Nội dung

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ TÁ KHÁNH CHÍNH SÁCH CÔNG NGHIỆP Ở MỘT SỐ NƢỚC THÀNH VIÊN LIÊN MINH CHÂU ÂU TRONG NHỮNG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI Chuyên ngành : Kinh tế quốc tế Mã số : 62 31 01 06 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. GS. TS. Nguyễn Quang Thuấn 2. PGS. TS. Nguyễn An Hà HÀ NỘI – năm 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Đỗ Tá Khánh ii MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..........................................................................................iii DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................................... vi MỞ ĐẦU.......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của luận án ........................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................... 2 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 3 4. Phư ng pháp luận và phư ng pháp nghiên cứu ...................................................... 5 5. Những đ ng g p mới của Luận án .......................................................................... 8 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án ................................................................. 8 7. C cấu của luận án ................................................................................................... 9 CH NG I: T NG QUAN .......................................................................................... 10 1.1. Nghiên cứu ngoài nước ...................................................................................... 10 1.2. Nghiên cứu trong nước ....................................................................................... 18 1.3. Một số vấn đề đ t ra cho luận án ........................................................................ 23 CH NG 2: MỘT S VẤN ĐỀ LÝ LU N VÀ TH C TI N VỀ CH NH SÁCH C NG NGHIỆP Ở LI N MINH CHÂU ÂU ................................................................ 25 2.1. Khái niệm về chính sách công nghiệp .................................................................. 25 2.2. Một số loại hình chính sách công nghiệp .............................................................. 30 2.3. Chính sách công nghiệp chung ở Liên minh Châu Âu .......................................... 33 2.4. Một số nhân tố chính tác động đến hoạch đ nh chính sách công nghiệp quốc gia ở Liên minh Châu Âu ................................................................................................ 50 CH NG III: CH NH SÁCH C NG NGHIỆP Ở MỘT S N ỚC THÀNH VI N LIÊN MINH CHÂU ÂU ................................................................................................ 57 3.1. Chính sách công nghiệp ở Cộng h a Italia ......................................................... 57 3.2. Chính sách công nghiệp ở Cộng h a Pháp ......................................................... 75 3.3. Chính sách công nghiệp ở Vư ng quốc Anh ...................................................... 94 CH NG IV: MỘT S VẤN ĐỀ R T RA VÀ KHUYẾN NGH CH NH SÁCH CHO VIỆT NAM ......................................................................................................... 119 4.1. Một số vấn đề r t ra từ chính sách công nghiệp của Italia, Pháp và Vư ng Quốc Anh .......................................................................................................................... 119 4.2. Chính sách công nghiệp ở Việt Nam hiện nay...................................................... 132 4.3. Một số khuyến ngh chính sách cho Việt Nam................................................. 140 KẾT LU N .................................................................................................................. 144 DANH MỤC C NG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ............................................................ 148 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................ 149 iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AEC Cộng đồng Kinh tế ASEAN (ASEAN Economic Community) AFTA Khu vực mậu d ch tư do ASEAN (ASEAN Free Trade Area) ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) BIS Bộ Kinh doanh, Đổi mới và Kỹ năng (Department of Business, Innovation and Skills) ECB Ngân hàng Trung ư ng Châu Âu (European Central Bank) ECSC Cộng đồng Than và Thép Châu Âu (European Coal and Steel Community) EEC Cộng đồng Kinh tế Châu Âu (European Economic Community) ENEL C quan điện quốc gia (Ente Nazionale per L‟energia Elettrica) ENI C quan khí đốt quốc gia (Ente Nazionale Idrocarburi) EU Liên minh Châu Âu (European Union) FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment) FTA Khu vực thư ng mại tự do (Free Trade Area) GATT Hiệp đ nh chung về thuế quan và mậu d ch (General Agreement on Tariffs and Trade) GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) IRI Viện Tái thiết Công nghiệp (Istituto per la Ricostruzione Industriale) LNW