Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP -------------------------------- BOUNCHOM BOUATHONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA MỘT SỐ MÔ HÌNH NÔNG LÂM KẾT HỢP TẠI TỈNH BOLIKHAMXAY NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP Hà Nội, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP -------------------------------- BOUNCHOM BOUATHONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA MỘT SỐ MÔ HÌNH NÔNG LÂM KẾT HỢP TẠI TỈNH BOLIKHAMXAY NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO Chuyên ngành: Lâm sinh Mã số: 62.62.02.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Phạm Xuân Hoàn 2. TS. Đỗ Anh Tuân Hà Nội, 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong đề tài luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác và không trùng lặp với các công trình khoa học đã được công bố. Các thông tin trích dẫn trong luận án đã được chỉ rõ nguồn gốc. Các hình, bảng biểu không ghi nguồn gốc là của tác giả. Tác giả Bounchom BOUATHONG ii LỜI CẢM ƠN Qua quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án Tiến sĩ, tác giả đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau Đại học, đặc biệt là sự giúp đỡ của các giáo viên hướng dẫn PGS.TS. Phạm Xuân Hoàn, TS. Đỗ Anh Tuân, các thầy cô giáo Bộ môn Lâm sinh và Bộ môn Nông lâm kết hợp trường Đại học Lâm nghiệp. Tác giả còn nhận được sự giúp đỡ của cán bộ lãnh đạo hai huyện Khămkợt và Bolikhăn, tỉnh Bolikhăm xay nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, lãnh đạo các cụm bản và tất cả người dân trong vùng nghiên cứu đã góp phần và tạo điều kiện thuận lợi trong việc thu thập và đánh giá số liệu. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về những giúp đỡ quý báu đó. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và cán bộ Sở nông lâm nghiệp tỉnh Boli khămxay. Cảm ơn các bạn đồng nghiệp Lào và Việt Nam đã chia sẻ và đóng góp những ý kiến quý báu trong quá trình thu thập và xử lý số liệu để hoàn thành luận án này. Đặc biệt xin cảm ơn gia đình, những người thân đã động viên giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu. Hà Nội, năm 2015 Tác giả Bounchom BOUATHONG iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Tên viết tắt CHDCND Lào NLKH ICRAF VAC SALT FAO IIRR KHKT ASEAN SEANAFE R-O R-VAC PRA CBA NDCM Lào PTCT UBND CHXHCN PTD HTCT MH NPV CPV BPV IRR BCR Ect R-V-C-Rg V-C-Rg R-V-Rg R-C-Rg C-Rg V-Rg R-Rg Nghĩa viết tắt Nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào Nông lâm kết hợp International Center for Research in Agroforestry Mô hình Vườn - Ao - Chuồng Sloping Agricultural Land-use Technologies Tổ chức nông lương thế giới International Institute for Rural Reconstruction Khoa học kỹ thuật Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á Southeast Asia Network for Agroforestry Education Trồng rừng kết hợp nuôi ong lấy mật Mô hình Rừng - Vườn - Ao - Chăn nuôi Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia Cost Benefit Analysis Đảng Nhân dân Cách mạng Lào Phương thức canh tác Ủy ban nhân dân Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Participartory Technology Development Hệ thống canh tác Mô hình Giá trị hiện tại của lợi nhuận ròng (Net Present Value) Giá trị hiên tại của chi phí (Cost Present Value) Giá trị hiện tại của thu nhập (Benefit Present Value) Tỉ lệ thu hồi vốn nội bộ (Internal Rate of Return) Tỷ suất giữa thu nhập và chi phí (Benefit to Cost Ratio) hiệu quả tổng hợp của mô hình nghiên cứu Mô hình Rừng - Vườn - Chăn nuôi - Ruộng Mô hình Rừng - Chăn nuôi - Ruộng Mô hình Rừng - Vườn - Ruộng Mô hình Rừng - Chăn nuôi - Ruộng Mô hình Chăn nuôi - Ruộng Mô hình Vườn - Ruộng Mô hình Rừng - Ruộng iv MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................... iii MỤC LỤC .......................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................... x PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1 1. Sự cần thiết của đề tài ...................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 3 2.1. Mục tiêu tổng quát: ................................................................................. 3 2.2. Mục tiêu cụ thể:....................................................................................... 3 3. Những đóng góp mới của luận án .................................................................... 3 3.1. Về phương diện lý luận: .......................................................................... 3 3.2. Về phương diện thực tiễn: ....................................................................... 3 4. Kết cấu của luận án.......................................................................................... 4 Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................... 5 1.1. Trên thế giới ................................................................................................. 