Nội dung

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN ĐĂNG PHÚ TỘI BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐÔNG NAM BỘ VIỆT NAM HIỆN NAY: TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ PHÒNG NGỪA Ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 9.38.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa Hà Nội - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài Luận án tiến sĩ là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu được sử dụng trong Luận án hoàn toàn được thu thập từ thực tế, chính xác, đáng tin cậy, có nguồn gốc rõ ràng, được xử lý trung thực khách quan, chưa từng được ai công bố ở đâu và trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án NGUYỄN ĐĂNG PHÚ DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân TAND : Tòa án nhân dân GS.TS : Giáo sư, Tiến sĩ PGS.TS : Phó Giáo sư, Tiến sĩ TNHH : Trách nhiệm hữu hạn GDP : Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) Nxb : Nhà xuất bản GTGT : Giá trị gia tăng XNK : Xuất nhập khẩu Cont’ : Container MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................................... 8 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................. 8 1.1.1. Tình hình nghiên cứu lý luận tội phạm học ...................................................... 8 1.1.2. Những nghiên cứu liên quan đến tội buôn lậu ................................................ 11 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................. 12 1.2.1. Tình hình nghiên cứu lý luận tội phạm học .................................................... 12 1.2.2. Tình hình nghiên cứu thực tế, cụ thể về phòng ngừa tình hình tội buôn lậu .. 15 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu........................................................................ 18 1.3.1. Những kết quả nghiên cứu mà luận án sẽ kế thừa và tiếp tục phát triển ............... 18 1.3.2. Những vấn đề đặt ra đối với việc nghiên cứu đề tài luận án .......................... 20 1.4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ............................................... 20 1.4.1. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 20 1.4.2. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................... 22 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 23 CHƯƠNG 2. TÌNH HÌNH TỘI BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐÔNG NAM BỘ VIỆT NAM ............................................................................................. 25 2.1. Khái quát lý luận về tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ .............................................................................................................................. 25 2.1.1. Khái niệm buôn lậu và tội buôn lậu ................................................................ 25 2.1.2. Khái niệm tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ..................... 27 2.2. Phần rõ (phần hiện) của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ..................................................................................................................... 31 2.2.1. Mức độ (thực trạng) của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ .............................................................................................................................. 31 2.2.2. Cơ cấu của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ .................... 35 2.2.3. Diễn biến của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ......... 48 2.2.4. Tính chất của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ....... 53 2.3. Phần ẩn của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ........ 70 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 85 CHƯƠNG 3. NGUYÊN NHÂN, ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐÔNG NAM BỘ VIỆT NAM ............................. 87 3.1. Khái quát lý luận về nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ........................................................................... 87 3.1.1. Khái niệm nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ................................................................................................... 87 3.1.2. Phân loại nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ................................................................................................... 90 3.2. Các nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ........................................................................................................... 93 3.2.1. Nguyên nhân, điều kiện về đặc điểm địa lý, tự nhiên...................................... 93 3.2.2. Nguyên nhân, điều kiện về kinh tế, xã hội ....................................................... 94 3.2.3. Nguyên nhân, điều kiện về văn hóa, giáo dục và tâm lý xã hội ...................... 97 3.2.4. Nguyên nhân, điều kiện về pháp luật ............................................................ 102 3.2.5. Nguyên nhân, điều kiện về quản lý xã hội..................................................... 104 3.2.6. Nguyên nhân, điều kiện về hạn chế trong hoạt động phòng ngừa .................... 