Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG ----------***---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế BÙI DUY LINH Hà Nội - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG ----------***---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Ngành: Kinh tế Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 62.31.01.06 BÙI DUY LINH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS. Trịnh Thị Thu Hƣơng Hà Nội - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các thông tin, dữ liệu, số liệu trong luận án đều có nguồn gốc rõ ràng, cụ thể. Kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nghiên cứu sinh Bùi Duy Linh ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.....................................................................................v DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ......................................................................................................ix MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS TẠI MỘT QUỐC GIA TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ........19 1.1 Khái quát chung về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh.................................19 1.1.1 Cạnh tranh .................................................................................................19 1.1.2 Năng lực cạnh tranh ..................................................................................23 1.1.3 Các cấp độ của năng lực cạnh tranh .........................................................25 1.2 Khái quát chung về dịch vụ logistics và năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ........................................................................................................................29 1.2.1 Khái niệm dịch vụ logistics ........................................................................29 1.2.2 Vai trò của dịch vụ logistics ......................................................................31 1.2.3 Năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ............................................34 1.3 Các yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ..........35 1.3.1 Các yếu tố bên ngoài .................................................................................35 1.3.2 Các yếu tố bên trong ..................................................................................39 1.4 Tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics .....................41 1.4.1 Tiêu chí đánh giá theo chỉ số năng lực quốc gia về logistics (LPI – Logistics Performance Index) của WB. ................................................................ 41 1.4.2 Đánh giá hệ thống logistics quốc gia theo quan điểm của Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) .............................................................................................. 43 1.4.3 Tiêu chí đánh giá của hai tác giả Chengmin Zhang và Chuan Lu (2013) trong đánh giá năng lực logistics .........................................................................44 1.4.4 Các tiêu chí do tác giả lựa chọn nhằm đánh giá năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics Việt Nam được đưa ra trong nghiên cứu ........................45 1.5 Mô hình lý thuyết phân tích năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics ....50 1.5.1 Ma trận các yếu tố bên ngoài (EFE) .........................................................51 iii 1.5.2 Ma trận các yếu tố nội bộ (IFE) ................................................................ 55 1.5.3 Ma trận SWOT ........................................................................................... 59 1.5.4 Lựa chọn mô hình khi đánh giá năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics của tác giả .............................................................................................. 62 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG ............................ 64 2.1 Mô hình và giả thuyết nghiên cứu: ..................................................................64 2.2 Quy trình nghiên cứu ........................................................................................68 2.3 Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................... 70 2.3.1 Thiết kế bảng hỏi và lựa chọn thang đo.....................................................70 2.3.2 Tổng thể mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập dữ liệu .....................73 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ........................... 74 3.1 Thực trạng năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics Việt Nam ..............74 3.1.1 Nhu cầu và tiềm năng phát triển ngành dịch vụ logistics tại Việt Nam ....74 3.1.2 Năng lực của các nhà cung cấp dịch vụ logistics ......................................78 3.1.3 Hạ tầng cơ sở cơ bản .................................................................................80 3.1.4 Thực trạng khung pháp lý ..........................................................................95 3.1.5 Tính hiệu quả quy trình thủ tục hải quan ..................................................99 3.1.6 Nguồn nhân lực ........................................................................................102 3.1.7 Chi phí logistics .......................................................................................104 3.2 Đánh giá định lượng các nhóm nhân tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của ngành logistics Việt Nam ..................................................................................106 3.2.1 Phương pháp phân tích ............................................................................106 3.2.2 Các nhân tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh ngành logistics trong bối cảnh hội nhập......................................................................................................109 3.2.3 Phân tích hồi quy .....................................................................................118 CHƢƠNG 4. ĐỊNH HƢỚNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÀNH DỊCH VỤ LOGISTICS VIỆT NAM NHỮNG NĂM TỚI . ...........................................................................................................125 4.1 Các bài học quốc tế về nâng cao năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics. ..........................................................................................................................125 iv 4.1.1 Bài học từ Singapore ...............................................................................125 4.1.2 Bài học từ Malaysia .................................................................................127 4.1.3 Bài học từ Thái Lan .................................................................................128 4.2 Định hướng phát triển ngành logististics Việt Nam trong những năm tới. .129 4.3 Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành dịch vụ logistics Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế .....................................................................133 4.3.1 Hoàn thiện khung pháp lý và những chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho logistics phát triển ..............................................................................................133 4.3.2 Chính sách phát triển nguồn nhân lực phù hợp, phục vụ cho sự phát triển của