Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
ĐOÀN HẢI YẾN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÁC KHU KINH TẾ VEN BIỂN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội - 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
ĐOÀN HẢI YẾN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÁC KHU KINH TẾ VEN BIỂN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ (Phân bố lực lượng sản xuất và phân vùng kinh tế) MÃ SỐ: 62340410 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Bùi Tất Thắng 2. PGS.TS. Nguyễn Thanh Hà HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu sử dụng trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Đoàn Hải Yến i MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Giới thiệu luận án .................................................................................... 1 2. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 4 4.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 4 4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 5 4.3. Cách tiếp cận nghiên cứu .................................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 5 5.1. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................. 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 6 5.3. Nguồn số liệu ....................................................................................... 7 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .............................................................................................................. 8 1.1. Một số nghiên cứu liên quan đến chủ đề Phát triển bền vững ............. 9 1.2. Một số nghiên cứu liên quan đến chủ đề Phát triển khu kinh tế và khu kinh tế ven biển ............................................................................................ 16 1.3. Một số nghiên cứu liên quan đến chủ đề Phát triển kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Hồng ........................................................................ 20 1.4. Những vấn đề đặt ra đối với nghiên cứu phát triển bền vững khu kinh tế ven biển .................................................................................................... 24 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÁC KHU KINH TẾ VEN BIỂN...................................................... 29 2.1. Cơ sở lý luận về phát triển bền vững các khu kinh tế........................... 29 2.1.1. Về vấn đề phát triển bền vững ........................................................ 29 2.1.2. Về vấn đề phát triển các khu kinh tế ............................................... 33 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển ......... 39 2.2.1. Quan điểm và định hướng phát triển bền vững của Việt Nam ....... 39 2.2.2. Về nội hàm phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển .............. 41 ii 2.2.3. Một số tiêu chí để xác định các khu kinh tế ven biển có tiềm năng và lợi thế vượt trội ở Việt Nam ................................................................. 42 2.2.4. Đề xuất một số tiêu chí phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng ..................................................................... 46 2.3. Kinh nghiệm phát triển khu kinh tế của một số quốc gia trên thế giới 51 2.3.1.Trung Quốc ...................................................................................... 51 2.3.2. Hàn Quốc ........................................................................................ 59 2.3.3. Ấn Độ .............................................................................................. 63 2.3.4. Kinh nghiệm quốc tế và bài học rút ra cho Việt Nam trong việc phát triển các khu kinh tế .................................................................................. 67 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC KHU KINH TẾ VEN BIỂN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG THEO QUAN ĐIỂM BỀN VỮNG ............................................................................................................. 76 3.1. Quan điểm và chủ trương của Việt Nam về phát triển các khu kinh tế ven biển ........................................................................................................ 76 3.2. Tình hình phát triển các khu kinh tế ven biển của Việt Nam trong thời gian qua ........................................................................................................ 80 3.2.1. Các chính sách ưu đãi áp dụng đối với các khu kinh tế ................. 85 3.2.2. Một số bất cập từ chính sách và mô hình phát triển các khu kinh tế ven biển trong thời gian qua ..................................................................... 86 3.3. Tình hình phát triển khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng ...................................................................................................................... 97 3.3.1. Hiện trạng vùng Đồng bằng sông Hồng ......................................... 