Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---------------- TRẦN HỒNG NHẠN NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ TÁC ĐỘNG CÁC NHÂN TỐ ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ - TRƯỜNG HỢP TỈNH BẮC NINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ HỌC HÀ NỘI, 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---------------- TRẦN HỒNG NHẠN NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ TÁC ĐỘNG CÁC NHÂN TỐ ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ - TRƯỜNG HỢP TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: THỐNG KÊ KINH TẾ Mã số: 9310101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: GS.TS PHẠM NGỌC KIỂM HÀ NỘI, 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng sự nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng Người hướng dẫn khoa học Tác giả luận án GS.TS. Phạm Ngọc Kiểm Trần Hồng Nhạn năm 2019 ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin trần trọng cảm ơn GS.TS. Phạm Ngọc Kiểm đã tận tâm, nhiệt tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm Nghiên cứu sinh và bảo vệ luận án Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, các Thầy Cô - Giảng viên Khoa Thống kê - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện thuận lợi về thời gian và truyền đạt kiến thức chuyên ngành nâng cao để tôi hoàn thành tốt luận án. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đến Ban lãnh đạo, các Cán bộ của Viện Đào tạo sau Đại học - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện về các thủ tục hành chính và hướng dẫn các quy trình thực hiện trong thời gian tôi làm nghiên cứu sinh tại Trường. Tôi xin gửi tấm lòng biết ơn sâu sắc đến Ba Mẹ và gia đình đã chia sẻ, động viên và tạo điều kiện hỗ trợ tôi trong suốt quá tình học tập tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã luôn ủng hộ tôi hoàn thành tốt luận án. Tác giả luận án Trần Hồng Nhạn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ................................................................... v DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG ANH .................................................................... v DANH MỤC ĐỒ THỊ ............................................................................................... vi DANH MỤC HÌNH ................................................................................................viii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án ........................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................... 4 4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 4 5. Những đóng góp khoa học của luận án .............................................................. 5 6. Kết cấu của luận án ............................................................................................. 5 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ ........................................................................................ 7 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ............................................................. 7 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về công nghiệp hỗ trợ ..................................... 11 1.2.1. Các quan điểm về công nghiệp hỗ trợ .......................................................... 11 1.2.2. Đặc điểm của công nghiệp hỗ trợ ................................................................ 19 1.2.3. Phân loại nhóm ngành công nghiệp hỗ trợ. .................................................. 21 1.3. Khái niệm, vai trò của phát triển công nghiệp hỗ trợ................................... 23 1.3.1. Khái niệm phát triển công nghiệp hỗ trợ ...................................................... 23 1.3.2. Vai trò phát triển công nghiệp hỗ trợ............................................................ 26 1.4. Thống kê các nhân tố tác động đến sự phát triển công nghiệp hỗ trợ ......... 28 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .......................................................................................... 34 CHƯƠNG 2 HỆ THỐNG CHỈ TIÊU THỐNG KÊ SỰ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ VÀ THỰC TRẠNG CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ BẮC NINH35 2.1. Hệ thống chỉ tiêu thống kê sự phát triển công nghiệp hỗ trợ ....................... 35 2.1.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống chỉ tiêu ........................................................ 35 2.1.2. Hệ thống chỉ tiêu thống kê ........................................................................... 36 2.2. Thực trạng và xu hướng phát triển công nghiệp hỗ trợ Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016. .............................................................................................................. 44 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 54 iv CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA CÁC NHÂN TỐ ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ ................................................................................................................... 55 3.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 55 3.1.1. Nghiên cứu định tính các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển công nghiệp hỗ trợ.......................................................................................................................... 55 3.1.2. Nghiên cứu định lượng sự tác động của các nhân tố đến sự phát triển công nghiệp hỗ trợ ......................................................................................................... 65 3.2. Kết quả nghiên cứu từ tỉnh Bắc Ninh ............................................................ 76 3.2.1. Thống kê mô tả mẫu .................................................................................... 76 3.2.2. Đặc điểm yếu tố đầu vào và thị trường đầu ra của mẫu ................................ 77 3.2.3. Kết quả kiểm định mô hình và các giả thuyết nghiên cứu............................. 78 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 101 CHƯƠNG 4 KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 102 4.1 Kiến nghị từ kết quả nghiên cứu .................................................................. 102 4.1.1. Đối với cơ quan quản lý ............................................................................. 102 4.1.2. Đối với doanh nghiệp................................................................................. 105 4.2. Kiến nghị với công tác thống kê hiện nay .................................................... 110 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 113 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 114 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................................... 