ở trường trung học phổ thông Việt Nam ………………………………………………………. 2.3.2. Những hạn chế trong tự đánh giá chất lượng ở trường trung học phổ thông Việt Nam …………………………………………………………………… Kết luận chƣơng 2 ……………………………………………………………. 58 62 62 67 93 93 94 95 v CHƢƠNG 3 CÁC BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI TỰ ĐÁNH GIÁ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VIỆT NAM 3.1. Bối cảnh và nguyên tắc đề xuất biện pháp …………………………….. 3.1.1. Bối cảnh, thời cơ và thách thức đối với chất lượng và hoạt động tự đánh giá chất lượng ở các trường trung học phổ thông ……………………… 3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp …………………………..…… 97 97 97 100 3.2. Một số biện pháp đổi mới hoạt động tự đánh giá ở trƣờng trung học phổ thông ……………………………………………………………………… 3.2.1. Thực hiện quản lý chất lượng bên trong để tạo tiền đề cho tự đánh giá ……………………………………………………………………… 3.2.2. Hoàn thiện quy trình tự đánh giá để thực hiện tự đánh giá theo cấp độ đảm bảo chất lượng 102 102 106 3.2.3. Tăng cường các nguồn lực và thực hiện các nội dung tự đánh giá chất lượng được lựa chọn ở cấp trường ………………………….…………… 3.2.4. Thực hiện tự đánh giá cấp bộ môn ……………………………… 3.2.5. Nâng cao năng lực tự đánh giá cho đội ngũ cán bộ, giáo viên ….. 3.2.6. Tăng cường sự phối hợp và hỗ trợ giữa các trường trung học phổ thông trong việc tổ chức tự đánh giá.……………………………..…………… 112 117 118 121 3.3. Khảo nghiệm và thử nghiệm biện pháp đƣợc đề xuất …………………. 122 3.3.1. Khảo nghiệm về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp … 122 3.3.2. Thử nghiệm một số biện pháp được đề xuất…………………………. 125 Kết luận chƣơng 3 ………………….……………………………….………. 133 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ………………….…………………………….. 135 1. Kết luận ………………….……………………………….………………. 135 2. Kiến nghị ………………….……………………………….…………… 137 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ………………….…………… 139 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………….…………………. 140 PHỤ LỤC ………………….……………………………….…………………. 149 vi DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CBQL Cán bộ quản lý GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo KT Kinh tế XH Xã hội THPT Trung học phổ thông vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Tên bảng biểu, hình vẽ Trang Sơ đồ S1: Các cấp độ quản lý chất lƣợng .......................................................... 21 Bảng 1.1 Dấu hiệu, đặc điểm của tự đánh giá trong đảm bảo chất lƣợng ở trƣờng THPT ………………………………………………………………….. Bảng 1.2 So sánh các lĩnh vực cần phải tiến hành tự đ ánh giá giữa Việt Nam và các nhà khoa học nƣớc ngoài ……………………………………………… Bảng 2.1 Thực trạng tổ chức nhân sự, phân bổ thời gian, xác định nguồn kinh phí thực hiện của các trƣờng THPT ………………………………………… 25 34 79 Bảng 2.2 Kết quả thực hiện trình tự đánh giá t heo các lĩnh vực đƣợc lựa chọn 80 Bảng 2.3 Thực trạng viết báo cáo và chuẩn bị cho công bố kết quả ………… 82 Biểu đồ số 1 Sự quan tâm của cán bộ, giáo viên đối với chất lƣợng trƣờng THPT …………………………………………………………………………. 89 Sơ đồ S2: Quy trình tự đánh giá chất lƣợng môn học ……………………….. 110 Biểu đồ số 2: Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp ………. 123 Biểu đồ số 3: Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ………… 124 Bảng 3.1 Kết quả lấy ý kiến giáo viên dạy Sinh về chuẩn đầu ra, chuẩn đánh giá và quy trình đánh giá môn học …………………………………………… Bảng 3.2 Kết quả học tập môn Sinh học theo Chuẩn đánh giá đã xây dựng…. 130 131 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Thế kỉ XXI chứng kiến xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế diễn ra mạnh mẽ trên phạm vi toàn thế giới. Nền kinh tế thế giới đang chuyển dần từ kinh tế công nghiệp sang kinh tế hậu công nghiệp hay kinh tế tri thức nhờ sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ, nhất là sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng lƣới Internet. Đặc điểm nói trên cùng với quá trình phi tập trung hóa và đại chúng hóa giáo dục đã dẫn tới yêu cầu gia tăng về năng lực tự quản của các cơ sở giáo dục. Khi các năng lực này yếu kém, chất lƣợng giáo dục sẽ không đáp ứng yêu cầu đặt ra. Trong thực tế, giáo dục thế giới từng bƣớc chuyển dần từ nền giáo dục theo định hƣớng Nhà nƣớc sang nền giáo dục theo định hƣớng của thị trƣờng, nên sự cạnh tranh giữa các trƣờng học ngày càng trở nên quyết liệt. Quản lý chất lƣợng trở thành công cụ để tăng cƣờng chất lƣợng cho các trƣờng học. Tự đánh giá nhƣ là một mắt xích trong quá trình đảm bảo chất lƣợng đƣợc quan tâm nghiên cứu. Về phương diện lí luận: Tự đánh giá trong quản lý chất lƣợng, đặc biệt là trong đảm bảo chất lƣợng là vấn đề đƣợc nhiều nhà khoa học và giới quản lý ở các nƣớc phát triển quan tâm. Trên thế giới hiện nay tồn tại nhiều cách tiếp cận khái niệm chất lƣợng, nhiều cách đƣa ra khái niệm tự đánh giá… Lựa chọn khái niệm tự đánh giá, xây dựng khung lí luận cho hoạt động tự đánh giá (đặc biệt là xác định vị trí, vai trò của tự đánh giá; điều kiện, nội dung tự đánh giá) để chất lƣợng trƣờng THPT đƣợc nâng lên sau khi tiến hành tự đánh giá là vấn đề cần nghiên cứu, làm rõ. Tuy nhiên, những vấn đề nêu trên hoặc chƣa đƣợc nghiên cứu, hoặc chƣa đƣợc nghiên cứu sâu ở Việt Nam. Về phương diện thực tiễn: Thực tiễn tự đánh giá trong quản lý chất lƣợng ở trƣờng THPT cho thấy: Các trƣờng phổ thông ở Hoa Kì, Cộng hòa Scotlen – Vƣơng quốc Anh và một số quốc gia khác nhƣ Cộng hòa Croatia; Cộng hòa Slovenia… trong đó có một số nƣớc cũng đang trong quá trình chuyển đổi nhƣ Việt Nam đã quan tâm, thực hiện việc tự đánh giá trong đảm bảo chất lƣợng. Trƣờng học ở các quốc gia này đã chủ động trong việc quản lý, tổ chức hoạt động tự đánh giá nhƣ: xác định mục tiêu chất lƣợng, xây dựng chuẩn chất lƣợng, xác định các quy trình chất lƣợng; thực hiện các quy trình chất lƣợng; tự đánh giá theo chuẩn và quy trình… Ở Việt Nam, các trƣờng THPT bƣớc đầu đã quan tâm tới tự đánh giá chất lƣợng nhà trƣờng. Nhƣng hoạt động tự đánh giá mà các trƣờng THPT đang tiến hành có là một bộ phận của đảm