Nội dung

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi, không sao chép. Các số liệu và kết quả trong luận án này là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Nghiên cứu sinh Nguyễn Mạnh Hùng ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i MỤC LỤC ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ ........................................................... vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Giới thiệu tóm tắt luận án ........................................................................................ 1 2. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 4 5. Dự kiến đóng góp mới về khoa học và thực tiễn .................................................... 4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................... 5 TỔNG QUAN VỀ CÁC NGHIÊN CỨU XÂY CHIẾN LƢỢC KINH DOANH TRONG NƢỚC VÀ TRÊN THẾ GIỚI ..................................................................6 A. Các công trình nghiên cứu ở nƣớc ngoài ............................................................... 6 B. Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc ........................................................................ 9 C. Khoảng trống nghiên cứu và xác định vấn đề cần giải quyết của đề tài .............. 11 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG CHIẾN LƢỢC SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP VẬN TẢI ............................................13 1.1. Tổng quan về doanh nghiệp vận tải ............................................................... 13 1.1.1. Khái quát về quá trình vận tải .........................................................................13 1.1.2. Khái niệm về doanh nghiệp vận tải .................................................................16 1.1.3. Phân loại doanh nghiệp vận tải ....................................................................... 19 1.1.4. Các chỉ tiêu khai thác ô tô khách ....................................................................19 1.2. Chiến lƣợc sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp ...................................... 22 1.2.1. Khái niệm, vai trò chiến lƣợc sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp ...........22 1.2.2. Phân loại chiến lƣợc sản xuất kinh doanh .......................................................25 1.2.3. Các giai đoạn và quy trình xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh trong doanh nghiệp .............................................................................................................26 1.3. Yêu cầu, nguyên tắc và mô hình xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp vận tải ................................................................................................. 30 1.3.1. Yêu cầu đối với chiến lƣợc sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp vận tải ...30 iii 1.3.2. Nguyên tắc xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp vận tải ...............................................................................................................................31 1.3.3. Mô hình và công cụ xây dựng chiến lƣợc .......................................................33 1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh ....... 42 1.4.1. Các yếu tố môi trƣờng .....................................................................................42 1.4.2. Nghiên cứu nội dung cơ bản của các yếu tố ảnh hƣởng đến xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp vận tải .................................................44 Kết luận chƣơng 1 54 Chƣơng 2: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG XÂY DỰNG CHIẾN LƢỢC SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM NÓI CHUNG VÀ DOANH NGHIỆP VẬN TẢI NÓI RIÊNG ....................................55 2.1. Tình hình kinh tế thế giới và Việt Nam những năm qua ................................... 55 2.1.1. Tình hình kinh tế thế giới ................................................................................55 2.1.2. Tình hình kinh tế Việt Nam ............................................................................56 2.2. Tình hình phát triển vận tải đƣờng bộ ................................................................ 