Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI HOÀNG VĂN THÀNH PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN NỢ XẤU TỪ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - NĂM 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI HOÀNG VĂN THÀNH PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN NỢ XẤU TỪ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Chuyên ngành Mã số : Luật kinh tế : 9 38 01 07 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Thị Ánh Vân 2. TS. Lê Đình Vinh HÀ NỘI - NĂM 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả được nêu trong Luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong Luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận án này. Tác giả luận án Hoàng Văn Thành LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới PGS. TS. Nguyễn Thị Ánh Vân – người hướng dẫn khoa học 1 và TS. Lê Đình Vinh – người hướng dẫn khoa học 2 đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo trong quá trình tác giả thực hiện luận án này. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới quý thầy cô trường Đại học Luật Hà Nội, các thầy cô đồng nghiệp tại Khoa Luật - Học viện Ngân hàng, cùng bạn bè, người thân và gia đình đã động viên, khuyến khích, giúp đỡ và có những chia sẻ quý báu để tác giả hoàn thành luận án này. Tác giả luận án Hoàng Văn Thành MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN DANH MỤC BẢNG BIỂU TRONG LUẬN ÁN LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 4 2.1. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 4 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................. 5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 5 3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................. 5 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 6 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 9 5. Những đóng góp mới của luận án ................................................................................ 10 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án ...................................................................... 11 7. Kết cấu của luận án...................................................................................................... 12 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN NỢ XẤU TỪ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG ....................................... 13 1.1. Khái quát về tình hình nghiên cứu ở trong và ngoài nước .......................................... 13 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước ........................................................................ 13 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước ........................................................................ 21 1.2. Đánh giá khái quát về tình hình nghiên cứu liên quan tới các nội dung cơ bản của luận án .................................................................................................................................... 29 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ............................................................ 36 1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 36 1.3.2. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................ 37 Kết luận chương 1 ........................................................................................................... 39 CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ MUA BÁN NỢ XẤU VÀ PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN NỢ XẤU TỪ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG ........ 41 2.1. Những vấn đề lý luận về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ................................................................................................................................ 41 2.1.1. Khái niệm nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ........................... 41 2.1.2. Khái niệm mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ............. 45 2.1.3. Đặc điểm mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng .............. 48 2.1.4. Vai trò của mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ............ 55 2.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ................................................................................................................... 58 2.2.1. Khái niệm pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ................................................................................................................................ 58 2.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ............................................................................................................... 63 2.2.3. Nội dung cơ bản của pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ................................................................................................................... 