Nội dung

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TRẦN TỰ LỰC PHÂN TÍCH RỦI RO VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG SẢN XUẤT KINH DOANH CAO SU TIỂU ĐIỀN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HUẾ - NĂM 2016 ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TRẦN TỰ LỰC PHÂN TÍCH RỦI RO VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG SẢN XUẤT KINH DOANH CAO SU TIỂU ĐIỀN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 62.62.01.15 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Bùi Dũng Thể HUẾ - NĂM 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận án Tiến sĩ kinh tế này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu đƣợc sử dụng trong luận án này hoàn toàn trung thực và chính xác. Tất cả những sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Trần Tự Lực i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ Tiếng việt 1 AGROINFO Trung tâm thông tin PTNT 2 BQ Bình quân 3 BVTV Bảo vệ thực vật 4 CCN Cây công nghiệp 5 CNH – HĐH Công nghiệp hoá - hiện đại hoá 6 CSTĐ Cao su tiểu điền 7 ĐNN Đất nông nghiệp 8 HQKT Hiệu quả kinh tế 9 KD Kinh doanh 10 KT – XH Kinh tế - Xã hội 11 KTCB Kiến thiết cơ bản 12 KTTV Khí tƣợng Thủy văn 13 KHKT Khoa học kỹ thuật 14 NN&PT Nông nghiệp và phát triển 15 NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn 16 NPV Giá trị hiện tại thuần 17 QTKT Quy trình kỹ thuật 18 SL Số lƣợng 19 SPNN Sản phẩm nông nghiệp 20 STT Số thứ tự 21 SXNN Sản xuất nông nghiệp 22 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 23 TSCĐ Tài sản cố định 24 TT Trung tâm 25 UBND Ủy ban nhân dân ii STT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ Tiếng nước ngoài Association of Natural Rubber 26 ANRPC 27 BA Break – Even Analysis 28 BCR Benefit Cost Ratio 29 DEA Data Envelopment Analysis 30 GO Gross Output 31 IC Intermediate Consumption 32 IRR Internal rate of Return 33 IRSG International Rubber Study Group 34 IVCR Incremental Value Cost Ratio 35 NPV Net Present Value 36 PBA Partial Budget Analysis 37 VA Value Added 38 VRA Vietnam Rubber Association 39 VRG Vietnam Rubber Group Producing Countries iii LỜI CẢM ƠN Cho phép tôi đƣợc bày tỏ lời cảm ơn đến tất cả các đơn vị và cá nhân đã quan tâm, tạo điều kiện và giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trƣớc hết, tôi xin cảm ơn chân thành và sâu sắc đến Thầy PGS.TS Bùi Dũng Thể đã giúp đỡ và hƣớng dẫn nhiệt tình, đầy trách nhiệm trong suốt quá trình hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo và giáo viên trƣờng Đại học Kinh tế Huế; các Cán bộ công chức phòng Sau Đại học - Đại học Kinh tế Huế; Lãnh đạo và cán bộ Sở Nông nghiệp và PTNT, phòng nông nghiệp các Huyện Bố Trạch, Lệ Thuỷ và các tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh cao su trên địa bàn tỉnh Quảng Bình đã tạo điều kiện giúp đỡ cho tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí chuyên gia, các hộ gia đình trồng CSTĐ ở Thị Trấn Nông Trƣờng Lệ Ninh, Thị Trấn Nông trƣờng Việt Trung, xã Hòa Trạch, xã Tây Trạch và xã Phú Định cùng toàn thể những ngƣời đã giúp đỡ cho tôi trong quá trình điều tra phỏng vấn và thu thập số liệu. Xin chân thành cảm ơn các Quý Thầy, Cô cùng bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp ý kiến cho tôi trong quá trình nghiên cứu. Xin cảm ơn sự quan tâm, ủng hộ và tạo điều kiện của cơ quan và gia đình trong thời gian nghiên cứu và học tập. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, tuy nhiên không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định khi thực hiện luận án. Kính mong Quý Thầy, Cô giáo và bạn bè, đồng nghiệp tiếp tục đóng góp ý kiến để vấn đề nghiên cứu ngày càng đƣợc hoàn thiện hơn. Một lần nữa, xin chân thành cám ơn ./. Tác giả Trần Tự Lực iv MỤC ỤC Phần 1. MỞ ĐẦU….……….………………………………………….…............ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài………...………….……………………………….….. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu….……….…………….……………………………......... 3 2.1 Mục tiêu chung……………………….….…………………………………. 3 2.2 Mục tiêu cụ thể……………………….….…………………………………. 3 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu………………………………...…...........….. 4 3.1 Đối tƣợng nghiên cứu...………………….…………………………………. 4 3.2 Phạm vi nghiên cứu..…………………….…………………………………. 4 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ……………………………................ 5 5. Đóng góp mới của luận án……………………………………………………... 5 Phần 2. TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU PHÂN TÍCH RỦI RO VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ..............................………………..........….. 6 1. Phân tích rủi ro và đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp và cao su trên thế giới …………………………………………………………....….. 6 1.1. Phân tích rủi ro trong sản xuất nông nghiệp và cao su …………................. 