Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk.pdf (Luận án Tiến sĩ Kinh tế)

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THỊ HẢI YẾN TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI HỘ SẢN XUẤT CÀ PHÊ TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HUẾ - NĂM 2016 ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THỊ HẢI YẾN TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI HỘ SẢN XUẤT CÀ PHÊ TỈNH ĐẮK LẮK CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP MÃ SỐ: 62.62.01.15 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS PHAN THỊ MINH LÝ HUẾ - NĂM 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan Luận án tiến sĩ kinh tế này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong Luận án này hoàn toàn trung thực và chính xác. Tất cả sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận án này đã được cảm ơn và các thông tin trong Luận án đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Nguyễn Thị Hải Yến i LỜI CẢM ƠN Luận án này được thực hiện và hoàn thành tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới Cô giáo PGS.TS Phan Thị Minh Lý là người định hướng và hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ tôi trưởng thành trong công tác nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường, tôi đã nhận được sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của tập thể các Thầy, Cô giáo trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế, Phòng Sau đại học - Trường đại học Kinh tế Huế, Ban Đào tạo Sau đại học- Đại học Huế. Tôi xin ghi nhận và biết ơn sự đóng góp quý báu của các Thầy, Cô. Tôi xin trân trọng cám ơn Lãnh đạo các phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện CưMgar, huyện KrôngPắk, huyện CưKuin, Lãnh đạo các Ngân hàng thương mại và Ngân hàng Nhà nước tỉnh Đắk Lắk đã nhiệt tình hợp tác và giúp đỡ tôi thực hiện Luận án. Trong thời gian học tập và nghiên cứu, tôi cũng đã nhận được sự hỗ trợ và giúp đỡ tận tình từ Lãnh đạo Khoa Kinh tế và Ban Giám hiệu Trường Đại học Tây Nguyên, tôi xin trân trọng cám ơn. Để hoàn thành Luận án, tôi đã nhận được một phần kinh phí từ Đề án 911, tôi xin chân thành cảm ơn. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các đồng nghiệp, bạn bè và gia đình, đặc biệt là chồng và các con tôi, đã luôn kịp thời động viên, chia sẻ và tạo điều kiện tốt nhất giúp tôi hoàn thành Luận án của mình. Huế, ngày tháng năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Hải Yến ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 Từ viết tắt Agribank Đak Lak BIDV Đak Lak CNC CPR CT-UBND CTV DN DNVVN Đông Á Bank Dak Lak DS FCN HTX ICO IFAD IMF KT – XH MMTB NGOs NH CSXH NHNN NHTM NN&PTNT NQ/TW PTNT QĐ/BNN QĐ/UBND QĐ-TTg QĐ-TTg QH QTD Sacombank Dak Lak TCTD TCVM UBND USD Vietinbank Dak Lak Diễn giải Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Đắk Lắk Ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển Đắk Lắk Hội đồng cà phê quốc gia Cedula Produto Rural Chỉ thị - Uỷ ban nhân dân Cộng tác viên Doanh nghiệp Doanh nghiệp vừa và nhỏ Ngân hàng TMCP Đông Á Đắk Lắk Doanh số Liên đoàn cà phê Quốc gia Colombia Hợp tác xã Tổ chức cà phê quốc tế Quỹ phát triển nông nghiệp quốc tế Quỹ tiền tệ quốc tế Kinh tế xã hội Máy móc thiết bị Các tổ chức phi chính phủ Ngân hàng chính sách xã hội Ngân hàng Nhà nước Ngân hàng thương mại Nông nghiệp và phát triển nông thôn Nghị quyết/ trung ương Phát triển nông thôn Quyết định/Bộ nông nghiệp Quyết định/Uỷ ban nhân dân Quyết định - Thủ tướng chính phủ Quyết định - Thủ tướng chính phủ Quốc hội Quỹ tín dụng Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín Đắk Lắk Tổ chức tín dụng Tài chính vi mô Uỷ ban nhân dân Đô la Mỹ Ngân hàng TMCP Công thương Đắk Lắk iii DANH MỤC CÁC BẢNG Nội dung Trang Bảng 2.1: Một số chỉ tiêu về tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh Đắk Lắk ........ 52 Bảng 2.2: Mô tả các biến tác động đến năng suất cà phê nhân ......................... 63 Bảng 2.3: Đánh giá trình độ kiến thức nông nghiệp của hộ sản xuất cà phê .......... 64 Bảng 2.4: Mô tả các biến trong mô hình ........................................................... 66 Bảng 2.5: Ý nghĩa của các giá trị trung bình ..................................................... 67 Bảng 2.6: Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................ 68 Bảng 3.1: Điểm giao dịch của các NHTM được khảo sát trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk năm 2014 .................................................................................... 70 Bảng 3.2: Thông tin về người được khảo sát tại các Ngân hàng thương mại tỉnh Đắk Lắk ............................................................................................. 72 Bảng 3.3: Tình hình vay tín dụng ngân hàng của hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2010 – 2014 ................................................................ 