ngành dịch vụ logistics.................................................................................137 4.3.3 Đầu tư phát triển hạ tầng cơ sở đồng bộ, hiện đại nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ logistics ........................................................................................139 4.3.4 Phát triển logistics phù hợp với tiềm lực kinh tế quốc gia và vị thế quốc gia trong hệ thống logistics khu vực và thế giới .................................................144 4.3.5 Đẩy mạnh liên kết vùng nhằm tăng cường nguồn vốn đầu tư cho ngành logistics ...............................................................................................................145 KẾT LUẬN ................................................................................................................148 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v ACI DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Học viện Năng lực cạnh tranh Asia Competitiveness Institute Châu Á ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát triển châu Á AEC ASEAN Economic Community Cộng đồng Kinh tế chung ASEAN AHP Analytic Hieracy Process Mô hình phân tích thứ bậc Association of South East Asian Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Nations Á Container Freight Station Bãi container ngoại quan ASEAN CFS CIEM CY Central Institute for Economic Management Viện Quản lý Kinh tế Trung ương Container Yard Kho container Deadweight Tonnage Tấn trọng tải EDI Electronic Data Interchange Trao đổi dữ liệu điện tử EFE External Factor Evaluation Ma trận các yếu tố bên ngoài DWT EVFTA EU – Vietnam Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do VN – EU FCZ Free Commercial Zone Khu vực mậu dịch tự do FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội ICD Inland Container Depot Cảng container nội địa ICT IFE IMD LPI ODA OECD Information and Communications Technology Internal Factor Evaluation Institute of Management and Development Logistics Performance Index Hạ tầng công nghệ thông tin Ma trận các yếu tố nội bộ Viện Phát triển quản lý Chỉ số năng lực quốc gia về logistics Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức Organization for Economic Co- Tổ chức Hợp tác và Phát triển operation and Development kinh tế vi Online Management System Hệ thống quản lý đơn hàng Political, Economic, Social factors Yếu tố Chính trị, Kinh tế, Xã hội and Technological factors và Công nghệ PSA Product Storage Areas Hệ thống kho hàng RFID Radio Frequency Identification OMS PEST Nhận dạng bằng tần số của sóng vô tuyến Strengths – Weaknesses – Mô hình phân tích điểm mạnh – Opportunities – Threats điểm yếu – cơ hội – thách thức TFP Total Factor Productivity Năng suất yếu tố tổng hợp TMS Transport Management System Hệ thống quản lý vận tải TPP Trans-Pacific Partnership Agreement TT Truck Terminals Điểm tập kết United Nations Conference on Trade Hội nghị Liên Hiệp Quốc về and Development Thương mại và Phát triển SWOT UNCTAD VIFFA Vietnam Freight Forwarders Association Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương Hiệp hội giao nhận Việt Nam Hiệp hội doanh nghiệp dịch vụ VLA Vietnam Logistics Associations WB World Bank Ngân hàng thế giới WEF World Economic Forum Diễn đàn kinh tế thế gới WMS Warehouse Management System Hệ thống quản lý kho hàng WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới logistics Việt Nam vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1 1 Ma trận các yếu tố bên ngoài .........................................................................53 Bảng 1 2 Ví dụ về ma trận các yếu tố nội bộ ................................................................ 57 Bảng 2 1 Thiết kế bảng hỏi trong nghiên cứu ............................................................... 71 Bảng 3 1 LPI và các chỉ số đánh giá thành phần logistics của Việt Nam, giai đoạn 2010-2016 ......................................................................................................................76 Bảng 3 2 Top 5 quốc gia dẫn đầu về hoạt động logistics trong nhóm thu nhập trung bình thấp ........................................................................................................................76 Bảng 3 3 Trọng tải tàu cho phép và năng lực xếp dỡ của năm cảng lớn nhất Việt Nam năm 2016 .......................................................................................................................84 Bảng 3 4 Số lượng cảng sông phân theo mớn nước và trọng tải năm 2015 ..................88 Bảng 3 5 Hạ tầng đường bộ Việt Nam năm 2017 .........................................................89 Bảng 3 6 Thực trạng mạng lưới đường sắt Việt Nam 2015 ..........................................91 Bảng 3 7 Tốc độ kết nối Internet trung bình của Việt Nam so với các quốc gia trên thế giới năm 2015 ................................................................................................................94 Bảng 3 8 Thủ tục hải quan, thông quan của Việt Nam qua các năm 2010-2016 ........100 Bảng 3 9 So sánh thủ tục hải quan, thông quan của Việt Nam với Singapore và Thái Lan năm 2016 ..............................................................................................................101 Bảng 3 10 Tính hiệu quả của các quy trình hải quan, thông quan của Việt Nam so với Singapore và Thái Lan năm 2016 ................................................................................102 Bảng 3 11 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng hạ tầng cơ sở cơ bản”109 Bảng 3 12 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng khung pháp lý” .........110 Bảng 3 13 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Nhu cầu về dịch vụ logistics trong 5 năm gần đây” ...............................................................................................................111 Bảng 3 14 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng nguồn nhân lực”........111 Bảng 3 15 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng dịch vụ logistics trong những năm gần đây” ....................................................................................................112 Bảng 3 16 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Chất lượng dịch vụ logistics trong những năm gần đây” sau khi điều chỉnh .....................................................................112 viii Bảng 3 17 Kiểm định hệ số tin cậy của thang đo “Tiềm năng phát triển của dịch vụ” .....................................................................................................................................113 Bảng 3 18 Tổng hợp hệ số tin cậy Cronbach Alpha của các thang đo ........................114 Bảng 3 19 Chỉ số KMO và kết quả kiểm định Bartlett ...............................................114 Bảng 3 20 Ma trận các nhân tố ảnh hưởng đến tiềm năng phát triển dịch vụ logistics trong tương lai của các doanh nghiệp logistics Việt Nam sau khi xoay .....................115 Bảng 3 21 Hệ số Cronbach Alpha của các thành phần mới trích được .......................117 Bảng 3 22 Kết quả giá trị thống kê của các nhân tố tác động tới năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ................................118 Bảng 3 23 Kết quả phân tích hồi quy ảnh hưởng của các nhân tố tới năng lực cạnh tranh ngành dịch vụ logistics trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế .......................119