57 2.2.1. Đánh giá kết quả hoạt động vận tải đƣờng bộ ................................................57 2.2.2. Thực trạng luồng vận tải hành khách tuyến cố định bằng đƣờng bộ ..............60 2.2.3. Thực trạng cơ sở vật chất vận tải đƣờng bộ ....................................................62 2.2.4. Thực trạng về các doanh nghiệp vận tải hành khách đƣờng bộ kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định ......................................................64 2.3. Thực trạng công tác xây dựng chiến lƣợc tại các doanh nghiệp vận tải Việt Nam........................................................................................................................... 69 2.3.1. Công tác nghiên cứu, xác định mục tiêu, nhiệm vụ của doanh nghiệp ...........69 2.3.2. Công tác nghiên cứu, lựa chọn chiến lƣợc trong doanh nghiệp ......................72 2.3.3. Công tác triển khai lựa chọn, chiến lƣợc trong doanh nghiệp ........................75 2.3.4. Đánh giá và điều chỉnh chiến lƣợc trong doanh nghiệp .................................76 2.4. Thực trạng xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp vận tải bằng ô tô ...................................................................................................... 78 2.5. Kinh nghiệm xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh trên thế giới và Việt Nam .................................................................................................................. 82 2.5.1. Một số mô hình lựa chọn chiến lƣợc phát triển doanh nghiệp trên thế giới và Việt Nam ...................................................................................................................82 iv 2.5.2. Bài học kinh nghiệm xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh ....................87 Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................92 Chƣơng 3: XÂY DỰNG CHIẾN LƢỢC SẢN XUẤT KINH DOANH CHO DOANH NGHIỆP VẬN TẢI VÀ ỨNG DỤNG CHO CÔNG TY CỔ PHẦN Ô TÔ KHÁCH HÀ TÂY ............................................................................................93 3.1. Xác định các yếu tố của chiến lƣợc sản xuất kinh doanh và đề xuất quy trình xây dựng chiến lƣợc cho doanh nghiệp vận tải........................................... 93 3.1.1. Xác định các yếu tố của chiến lƣợc sản xuất kinh doanh ...............................93 3.1.2. Đề xuất quy trình xây dựng chiến lƣợc cho doanh nghiệp vận tải .................93 3.2. Phân tích, dự báo nhu cầu và năng lực vận tải ........................................... 102 3.2.1. Phân tích thị trƣờng vận tải ...........................................................................102 3.2.2. Dự báo nhu cầu vận tải hành khách ..............................................................104 3.2.3. Phân tích năng lực của doanh nghiệp vận tải ................................................109 3.3. Ứng dụng phƣơng pháp luận xây dựng chiến lƣợc cho doanh nghiệp vận tải để xây dựng chiến lƣợc cho Công ty cổ phần ô tô khách Hà Tây ............... 111 3.3.1. Sứ mệnh của Công ty ....................................................................................111 3.3.2. Phân tích các đối thủ cạnh tranh ...................................................................112 3.3.3. Phân tích năng lực của Công ty và lựa chọn chiến lƣợc ...............................116 3.3.4. Sử dụng ma trận để xây dựng chiến lƣợc cho Công ty .................................117 3.3.5. Giải pháp thực hiện chiến lƣợc .....................................................................117 Kết luận chƣơng 3 .................................................................................................128 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................129 1. Kết luận .............................................................................................................. 129 2. Những đóng góp của luận án ........................................................................... 130 3. Hạn chế và hƣớng nghiên cứu tiếp theo của đề tài ........................................ 131 4. Kiến nghị ............................................................................................................ 