Công ty đường sắt Luân Đôn và vùng Tây Bắc (London and North Western Railway) OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (Organisation for Economic Cooperation and Development) iv ONERA Văn ph ng Nghiên cứu Hàng không Quốc gia (Office National d‟e‟tudes et de recherches ae‟rospatiales) R&D Nghiên cứu và phát triển (Research and Development) SME Doanh nghiệp nhỏ và vừa (Small and Medium Enterprise) SOE Doanh nghiệp nhà nước (State-owned Enterprise) TPP Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dư ng (Trans-Pacific Partnership) HWTO Tổ chức Thư ng mại Thế giới (World Trade Organisation) v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Đ nh hướng phát triển công nghiệp của EU giai đoạn 2010-2020 ......43 Bảng 3.1: Tăng trưởng thực về thư ng mại hàng h a và d ch vụ của Italia ........71 Bảng 3.2: Giá tr gia tăng của ngành sản xuất công nghiệp Italia giai đoạn 20082012.....................................................................................................72 Bảng 3.3: Chính sách công nghiệp 2004 của Pháp ..............................................85 Bảng 3.4: 34 dự án trong Chư ng trình “Nước Pháp công nghiệp mới”.............87 Bảng 3.5: Giá tr gia tăng của ngành sản xuất công nghiệp của Pháp giai đoạn 2008-2012 ...........................................................................................90 Bảng 3.6: SME ở Pháp năm 2013 ........................................................................91 Bảng 3.7: Sản lượng xe đăng ký tại Pháp ............................................................93 Bảng 3.8: Các doanh nghiệp nhà nước lớn được tư nhân h a .............................99 Bảng 3.9: Tăng trưởng GDP thực của Vư ng quốc Anh, 2003-2010 ...............102 Bảng 3.10: Sự can thiệp của BIS theo chiều ngang và theo chiều dọc ..............105 Bảng 3.11: So sánh kinh tế các vùng trong giai đoạn bùng nổ 1992 - 2007 .....111 Bảng 3.12: Giá tr gia tăng của ngành sản xuất công nghiệp của Vư ng Quốc Anh giai đoạn 2009 - 2013 ...............................................................112 Bảng 3.13: Các chư ng trình tiếp cận vốn dành cho doanh nghiệp ..................115 Bảng 4.1: 10 nước sản xuất công nghiệp hàng đầu thế giới năm 2010 .............124 Bảng 4.2: Chỉ số cạnh tranh toàn cầu của Italia, Pháp và Vư ng quốc Anh .....126 Bảng 4.3: Chiến lược phát triển các nh m ngành ưu tiên đến năm 2020, tầm nhìn 2035 ...................................................................................................134 vi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Chính sách công nghiệp của EU ..........................................................36 Hình 2.2: Tỷ lệ sản xuất công nghiệp trong tổng Giá tr gia tăng của EU28 và của thế giới ..........................................................................................42 Hình 2.3: Phạm vi quyền lực của EU và các nước thành viên về công cụ chính sách công nghiệp .................................................................................49 Hình 3.1: 20 vùng của Italia .................................................................................65 Hình 3.2: Th phần hàng h a công nghiệp xuất khẩu trên thế giới ......................70 năm 2013 so với năm 2000 ..................................................................................70 Hình 3.3: Tăng trưởng GDP thực bình quân đầu người, 1996-2006 .................101 Hình 3.4: Sản lượng sản xuất công nghiệp và việc làm, 1990 – 2010...............109 Hình 3.5: Th phần của Vư ng Quốc Anh trong xuất khẩu toàn cầu (1980 2010) .................................................................................................110 Hình 3.6: Chênh lệch tăng trưởng giữa các vùng trước khủng hoảng tài chính 2008...................................................................................................111 Hình 4.1: D ng đầu tư trực tiếp nước ngoài từ Italia, Pháp và Vư ng quốc Anh giai đoạn 1992 – 2014.......................................................................125 Hình 4.2: C cấu GDP theo giá hiện hành phân theo thành phần kinh tế, giai đoạn 2011-2014 ................................................................................136 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Công nghiệp đ ng vai tr quan trọng trong chiến lược phát triển của mỗi quốc gia. Các nước công nghiệp đầu tiên trên thế giới chủ yếu nằm tại châu Âu, n i khởi nguồn của các cuộc cách mạng công nghiệp. Các quốc gia công nghiệp này đều c chính sách công nghiệp từ rất sớm, trong khoảng cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Trải qua quá trình phát triển, châu Âu ngày nay vẫn là n i tập trung nhiều nhất các quốc gia công nghiệp trên thế giới và c đến 4 trong số 7 nước công nghiệp phát triển nhất trên toàn thế giới. Trong thập niên cuối thế kỷ XX, với tiến trình liên kết châu Âu, Liên minh Châu Âu (EU) đã hình thành một chính sách công nghiệp chung dù đã