117 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 118 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 127 v DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT STT Từ viết tắt Diễn giải tiếng việt 1 BHXH Bảo hiểm xã hội 2 BHYT Bảo hiểm Y tế 3 CNH - HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa 4 CNHT CNHT 5 DN Doanh nghiệp 6 DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa 7 KCN Khu công nghiệp 8 KPCĐ Kinh phí công đoàn 9 TCSĐ Tài sản cố định DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG ANH STT Từ viết tắt Diễn giải 1 AFTA ASEAN Free Trade Area 2 FDI Foreign Direct Investment 3 GDP Gross Domestic Product 4 JETRO Japan External Trade Organization 5 MNCs Multinational Corporation 6 ODA Official Development Assistance 7 PCI Provincial Competitiveness Index 8 TFP Total Factor Productivity 9 UNIDO United Nations Industrial Development Organization 10 VCCI Vietnam Chamber of Commerce and Industry 11 VDF Vietnam Developmenr Forum vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Chỉ số giá tiêu dùng (theo giá so sánh 2010) tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 20102016 ................................................................................................................ 38 Bảng 2.2: Số lượng DN CNHT phân theo nhóm ngành và theo loại hình doanh nghiệp của tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016 ......................................................... 45 Bảng 2.3: Cơ cấu số lượng DN CNHT phân theo nhóm ngành của tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016 .............................................................................................. 47 Bảng 2.4: Giá trị tăng thêm (theo giá so sánh 2010) ngành CNHT Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016 ....................................................................................................... 48 Bảng 2.5: Tốc độ tăng liên hoàn của giá trị tăng thêm và giá trị sản xuất ngành CNHT tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016 ............................................................... 49 Bảng 2.6: Hiệu suất sử dụng vốn của ngành CNHT tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016 ........................................................................................................................ 51 Bảng 2.7: Năng suất lao động (khả năng nguồn lực) của ngành CNHT tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010-2015 ....................................................................................... 51 Bảng 2.8: Thu nhập bình quân người lao động trong ngành CNHT Bắc Ninh giai đoạn 2010-2016 ....................................................................................................... 52 Bảng 3.1: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về sự phát triển CNHT ........................................................................................................................ 57 Bảng 3.2: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về yếu tố nguồn nhân lực chất lượng cao........................................................................................... 59 Bảng 3.3: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về nhân tố môi trường chính sách ....................................................................................................... 60 Bảng 3.4: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về nhân tố chính sách thuế ................................................................................................................. 60 Bảng 3.5: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về nhân tố dung lượng thị trường ........................................................................................................ 61 Bảng 3.6: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về yếu tố thông tin........ 62 Bảng 3.7: Tần suất xuất hiện các ý tưởng, các từ khóa liên quan về nhân tố trách nhiệm bảo vệ môi trường........................................................................................... 63 Bảng 3.8: Cơ cấu, số lượng doanh nghiệp CNHT tổng thể mẫu và tổng thể chung năm 2016 ................................................................................................................ 76 Bảng 3.9: Thị trường tiêu thụ sản phẩm của các doanh nghiệp CNHT .......................... 77 Bảng 3.10: Tỷ trọng các nguồn nguyên liệu đầu vào của các doanh nghiệp .................... 77 Bảng 3.11: Trình độ lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp CNHT trong mẫu tính đến thời điểm 31/12/2016........................................................................ 78 vii Bảng 3.12: Kết quả đánh giá độ tin cây của các nhân tố trên ........................................... 79 Bảng 3.13: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến KNLD ................................... 82 Bảng 3.14: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến TDLD .................................... 82 Bảng 3.15: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến MTCS.................................... 83 Bảng 3.16: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến CST ....................................... 83 Bảng 3.17: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến DLTT .................................... 84 Bảng 3.18: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến TT .......................................... 84 Bảng 3.19: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến TNBVMT ............................. 85 Bảng 3.20: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của biến PTCNHT ............................... 85 Bảng 3.21: Kết quả phân tích nhân tố khám phá đồng thời các biến................................ 86 Bảng 3.22. Bảng phân tích kết quả rút trích nhân tố......................................................... 87 Bảng 3.23: Kết quả ước lượng hồi quy giữa các biến quan sát trong từng biến tiềm ẩn . 90 Bảng 3.24: Kết quả chạy hồi quy mô hình lần 1 ............................................................... 91 Bảng 3.25: Tổng hợp kết quả chỉ số PCI Bắc Ninh giai đoạn 2007-2017........................ 94 Bảng 3.26: Thống kê mô tả ............................................................................................... 97 Bảng 3.27: Ma trận tương quan trong nội bộ các nhóm ................................................... 99 Bảng 3.28: Xem xét khả năng khác biệt của các biệt số đến các nhóm............................ 99 Bảng 3.29: Xem xét các biệt số trong mô hình ............................................................... 100 Bảng 4.1: Một số thông tin trong hệ thống cơ sở dữ liệu cần cung cấp trên trang web cho các doanh nghiệp ................................................................................... 111 viii DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Tăng tích tụ và tính cạnh tranh trong công nghiệp sản xuất linh kiện ................. 8 Hình 1.2. Công nghiệp hỗ trợ cho các ngành công nghiệp riêng biệt ................................ 12 Hình 1.3. Công nghiệp hỗ trợ dùng chung ......................................................................... 13 Hình 1.4: Các phạm vi của công nghiệp hỗ trợ .................................................................. 17 Hình 1.5: Mô hình nghiên cứu sơ bộ .................................................................................. 31 Hình 3.1: Mô hình nghiên cứu chính thức ......................................................................... 64 Hình 3.2: Giảm chi phí đơn vị trong CNHT ...................................................................... 66 Hình 3.3: Kết quả phân tích CFA (mô hình đo lường) ...................................................... 89