Nội dung

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HƯƠNG LAN NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG SÁCH GIÁO KHOA BẬC TIỂU HỌC (SO SÁNH SÁCH TIẾNG ANH TIỂU HỌC Ở SINGAPORE VÀ SÁCH TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC Ở VIỆT NAM) LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC HÀ NỘI - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HƯƠNG LAN NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG SÁCH GIÁO KHOA BẬC TIỂU HỌC (SO SÁNH SÁCH TIẾNG ANH TIỂU HỌC Ở SINGAPORE VÀ SÁCH TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC Ở VIỆT NAM) Ngành: Ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu Mã s ố: 9 22 02 41 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC GS.TS. NGUYỄN VĂN HIỆP HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình của riêng tôi. Các số liệu, kết quả được nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình khoa học nào. Tác giả luận án Nguyễn Thị Hương Lan MỤC LỤC MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN ............................................................................................................................ 9 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................... 9 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ngữ pháp chức năng hệ thống, nghiên cứu thể loại và ngôn ngữ đánh giá .................................................................................. 9 1.1.2. Các công trình nghiên cứu Ngôn ngữ đánh giá trong tiếng Việt ........12 1.1.3. Các công trình nghiên cứu sách giáo khoa tiếng Việt bậc tiểu học ....14 1.2. Cơ sở lý luận.......................................................................................................14 1.2.1. Lý thuyết ngôn ngữ học chức năng hệ thống ..........................................14 1.2.2. Bộ công cụ đánh giá ......................................................................................20 1.2.3. Lý thuyết về thể loại ......................................................................................43 Chương 2: NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG SÁCH TIẾNG ANH TIỂU HỌC Ở SINGAPORE VÀ SÁCH TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC Ở VIỆT NAM PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG ................................................................................63 2.1. Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “thái độ” hiển ngôn trong sách ti ếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam .........................63 2.1.1. Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “tác động” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam.........................................64 2.1.2. Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “phán xét hành vi” trong sách ti ếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt ở Việt Nam.........................................76 2.1.3. Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “đánh giá sự vật hiện tượng” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ......82 2.2. Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “thái độ” hàm ngôn trong sách ti ếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam .........................86 2.3. Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “thang độ” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ............................................90 2.3.1. Biện pháp thể hiện “thang độ” hiển ngôn trong sách ti ếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam.........................................91 2.3.2. Biện pháp thể hiện “thang độ” hàm ngôn trong sách ti ếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam .................................97 Chương 3: NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG SÁCH TIẾNG ANH TIỂU HỌC Ở SINGAPORE VÀ SÁCH TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC Ở VIỆT NAM PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH................................................................................... 108 3.1. Mục tiêu chương trình tiếng Anh ở Singapore và tiếng Việt ở Việt Nam .................................................................................................................................... 108 3.1.1. Mục tiêu chương trình tiếng Anh ở Singapore ................................... 108 3.1.2. Mục tiêu chương trình tiếng Việt ở Việt Nam .................................... 110 3.2. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Chuyện ngụ ngôn” trong sách ti ếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ............. 110 3.2.1. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Chuyện ngụ ngôn” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore..................................................................................... 111 3.2.2. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Chuyện ngụ ngôn” trong sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ...................................................................................... 113 3.3. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tường thuật” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ...................... 115 3.3.1. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tường thuật” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore.............................................................................................. 115 3.3.2. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tường thuật” trong sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ............................................................................................... 120 3.4. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tự sự - Chuyện thần thoại” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam........................................................................................................................... 120 3.4.1. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tự sự - Chuyện thần thoại” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore ................................................................. 121 3.4.2. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tự sự - Chuyện thần thoại” trong sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam .................................................................. 125 3.5. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tự sự - Sự tích” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ...................... 129 3.5.1. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tự sự - Sự tích” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore..................................................................................... 130 3.5.2. