Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH PHẠM NGUYỄN NGỌC ANH TÁC ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH BÌNH DƢƠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH PHẠM NGUYỄN NGỌC ANH TÁC ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH BÌNH DƢƠNG Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã ngành: 9310102 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC 1. TS. LƢU THỊ KIM HOA 2. TS. TẦN XUÂN BẢO LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án tiến sĩ: “Tác động của các khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Những số liệu, tƣ liệu có nguồn gốc rõ ràng, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 4 năm 2018 Ngƣời cam đoan Phạm Nguyễn Ngọc Anh ii MỤC LỤC Lời cam đoan…………………………………………………………………. i Mục lục………………………………………………………………………... ii Danh mục các chữ viết tắt……………………………………………………. vi Danh mục các Bảng, Biểu đồ, Hình vẽ………………………………………. vii MỞ ĐẦU………………………………………………………………………. 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA 17 CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA ĐỊA PHƯƠNG................................................................................. 1.1. Cơ sở lý luận về khu công nghiệp………………………………….. 17 1.1.1. Khái niệm về khu công nghiệp và tác động của khu công nghiệp đối 17 với sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng.................................. 1.1.2. Tổng quan lý thuyết liên quan đến vấn đề công nghiệp hóa và phát 21 triển khu công nghiệp............................................................................ 1.1.3. Quá trình hình thành khu công nghiệp trên thế giới và đƣờng lối, chủ 31 trƣơng phát triển khu công nghiệp ở Việt Nam..................................... 1.2. Vai trò của khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội 35 của các địa phƣơng ở Việt Nam trong quá trình CNH, HĐH......... 1.3. Bộ tiêu chí sử dụng để đánh giá khả năng, hiệu quả khai thác sử 40 dụng của các khu công nghiệp và tác động của các khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế xã hội của địa phƣơng……… 1.3.1. Tiêu chí đánh giá khả năng và hiệu quả khai thác sử dụng của các 42 khu công nghiệp……………………………………………………… 1.3.2. Tiêu chí đánh giá tác động của các khu công nghiệp đối với sự phát 46 triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng ………………………................ 1.3.3. Bộ tiêu chí đƣợc sử dụng để tiến hành đánh giá tác động của khu 47 công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng…... 1.4. Kinh nghiệm phát triển khu công nghiệp của một số quốc gia, 48 vùng lãnh thổ, địa phƣơng và bài học cho Bình Dƣơng…………... 1.4.1. Kinh nghiệm phát triển khu công nghiệp của nƣớc ngoài………......... 49 1.4.2. Kinh nghiệm phát triển các khu công nghiệp của một số địa phƣơng 56 trong nƣớc…………………………………………………………….. iii 1.4.3. Bài học rút ra cho tỉnh Bình Dƣơng để giải quyết mối quan hệ giữa 59 phát triển các khu công nghiệp với sự phát triển kinh tế - xã hội trong quá trình CNH, HĐH…………………………………………………. CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA VẤN ĐỀ TÁC 62 ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH BÌNH DƢƠNG.................................................... 2.1. Phƣơng pháp tiếp cận vấn đề nghiên cứu tác động của các khu 62 công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng................................................................................................... 2.1.1. Phƣơng pháp luận Duy vật biện chứng và Duy vật lịch sử…………... 62 2.1.2. Phƣơng pháp trừu tƣợng hóa khoa học………………………………. 65 2.1.3. Phƣơng pháp phân tích lịch sử thống nhất với logic…………………. 66 2.1.4. Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống………………………………………. 67 2.1.5. Phƣơng pháp tiếp cận liên ngành…………………………………….. 67 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể tác động của các khu công 67 nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng....... 2.2.1. Phƣơng pháp thống kê, mô tả………………………………………… 68 2.2.2. Phƣơng pháp quy nạp, diễn giải……………………………………… 68 2.2.3. Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp………………………………….. 69 2.2.4. Phƣơng pháp tham khảo ý kiến chuyên gia…………………………... 69 2.3. Hệ thống thông tin, dữ liệu nghiên cứu……………………………. 