6 1.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp và cao su ................ 8 2. Phân tích rủi ro và đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp và cao su ở Việt Nam và ở Quảng Bình……………………………………………... 12 2.1. Phân tích rủi ro trong sản xuất nông nghiệp và cao su ở Việt Nam……….. 12 2.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp và cao su ở Việt Nam 13 2.3. Phân tích rủi ro và đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su ở tỉnh Quảng Bình…………………………………………………….……………. 14 3. Kết luận ……………………………………………………………….……….. 15 Phần 3. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ……………………....…. 18 Chƣơng 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ PHÂN TÍCH RỦI RO VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT KINH DOANH CAO SU TIỂU ĐIỀN...…... 18 1.1 Tổng quan về cao su tiểu điền……………………………………................. 18 1.1.1. Đặc điểm, vai trò và ý nghĩa kinh tế cây cao su……………………......... 18 v 1.1.2. Cao su tiểu điền ......................................................................…………... 21 1.2 Phân tích rủi ro trong sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền…………….. 22 1.2.1. Khái niệm rủi ro ………………….....................………………………... 22 1.2.2. Rủi ro trong sản xuất kinh doanh nông nghiệp và cao su………..……… 23 1.2.3. Phân tích rủi ro trong sản xuất kinh doanh cao su………………………. 27 1.3. Đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất kinh doanh cao su..................... 31 1.3.1. Những vấn đề chung về hiệu quả kinh tế................................................... 31 1.3.2. Hiệu quả kinh tế trong sản xuất kinh doanh nông nghiệp và cao su tiểu điền........................................................................................................................... 37 1.4 Rủi ro và hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền................ 41 1.4.1. Mối quan hệ giữa rủi ro và hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp.. 41 1.4.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế trong bối cảnh sản xuất có rủi ro...................... 42 Chƣơng 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU …... 48 2.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu.................................................................. 48 2.1.1. Vị trí địa lý và địa hình............................................................................... 48 2.1.2. Đặc điểm khí hậu và chế độ thuỷ văn........................................................ 48 2.1.3. Tài nguyên thiên nhiên............................................................................... 50 2.1.4. Tình hình dân số và lao động..................................................................... 52 2.1.5. Tình hình Kinh tế - Xã hội......................................................................... 52 2.1.6. Cơ sở hạ tầng.............................................................................................. 53 2.1.7. Những thuận lợi và khó khăn trong sản xuất nông nghiệp và cao su ở tỉnh Quảng Bình....................................................................................................... 54 2.2 Khung phân tích............................................................................................... 55 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu................................................................................ 57 2.3.1. Chọn địa điểm nghiên cứu…...................................................................... 57 2.3.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin….…........................................................ 57 2.3.3. Phƣơng pháp điều tra chuyên gia............................................................... 58 2.3.4. Phƣơng pháp phân tích............................................................................... 59 vi Chƣơng 3. RỦI RO VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT KINH DOANH CAO SU TIỂU ĐIỀN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH …............................................. 69 3.1 Thực trạng phát triển cao su và cao su tiểu điền tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2008 - 2014..................................................................................................... 