108 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ...................................................................................... 113 CHƯƠNG 4. PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐÔNG NAM BỘ VIỆT NAM .................................................................. 115 4.1. Khái quát lý luận về phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ......................................................................................................... 115 4.1.1. Khái niệm, đặc điểm của phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ .......................................................................................................... 115 4.1.2. Nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ............................................................................................................................ 119 4.1.3. Chủ thể và biện pháp phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ .......................................................................................................... 121 4.2. Các giải pháp cụ thể phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ......................................................................................................... 128 4.2.1. Giải pháp hạn chế nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ từ đặc điểm địa lý, tự nhiên ............................................. 128 4.2.2. Giải pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện về kinh tế, xã hội của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ........................................................ 130 4.2.3. Giải pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện về văn hóa, giáo dục và tâm lý xã hội của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ....................... 134 4.2.4. Giải pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện về pháp luật của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ............................................................. 139 4.2.5. Giải pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện về tổ chức, quản lý của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ ........................................................ 141 4.2.6. Giải pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện về hạn chế trong hoạt động phòng ngừa tình hình tội buôn lậu của các chủ thể chuyên trách trên địa bàn miền Đông Nam Bộ .......................................................................................................... 143 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ...................................................................................... 147 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...................... 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 152 PHẦN PHỤ LỤC....................................................................................................... 1 PHẦN PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: KẾT QUẢ KHẢO SÁT……...……………………...………………..1 PHỤ LỤC 2: TÌNH HÌNH TỘI BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐÔNG NAM BỘ TỪ NĂM 2011 ĐẾN 2020......……………..………………………………….10 PHỤ LỤC 3: TỔNG HỢP CÁC LOẠI, TRỊ GIÁ HÀNG HÓA BUÔN LẬU, PHƯƠNG THỨC, THỦ ĐOẠN, THU LỢI BẤT CHÍNH TRONG MỘT SỐ VỤ ÁN BUÔN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐÔNG NAM BỘ TỪ NĂM 2011 ĐẾN 2020………………………………………………………………………………...47 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tiến trình đổi mới kinh tế, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập ngày càng sâu rộng với kinh tế thế giới của Đảng và Nhà nước ta, bên cạnh những thuận lợi cơ bản, chúng ta đang phải đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Một trong số đó là tình trạng buôn lậu diễn ra hết sức phức tạp cả về quy mô, tính chất lẫn phương thức, thủ đoạn hoạt động, ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất trong nước, gây thất thu ngân sách, thiệt hại đến những chủ thể làm ăn chân chính và người tiêu dùng. Khi nền sản xuất trong nước còn mất cân đối, sản phẩm sản xuất trong nước chưa đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng cả về số lượng, chất lượng và giá cả, cùng với những hạn chế trong quản lý kinh tế của nhà nước đã tạo điều kiện cho người buôn lậu không ngừng lợi dụng để thực hiện hành vi buôn lậu nhằm trục lợi. Miền Đông Nam Bộ nước ta gồm thành phố Hồ Chí Minh – là trung tâm kinh tế thương mại lớn nhất cả nước và các tỉnh Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu, Tây Ninh. Theo số liệu năm 2019, tổng dân số của miền Đông Nam Bộ là 17.828.907 người trên một diện tích 23.564,4 km², mật độ dân số là 706 người/km², chiếm 18,5% dân số cả nước.