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tự sự - Sự tích” trong sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ...................................................................................... 134 3.6. Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tin tức” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore và sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam .............................. 136 3.6.1 Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tin tức” trong sách tiếng Anh tiểu học ở Singapore ...................................................................................................... 136 3.6.2 Ngôn ngữ đánh giá trong thể loại “Tin tức” trong sách tiếng Việt tiểu học ở Việt Nam ....................................................................................................... 142 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 149 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ .............................. 153 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 144 PHỤ LỤC ....................................................................................................................... 167 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Trong luận án có một số từ ngữ được lặp lại nhiều lần, chúng tôi viết tắt theo quy ước sau: 1.1. Trong các chương nội dung: - NHCNHT: ngôn ngữ học chức năng hệ thống - KĐG: khung đánh giá - NNĐG: ngôn ngữ đánh giá - TĐ: tác động - PXHV: phán xét hành vi - SVHT: sự vật hiện tượng - SGK: sách giáo khoa - E1: ngữ liệu 1 trong sách tiếng Anh - V1: ngữ liệu 1 trong sách tiếng Việt - tr.: trang 1.2. Trong phần tài liệu tham khảo: - NXB: Nhà xuất bản - ĐH: Đại học - KHXH: Khoa học xã hội - SP: Sư phạm - GD: Giáo dục - GD & ĐT: Giáo dục và Đào tạo - HN: Hà Nội - TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Dựa theo hệ thống tác động (Thu, 2013)..................................... 25 Bảng 1.2: Ví dụ từ vựng hiện thực hóa tác động (Derewianka, 2011) .......... 25 Bảng 1.3: Ví dụ về nguồn từ vựng hiện thực hóa phán xét hành vi .............. 27 Bảng 1.4: Dựa theo hệ thống đánh giá sự vật hiện tượng (Thu, 2013).......... 29 Bảng 1.5: Ví dụ về thể loại văn bản quá trình thực hiện (procedural genre) (Humphrey et all, 2012:185) ..................................................................... 44 Bảng 1.6: Nhóm thể loại kể chuyện (Martin và Rose 2007a: 47) ................. 46 Bảng 1.7: Ví dụ về thể loại văn bản tường thuật (Shanghai, 2010:42).......... 48 Bảng 1.8: Ví dụ về thể loại văn bản giãi bày cảm xúc (Shanghai, 2010:47) . 51 Bảng 1.9: Ví dụ về thể loại văn bản phản hồi nhân vật................................ 52 (Martin và Rose 2007a:62-63) ................................................................... 52 Bảng 1.10: Ví dụ về thể loại văn bản giãi bày cảm xúc ............................... 54 (Martin và Rose 2007a:64) ........................................................................ 54 Bảng 1.11: Ví dụ về thể loại văn bản tự sự (Shanghai, 2007:51) ................. 57 Bảng 1.12: Ví dụ về thể loại văn bản chuyện tin tức (Humphrey et all, 2012:198) ................................................................................................. 59 Bảng 1.13: Ví dụ về thể loại “lịch sử - tiểu sử” (Martin và Rose, 2007:102) 61 Bảng 2.1: Tỷ lệ các loại “thái độ” trong sách tiếng Anh .............................. 64 Bảng 2.2: Tỷ lệ các loại “thái độ” trong sách tiếng Việt .............................. 64 Bảng 2.3: Tỷ lệ các nhóm trong giá trị “tác động” trong sách tiếng Anh ...... 65 Bảng 2.4: So sánh tỷ lệ các nhóm trong giá trị “tác động” trong sách tiếng Việt .......................................................................................................... 65 Bảng 2.5: Ví dụ từ vựng thể hiện “mong muốn” trong sách tiếng Anh và tiếng Việt .......................................................................................................... 66 Bảng 2.6: So sánh hiện thực hóa “mong muốn” trong sách tiếng Anh và tiếng Việt. ......................................................................................................... 67 Bảng 2.7: Người thể hiện “mong muốn” trong sách tiếng Anh...................... 68 Bảng 2.8: Người thể hiện “mong muốn” trong sách tiếng Việt ...................... 72 Bảng 2.9: Tỷ lệ các nhóm trong giá trị “phán xét hành vi” trong sách tiếng Anh .......................................................................................................... 76 Bảng 2.10: Tỷ lệ các nhóm trong giá trị “phán xét hành vi” trong sách tiếng Việt .. 76 Bảng 2.11: Tỷ lệ các loại “khả năng” trong sách tiếng Anh và tiếng Việt .... 77 Bảng 2.12: Nhân vật được phán xét trong sách tiếng Anh............................. 78 Bảng 2.13: Nhân vật được phán xét trong sách tiếng Việt ............................. 81 Bảng 2.14: Tỷ lệ các nhóm trong giá trị “đánh giá SVHT” trong sách tiếng Anh .......................................................................................................... 83 Bảng 2.15: Tỷ lệ các nhóm trong giá trị “đánh giá SVHT” trong sách tiếng Việt .......................................................................................................... 83 Bảng 2.16: Tỷ lệ biện pháp hiện thực hóa thái độ hàm ngôn ................................... 89 Bảng 2.17: Mức độ nghĩa đánh giá ............................................................ 90 Bảng 2.18: Tỷ lệ giữa hai loại “thang độ” .................................................. 91 Bảng 2.19: Tỷ lệ biện pháp thể hiện “thang độ” hiển ngôn.......................... 91 Bảng 2.20: Tỷ lệ yếu tố “cường độ”........................................................... 92 Bảng 2.21: Tỷ lệ yếu tố “lượng hóa”.......................................................... 97 Bảng 3.1: Ngôn ngữ đánh giá trong bài đọc The Fox and the Crow (E1.3) .112 Bảng 3.2: Ngôn ngữ đánh giá trong bài đọc Cuộc chạy đua trong rừng (E1.3) ..114 Bảng 3.3: Ngôn ngữ đánh giá trong bài đọc Adventures in space (E4.3) .....116 Bảng 3.4: Ngôn ngữ đánh giá trong bài đọc Trên con tàu vũ trụ (V4.3) ......120 Bảng 3.5: Ngôn ngữ đánh giá trong bài đọc King Midas (E13.5) ………... 123 Bảng 3.6: Ngôn ngữ đánh giá trong bài đọc Điều ước của vua Mi-đát (V13.5) ……………………………………………………………………………...126 Bảng 3.7: Ngôn ngữ đánh giá trong phân đoạn 1 bài đọc The Red Hill (E3.3) .130 Bảng 3.8: Ngôn ngữ đánh giá trong phân đoạn 2 bài đọc The Red Hill (E3.3) ..131 Bảng 3.9: Ngôn ngữ đánh giá trong phân đoạn 1 bài đọc Sự tích chú Cuội cung trăng (V3.3).....................................................................................134 Bảng 3.10: Ngôn ngữ đánh giá trong phân đoạn 2 bài đọc Sự tích chú Cuội cung trăng (V3.3).....................................................................................135