76 Bảng 3.4: Nợ xấu và tỷ lê nợ xấu cho vay hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2010 - 2014 ............................................................................... 79 Bảng 3.5: Mục đích vay vốn của các hộ sản xuất cà phê trên địa bàn ................ 80 Bảng 3.6: Vốn tự có của các hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk ......................... 81 Bảng 3.7: Các hình thức đảm bảo nợ vay của hộ sản xuất cà phê..................... 83 Bảng 3.8: Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định cấp tín dụng .......................... 87 Bảng 3.9: Đặc điểm nhân khẩu học các nhóm hộ khảo sát ............................... 88 Bảng 3.10: Số lượng hộ sản xuất cà phê có vay vốn tại các NHTM ................... 90 Bảng 3.11: Kết quả phân tích bước một về khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của hộ sản xuất cà phê .............................................................. 93 Bảng 3.12: Kết quả phân tích bước hai mô hình Heckman ................................. 95 Bảng 3.13: Hình thức tiếp cận vốn tín dụng của nhóm hộ khảo sát .................... 97 Bảng 3.14: Phương thức tiếp cận vốn tín dụng của nhóm hộ khảo sát ............... 98 iv Bảng 3.15: Tỷ lệ vốn vay trên vốn đầu tư của các hộ sản xuất cà phê .............. 100 Bảng 3.16: Hiệu quả sử dụng vốn tín dụng của các hộ sản xuất cà phê ............ 101 Bảng 3.17: So sánh hiệu quả sử dụng vốn tín dụng theo nhu cầu....................... 103 Bảng 3.18: Kết quả hồi quy các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất cà phê nhân 103 Bảng 3.19: Biến động lao động cà phê trong nông nghiệp của tỉnh Đắk Lắk ... 106 Bảng 3.20: Tình hình sản xuất cà phê chứng chỉ bền vững tại Đắk Lắk ........... 107 Bảng 3.21: Ý kiến về khả năng hạch toán và quản lý vốn tín dụng của chủ hộ 111 Bảng 3.22: Hiệu quả sản xuất cà phê theo quy mô diện tích............................. 112 Bảng 3.23: Kết quả tạm trữ cà phê tỉnh Đắk Lắk .............................................. 118 Bảng 3.24: Kết quả cho vay tái canh cà phê của tỉnh Đắk Lắk ......................... 119 Bảng 3.25: Chất lượng đất trồng cà phê năm 2013 ........................................... 120 Bảng 3.26: Số lượt vay vốn của các hộ sản xuất cà phê năm 2014 ................... 125 v DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Quá trình tiếp cận tín dụng của hộ .................................................... 31 Sơ đồ 1.1: Nội dung nghiên cứu tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ................................................................................................ 32 Sơ đồ 1.2: Những nhân tố ảnh hưởng đến tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê. ................................................................................. 38 Sơ đồ 2.1: Khung phân tích tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ..... 55 Sơ đồ 2.2: Kích cỡ mẫu khảo sát NHTM tỉnh Đắk Lắk ..................................... 57 Sơ đồ 2.3: Kích cỡ mẫu khảo sát hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk ................... 58 Sơ đồ 2.4: Quy trình nghiên cứu luận án ............................................................ 60 Biểu đồ 3.1: Tình hình hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk vay tín dụng ngân hàng giai đoạn 2010 – 2014 ....................................................................... 75 Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ nợ xấu cho vay hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk .................... 78 Biểu đồ 3.3: Nhu cầu vay vốn tín dụng của hộ sản xuất cà phê năm 2014 ............. 91 Biểu đồ 3.4: Các lý do hộ sản xuất không nộp hồ sơ vay vốn ................................. 91 Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ số tiền được vay/Nhu cầu vay của hộ sản xuất cà phê .............. 92 Biểu đồ 3.6: Tỷ lệ hộ sản xuất cà phê được tập huấn qua các chương trình ......... 109 Biểu đồ 3.7: Cơ cấu lao động của hộ sản xuất cà phê theo trình độ văn hóa ...... 110 Biểu đồ 3.8: Hộ sản xuất cà phê tiếp cận với các nguồn tín dụng khác .............. 112 Biểu đồ 3.9: Những khó khăn của hộ sản xuất cà phê khi vay vốn ..................... 116 Biểu đồ 3.10: Giá cà phê tăng khi có chính sách tín dụng hỗ trợ .......................... 122 Hộp 4.1: Vai trò của kinh tế hộ còn lớn nhưng cần đặt trong sự liên kết ...... 140 vi MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ..................................................................................................................ii Danh mục các chữ viết tắt ......................................................................................... iii Danh mục các bảng .................................................................................................... iv Danh mục sơ đồ, hình, biểu đồ................................................................................... vi Mục lục ....................................................................................................................... vi PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1.Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 3 3.Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 4 5. Những đóng góp mới của luận án ........................................................................... 5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI HỘ SẢN XUẤT CÀ PHÊ .......................................................... 7 1.1. Cơ sở lý luận về tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ......................... 7 1.1.1. Khái niệm tín dụng, tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ................7 1.1.2. Đặc điểm của ngành cà phê ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ........................................................................................23 1.1.3. Nội dung tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ............................... 26 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ..35 1.2. Cơ sở thực tiễn hoạt động tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ....... 38 1.2.1. Kinh nghiệm thực tiễn trong hoạt động tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ở một số nước trên thế giới ....................................................................38 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam và tỉnh Đắk Lắk .........................46 Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 47 CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .... 50 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Đắk Lắk .............................. 50 2.1.1. Vị trí địa lý, địa hình, khí hậu, sông ngòi........................................................50 vii 2.1.2. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội .................................................................51 2.2. Tiếp cận nghiên cứu và khung phân tích tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ................................................................................................................ 54 2.2.1.Tiếp cận nghiên cứu .........................................................................................54 2.2.2.Khung phân tích tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ....................55 2.3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 56 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu ....................................................................................56 2.3.2. Phương pháp thu thập thông tin và số liệu ......................................................60 2.3.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu........................................................... 61 2.3.4. Phương pháp phân tích ....................................................................................61 Kết luận chương 2 ..................................................................................................... 68 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI HỘ SẢN XUẤT CÀ PHÊ TỈNH ĐẮK LẮK......................................................................... 70 3.1. Thực trạng tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk ......... 70 3.1.1. Tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng ....................................................................70 3.1.1.1. Cung ứng vốn tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk 70 3.1.1.2. Tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của hộ sản xuất cà phê ............................... 88 3.1.2. Sử dụng vốn tín dụng ngân hàng của hộ sản xuất cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ................................................................................................................................. 99 3.1.2.1. Về mặt kinh tế .................................................................................................. 99 3.1.2.2. Về mặt xã hội ................................................................................................. 105 3.2. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê ........................................................................................................ 109 3.2.1. Nhóm nhân tố về đặc điểm của hộ sản xuất cà phê ......................................110 3.2.2. Nhóm nhân tố về đặc điểm của NHTM .......................................................114 3.2.3. Nhóm nhân tố về chính sách của Chính phủ .................................................116 3.2.4. Các nhân tố khác ..........................................................................................120 3.3. Đánh giá chung thực trạng tín dụng ngân hàng đối với hộ sản xuất cà phê tỉnh Đắk Lắk ................................................................................................................... 122 viii