[95] Đây là khu vực kinh tế phát triển nhất Việt Nam, đóng góp hơn 2/3 thu ngân sách hàng năm, có tỷ lệ đô thị hóa 62,8%. Với những lợi thế quan trọng về biên giới đường thủy, đường hàng không và đường bộ để phát triển kinh tế, miền Đông Nam Bộ cũng là nơi có điều kiện thuận lợi để người buôn lậu khai thác, xâm phạm nghiêm trọng đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước. Trong thời gian qua, các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương ở miền Đông Nam Bộ đã có nhiều chủ trương, biện pháp tích cực chỉ đạo các cơ quan chức năng chủ động phòng ngừa, đấu tranh chống tội buôn lậu, tập trung triển khai nhiều biện pháp nhằm thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước như: Quyết định số 389/QĐ-TTg ngày 19/3/2014 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả; Nghị quyết số 111/2015/QH13 ngày 27/11/2015 của Quốc hội về hoạt động phòng, chống vi phạm pháp luật và tội phạm, hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân, của Tòa án nhân dân và hoạt động thi hành án năm 2016 và các năm tiếp theo; Nghị quyết số 41/NQ-CP 1 ngày 09/6/2015 của Chính phủ về việc đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới; Kế hoạch số 1239/KH-BCĐ389 ngày 13 tháng 12 năm 2017 về tăng cường hoạt động phòng, chống buôn lậu, sản xuất, kinh doanh phân bón, thuốc bảo vệ thực vật giả, kém chất lượng; Chỉ thị số 17/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 19 tháng 6 năm 2018 về tăng cường đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng thuộc nhóm hàng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền; Quyết định số 195/QĐ-BCĐ ngày 23 tháng 3 năm 2020 của Ban chỉ đạo Quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả về việc ban hành quy chế tiếp nhận, xử lý tin báo về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Sự chỉ đạo tích cực của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương trong đấu tranh phòng chống tội buôn lậu ở miền Đông Nam Bộ đã góp phần phục vụ đắc lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội của vùng, phát huy được sức mạnh của hệ thống chính trị, khối đại đoàn kết toàn dân tham gia hoạt động phòng chống tội phạm, vi phạm pháp luật nói chung, tội buôn lậu nói riêng, đảm bảo trật tự an toàn xã hội. Tuy vậy, trong những năm qua trên địa bàn miền Đông Nam Bộ tình hình tội buôn lậu vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp, độ ẩn cao với tính chất, mức độ của hành vi phạm tội ngày càng nguy hiểm, tinh vi, có những vụ buôn lậu lớn, có tổ chức đường dây, có sự tiếp tay, giúp sức của một số cán bộ thoái hóa, biến chất trong các cơ quan nhà nước, trị giá hàng lậu lên đến hàng chục tỷ đồng, thậm chí hàng trăm tỷ đồng, xảy ra trong một thời gian dài mới bị phát hiện, điều tra, xử lý gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, an ninh trật tự trên địa bàn, làm giảm lòng tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị ở địa phương. Vì vậy tăng cường đấu tranh phòng, chống tội buôn lậu là một trong những nhiệm vụ hàng đầu trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung và miền Đông Nam Bộ nói riêng hiện nay. Để phòng ngừa hiệu quả hơn đối với tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, trước hết cần phải phân tích để làm sáng tỏ tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ; qua đó, xác định nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh tình hình tội buôn lậu trên địa bàn này và xây dựng hệ thống các giải pháp phòng ngừa phù hợp với đặc điểm của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ. 2 Từ những lý do đã nêu, nghiên cứu sinh chọn đề tài nghiên cứu “Tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ Việt Nam hiện nay: Tình hình, nguyên nhân và phòng ngừa” là yêu cầu cấp thiết, đáp ứng đòi hỏi về phát triển kinh tế xã hội ổn định trong giai đoạn hiện nay ở miền Đông Nam Bộ nói riêng và cả nước nói chung. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án Trên cơ sở đánh giá, phân tích tình hình tội buôn lậu, xác định nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, Luận án kiến giải hệ thống các biện pháp phòng ngừa tội buôn lậu phù hợp với đặc điểm và điều kiện của miền Đông Nam Bộ. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây cần phải thực hiện để đạt được mục đích nghiên cứu của đề tài luận án, đó là: Thứ nhất: Nghiên cứu lý luận và pháp luật, nhiệm vụ này bao gồm những hoạt động cụ thể như: tìm, thu thập và nghiên cứu những tài liệu lý luận về tội phạm học, về tình hình tội phạm, nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm và phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội buôn lậu nói riêng; nghiên cứu các quy định của pháp luật và những tài liệu khác liên quan đến tội buôn lậu và chính sách, chủ trương, kế hoạch phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ. Các nhiệm vụ cụ thể của phần này bao gồm: làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, những vấn đề lý luận về nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ và những vấn đề lý luận, pháp lý về phòng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ. Thứ hai: Nghiên cứu thực tế, bao gồm các hoạt động sau: Tìm, thu thập, xử lý, phân tích, so sánh những số liệu thống kê thường xuyên của một số cơ quan tư pháp, đặc biệt là số liệu thống kê xét xử sơ thẩm hình sự từ năm 2011 đến năm 2020 của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn bàn miền Đông Nam Bộ từ số liệu thống kê thường xuyên của Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Tìm, thu thập các bản án xét xử tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2020 và xử lý, phân tích, so sánh theo các tiêu chí tội phạm học cần thiết. 3