69 Kết luận chương 2 ........................................................................................................... 84 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN NỢ XẤU TỪ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM .......................................................... 86 3.1. Quy định về đối tượng mua bán ................................................................................ 86 3.1.1. Khái niệm nợ xấu................................................................................................... 86 3.1.2. Điều kiện để nợ xấu trở thành đối tượng mua bán .................................................. 90 3.1.3. Chuyển giao quyền và nghĩa vụ liên quan đến khoản nợ xấu .................................. 92 3.2. Quy định về chủ thể mua bán nợ xấu ........................................................................ 94 3.2.1. Bên bán nợ ............................................................................................................ 94 3.2.2. Bên mua nợ ........................................................................................................... 97 3.3. Quy định về phương pháp xác định giá mua bán nợ xấu ......................................... 115 3.3.1. Phương pháp xác định giá theo giá trị sổ sách của khoản nợ xấu .......................... 115 3.3.2. Phương pháp xác định giá theo giá trị thị trường của khoản nợ xấu ...................... 119 3.4. Quy định về phương thức mua bán nợ xấu .............................................................. 123 3.4.1. Phương thức thỏa thuận ....................................................................................... 123 3.4.2. Phương thức đấu giá ............................................................................................ 126 3.5. Quy định về công cụ thanh toán trong giao dịch mua bán nợ xấu ............................ 128 3.5.1. Thanh toán thông qua việc phát hành trái phiếu, trái phiếu đặc biệt ...................... 128 3.5.2. Thanh toán bằng tiền............................................................................................ 135 Kết luận chương 3 ......................................................................................................... 139 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN NỢ XẤU TỪ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ................................................................................................................... 141 4.1. Yêu cầu cơ bản của việc hoàn thiện pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ở Việt Nam giai đoạn hiện nay ................................................ 141 4.1.1. Đảm bảo sự phù hợp các quy định của pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng với chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước .... 141 4.1.2. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật về mua bán nợ xấu phù hợp với định hướng phát triển thị trường mua bán nợ ................................................................................................... 142 4.1.3. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật về mua bán nợ xấu trên cơ sở đa dạng hóa nguồn vốn và chủ thể tham gia vào mua bán nợ xấu........................................................................ 143 4.1.4. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật trên cơ sở đảm bảo sự độc lập trong việc điều hành chính sách tiền tệ quốc gia của Ngân hàng Nhà nước ..................................................... 144 4.1.5. Đáp ứng các yêu cầu hội nhập quốc tế và cam kết của Việt Nam trong lĩnh vực ngân hàng .............................................................................................................................. 145 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay ............................................. 146 4.2.1 Sửa đổi quy định về khái niệm nợ xấu quy định tại Thông tư 02/2013/TT-NHNN, sửa đổi, bổ sung tại Thông tư 09/2014/TT-NHNN ............................................................... 146 4.2.2. Sửa đổi quy định tại Điều 174, 175, 176 Luật Đất đai năm 2013 về quyền thu giữ tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất ............................................. 148 4.2.3. Bổ sung điều kiện về nguồn vốn tổ chức tín dụng được sử dụng để mua nợ xấu của các tổ chức tín dụng khác quy định tại khoản 3 Điều 5 Thông tư 09/2015/TT-NHNN.... 149 4.2.4. Sửa đổi quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định 53/2013/NĐ-CP nhằm tăng khả năng huy động vốn của VAMC .............................................................................................. 150 4.2.5. Bãi bỏ quy định về vốn pháp định và tiêu chuẩn, điều kiện đối với người quản lý của doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ mua bán nợ tại Nghị định số 69/2016/NĐ-CP ........... 