5 1.1.1. Khái niệm và lịch sử phát triển NLKH ................................................. 5 1.1.2. Phân loại các hệ thống NLKH .............................................................. 8 1.1.3. Đánh giá hiệu quả của NLKH............................................................... 10 1.2. Nông lâm kết hợp ở Việt Nam ...................................................................... 12 1.2.1. Lịch sử và xu hướng phát triển NLKH ở Việt Nam .............................. 12 1.2.2. Phân loại NLKH ở Việt Nam................................................................ 15 1.2.3. Đánh giá hiệu quả của NLKH ở Việt Nam............................................ 17 1.3. Nông lâm kết hợp ở nước CHDCND Lào ..................................................... 19 1.3.1. Lược sử hình thành và phát triển NLKH ở Lào ..................................... 19 v 1.3.2. Quá trình hoàn thiện các chính sách liên quan đến phát triển NLKH ở nước CHDCNH Lào. ........................................................................................... 20 1.4. Một số nhận xét và bình luận ........................................................................ 22 Chương 2: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ-XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU.................................................................................................................... 23 2.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................ 23 2.1.1. Vị trí địa lý ........................................................................................... 23 2.1.2. Đặc điểm địa hình ................................................................................ 24 2.1.3. Đặc điểm thời tiết, khí hậu.................................................................... 25 2.1.4. Đặc điểm thổ nhưỡng ........................................................................... 26 2.1.5. Đặc điểm hệ thực vật, động vật............................................................. 27 2.2. Một số đặc điểm về kinh tế - xã hội .............................................................. 27 2.2.1. Kết cấu hạ tầng ..................................................................................... 27 2.2.2. Văn hóa - Giáo dục và Y tế................................................................... 28 2.2.3. Đặc điểm dân số và lao động ................................................................ 29 2.2.4. Tình hình sản xuất nông-lâm nghiệp ..................................................... 29 2.3. Một số đặc điểm cơ bản của huyện Bolikhan ................................................ 30 2.3.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 31 2.3.2. Điều kiện kinh tế-xã hội ....................................................................... 31 2.4. Một số đặc điểm cơ bản của huyện Khămkợt ................................................ 32 2.4.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 32 2.4.2. Điều kiện kinh tế-xã hội ....................................................................... 33 2.5. Một số cây trồng vật nuôi chính trong NLKH ............................................... 34 2.5.1. Cây trồng.............................................................................................. 34 2.5.2. Vật nuôi................................................................................................ 35 2.6. Một số nhận xét ............................................................................................ 37 2.6.1. Thuận lợi .............................................................................................. 37 2.6.2. Khó khăn .............................................................................................. 38 vi Chương 3: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................................................................................... 40 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 40 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 40 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 40 3.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................... 40 3.2.1. Đánh giá thực trạng và phân loại các mô hình NLKH tại khu vực nghiên cứu. ......................................................................................................... 40 3.2.2. Đánh giá hiệu quả của các mô hình NLKH được lựa chọn.................... 41 3.2.3. Phân tích thị trường sản phẩm NLKH chủ yếu...................................... 41 3.2.4. Đề xuất các giải pháp phát triển và nhân rộng các mô hình NLKH có hiệu quả: ..................................................................................................................... 41 3.3. Quan điểm và phương pháp luận nghiên cứu ................................................ 