69 3.1.1. Thực trạng phát triển cao su tỉnh Quảng Bình........................................... 69 3.1.2. Thực trạng diện tích, năng suất và sản lƣợng cao su tiểu điền tỉnh Quảng Bình.......................................................................................................................... 70 3.1.3. Thực trạng đất trồng và quy mô phát triển cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình.......................................................................................................................... 73 3.1.4. Thực trạng sử dụng giống cao su ở các hộ cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình.......................................................................................................................... 75 3.2 Phân tích rủi ro và đánh giá HQKT sản xuất cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình............................................................................................................. 77 3.2.1. Tình hình cơ bản của các hộ cao su tiểu điền khảo sát.............................. 77 3.2.1.1. Đặc điểm cơ bản của các chủ hộ điều tra............................................. 77 3.2.1.2. Diện tích cao su của các hộ điều tra..................................................... 78 3.2.1.3. Tình hình sử dụng lao động và cơ cấu vốn của các hộ điều tra........... 79 3.2.1.4. Tình hình chăm sóc cao su tại các hộ điều tra...................................... 80 3.2.2. Phân tích rủi ro sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình. 81 3.2.2.1. Phân tích chung rủi ro sản xuất cao su tiểu điền Quảng Bình............... 81 3.2.2.2. Phân tích ma trận rủi ro sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình.............................................................................................................. 91 3.2.2.3. Phân tích thực trạng sử dụng các biện pháp giảm thiểu rủi ro trong sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình........................................ 93 3.2.3. Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình.............................................................................................................. 98 3.2.3.1. Đánh giá tình hình diện tích, năng suất và sản lượng cao su............... 98 3.2.3.2. Chi phí đầu tư sản xuất kinh doanh của các hộ điều tra...................... 99 3.2.3.3. Kết quả sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền các hộ điều tra.............. 101 vii 3.2.3.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền các hộ điều tra................................................................................................................ 103 3.2.3.5. Đánh giá ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình............................................................... 107 3.2.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình trong bối cảnh rủi ro............................................................................ 112 3.2.4.1. Đánh giá chung hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình ........................................................................................... 112 3.2.4.2. Hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền trong bối cảnh rủi ro giá bán sản phẩm........................................................................................... 114 3.2.4.3. Hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền trong bối cảnh rủi ro lãi suất vay vốn.............................................................................................. 116 3.2.4.4. Hiệu quả kinh tế sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền trong bối cảnh rủi ro giá bán sản phẩm và lãi suất vay vốn............................................................ 118 3.2.4.5. Phân tích kịch bản giá bán và lãi suất cho vay với CBA của mô hình cao su tiểu điền tỉnh Quảng Bình ............................................................................ 119 3.2.5. Phân tích ý kiến chuyên gia về rủi ro và biện pháp giảm thiểu rủi ro sản xuất kinh doanh CSTĐ ở tỉnh Quảng Bình.............................................................. 121 3.2.5.1 Đánh giá rủi ro và mức độ ảnh hưởng của rủi ro đến lợi nhuận sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình............................................... 121 3.2.5.2. Đánh giá tình hình sử dụng biện pháp giảm thiểu rủi ro trong sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình............................................... 122 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU RỦI RO VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG SẢN XUẤT KINH DOANH CAO SU TIỂU ĐIỀN Ở TỈNH QUẢNG BÌNH........................................................................................ 124 4.1. Cơ sở đề ra giải pháp...................................................................................... 124 4.1.1. Cơ hội, thách thức trong sản xuất và xuất khẩu cao su Việt Nam............. 124 4.1.2. Mục tiêu và định hƣớng phát triển cao su tỉnh Quảng Bình...................... 125 4.1.3. Thực trạng sản xuất kinh doanh cao su tiểu điền ở tỉnh Quảng Bình........ 126 viii