97 3.3.2. Tình hình phát triển các khu kinh tế ven biển Vùng Đồng bằng sông Hồng ........................................................................................................ 105 3.3.3. Mục tiêu phát triển và tiềm năng, lợi thế của các khu kinh tế vùng Đồng bằng sông Hồng ............................................................................ 117 3.3.4. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển vùng đồng bằng sông Hồng .......................................... 119 iii 3.3.5. Thử nghiệm áp dụng bộ tiêu chí phát triển bền vững KKTVB để xem xét đánh giá đối với phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng ............................................................................ 124 CHƯƠNG 4. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC KHU KINH TẾ VEN BIỂN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG THEO HƯỚNG BỀN VỮNG ĐẾN NĂM 2020 VÀ NHỮNG NĂM TIẾP THEO ............... 134 4.1. Định hướng phát triển các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng ........................................................................................................... 134 4.1.1. Về mô hình quản lý ....................................................................... 134 4.1.2. Về cách thức lựa chọn hình thái đầu tư ........................................ 136 4.1.3. Về định hướng xây dựng chính sách ưu đãi ................................. 137 4.2. Giải pháp phát triển các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng theo hướng bền vững đến năm 2020 và những năm tiếp theo ......... 138 4.2.1. Nhóm giải pháp về thể chế............................................................ 138 4.2.2. Nhóm giải pháp về kinh tế ............................................................ 140 4.2.3. Nhóm giải pháp về xã hội ............................................................. 148 4.2.4. Nhóm giải pháp về môi trường ..................................................... 150 KẾT LUẬN ................................................................................................... 153 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ............... CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................ 156 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 157 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 166 iv DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Ma trận phân tích về phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển Bảng 2.2. Đánh giá về mức độ đáp ứng các tiêu chí của các khu kinh tế Việt Nam hiện nay Bảng 2.3. Các khu kinh tế tự do và ngành nghề thu hút đầu tư ở các khu kinh tế của Hàn Quốc Bảng 2.4. Giá trị xuất khẩu của các SEZ ở Ấn Độ (2003-2012) Bảng 3.1. Các khu kinh tế ven biển đã thành lập và quy hoạch của Việt Nam Bảng 3.2. Tình hình hoạt động của các khu kinh tế ven biển (luỹ kế đến hết năm 2014) Bảng 3.3. Số liệu cơ bản của các tỉnh Vùng Đồng bằng sông Hồng Bảng 3.4. Ma trận SWOT cho Vùng Đồng bằng sông Hồng Bảng 3.5. Mục tiêu phát triển và tiềm năng, lợi thế của các khu kinh tế vùng Đồng bằng sông Hồng Biểu đồ 3.1. Vốn đăng ký FDI vào các khu kinh tế Hải Phòng Biểu đồ 3.2. Mức độ ảnh hưởng của hoạt động sản xuất của doanh nghiệp tới môi trường DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các chiều của bền vững Hình 1.2. Mô hình tứ giác của sự bền vững Hình 1.3. Sáu hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững chủ yếu Hình 1.4. Khung phân tích của luận án Hình 2.1. Thông điệp về phát triển bền vững trong Hội nghị Rio+ (2002) Hình 2.2. Jacobs & Sadler, Mô hình 3 vòng tròn giao thoa Hình 2.3. Bob Doppelt & Peter Senge, Mô hình 3 vòng tròn phụ thuộc nhau Hình 2.4. Hệ thống tiêu chí đánh giá phát triển bền vững các KKT ven biển Hình 2.5. Bản đồ các đặc khu kinh tế của Trung Quốc Hình 2.6. Bản đồ các đặc khu kinh tế của Ấn Độ Hình 3.1. Bản đồ các khu kinh tế ở Việt Nam trong quy hoạch đến năm 2020 Hình 3.2. Bản đồ hành chính Vùng Đồng bằng sông Hồng Hình 3.3. Bản đồ địa giới hành chính tỉnh Quảng Ninh Hình 3.4. Định hướng phát triển khu kinh tế tổng hợp Vân Đồn đến năm 2020 Hình 3.5. Bản đồ địa giới hành chính thành phố Hải Phòng Hình 3.6. Bản đồ khu kinh tế Đình Vũ - Cát Hải 48 52 67 73 89 93 110 113 128 133 9 9 11 29 33 35 35 55 60 72 99 111 118 121 124 129 v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DN ĐBSH FEZ KCN KKT KKTVB PTBV SEZ TP VN Doanh nghiệp Đồng bằng sông Hồng Khu kinh tế tự do Khu công nghiệp Khu kinh tế Khu kinh tế ven biển Phát triển bền vững Đặc khu kinh tế Thành phố Việt Nam PHỤ LỤC Phụ lục 1. Một số chính sách liên quan đến phát triển khu kinh tế ven biển Phụ lục 2. Hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững của Bộ tiêu chí Dow Jones Phụ lục 3. Hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững của Bộ tiêu chí GRI Phụ lục 4. Hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững Liên Hợp Quốc Phụ lục 5. Bộ chỉ tiêu giám sát, đánh giá phát triển bền vững địa phương của Việt Nam giai đoạn 2013-2020 Phụ lục 6. Dự báo một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội của Việt Nam giai đoạn 20152020 Phụ lục 7. Dự báo