152 4.2.6. Bãi bỏ quy định cho phép VAMC mua nợ xấu của tổ chức tín dụng theo giá trị sổ sách tại Nghị định số 53/2013/NĐ-CP ........................................................................... 153 4.2.7. Sửa đổi các quy định hạn chế của công cụ trái phiếu đặc biệt quy định tại Điều 21 Nghị định 34/2015/NĐ-CP và Khoản 9 Điều 1 Thông tư 14/2015/TT-NHNN ............... 156 4.2.8. Bổ sung quy định về bảo lãnh của Chính phủ hoặc Ngân hàng Nhà nước đối với trái phiếu, trái phiếu đặc biệt do VAMC phát hành .............................................................. 157 4.2.9. Bổ sung các trường hợp cho phép VAMC thanh toán bằng tiền khi mua nợ xấu của tổ chức tín dụng ............................................................................................................. 157 Kết luận chương 4 ......................................................................................................... 159 KẾT LUẬN CHUNG .................................................................................................... 161 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN 1 TỪ VIẾT TỪ VIẾT ĐẦY ĐỦ TẮT AMC Assets Management Company NGHĨA TIẾNG VIỆT CỦA TỪ VIẾT TẮT Công ty quản lý nợ 2 BCBS Basel Committee on Banking Ủy ban Basel về giám sát Supervision ngân hàng Bank for International Ngân hàng Thanh toán Quốc Settlements tế Vietnam Debt and Asset Công ty TNHH mua bán nợ Trading Corporation Việt Nam Indonesian Bank Restructuring Cơ quan tái cấu trúc ngân Agency hàng Indonesia STT 3 4 5 BIS DATC IBRA 6 IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế 7 KAMCO Korea Asset Management Corporation Công ty quản lý tài sản Hàn 8 NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 9 NHTM Ngân hàng thương mại 10 NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần 11 NHTMNN Ngân hàng thương mại nhà Quốc nước 12 NSNN Ngân sách nhà nước 13 PBoC People's Bank of China Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc 14 TAMC Thai Asset Management Corporation Công ty quản lý tài sản Thái Lan 15 TCTD Tổ chức tín dụng 16 VAMC Vietnam Assets Management Công ty quản lý tài sản của Company các tổ chức tín dụng Việt Nam DANH MỤC BẢNG BIỂU TRONG LUẬN ÁN STT TÊN BẢNG BIỂU TRANG 1 Bảng 1: Kết quả mua nợ xấu theo giá trị sổ sách của VAMC từ 118 2013 – 2017 2 Bảng 2. Kết quả mua nợ bằng trái phiếu đặc biệt từ năm 2013 2017 130 3 Bảng 3: Thống kê các ngân hàng nắm giữ trái phiếu đặc biệt 131 lớn đến ngày 31/12/2016 4 Bảng 4. Kết quả mua nợ bằng trái phiếu từ năm 2015 - 2017 135 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong nền kinh tế thị trường, mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các TCTD không còn là một hoạt động quá xa lạ. Đặc biệt trong những thập niên gần đây, khi nền kinh tế của nhiều quốc gia lâm vào tình trạng khủng hoảng, gây ra những tác động tiêu cực tới hoạt động của các doanh nghiệp nói chung và các TCTD nói riêng, kéo theo hậu quả là các khoản nợ xấu phát sinh từ hoạt động cấp tín dụng của các TCTD tăng cao. Trước thực trạng đó, giải pháp được Chính phủ các nước lựa chọn để giải quyết nhanh chóng và triệt để nợ xấu là tập trung đẩy mạnh hoạt động mua bán nợ xấu giữa TCTD (với tư cách là bên bán nợ) với các công ty mua bán nợ chuyên nghiệp hoặc các tổ chức, cá nhân có nhu cầu (với tư cách là bên mua nợ), qua đó từng bước xây dựng thị trường mua bán nợ tập trung. Hiện nay, ở Việt Nam, mua bán nợ nói chung và mua bán nợ xấu từ hoạt động cho vay của các TCTD nói riêng đã có sự phát triển rõ rệt trong thời gian qua. Tính từ thời điểm ngày 26/03/1988 với sự ra đời của Nghị định số 53/HĐBT, đánh dấu cho sự chuyển đổi của hệ thống ngân hàng ở Việt Nam theo mô hình hai cấp trong đó tách bạch chức năng quản lý nhà nước của NHNN và chức năng kinh doanh ngân hàng cho các TCTD đi kèm với việc trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về hoạt động kinh doanh, hệ thống ngân hàng đã có sự phát triển mạnh mẽ đóng góp quan trọng vào sự đi lên của đời sống kinh tế - xã hội của nước ta. Tuy nhiên, khi các TCTD, đặc biệt là các NHTM không ngừng cạnh tranh nhằm theo đuổi mục tiêu lợi nhuận đã kéo theo những hệ lụy khôn lường, đó chính là các khoản nợ xấu phát sinh ngày càng nhiều từ hoạt động cấp tín dụng của các TCTD. Đứng trước thực trạng đó, một trong những giải pháp được các TCTD lựa chọn đó là thành lập công ty mua bán nợ và khai thác tài sản (viết tắt là AMC). Tính từ thời điểm những năm 1999, 2000 khi các AMC – Vietcombank và AMC – Vietinbank ra đời đến thời điểm hiện nay, số lượng các AMC trực thuộc các TCTD đã tăng lên một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, sự tồn tại của các AMC này không phát huy hiệu quả thực sự do chủ yếu tập trung vào hoạt động mua bán nợ xấu trong nội bộ TCTD, ít có khả năng mua nợ xấu của các TCTD khác. Chính sự tồn tại của