70 2.3.1. Thông tin thứ cấp……………………………………………………... 71 2.3.2. Thông tin sơ cấp……………………………………………………… 71 2.4. Khung phân tích…………………………………………………….. 71 2.5. Quy trình giải quyết các mục tiêu của luận án……………………. 72 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG 74 NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƢƠNG………………………………………………….. 3.1. Điều kiện và chủ trƣơng phát triển các khu công nghiệp trong 74 quá trình CNH, HĐH tỉnh Bình Dƣơng…………………………… 3.1.1. Điều kiện phát triển các khu công nghiệp của tỉnh Bình Dƣơng…….. 74 3.1.2. Chủ trƣơng phát triển các khu công nghiệp trong quá trình CNH, 77 iv HĐH tỉnh Bình Dƣơng………………………….................................. 3.2. Thực trạng khả năng và hiệu quả khai thác sử dụng của các khu 79 công nghiệp tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 1997 - 2016……………… 3.2.1. Vị trí xây dựng khu công nghiệp……………………………………... 79 3.2.2. Quy mô diện tích đất khu công nghiệp……………………………….. 80 3.2.3. Tỷ lệ lấp đầy khu công nghiệp……………………………………….. 82 3.2.4. Các chỉ số về đầu tƣ…………………………………………………... 85 3.2.5. Các chỉ số phản ánh doanh thu của các doanh nghiệp trong KCN…... 86 3.2.6. Sự gia tăng về mặt giá trị sản xuất của các doanh nghiệp trong KCN.. 88 3.2.7. Chỉ tiêu về xuất khẩu của các doanh nghiệp trong KCN…………….. 89 3.2.8. Trình độ công nghệ của doanh nghiệp trong KCN…………………... 90 3.2.9. Hoạt động liên kết sản xuất của các doanh nghiệp trong KCN………. 92 3.2.10. Các tiêu chí phản ánh mức độ thỏa mãn các nhu cầu nhà đầu tƣ…….. 93 Tác động tích cực của các khu công nghiệp đối với sự phát triển 94 3.3. kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng…………………….. 3.3.1. Tác động tích cực về kinh tế ……………………………..................... 3.3.2. Tác động tích cực về xã hội ………………………………………….. 105 3.4. Tác động tiêu cực của các khu công nghiệp đối với sự phát triển 112 94 kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng…………………….. 3.4.1. Tác động tiêu cực về kinh tế …………………………………………. 112 3.4.2. Tác động tiêu cực về xã hội…………………………………………... 119 3.5. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng tác động của các khu công 126 nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng………………………………………………………….. CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY TÁC ĐỘNG 129 TÍCH CỰC, KHẮC PHỤC TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƢƠNG……………………………………………... 4.1. Bối cảnh trong và ngoài nƣớc ảnh hƣởng đến sự tác động của các 129 khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng………………………………………………………………... 4.1.1. Những thuận lợi để đẩy mạnh phát triển các khu công nghiệp của 129 v tỉnh Bình Dƣơng……………………………………………………… 4.1.2. Những khó khăn đối với các khu công nghiệp trong việc thúc đẩy sự 130 phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng……............... 4.2. Quan điểm và định hƣớng gắn phát triển các khu công nghiệp 132 với phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến 2020 tầm nhìn 2030………………………………………………….. 4.2.1. Quan điểm gắn phát triển các khu công nghiệp với phát triển kinh tế - 132 xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến 2020 tầm nhìn 2030………. 4.2.2. Định hƣớng phát triển các khu công nghiệp gắn với phát triển kinh tế 136 - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến 2020 tầm nhìn 2030……... 4.3. Chính sách và giải pháp phát huy tác động tích cực, khắc phục 139 tác động tiêu cực của các khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến năm 2020 tầm nhìn 2030…………………………………………………………….. 4.3.1. Nhóm chính sách và giải pháp về đổi mới tƣ duy để phát triển các 139 khu công nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với mục tiêu CNH, HĐH của tỉnh Bình Dƣơng trong giai đoạn mới………………. 4.3.2. Nhóm chính sách và giải pháp về quy hoạch phát triển các khu công 141 nghiệp nhằm phát triển kinh tế - xã hội theo định hƣớng, mục tiêu xác định của tỉnh Bình Dƣơng …………….......................................... 