41 3.3.1. Quan điểm và phương pháp luận nghiên cứu ........................................ 41 3.3.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 42 Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN................................... 53 4.1. Đánh giá thực trạng và phân loại các mô hình NLKH tại khu vực nghiên cứu ..... 53 4.1.1. Đánh giá thực trạng sản xuất NLKH..................................................... 53 4.1.2. Phân loại các mô hình NLKH ............................................................... 55 4.1.3. Lựa chọn các mô hình NLKH điển hình..................................................... 60 4.2. Đánh giá hiệu quả các mô hình được lựa chọn tại huyện Bolikhan................ 66 4.2.1. Mô hình rừng - vườn - chăn nuôi - ruộng (R-V-C-Rg) .......................... 66 4.2.2. Mô hình Vườn-Chăn nuôi-Ruộng (V-C-Rg) ......................................... 73 4.2.3. Đánh giá hiệu quả tổng hợp của các mô hình NLKH tại huyện Bolikhan .... 79 4.3. Đánh giá hiệu quả các mô hình NLKH huyện Khamkot................................ 80 4.3.1. Mô hình Rừng-Vườn-Chăn nuôi-Ruộng (R-V-C-Rg) ........................... 80 4.3.2. Đánh giá hiệu quả mô hình Vườn-Chăn nuôi- Ruộng (V-C-Rg) tại huyện Khamkot.............................................................................................................. 87 vii 4.3.3. Đánh giá hiệu quả mô hình Rừng-Vườn-Ruộng (R-V-Rg) tại huyện Khamkot ............................................................................................................. 94 4.4. Phân tích thị trường sản phẩm NLKH chủ yếu .............................................. 101 4.4.1. Chuỗi hành trình các sản phẩm cây nông nghiệp .................................. 101 4.4.2. Chuỗi giá trị gia tăng các sản phẩm lâm nghiệp .................................... 107 4.4.3. Những thuận lợi và thách thức của thị trường các sản phẩm canh tác NLKH ................................................................................................................. 112 4.5. Đề xuất các giải pháp phát triển và nhân rộng các mô hình NLKH có hiệu quả cao ....................................................................................................................... 114 4.5.1. Những giải pháp về kỹ thuật ................................................................. 114 4.5.2. Những giải pháp về thị trường .............................................................. 115 4.5.3. Những giải pháp về thể chế chính sách ................................................. 115 KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................... 117 1. Kết luận ........................................................................................................... 117 2. Tồn tại ............................................................................................................. 118 3. Kiến nghị ......................................................................................................... 119 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1 Diện tích các loại rừng tại tỉnh 30 2.2 Cơ cấu sử dụng đất tại huyện Bolikhan 31 2.3 Hiện trạng sử dụng đất tại huyện Khamkot 33 3.1 Tổng số hộ điều tra tại các cụm bản của hai huyện Bolikhan và Khamkot 43 4.1 Tổng hợp mô hình canh tác tại các bản của huyện Bolikhan 57 4.2 Tổng hợp mô hình canh tác tại các bản của huyện Khamkot 59 4.3 Kết quả đánh giá tính phổ biến của các mô hình NLKH tại hai huyện Bolikhan và Khamkot 61 4.4 Phân tích lựa chọn các mô hình NLKH tại huyện Boilikhan 62 4.5 Phân tích lựa chọn các mô hình NLKH tại huyện Khamkot 63 4.6 Đặc điểm những mô hình được lựa chọn 64 4.7 Các thành phần chính trong cấu trúc mô hình được lựa chọn 65 4.8 Đánh giá hiệu quả kinh tế cây ngắn ngày mô hình R-V-C-Rg 66 4.9 Hiệu quả kinh tế cây dài ngày trong mô hình R-V-C-Rg 67 4.10 Hiệu quả kinh tế chăn nuôi mô hình R-V-C-Rg 68 4.11 Hiệu quả kinh tế thành phần mô hình R-V-C-Rg 69 4.12 Hiệu quả xã hội trong canh tác cây dài ngày mô hình R-V-C-Rg 71 4.13 Hiệu quả xã hội trong canh tác cây ngắn ngày mô hình R-V-C-Rg 71 4.14 Đánh giá hiệu quả môi trường mô hình R-V-C-Rg 72 4.15 Hiệu quả kinh tế nhóm cây ngắn ngày mô hình V-C-Rg 73 4.16 Hiệu quả kinh tế nhóm cây dài ngày trong mô hình V-C-Rg 74 4.17 Hiệu quả kinh tế chăn nuôi mô hình V-C-Rg hộ ông Buonnhu 75 4.18 Phân tích cơ cấu hiệu quả kinh tế thành phần mô hình V-C-Rg 75 4.19 Đánh giá hiệu quả xã hội của cây dài ngày mô hình V-C-Rg 77 4.20 Hiệu quả xã hội của cây ngắn ngày mô hình R-V-C-Rg 77 4.21 Đánh giá hiệu quả môi trường mô hình V-C-Rg 78 4.22 Đánh giá hiệu quả tổng hợp 2 mô hình NLKH tại huyện Bolikhan 79 4.23 Đánh giá hiệu quả kinh tế cây ngắn ngày mô hình R-V-C-Rg 81 4.24 Đánh giá hiệu quả kinh tế cây dài ngày tại mô hình R-V-C-Rg 84 4.25 Hiệu quả chăn nuôi trong mô hình R-V-C-Rg huyện Khamkot 83