c nhiều chính sách chung trong các lĩnh vực khác trước đ [46]. Chính sách công nghiệp chung của EU được đề cập trong Hiệp ước Maastricht 1991 và Hiệp ước Amsterdam 1998 đã mở đầu cho sự d ch chuyển từ chính sách theo chiều dọc (vertical) dựa nhiều vào sự can thiệp của nhà nước (phổ biến trong giai đoạn 1950 1980) sang chính sách theo chiều ngang (horizontal) với trọng tâm giảm sự can thiệp của nhà nước và tập trung vào xây dựng khung pháp lý và các chính sách c tác động lan tỏa, tạo nền tảng cho sự phát triển công nghiệp của EU trong thế kỷ XXI. Trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu nổ ra năm 2008 đã c tác động lớn tới EU và các nước thành viên. Cuộc khủng hoảng đang đ t ra một số vấn đề mang tính lý thuyết và thực tiễn cho việc hoạch đ nh chính sách, bao gồm chính sách công nghiệp, cho châu Âu cũng như nhiều khu vực và quốc gia khác. Việt Nam, dù hiện là một nước đang phát triển, đã đ t ra mục tiêu cho mình sẽ c bản trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020, dù b nghi ngờ về tính khả thi [7, tr.14]. Cuộc khủng hoảng tài chính thế giới 2008 và những bất ổn kinh tế vĩ mô trong nước đã mang đến cho Việt Nam những thách thức rất lớn 2 đ i hỏi phải vượt qua để đạt mục tiêu trên, như cấu tr c lại nền kinh tế, duy trì tăng trưởng, ổn đ nh kinh tế vĩ mô và th c đẩy sản xuất công nghiệp. Xét về g c độ hội nhập, Việt Nam đã tham gia ký kết thành lập nhiều khu vực thư ng mại tự do (FTA). Là một thành viên ASEAN, Việt Nam cũng đã tham gia sâu rộng vào tiến trình liên kết khu vực. Cộng đồng Kinh tế ASEAN đã được thành lập vào cuối năm 2015 cùng với các mục tiêu về phát triển công nghiệp trong trung hạn được đề cập trong Hiệp đ nh Khung ASEAN về hội nhập các ngành ưu tiên. Do đ , Việt Nam sẽ phải thực hiện các cam kết đã ký và đây sẽ là yếu tố quan trọng phải cân nhắc khi tiến hành cấu tr c lại nền kinh tế và hoạch đ nh chính sách kinh tế quốc gia. Trong những năm gần đây, nhiều cuộc thảo luận về chính sách công nghiệp ở Việt Nam và các công trình nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về phát triển công nghiệp cho Việt Nam đã được thực hiện. Các kinh nghiệm chủ yếu đến từ các nước Đông Á và các quốc gia đang phát triển mà chưa c nhiều các kinh nghiệm đến từ EU. Chính vì vậy, các nghiên cứu về chính sách công nghiệp ở các nước quốc gia công nghiệp phát triển ở EU sẽ bổ sung những kinh nghiệm và bài học cho quá trình hoạch đ nh chính sách công nghiệp ở Việt Nam, đ c biệt đ t trong bối cảnh ASEAN cũng đang hướng đến tiến trình liên kết khu vực ch t chẽ h n. Với bối cảnh thế giới mới và nhu cầu kinh nghiệm quốc tế phục vụ phát triển công nghiệp ở Việt Nam hiện nay, tôi quyết đ nh chọn đề tài: “Chính sách công nghiệp ở một số nước thành viên Liên minh Châu Âu trong những thập niên đầu thế kỷ XXI” làm luận án của mình. 2. Mục đích nghi n c u và nhiệm vụ nghi n c u Nghiên cứu này nhằm mục đích phân tích và đánh giá nội dung và kết quả đạt được của chính sách công nghiệp của Cộng h a Italia, Cộng h a Pháp và Vư ng quốc Anh trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, từ đ r t ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. 3 Để đạt được mục đích trên, luận án c các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau: + Làm rõ c sở lý luận và thực tiễn của chính sách công nghiệp ở ba quốc gia được nghiên cứu; + Làm rõ những nhân tố ảnh hưởng đến quá trình hoạch đ nh chính sách công nghiệp cũng như đánh giá kết quả thực hiện chính sách công nghiệp; + R t ra một số kinh nghiệm g p phần vào việc xây dựng và hoàn thiện chính sách công nghiệp tại Việt Nam. 3. Đối tƣợng nghi n c u và phạm vi nghi n c u - Đối tượng nghiên cứu của luận án: Đối tượng nghiên cứu của luận án là chính sách công nghiệp của ba quốc gia công nghiệp chủ chốt, thành viên của EU, gồm Vư ng quốc Anh, Pháp và Italia. Sự lựa chọn chính sách công nghiệp của ba quốc gia trên làm nghiên cứu trường hợp được dựa trên các lý do sau: + Vư ng quốc Anh đại diện cho mô hình th trường tự do (Anglo-Saxon) ở châu Âu. Đây là quốc gia đi tiên phong trong cách mạng công nghiệp từ thế kỷ XVII và được xem là quốc gia theo đuổi các chính sách tự do, trái ngược với chính sách bảo hộ của nhiều nước châu Âu lục đ a. M c dù không c n ở v trí dẫn đầu thế giới về công nghiệp như trong các thế kỷ trước, Vư ng quốc Anh ngày nay là một trong bảy nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới. + Trong khi đ , Cộng h a Pháp, lại được xem là một trong những đại diện tiêu biểu cho mô hình th trường xã hội ở châu Âu lục đ a. Tuy tham gia cách mạng công nghiệp muộn h n Vư ng quốc Anh nhưng Cộng h a Pháp đã nhanh ch ng trở thành một cường quốc công nghiệp. Chính sách công nghiệp của Pháp c sự can thiệp cao của nhà nước trong suốt chiều dài l ch sử phát triển công nghiệp, giống như Đức và một số nước châu Âu lục đ a khác. Ngày nay, cũng như Vư ng quốc Anh, Cộng h a Pháp là thành viên của nh m bảy nước công nghiệp phát triển nhất trên thế giới.