4.3.3. Nhóm chính sách và giải pháp về thu hút, lựa chọn các dự án đầu tƣ 144 vào các khu công nghiệp phù hợp tiềm năng, lợi thế và định hƣớng phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng đến năm 2020 tầm nhìn đến 2030……………………………………………………………… 4.3.4. Nhóm chính sách và giải pháp về nâng cao trình độ công nghệ và thu 147 hút có hiệu quả thành tựu khoa học công nghệ từ các dự án trong khu công nghiệp góp phần tác động lan tỏa đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh…………………………………………… 4.3.5. Nhóm chính sách và giải pháp bảo đảm nguồn nhân lực cho các khu 150 công nghiệp góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng hiện đại và bền vững..................................................................................... 4.3.6. Nhóm chính sách và giải pháp về đẩy mạnh liên kết trong tỉnh, giữa 153 vi tỉnh với các địa phƣơng trong vùng kinh tế trọng điểm phía nam và cả nƣớc……………………………………………………………….. 4.3.7. Nhóm chính sách và giải pháp giải quyết các vấn đề xã hội nảy sinh 156 trong quá trình phát triển các khu công nghiệp bảo đảm đồng bộ, hài hòa, hợp lý…......................................................................................... 4.3.8. Nhóm chính sách và giải pháp giải quyết các vấn đề về môi trƣờng 163 trong và ngoài KCN bảm đảm cho việc phát triển các khu công nghiệp nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội nói chung trên địa bàn tỉnh theo hƣớng bền vững, lâu dài……………………………………. 4.4. Một số kiến nghị…………………………………………………….. 4.4.1. Kiến nghị đối với Trung ƣơng………………………………………... 165 4.4.2. Kiến nghị đối với tỉnh Bình Dƣơng…………………………………... 168 KẾT LUẬN…………………………………………………………………… TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………. PHỤ LỤC……………………………………………………………………... 165 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt Ban quản lý : BQL Đảng Cộng sản Việt Nam : ĐCSVN Đảng bộ tỉnh Bình Dƣơng : ĐBTBD Chính trị quốc gia : CTQG Chủ nghĩa xã hội : CNXH Chuyển dịch cơ cấu kinh tế : CDCCKT Chuyển dịch lao động : CDLĐ Công nghiệp hoá, hiện đại hoá : CNH, HĐH Cơ cấu kinh tế : CCKT Cơ sở vật chất kỹ thuật : CSVCKT Cụm công nghiệp : CCN Doanh nghiệp : DN Kinh tế trọng điểm phía Nam : KTTĐPN Kinh tế trọng điểm Bắc Bộ : KTTĐBB Kinh tế trọng điểm Miền Trung : KTTĐMT Kinh tế - xã hội : KT - XH Khu công nghiệp : KCN Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore : VSIP Khu chế xuất : KCX Khu công nghệ cao : KCNC Khu kinh tế : KKT Uỷ ban nhân dân : UBND Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dƣơng : UBNDTBD viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Bảng 1.1 Bộ tiêu chí và cách thức đánh giá khả năng, hiệu quả khai 45 thác sử dụng của các KCN………………………………….. Bảng 1.2 Bộ tiêu chí đánh giá tác động của KCN đối với sự phát triển 47 KT- XH của địa phƣơng……………………………………. Bảng 3.1 Dân số vùng Đông Nam Bộ năm 2015…………………....... 75 Bảng 3.2 Diện tích, dân số, đơn vị hành chính tỉnh Bình Dƣơng…….. 77 Bảng 3.3 Tổng hợp hệ thống đƣờng bộ tỉnh Bình Dƣơng……………. 79 Bảng 3.4 Quy mô các KCN tỉnh Bình Dƣơng theo đơn vị hành chính.. 81 Bảng 3.5 Tỷ lệ lấp đầy các KCN tỉnh Bình Dƣơng tính đến 2015……. 82 Bảng 3.6 Thống kê doanh nghiệp và vốn đầu tƣ vào các KCN tỉnh 85 Bình Dƣơng giai đoạn 1997 - 2016………………………… Bảng 3.7 Các chỉ số về doanh thu của các doanh nghiệp KCN trên địa 87 bàn tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 1997 - 2016……………… Bảng 3.8 Thống kê GTSX của các doanh nghiệp trong KCN tỉnh 89 Bình Dƣơng giai đoạn 2010 - 2016………………………… Bảng 3.9 Thống kê tình hình xuất khẩu của các doanh nghiệp KCN 90 Bình Dƣơng do BQL KCN Bình Dƣơng quản lý………… Bảng 3.10 Quy mô vốn đầu tƣ/ Lao động các KCN tỉnh Bình Dƣơng 91 2010 - 2016………………………………………………..... Bảng 3.11 Đóng góp về thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài trong các KCN tỉnh 95 Bình Dƣơng 1998 - 2016…………………………………… Bảng 3.12 Đóng góp của các KCN vào tổng sản phẩm xã hội trên địa 96 bàn (GRDP) của Bình Dƣơng từ 2000 - 2016……………… Bảng 3.13 Cơ cấu tổng sản phẩm phân theo thành phần kinh tế tỉnh 99 Bình Dƣơng (2006 - 2014)............................................. Bảng 3.14 Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp trên địa bàn phân theo 100 địa phƣơng tỉnh Bình Dƣơng (2006 - 2015)……………….. Bảng 3.15 Đóng góp kim ngạch xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp 102 trong các KCN tỉnh Bình Dƣơng (1998 - 2016)……………. Bảng 3.16 Thuế và các khoản nộp ngân sách từ các KCN tỉnh Bình Dƣơng (1998 - 2016)……………………………………….. 103