Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Thúc đẩy tăng trưởng bền vững về kinh tế ở vùng Đông Nam Bộ đến năm 2030.pdf (Luận án Tiến sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ LÝ HOÀI TÂN Tên đề tài: THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG VỀ KINH TẾ Ở VÙNG ĐÔNG NAM BỘ ĐẾN NĂM 2030 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2019 i VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ LÝ HOÀI TÂN THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG VỀ KINH TẾ Ở VÙNG ĐÔNG NAM BỘ ĐẾN NĂM 2030 Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9.31.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Lê Thanh Sang 2. GS.TS Nguyễn Trọng Hoài Năm 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Đỗ Lý Hoài Tân Tác giả luận án Đỗ Lý Hoài Tân ii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................................. ix MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG KINH TẾ VÙNG ........................... 6 1.1. Công trình nghiên cứu quốc tế ....................................................................................... 6 1.1.1. Công trình nghiên cứu về mô hình tăng trưởng kinh tế ....................................6 1.1.2. Công trình nghiên cứu về tăng trưởng vùng ...................................................13 1.1.3. Công trình nghiên cứu tăng trưởng bền vững về kinh tế ................................18 1.2. Công trình nghiên cứu trong nước ................................................................................ 25 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................................... 30 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG KINH TẾ VÙNG ................................................... 32 2.1. Một số khái niệm về tăng trưởng bền vững kinh tế vùng ............................................. 32 2.1.1. Vùng và kinh tế vùng ......................................................................................32 2.1.2. Tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế ........................................................33 2.1.3. Phát triển bền vững .........................................................................................35 2.1.4. Tăng trưởng bền vững về kinh tế ....................................................................39 2.2. Mô thức tăng trưởng bền vững kinh tế vùng và tiêu chí đánh giá ................................ 39 2.2.1. Mô thức tăng trưởng bền vững kinh tế............................................................39 2.2.2. Hệ thống tiêu chí đánh giá và phương pháp đánh giá tăng trưởng bền vững kinh tế vùng .......................................................................................................................47 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng bền vững kinh tế vùng ................................... 53 2.3.1. Các yếu tố tự nhiên và kinh tế - xã hội trong vùng .........................................53 2.3.2. Các yếu tố thể chế trong nước .........................................................................54 2.3.3. Các yếu tố và điều kiện quốc tế ......................................................................55 2.4. Kinh nghiệm về tăng trưởng bền vững kinh tế vùng của một số nước và bài học cho Việt Nam trong tăng trưởng bền vững kinh tế vùng Đông Nam Bộ ........................................... 55 iii 2.4.1. Kinh nghiệm về tăng trưởng bền vững kinh tế vùng của một số nước trên thế giới ............................................................................................................................ 55 2.4.2. Một số bài học từ kinh nghiệm nước ngoài rút ra cho tăng trưởng bền vững kinh tế vùng Đông Nam Bộ...................................................................................... 61 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................................... 64 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG VỀ KINH TẾ VÙNG ĐÔNG NAM BỘ ................................................................................................................ 65 3.1. Khái quát thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng bền vững kinh tế vùng Đông Nam Bộ ................................................................................................................................ 65 3.1.1. Các yếu tố kinh tế trong vùng ........................................................................ 65 3.1.3. Tác động từ điều kiện quốc tế ........................................................................ 78 3.2. Phân tích thực trạng tăng trưởng bền vững về kinh tế vùng Đông Nam Bộ ................. 81 3.2.1. Nhóm tăng trưởng nhanh gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế vùng ............. 81 3.2.2. Nhóm hiệu quả trong tăng trưởng kinh tế vùng ............................................. 84 3.2.3. Nhóm bền vững môi trường ........................................................................... 86 3.2.4. Nhóm sáng tạo ................................................................................................ 87 3.2.5. Nhóm cân bằng ............................................................................................... 90 3.2.6. Nhóm an toàn ................................................................................................. 93 3.2.7. Mức độ tăng trưởng bền vững về kinh tế ở vùng Đông Nam Bộ trong giai đoạn 2008-2017 ................................................................................................................. 97 3.3. Đánh giá chung thực trạng tăng trưởng bền vững về kinh tế ở vùng Đông Nam Bộ . 100 3.3.1. Những thành công ........................................................................................ 100 3.3.2. Những hạn chế.............................................................................................. 102 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ................................................................. 107 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................................. 111 CHƯƠNG 4: MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG VỀ KINH TẾ VÙNG ĐẾN NĂM 2030 .................................................... 113 4.1. Bối cảnh phát triển mới ............................................................................................... 113 4.1.1. Bối cảnh mới của toàn cầu và khu vực ........................................................ 113 4.1.2. Bối cảnh mới của đất nước ........................................................................... 