một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội của TP. Hải Phòng giai đoạn 2015-2020 Phụ lục 8. Dự báo một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015-2020 vi MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu luận án Theo cách tiếp cận hệ thống của chuyên ngành Phân bố lực lượng sản xuất và phân vùng kinh tế, luận án Tiến sĩ kinh tế “Phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng” tập trung vào nghiên cứu những vấn đề quan trọng sau đây: + Tổng hợp những vấn đề lý thuyết để tiến hành nghiên cứu luận án, bao gồm nội dung, bản chất của phát triển bền vững khu kinh tế ven biển, các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững khu kinh tế ven biển, đánh giá phát triển bền vững đối với khu kinh tế ven biển. + Đánh giá thực trạng phát triển các khu kinh tế ven biển vùng đồng bằng sông Hồng trên quan điểm phát triển bền vững; Thử nghiệm đánh giá các tiêu chí bền vững đối với các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng. + Đề xuất định hướng và giải pháp để phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển vùng đồng bằng sông Hồng trong những năm tới. Luận án có 180 trang, trong đó nội dung chính có 150 trang, 11 bảng và biểu đồ, 16 hình, 8 phụ lục. Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án được trình bày trong 4 chương như sau: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài (22 trang). Trong chương này, tác giả tập trung khảo cứu các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài nghiên cứu của luận án ở 3 khía cạnh chính: (i) Một số nghiên cứu liên quan đến chủ đề phát triển bền vững; (ii) Một số nghiên cứu liên quan đến chủ đề phát triển khu kinh tế và khu kinh tế ven biển; (iii) Một số nghiên cứu liên quan đến chủ đề phát triển kinh tế -xã hội vùng Đồng bằng sông Hồng. Chương 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển (48 trang). Trong chương này, trên cơ sở lý thuyết phát triển bền vững và hệ thống các bộ tiêu chí như: Bộ tiêu chí phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc và Bộ chỉ tiêu giám sát, đánh giá phát triển bền vững địa phương của Việt Nam, tác giả đề xuất hệ thống tiêu chí đánh giá phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển theo hai nhóm: (i) Tiêu chí đánh giá phát triển bền vững nội tại; (ii) Tiêu chí đánh giá tác động lan tỏa. Đồng thời, tác giả cũng phân tích quá trình hình thành và phát triển khu kinh tế của một số quốc gia trên thế giới như Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc phát triển các khu kinh tế ven biển. 1 Chương 3. Thực trạng phát triển các khu kinh tế ven biển vùng đồng bằng sông Hồng theo quan điểm bền vững (58 trang). Trong chương này, dựa trên hệ thống tiêu chí đánh giá phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển đã đề xuất ở chương 2, tác giả tập trung phân tích tình hình phát triển các khu kinh tế ven biển ở Việt Nam và ở vùng Đồng bằng sông Hồng trong thời gian qua; Thử nghiệm đánh giá đánh giá các tiêu chí bền vững đối với các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng. Chương 4. Định hướng và giải pháp phát triển các khu kinh tế ven biển vùng Đồng bằng sông Hồng theo hướng bền vững đến năm 2020 và những năm tiếp theo (22 trang). Trong chương này, tác giả đề xuất mô hình quản lý, phương thức phát triển và định hướng xây dựng các chính sách ưu đãi. Phần đề xuất giải pháp cụ thể, tác giả chia thành 4 nhóm: (i) Giải pháp về thể chế; (ii) Giải pháp về kinh tế; (iii) Giải pháp về xã hội; (iv) Giải pháp về môi trường. Các kết quả chính mà luận án đã đạt được: Luận án đã làm rõ các khái niệm về khu kinh tế, khu kinh tế ven biển; đồng thời căn cứ trên khung lý thuyết phát triển bền vững (PTBV) và tiêu chí đánh giá PTBV, Luận án đã luận giải nội hàm của PTBV các khu kinh tế ven biển từ góc độ chuyên ngành Phân bố lực lượng sản xuất và phân vùng kinh tế theo hướng tiếp cận hiện đại; làm rõ nội dung, bản chất của phát triển bền vững khu kinh tế ven biển; các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững khu kinh tế ven biển; đánh giá phát triển bền vững đối với khu kinh tế ven biển; đề xuất hệ thống tiêu chí đánh giá phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển. Trên cơ sở hệ thống tiêu chí đánh giá phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển đã đề xuất, Luận án đánh giá thực trạng phát triển các khu kinh tế ven biển Việt Nam nói chung, vùng đồng bằng sông Hồng nói riêng; thử nghiệm đánh giá các yếu tố bền vững – không/ chưa bền vững của các khu kinh tế ven biển vùng đồng bằng sông Hồng; chỉ ra những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đồng thời đề xuất định hướng và giải pháp để phát triển bền vững các khu kinh tế ven biển vùng đồng bằng sông Hồng trong những năm tới. 2. Lý do chọn đề tài Việt Nam là một trong những quốc gia có nhiều lợi thế về tài nguyên biển. Nằm ở phía Tây Biển Đông, Việt Nam có 28 tỉnh, thành phố có biển, với tổng chiều dài bờ biển hơn 3.260 km, với hơn 1 triệu km2 vùng đặc quyền kinh tế (gấp 3 lần lãnh thổ trên đất liền). Vùng biển, ven biển và hải đảo của Việt Nam là địa bàn chiến lược rất 2