131 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...............................134 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................1345 PHỤ LỤC ...............................................................................................................139 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông nam Á CBCNV Cán bộ công nhân viên CTCP Công ty cổ phần DN Doanh nghiệp DNVT Doanh nghiệp vận tải DVVT Dịch vụ vận tải GDP Tổng sản phẩm quốc nội GTVT Giao thông vận tải HS-SV Học sinh sinh viên HTX Hợp tác xã KT - XH Kinh tế xã hội KTQD Kinh tế quốc dân MTKD Môi trƣờng kinh doanh NSLĐ Năng suất lao động PTVT Phƣơng tiện vận tải SPVT Sản phẩm vận tải SXKD Sản xuất kinh doanh VTĐB Vận tải đƣờng bộ VTHH Vận tải hàng hóa VTHK Vận tải hành khách XHCN Xã hội chủ nghĩa vi DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ 1. Bảng Bảng 1.1. Phân loại doanh nghiệp vận tải .................................................................19 Bảng 1.2. Mô hình M/B ............................................................................................34 Bảng 2.1. Tăng trƣởng kinh tế thế giới 2011 – 2013 ..............................................555 Bảng 2.2. Dự báo tăng trƣởng GDP và lạm phát theo CPI .....................................566 Bảng 2.3. Tỷ trọng và tốc độ tăng trƣởng hành khách đƣờng bộ ...........................568 Bảng 2.4. Tỷ trọng và tốc độ tăng trƣởng vận tải hàng hoá đƣờng bộ .....................59 Bảng 2.5. Hiện trạng phân loại tuyến VTHK theo tuyến cố định theo cự ly ..........611 Bảng 2.6. Phân loại tuyến theo cự ly và tính chất điểm đầu – cuối ........................622 Bảng 2.7. Phân loại đƣờng bộ Việt Nam ................................................................622 Bảng 2.8. So sánh mật độ đƣờng bộ của một số quốc gia ......................................633 Bảng 2.9. Cấp kỹ thuật quốc lộ phân theo cấp ........................................................633 Bảng 2.10. Bảng thống kê bến xe khách tuyến cố định ..........................................644 Bảng 2.11. Hiện trạng doanh nghiệp vận tải khách theo khu vực ..........................644 Bảng 2.12. Hiện trạng phƣơng tiện VTHK tuyến cố định theo khu vực ................655 Bảng 2.13. Thống kê các doanh nghiệp vận tải ô tô năm 2011 ..............................800 Bảng 2.14. Ma trận SWOT .....................................................................................833 Bảng 2.15. Đánh giá mức độ thoả mãn yêu cầu .......................................................89 Bảng 2.16. Các tiêu chí lựa chọn so sánh các phƣơng án chiến lƣợc .....................900 Bảng 3.1. Ma trận phân tích môi trƣờng .................................................................988 Bảng 3.2. Thống kê dân số, tổng nhu cầu vận tải hành khách, GDP ....................1077 Bảng 3.3. Dự báo nhu cầu vận tải của các phƣơng thức vận tải hành khách tuyến cố định trên các hành lang chính ...............................................................................1099 Bảng 3.4. Chỉ tiêu phân tích tài chính cho mô hình M/B .....................................1166 2. Hình Hình 1.1. Mô hình tăng trƣởng của Marakon Associates và Zakon – BCG .............36 Hình 1.2. Ma trận khả năng sinh lời của Marakon Associates ...............................377 Hình 1.3. Tiến triển của thị phần và tỷ lệ tăng trƣởng tối đa ..................................388 3. Sơ đồ Sơ đồ 1.1. Quá trình vận tải theo quan điểm sản xuất ............................................133 Sơ đồ 1.2. Khái niệm về doanh nghiệp ...................................................................166 vii Sơ đồ 1.3. Quy trình xây dựng chiến lƣợc SXKD theo 3 giai đoạn ........................26 Sơ đồ 1.4. Quy trình 9 bƣớc xây dựng chiến lƣợc SXKD .......................................28 Sơ đồ 1.5. Quy trình 4 bƣớc của quá trình hoạch định chiến lƣợc SXKD ..............29 Sơ đồ 1.6. Mô hình đánh giá của Marakon Assosiater ..........................................355 Sơ đồ 1.7. Mô hình chiến lƣợc áp dụng trong các doanh nghiệp Nhật Bản ............41 Sơ đồ 1.8. Mô hình thực hiện chiến lƣợc thành công .............................................422 Sơ đồ 1.9. Môi trƣờng kinh doanh của doanh nghiệp .............................................423 Sơ đồ 2.1. Quá trình xây