118 iv 4.1.3. Bối cảnh phát triển mới của vùng Đông Nam Bộ .........................................121 4.2. Dự báo và nhận định các trường hợp tăng trưởng của vùng Đông Nam Bộ đến năm 2030 ................................................................................................................................... 123 4.2.1. Các trường hợp tăng trưởng của vùng ĐNB đến năm 2030 .........................124 4.2.2. Nhận định các khả năng tăng trưởng của vùng ĐNB giai đoạn 2020-2030 .125 4.3. Quan điểm và mục tiêu để tăng trưởng bền vững về kinh tế vùng ............................. 127 4.3.1.Tái cấu trúc kinh tế vùng theo hướng phát huy lợi thế và liên kết chặt chẽ giữa các địa phương trong vùng ......................................................................................127 4.3.2. Phát triển có trọng điểm nhưng luôn chú ý đến sự phát triển của tất cả địa phương trong vùng để đảm bảo sự ổn định cho tăng trưởng ..................................128 4.3.3. Từng bước chuyển đổi sang nền kinh tế xanh dựa trên nền tảng KHCN cao, nguồn nhân lực chất lượng cao và quản trị hiện đại ...............................................129 4.3.4. Phát triển nông nghiệp trên cơ sở gắn bó với công nghiệp và dịch vụ trên địa bàn vùng ..................................................................................................................129 4.3.5. Tăng trưởng kinh tế vùng phải hài hòa và thúc đẩy xã hội và môi trường vùng bền vững ..................................................................................................................130 4.4. Một số giải pháp chủ yếu thúc đẩy tăng trưởng bền vững về kinh tế vùng Đông Nam Bộ ........................................................................................................................................... 131 4.4.1. Nhóm các giải pháp đối với cấp Trung ương ................................................131 4.4.2. Nhóm các giải pháp đối với cấp chính quyền địa phương vùng ĐNB .........134 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 .................................................................................................. 144 KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 145 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................ 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 148 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN : Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) BD Bình Dương BP Bình Phước BR-VT Bà Rịa – Vũng Tàu CN Công nghiệp ĐN Đồng Nai ĐNB : Đông Nam Bộ EKC : Vòng cầu môi trường Kuznets (Environmental Kuznets Curve) FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment) GEI: Green Economy Initiative (Sáng kiến kinh tế xanh) GDP : Tổng sản phẩm nội địa (Gross Domestic Product) GDP per Tổng sản phẩm bình quân đầu người (Gross Domestic Product per capita capita) IUCN : Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) KCN : Khu công nghiệp KCX : Khu chế xuất MAFF : Bộ Nông nghiệp Ngư nghiệp Lâm nghiệp Nhật Bản (Ministry of Agriculture, Forestry and Fisheries) NAFTA : Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (The North American Free Trade Agreement) NN Nông nghiệp PTBV : Phát triển bền vững SCOLI : Chỉ số sinh hoạt theo không gian ((Spatial Cost Of Living Index) TB Trung bình TFP Năng suất các nhân tố tổng hợp (Total Factor Productivity) TN Tây Ninh vi TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh TTBV Tăng trưởng bền vững UN : Liên Hợp Quốc (United Nations) UNDP : Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (United Nations Development Programme) UNCED: United Nations Conference on Environment and Development UNEF : Lực lượng Khẩn cấp Liên Hợp Quốc (United Nations Emergency Force) USD: Đô la Mỹ WCED : Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên (World Commission on Environment and Development) WSSD World Summit on Sustainable Development WWF : Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (World Wide Fund For Nature) vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Hệ tiêu chí đánh giá sự bền vững trong tăng trưởng kinh tế của vùng………………………………………………………………………………...50 Bảng 2.2: Hệ tiêu chí xác định mức độ bền vững trong tăng trưởng kinh tế của vùng ĐNB trong giai đoạn 2008-2017…………………………………………………...52 Bảng 3.1: Đơn vị hành chính các tỉnh vùng ĐNB giai đoạn 2005-2014 ................. 65 Bảng 3.2: Nguồn vốn đầu tư phát triển của các địa phương (theo giá hiện hành) trong vùng Đông Nam Bộ giai đoạn từ 2011 đến 2015 ..................................................... 70 Bảng 3.3: Cơ cấu vốn đầu tư tại các địa phương tại vùng Đông Nam Bộ (theo giá hiện hành) phân theo một số ngành kinh tế trong giai đoạn từ 2011 đến 2015 ............... 72 Bảng 3.4: Dân số theo khu vực ở vùng Đông Nam Bộ giai đoạn từ 2000 đến 2017 73 Bảng 3.5: Mật độ lao động trong nhóm ngành nông nghiệp của vùng ĐNB trong giai đoạn 2005-2015 ........................................................................................................ 74 Bảng 3.6: Cơ cấu xã hội dựa trên 10 nghề chính ở vùng ĐNB trong giai đoạn 19992009. ......................................................................................................................... 75 Bảng 3.7: Tốc độ tăng trưởng GRDP của vùng ĐNB giai đoạn 2008-2017 ........... 81 Bảng 3.3: GRDP bình quân đầu người của vùng ĐNB trong giai đoạn 2008-2017 82 Bảng 3.9: Cơ cấu ngành kinh tế của vùng ĐNB giai đoạn 2005-2017 .................... 83 Bảng 3.10: Quy mô vốn đầu tư của vùng ĐNB và cả nước giai đoạn 2008-2017... 84 Bảng 3.11: Tổng số lao động của vùng ĐNB và cả nước giai đoạn 2008-2017 ...... 85 Bảng 3.12: Năng suất lao động xã hội bình quân của vùng ĐNB và cả nước giai đoạn 2008-2017 ................................................................................................................. 86 Bảng 3.13: Tỷ lệ che phủ rừng và chỉ số biến động diện tích rừng so với năm trước của vùng ĐNB và cả nước trong giai đoạn 2008-2017 ............................................ 86 Bảng 3.14: Tỷ lệ khu công nghiệp xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn toàn vùng ĐNB và cả nước trong giai đoạn 2015-2017 .......................................................................... 87 Bảng 3.15: Tốc độ tăng trưởng TFP của các tỉnh thành vùng ĐNB giai đoạn 20082014 .......................................................................................................................... 88 viii

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Thúc đẩy tăng trưởng bền vững về kinh tế ở vùng Đông Nam Bộ đến năm 2030

Nội dung