dựng chiến lƣợc thời kỳ kế hoạch hóa tập trung ............733 Sơ đồ 2.2. Ma trận BCG ..........................................................................................844 Sơ đồ 2.3. Ma trận Porter ........................................................................................847 Sơ đồ 2.4. Bộ ba chiến lƣợc, tổ chức, thực hiện .....................................................888 Sơ đồ 3.1. Quy trình xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp vận tải ......................................................................................................................944 Sơ đồ 3.2. Mối quan hệ các mức đánh giá năng lực DNVT ...................................977 Sơ đồ 3.3. Ma trận xác định chiến lƣợc theo các yếu tố ...........................................99 Sơ đồ 3.4. Ma trận xác định mục tiêu ...................................................................1011 Sơ đồ 3.5. Dự báo tổng nhu cầu vận tải hành khách tuyến cố định ......................1077 Sơ đồ 3.6. Ma trận BCG áp dụng cho Công ty .....................................................1155 Sơ đồ 3.7. Cơ cấu tổ chức của Công ty .................................................................1211 1 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu tóm tắt luận án Luận án nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và những kinh nghiệm trong công tác xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp vận tải nói riêng; đồng thời nghiên cứu và phân tích đặc điểm của ngành vận tải, những yếu tố ảnh hƣởng đến công tác xây dựng chiến lƣợc tại các doanh nghiệp vận tải ở Việt Nam. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án đã tổng hợp, phân tích yêu cầu, nguyên tắc và căn cứ để xây dựng chiến lƣợc cho doanh nghiệp vận tải, từ đó hình thành quy trình xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh và các giải pháp thực hiện chiến lƣợc đã lựa chọn. Đồng thời, để minh họa cho việc ứng dụng kết quả nghiên cứu cho các doanh nghiệp vận tải, luận án sử dụng thực tế của Công ty cổ phần ô tô khách Hà Tây để minh họa cho công tác xây dựng chiến lƣợc của một doanh nghiệp vận tải hành khách liên tỉnh bằng ô tô. 2. Lý do chọn đề tài Trong vài thập niên gần đây, Việt Nam đã từng bƣớc đổi mới nền kinh tế và đạt đƣợc những thành tựu rất quan trọng. Đóng góp vào những thành tựu đó là sự hình thành và phát triển các loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế quốc dân. Những năm qua, các doanh nghiệp này không chỉ tăng lên về số lƣợng mà đặc biệt còn tăng lên về chất lƣợng. Sau khi Việt Nam gia nhập tổ chức thƣơng mại thế giới (WTO), sự đóng góp của các doanh nghiệp này thực sự làm thay đổi diện mạo nền kinh tế Việt Nam. Thực hiện chính sách mở cửa để trở thành thành viên đầy đủ của WTO, Việt Nam chính thức tham gia vào thị trƣờng toàn cầu. Theo đó, tất cả các ngành sản xuất kinh doanh đều phải đối mặt với các thách thức từ thị trƣờng trong nƣớc và thị trƣờng quốc tế. Những thách thức, khó khăn đó đòi hỏi cần có sự đánh giá đầy đủ nhằm duy trì mức tăng trƣởng, nhằm phát triển bền vững cho doanh nghiệp và cho đất nƣớc. Trong đó, hoạch định và tổ chức triển khai chiến lƣợc đóng vai trò quan trọng hàng đầu đảm bảo cho quá trình phát triển của doanh nghiệp. Trên thế giới đã hình thành hệ thống lý luận cơ bản về hoạch định chiến lƣợc, chiến lƣợc kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, khi nghiên cứu xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh trong từng lĩnh vực, cần xem xét những yếu tố môi trƣờng kinh doanh đặc thù của mỗi 2 nƣớc để xây dựng quy trình và phƣơng pháp phân tích chiến lƣợc phù hợp. Xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh là một nhiệm vụ quan trọng hàng đầu và thƣờng xuyên đối với mọi doanh nghiệp. Một chiến lƣợc sản xuất kinh doanh đúng sẽ định hƣớng cho mọi hoạt động của doanh nghiệp hƣớng tới mục tiêu hiệu quả kinh doanh, ngƣợc lại có thể khiến cho hoạt động kinh doanh kém hiệu quả. Thực tế phát triển của các doanh nghiệp cho thấy vị trí dẫn đầu sẽ thuộc về công ty có chiến lƣợc sản xuất kinh doanh, có tầm nhìn chiến lƣợc và phƣơng pháp quản lý điều hành hiệu quả. Bởi lẽ, chiến lƣợc sản xuất kinh doanh là bộ phận quan trọng nhất trong toàn bộ công tác hoạch định của doanh nghiệp, giúp cho doanh nghiệp chuẩn bị tốt hơn để đối phó và làm chủ các diễn biến của thị trƣờng. Chiến lƣợc sản xuất kinh doanh còn giảm bớt rủi ro, tăng cƣờng khả năng mềm dẻo cần thiết của các doanh nghiệp trƣớc những diễn biến của môi trƣờng kinh doanh khi chúng xuất hiện, đảm bảo cho các kế hoạch không bị lạc hƣớng. Chính vì những lý do đó mà trong hoạt động kinh doanh của mình, các doanh nghiệp cần phải xây dựng cho mình một chiến lƣợc sản xuất kinh doanh phù hợp với từng điều kiện và hoàn cảnh cụ thể, đây chính là yêu cầu cần thiết đối với bất cứ một doanh nghiệp nào. Để thúc đẩy mục tiêu phát triển của lực lƣợng vận tải đƣờng bộ ổn định lâu dài và bền vững, theo hƣớng hiện đại đảm bảo an toàn với chất lƣợng dịch vụ ngày càng cao, các doanh nghiệp vận tải phải hoạch định chiến lƣợc sản xuất kinh doanh để khắc phục những tồn tại và hạn chế yếu kém. Ở Việt Nam, số lƣợng các doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số các doanh nghiệp (>90%) đã thu hút nguồn nhân lực tham gia ngày càng nhiều với mọi trình độ khác nhau. Tuy nhiên, nguồn nhân lực Việt Nam còn chịu ảnh hƣởng nặng nề của nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung kéo dài nhiều năm. Môi trƣờng kinh doanh liên tục thay đổi, cạnh tranh ngày càng gay gắt khi Việt Nam tham gia sâu và rộng hơn vào thị trƣờng toàn cầu. Do đó, đòi hỏi mỗi doanh nghiệp Việt Nam phải đề cao vai trò của hoạch định chiến lƣợc phát triển nói chung và chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho phù hợp với xu thế hội nhập. Trong lĩnh vực giao thông vận tải, Thủ tƣớng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 355/QĐ-TTg phê duyệt Điều chỉnh Chiến lƣợc nhằm định hƣớng phát triển toàn diện Ngành Giao thông vận tải ở Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Trong đó, tốc độ tăng trƣởng vận tải hành khách đƣờng bộ với sản lƣợng vận chuyển toàn ngành đạt 10,74%, sản lƣợng luân chuyển toàn ngành chiếm 10,89% là 3 một lƣu lƣợng lớn sử dụng vận tải đƣờng bộ. Tốc độ tăng trƣởng vận tải hàng hóa đƣờng bộ chiếm 11,1% sản lƣợng luân chuyển toàn ngành cũng sử dụng một lƣợng lớn nguồn nhân lực và hình thành cơ cấu mạng lƣới vận tải đƣờng bộ phong phú. Tổng cộng 258.200Km đƣờng bộ phân bố đều khắp đất nƣớc với 5266 tuyến vận tải hành khách tuyến cố định tạo ra mạng lƣới vận tải hành khách rộng khắp và đáp ứng nhu cầu đi lại của nhân dân. Theo số liệu thống kê của Tổng cục đƣờng bộ, đến năm 2013, cả nƣớc có 2681 doanh nghiệp vận tải hành khách và 586 các Hợp tác xã vận tải ô tô cùng với một số lƣợng lớn các hộ kinh doanh cá thể cung cấp 106.876 xe khách và 651.939 xe tải các loại, đa dạng về chủng loại nhằm thỏa mãn nhu cầu di chuyển của ngƣời dân. Với đòi hỏi chiến lƣợc phát triển toàn Ngành, mỗi doanh nghiệp vận tải cần xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh phù hợp nhằm đảm bảo cho sự phát triển bền vững trong môi trƣờng kinh doanh hiện nay và tƣơng lai. Tuy nhiên, vấn đề hoạch định chiến lƣợc của các doanh nghiệp vận tải Việt Nam chƣa đƣợc quan tâm đúng mức, còn mang tính kế hoạch ngắn hạn và chƣa bắt kịp với sự thay đổi của môi trƣờng kinh doanh. Nhƣ vậy, cần xuất phát từ môi trƣờng kinh doanh thực tế để vận dụng sáng tạo và phát triển phƣơng pháp hoạch định chiến lƣợc nhằm xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh đảm bảo tính hiện thực và hiệu quả cho các doanh nghiệp vận tải ở Việt Nam. Đây là một vấn đề nghiên cứu phức tạp, cần có cách tiếp cận khoa học để hình thành phƣơng pháp hoạch định chiến lƣợc phù hợp với đặc thù ngành và môi trƣờng kinh doanh vận tải ở Việt Nam. Với quan điểm nhƣ vậy, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp vận tải” là đề tài cho luận án tiến sĩ chuyên ngành Tổ chức và quản lý vận tải. Ngoài việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp vận tải nói chung và doanh nghiệp vận tải hành khách bằng xe ô tô nói riêng; luận án kỳ vọng tạo tiền đề thúc đẩy vận tải đƣờng bộ phát triển nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu nâng cao chất lƣợng phục vụ nhu cầu đi lại. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu quy trình, vận dụng và phát triển phƣơng pháp phân tích chiến lƣợc để xây dựng luận cứ khoa học và thực tiễn về xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh cho DNVT ở Việt Nam.